16 Rozpoznawanie stanów biologicznych rodziny pszczelejid 16811
MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ MirosÅ‚aw Worobik Rozpoznawanie stanów biologicznych rodziny pszczelej 321[04].Z3.02 Poradnik dla nauczyciela Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji PaÅ„stwowy Instytut Badawczy Radom 2007 Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego Recenzenci: prof. dr hab. Jerzy Demetraki Paleolog dr in\. Krzysztof Olszewski Opracowanie redakcyjne: mgr Edyta KozieÅ‚ Konsultacja: dr in\. Jacek Przepiórka Poradnik stanowi obudowÄ™ dydaktycznÄ… programu jednostki moduÅ‚owej 321[04].Z3.02, Rozpoznawanie stanów biologicznych rodziny pszczelej , zawartego w moduÅ‚owym programie nauczania dla zawodu technik pszczelarz. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji PaÅ„stwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 1 SPIS TREÅšCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstÄ™pne 5 3. Cele ksztaÅ‚cenia 6 4. PrzykÅ‚adowe scenariusze zajęć 7 5. Ćwiczenia 12 5.1. Rodzina pszczela i jej gniazdo 12 5.1.1. Ćwiczenia 12 5.2. Postacie pszczół i ich funkcje w rodzinie 14 5.2.1. Ćwiczenia 14 5.3. Porozumiewanie siÄ™ pszczół 17 5.3.1. Ćwiczenia 17 5.4. Å›ycie rodziny pszczelej w ciÄ…gu roku 19 5.4.1. Ćwiczenia 19 6. Ewaluacja osiÄ…gnięć ucznia 21 7. Literatura 35 Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 2 1. WPROWADZENIE Przekazujemy PaÅ„stwu Poradnik dla nauczyciela, który bÄ™dzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole ksztaÅ‚cÄ…cej w zawodzie technik pszczelarz. W poradniku zamieszczono: - wymagania wstÄ™pne, - cele ksztaÅ‚cenia, - przykÅ‚adowe scenariusze zajęć, - ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania-uczenia siÄ™ oraz Å›rodkami dydaktycznymi, - ewaluacjÄ™ osiÄ…gnięć ucznia, przykÅ‚adowe narzÄ™dzie pomiaru dydaktycznego, - literaturÄ™. Wskazane jest, aby zajÄ™cia dydaktyczne byÅ‚y prowadzone ró\nymi metodami ze szczególnym uwzglÄ™dnieniem aktywizujÄ…cych metod nauczania, np. samoksztaÅ‚cenia kierowanego, tekstu przewodniego. Formy organizacyjne pracy uczniów mogÄ… być zró\nicowane, poczÄ…wszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy zespoÅ‚owej. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 3 321[04].Z3 Chów i hodowla pszczół 321[04].Z3.01 Prowadzenie chowu pszczół 321[04].Z3.02 Rozpoznawanie stanów biologicznych rodziny pszczelej 321[04].Z3.03 Organizowanie wychowu matek pszczelich 321[04].Z3.05 321[04].Z3.04 Identyfikowanie i zwalczanie Prowadzenie prac zwiÄ…zanych chorób pszczół z hodowlÄ… pszczół Schemat ukÅ‚adu jednostek moduÅ‚owych Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 4 2. WYMAGANIA WSTPNE PrzystÄ™pujÄ…c do realizacji programu jednostki moduÅ‚owej uczeÅ„ powinien umieć: - korzystać z ró\nych zródeÅ‚ informacji, - okreÅ›lać cechy gatunków i ras pszczół, - stosować poszczególne jednostki taksonomiczne, - rozró\niać poszczególne osobniki pszczół, - okreÅ›lać topografiÄ™ wa\niejszych narzÄ…dów u pszczół, - charakteryzować rolÄ™ poszczególnych narzÄ…dów zmysÅ‚u, - okreÅ›lać czynniki wpÅ‚ywajÄ…ce na rozwój pszczół, - analizować geograficzne rozmieszczenie pszczół, - stosować zasady postÄ™powania w przypadku u\Ä…dlenia przez pszczoÅ‚Ä™, - stosować zasady zachowania siÄ™ pszczelarza przy pszczoÅ‚ach, - dostrzegać zagro\enia zwiÄ…zane z wykonywanÄ… pracÄ…, - stosować zasady ochrony Å›rodowiska, - dobierać i stosować odzie\ ochronnÄ… oraz Å›rodki ochrony osobistej do okreÅ›lonych prac, - charakteryzować warunki decydujÄ…ce o atrakcyjnoÅ›ci roÅ›lin dla pszczół, - okreÅ›lać wartość roÅ›lin pyÅ‚kodajnych, - okreÅ›lać przystosowanie kwiatów do wabienia owadów. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 5 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki moduÅ‚owej uczeÅ„ powinien umieć: - okreÅ›lić wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci rodziny pszczelej, - scharakteryzować polimorfizm i zmienność u pszczół, - okreÅ›lić znaczenie poszczególnych komórek pszczelich, - okreÅ›lić ukÅ‚ad zapasów i czerwiu w gniezdzie pszczelim, - rozpoznać stan bezmatecznoÅ›ci i osierocenia rodziny pszczelej, - okreÅ›lić okolicznoÅ›ci pojawiania siÄ™ nowej matki w rodzinie pszczelej, - okreÅ›lić wartość u\ytkowÄ… poszczególnych rodzajów matek pszczelich, - scharakteryzować lot godowy matki pszczelej, - scharakteryzować proces skÅ‚adania jaj przez matki pszczele w ró\nym wieku, - wyjaÅ›nić rolÄ™ substancji matecznej w \yciu rodziny pszczelej, - okreÅ›lić warunki rozwoju i dojrzewania trutni, - scharakteryzować warunki dokonywania lotów przez trutnie, - scharakteryzować ró\ne postacie pszczół i rodzaje wykonywanej pracy, - okreÅ›lić funkcje i warunki rozwoju pszczół robotnic, - scharakteryzować miejsca przebywania pszczół w gniezdzie, - rozró\nić taÅ„ce pszczół, - okreÅ›lić warunki dobrego zimowania rodzin pszczelich, - scharakteryzować przebieg rozwoju rodziny pszczelej w okresie przedwioÅ›nia i wiosny, - okreÅ›lić znaczenie wymiany pszczół zimujÄ…cych na wiosnÄ™, - okreÅ›lić wpÅ‚yw dojrzaÅ‚oÅ›ci biologicznej rodziny pszczelej na produkcjÄ™ miodu, - okreÅ›lić przyczyny nastroju rojowego. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 6 4. PRZYKAADOWE SCENARIUSZE ZAJĆ Scenariusz zajęć 1 Osoba prowadzÄ…ca & & & & & & & & & & & & & & .& & & & . ModuÅ‚owy program nauczania: Technik pszczelarz 321[04] ModuÅ‚: Chów i hodowla pszczół 321[04].Z3 Jednostka moduÅ‚owa: Rozpoznawanie stanów biologicznych rodziny pszczelej 321[04].Z3.02 Temat: Plastry pszczele. Cel ogólny: Charakteryzować poszczególne rodzaje plastrów. Po zakoÅ„czeniu zajęć edukacyjnych uczeÅ„ powinien umieć: - definiować pojÄ™cia: plaster pszczeli, plaster dziewiczy, plaster brÄ…zowy, plaster ciemny (stary), woszczyny i suszu, - wymienić rodzaje plastrów pszczelich, - rozpoznać poszczególne rodzaje plastrów pszczelich, - okreÅ›lić przydatność plastrów pszczelich w gospodarce pasiecznej. Metody nauczania uczenia siÄ™: - wykÅ‚ad informacyjny, - dyskusja dydaktyczna, - ćwiczenie praktyczne. Formy organizacyjne pracy uczniów: - praca indywidualna, - praca w grupach 3 4-osobowych. Czas trwania zajęć: 2 godziny dydaktyczne. Åšrodki dydaktyczne: - kolekcja plastrów pszczelich, - foliogramy, - rzutnik pisma, - zestaw multimedialny. Przebieg zajęć: 1. CzynnoÅ›ci organizacyjne: sprawdzenie listy obecnoÅ›ci, sprawdzenie gotowoÅ›ci do zajęć. 2. WyjaÅ›nienie tematu zajęć, uÅ›wiadomienie celu zajęć. 3. Wprowadzenie do tematu: - nauczyciel przeprowadza wykÅ‚ad informacyjny na temat budowy gniazda pszczelego. Nauczyciel omawia poszczególne elementy skÅ‚adowe gniazda pszczelego. Nauczyciel po wykÅ‚adzie zadaje pytanie: Jakie rodzaje plastrów pszczelich mo\na spotkać w gniezdzie pszczelim? - Burza mózgów uczniowie udzielajÄ… ró\nych odpowiedzi, wszystkie zostajÄ… zapisane na tablicy. Nauczyciel weryfikuje odpowiedzi, - nauczyciel objaÅ›nia pojÄ™cie plaster pszczeli , Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 7 - nauczyciel prezentuje poszczególne rodzaje plastrów pszczelich. Omawia je i zwraca uwagÄ™ na pojÄ™cia takie jak: plaster dziewiczy, plaster brÄ…zowy, plaster ciemny (stary), woszczyny i suszu. Po prezentacji nauczyciel zadaje pytanie: Jakie charakterystyczne cechy posiadajÄ… poszczególne rodzaje plastrów pszczelich, - nauczyciel do odpowiedzi typuje ucznia. UczeÅ„ udziela odpowiedzi. Nauczyciel weryfikuje odpowiedzi. NastÄ™pnie nauczyciel przydziela zadania grupom uczniów. 4. Realizacja zajęć: - praca w grupach 3 4-osobowych: - nauczyciel wyjaÅ›nia cel ćwiczenia, jego zakres i sposób wykonania, - uczniowie zapoznajÄ… siÄ™ z treÅ›ciÄ… przydzielonego zadania, - uczniowie zapoznajÄ… siÄ™ z rodzajami plastrów pszczelich, - uczniowie dyskutujÄ… na temat charakterystyki i przeznaczenia poszczególnych plastrów pszczelich, - uczniowie w grupach okreÅ›lajÄ… przydatność poszczególnych rodzajów plastrów w gospodarce pasiecznej, zapisujÄ… na papierze, Nauczyciel obserwuje pracÄ™ uczniów, udziela rad i wskazówek oraz kontroluje: - czy uczniowie zrozumieli zadanie, - czy uczniowie prawidÅ‚owo wykonujÄ… ćwiczenie, - czy zachowujÄ… przepisy BHP. ZakoÅ„czenie zajęć - przedstawiciel grupy prezentuje wykonane zadanie przez swojÄ… grupÄ™. Charakteryzuje dany rodzaj plastra pszczelego, - uczniowie dyskutujÄ… na forum caÅ‚ej grupy na temat przydatnoÅ›ci poszczególnych rodzajów plastrów w gospodarce pasiecznej. Praca domowa Narysuj przekrój poprzeczny dziewiczego i ciemnego plastra pszczelego, okreÅ›lajÄ…c ukÅ‚ad i ksztaÅ‚t komórek oraz wymiary (gÅ‚Ä™bokość komórek, grubość plastra). Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakoÅ„czonych zajÄ™ciach: - nauczyciel ocenia metodÄ… obserwacji indywidualnie ucznia i grupÄ™, na bie\Ä…co podczas dyskusji, podczas wykonywania ćwiczenia oraz koÅ„cowe efekty pracy. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 8 Scenariusz zajęć 2 Osoba prowadzÄ…ca & & & & & & & & & & & & & & .& & & & . ModuÅ‚owy program nauczania: Technik pszczelarz 321[04] ModuÅ‚: Chów i hodowla pszczół 321[04].Z3 Jednostka moduÅ‚owa: Rozpoznawanie stanów biologicznych rodziny pszczelej 321[04].Z3.02 Temat: Nastrój rojowy i rójka. Cel ogólny: Poznać przyczyny powstawania nastroju rojowego. Po zakoÅ„czeniu zajęć edukacyjnych uczeÅ„ powinien umieć: - definiować pojÄ™cia: nastrój rojowy, rójka, - wymienić przyczyny powstawania nastroju rojowego, - wyjaÅ›nić pojÄ™cia: pieÅ„, macierzak, rój pierwak, rój pierwak Å›piewak, rój dru\ak, rój trzeciak, rój czwartak, - charakteryzować przyczyny powstawania nastroju rojowego, - wskazać miejsce zakÅ‚adania mateczników rojowych na plastrze, - okreÅ›lić moment wyjÅ›cia pierwszego roju. Metody nauczania uczenia siÄ™: - pokaz z objaÅ›nieniem, - ćwiczenie praktyczne. Formy organizacyjne pracy uczniów: - praca indywidualna, - praca w grupach 3 4-osobowych. Czas trwania zajęć: 4 godziny dydaktyczne. Åšrodki dydaktyczne: - rodzina pszczela w nastroju rojowym, - dÅ‚uto pasieczne, - podkurzacz, - strój pasieczny, - szczoteczka. Przebieg zajęć: W oparciu o dotychczasowÄ… wiedzÄ™ z zakresu biologii rodziny pszczelej uczniowie dokonujÄ… przeglÄ…du rodziny pszczelej i scharakteryzuj rodzinÄ™ w nastroju rojowym. Zadanie powinieneÅ› wykonać w nastÄ™pujÄ…cych etapach: I. Zbieranie i analiza informacji o przygotowaniu siÄ™ rodziny pszczelej do nastroju rojowego i rójki (~20 min.). Aby prawidÅ‚owo wykonać zadanie uczeÅ„ powinien wiedzieć: - jakie sÄ… cechy charakterystyczne rodziny przygotowujÄ…cej siÄ™ do nastroju rojowego? - jakie czynniki wywoÅ‚ujÄ… nastrój rojowy? - jaka jest proporcja miÄ™dzy czerwiem otwartym a krytym? - w jakim wieku jest matka pszczela? - gdzie pszczoÅ‚y zakÅ‚adajÄ… miseczki matecznikowe? Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 9 - w którym dniu pszczoÅ‚y zasklepiajÄ… mateczniki rojowe? - w którym dniu pierwszy rój opuszcza gniazdo pszczele? Odpowiedzi na powy\sze pytania wpisujÄ… do formularza. II. Opracowanie planu pracy (~10 min.). Na tym etapie powinni przemyÅ›leć jak nale\y wykonać przydzielone zadanie, a zatem: - zorganizować stanowisko pracy (dobór i rozmieszczenie narzÄ™dzi pracy, sprzÄ™tu pasiecznego), - ustalić kolejność i czas wykonywania poszczególnych czynnoÅ›ci pasiecznych, - ustalić sposób prowadzenia przeglÄ…du rodziny pszczelej, - podzielić siÄ™ pracÄ…, - zaplanować sposób korzystania z materiałów pomocniczych. PomogÄ… w tym pytania prowadzÄ…ce: - jakimi narzÄ™dziami pracy oraz jakim sprzÄ™tem pasiecznym bÄ™dziesz posÅ‚ugiwać siÄ™ podczas pracy? - jakie plastry z czerwiem nale\y obserwować podczas prowadzonego przeglÄ…du? - w której części gniazda pszczelego nale\y szukać miseczek lub mateczników rojowych? - czy sÄ… miseczki lub mateczniki rojowe? - w jakim wieku sÄ… mateczniki rojowe? - jakie stadia rozwojowe czerwiu znajduje siÄ™ w plastrach pszczelich? - czy rój opuÅ›ciÅ‚ gniazdo pszczele? - jak podzielicie siÄ™ pracÄ… w zespole? - w jaki sposób wymienicie siÄ™ swojÄ… wiedzÄ…, aby wspólnie opracować caÅ‚ość przedsiÄ™wziÄ™cia? Odpowiedzi na powy\sze pytania wpisujÄ… do formularza Plan pracy . III. Ustalanie harmonogramu pracy (~10 min). W tej fazie uczniowie powinni: - omówić dokÅ‚adnie z nauczycielem zaplanowany przeglÄ…d rodziny pszczelej, - przedyskutować kolejność i czas wykonywania poszczególnych czynnoÅ›ci pasiecznych oraz podziaÅ‚ pracy. IV. Praktyczne wykonanie zadania (~55 min.). PracujÄ… samodzielnie nad wykonaniem zadania zgodnie z przyjÄ™tym harmonogramem pracy, wymieniajÄ… siÄ™ wiedzÄ…, konsultujÄ… i wspólnie opracowujÄ… w zespole trzyosobowym zaplanowany przeglÄ…d rodziny pszczelej. Pomaga w tym czuwajÄ…cy nad prawidÅ‚owym przebiegiem prac nauczyciel, którego w ka\dej chwili mo\ecie prosić o pomoc. Uwaga! W czasie realizacji zadania przestrzegajcie instrukcji do przeglÄ…du rodzin pszczelich. V. Sprawdzanie jakoÅ›ci wykonanej pracy (~15 min.). KontrolÄ™ jakoÅ›ci pracy uczniowie wykonujÄ… na bie\Ä…co kierujÄ…c siÄ™ pytaniami przewodnimi podanymi powy\ej w tekÅ›cie. Najpierw sprawdzajÄ… jakość przeprowadzonych obserwacji w oparciu o zapisy w ksiÄ…\ce pasiecznej. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 10 Wyniki oceny stanu biologicznego rodziny pszczelej wpisujÄ… do formularza Arkusz oceny rodziny pszczelej . NastÄ™pnie wymieniajÄ… siÄ™ w zespoÅ‚ach Arkuszami oceny rodziny pszczelej i analizujÄ… wyniki oceny jakoÅ›ci przeprowadzonych obserwacji rodzin pszczelich i ewentualnie dokonujÄ… korekty. Faza ostatnia jest wspólnÄ… pracÄ… caÅ‚ej grupy i nauczyciela. VI. Analiza przebiegu pracy (~20 min.). W tej fazie nale\y odpowiedzieć na pytanie: Co bym zrobiÅ‚ inaczej, lepiej, gdybym wykonywaÅ‚(a) zadanie jeszcze raz? AnalizujÄ… caÅ‚y przebieg pracy pod kÄ…tem polepszenia jakoÅ›ci obserwacji rodzin pszczelich w nastroju rojowym, skrócenia czasu pracy, lepszej organizacji (pod kierunkiem nauczyciela). Je\eli poprawki sÄ… znaczne - nale\y caÅ‚y proces przeprowadzić od poczÄ…tku. WypeÅ‚niajÄ… KartÄ™ samooceny . Uwaga! Ocena pracy zostanie dokonana przez nauczyciela w oparciu o: - Arkusz oceny rodziny pszczelej . - Arkusz obserwacji ucznia . ZakoÅ„czenie zajęć - przedstawiciel grupy prezentuje wykonane zadanie przez swojÄ… grupÄ™. Charakteryzuje dany czynnik wywoÅ‚ujÄ…cy nastrój rojowy, - uczniowie dyskutujÄ… na forum grupy na temat wyjÅ›cia roju z macierzaka. Praca domowa Opracuj harmonogram wyjÅ›cia roi wiedzÄ…c, \e matka pierwszÄ… miseczkÄ™ rojowÄ… zaczerwiÅ‚a 10 maja. Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakoÅ„czonych zajÄ™ciach: - nauczyciel ocenia metodÄ… obserwacji indywidualnie ucznia i grupÄ™, na bie\Ä…co podczas dyskusji, podczas wykonywania ćwiczenia oraz koÅ„cowe efekty pracy. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 11 5. ĆWICZENIA 5.1. Rodzina pszczela i jej gniazdo 5.1.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Rozpoznawanie gniazd ró\nych gatunków pszczół. Wskazówki do realizacji Przed przystÄ…pieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikÄ™ wykonania ćwiczenia z uwzglÄ™dnieniem przepisów bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy. Nauczyciel powinien zaprezentować foliogramy, rysunki i przezrocza gniazd ró\nych gatunków pszczół. Podczas wykonania ćwiczenia szczególnÄ… uwagÄ™ uczeÅ„ powinien zwrócić na budowÄ™ gniazd poszczególnych gatunków pszczół. Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych. Sposób wykonania ćwiczenia UczeÅ„ powinien: 1) obejrzeć foliogramy, rysunki i przezrocza gniazd ró\nych gatunków pszczół, 2) narysować gniazda poszczególnych gatunków pszczół, 3) okreÅ›lić dla ka\dego gatunku pszczół charakterystyczne cechy w budowie, które nale\y wpisać w tabeli, Lp. Gatunek pszczoÅ‚y Liczba plastrów Miejsce zakÅ‚adania Sposób mocowania plastra gniazd 1. PszczoÅ‚a miodna 2. PszczoÅ‚a wschodnia 3. PszczoÅ‚a olbrzymia 4. PszczoÅ‚a skalista 5. PszczoÅ‚a karÅ‚owata 6. PszczoÅ‚a buszu 4) zaprezentować wyniki ćwiczenia. Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™: - pokaz z objaÅ›nieniem, - ćwiczenie praktyczne. Åšrodki dydaktyczne: - foliogramy, - rysunki i przezrocza gniazd ró\nych gatunków pszczół, - rzutnik. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 12 Ćwiczenie 2 Rozpoznawanie komórek pszczelich. Wskazówki do realizacji Przed przystÄ…pieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikÄ™ wykonania ćwiczenia z uwzglÄ™dnieniem przepisów bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy. Nauczyciel powinien zaprezentować plaster: pszczeli, trutowy, dziewiczy, jasnobrÄ…zowy, ciemny o nieprzeÅ›witujÄ…cym dnie, z matecznikami rojowymi, ratunkowymi, miseczkÄ… matecznikowÄ…, mateczniki przed wygryzieniem, mateczniki wygryzione i zgryzione, wÄ™zÄ™. Podczas wykonania ćwiczenia szczególnÄ… uwagÄ™ uczeÅ„ powinien zwrócić na funkcje i wymiary poszczególnych komórek pszczelich. Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych. Sposób wykonania ćwiczenia UczeÅ„ powinien: 1) obejrzeć plastry pszczele z komórkami dla robotnic oraz plastry trutowe, mateczniki, zwracajÄ…c uwagÄ™ na ksztaÅ‚t dna komórki, 2) zmierzyć wielkość 10 komórek kolejno na plastrze trutowym i na plastrze pszczelim i obliczyć Å›redni wymiar 1 komórki (Å›rednicy). Uzyskane dane zapisać, 3) narysować dno komórki, 4) policzyć komórki przypadajÄ…ce na 1 dm² plastra pszczelego i na 1 dm² plastra trutowego, wyniki zapisać, 5) obejrzeć i narysować mateczniki ratunkowe, mateczniki rojowe oraz mateczniki z cichej wymiany z uwzglÄ™dnieniem ich usytuowania na plastrze oraz zwrócić uwagÄ™ na ich liczbÄ™, 6) obejrzeć i narysować matecznik: niewygryziony, wygryziony oraz zgryziony, 7) obejrzeć i krótko opisać wyglÄ…d plastra dziewiczego, brÄ…zowego i ciemnego starego, 8) zmierzyć Å›rednicÄ™ komórki w plastrze pszczelim dziewiczym i plastrze starym ciemnym (Å›rednia z 5 komórek na ka\dym plastrze), wyniki zapisać, 9) zaprezentować wyniki ćwiczenia. Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™: - pokaz z objaÅ›nieniem, - ćwiczenie praktyczne. Åšrodki dydaktyczne: - wycinek (o powierzchni minimum 1 dm²) plastra pszczelego, trutowego i wÄ™zy, - plaster dziewiczy, jasnobrÄ…zowy i ciemny o nieprzeÅ›witujÄ…cych dnach komórek, z matecznikami rojowymi, ratunkowymi i miseczkÄ… matecznikowÄ…, - mateczniki przed wygryzieniem, - mateczniki wygryzione i zgryzione, - igÅ‚y preparacyjne, - linijka, - suwmiarka. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 13 5.2. Postacie pszczół i ich funkcje w rodzinie 5.2.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Rozró\nianie postaci pszczół. Wskazówki do realizacji Przed przystÄ…pieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikÄ™ wykonania ćwiczenia z uwzglÄ™dnieniem przepisów bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy. Nauczyciel powinien zaprezentować pod mikroskopem stereoskopowym trzy postacie pszczół (robotnice, trutnia i matkÄ™ pszczelÄ…). Podczas wykonania ćwiczenia szczególnÄ… uwagÄ™ uczeÅ„ powinien zwrócić na budowÄ™ morfologicznÄ… poszczególnych osobników. Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych. Sposób wykonania ćwiczenia UczeÅ„ powinien: 1) umieÅ›cić na wspólnej pÅ‚ytce woskowej trzy postacie pszczół (matkÄ™, robotnicÄ™, trutnia), 2) przebić szpilkami tuÅ‚owia owadów od strony grzbietowej, 3) ustawić pÅ‚ytkÄ™ wraz z pszczoÅ‚ami na stoliku mikroskopu stereoskopowego i oglÄ…dać w Å›wietle odbitym pod maÅ‚ym powiÄ™kszeniem mikroskopu, 4) porównać wielkość, proporcjÄ™ dÅ‚ugoÅ›ci do szerokoÅ›ci ciaÅ‚a oraz dÅ‚ugość skrzydeÅ‚ matki, robotnicy i trutnia, 5) narysować trzy postacie pszczół, zachowujÄ…c na rysunku proporcje dÅ‚ugoÅ›ci i szerokoÅ›ci ciaÅ‚a oraz rozmiary skrzydeÅ‚, 6) nanieść obok rysunku skalÄ™ wielkoÅ›ci, 7) objaÅ›nić rysunek. Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™: pokaz z objaÅ›nieniem, ćwiczenie praktyczne. Åšrodki dydaktyczne: - zakonserwowane lub Å›wie\e trzy postacie pszczół (robotnica, truteÅ„, matka pszczela), - mikroskop stereoskopowy, - szpilki entomologiczne, - pÅ‚ytka woskowa. Ćwiczenie 2 Porównanie wyglÄ…du zewnÄ™trznego matki pszczelej, robotnicy i trutnia na podstawie gÅ‚owy i odnó\y. Wskazówki do realizacji Przed przystÄ…pieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikÄ™ wykonania ćwiczenia z uwzglÄ™dnieniem przepisów bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy. Nauczyciel powinien zaprezentować pod mikroskopem stereoskopowym gÅ‚owy i odnó\a trzech postaci pszczół (robotnicy, trutnia i matki pszczelej). Podczas wykonania ćwiczenia szczególnÄ… uwagÄ™ uczeÅ„ powinien zwrócić na budowÄ™ morfologicznÄ… gÅ‚owy i odnó\y poszczególnych osobników pszczół. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 14 Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych. Sposób wykonania ćwiczenia UczeÅ„ powinien: 1) uÅ‚o\yć oderwane gÅ‚owy (matki, robotnicy i trutnia) na szkieÅ‚ku przedmiotowym, 2) obserwować za pomocÄ… maÅ‚ego powiÄ™kszenia mikroskopu stereoskopowego w Å›wietle odbitym, 3) narysować gÅ‚owy: matki, robotnicy i trutnia, zaznaczajÄ…c zaobserwowane szczegóły budowy (wielkość oczu zÅ‚o\onych, poÅ‚o\enie przyoczek, umiejscowienie czuÅ‚ków oraz narzÄ…dy gÄ™bowe), 4) oderwać z jednej strony ciaÅ‚a odnó\a matce, robotnicy i trutniowi, 5) uÅ‚o\yć oddzielnie na szkieÅ‚ku przedmiotowym, 6) opisać szkieÅ‚ka z odnó\ami uÅ‚o\onymi w kolejnoÅ›ci wypreparowania, od I do III (matka, robotnica, truteÅ„), 7) zwrócić szczególnÄ… uwagÄ™ na odnó\a robotnicy, 8) porównać nogi I, II i III pary robotnicy z nogami matki i trutnia, 9) narysować fragmenty nóg wyró\niajÄ…ce siÄ™ odmiennoÅ›ciÄ… budowy (aparat do czyszczenia czuÅ‚ków, ostroga, koszyczek, szczoteczki), 10) opisać rysunek, 11) objaÅ›nić rysunki. Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™: - pokaz z objaÅ›nieniem, - dyskusja - ćwiczenie. Åšrodki dydaktyczne: - zakonserwowane lub Å›wie\e trzy postacie pszczół (robotnica, truteÅ„, matka pszczela), - mikroskop stereoskopowy, - szkieÅ‚ka przedmiotowe, - pÄ™sety. Ćwiczenie 3 Rozpoznawanie pszczół karmicielek, stra\niczek i zbieraczek. Wskazówki do realizacji Przed przystÄ…pieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikÄ™ wykonania ćwiczenia z uwzglÄ™dnieniem przepisów bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy. Nauczyciel powinien zwrócić uwagÄ™ na pracÄ™ pszczół w ró\nych miejscach, np. na plastrze, wylotku, kwiatach, poidle, itp. Podczas wykonania ćwiczenia szczególnÄ… uwagÄ™ uczeÅ„ powinien zwrócić na zachowanie siÄ™ pszczół w ró\nych miejscach. Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych. Sposób wykonania ćwiczenia UczeÅ„ powinien: 1) otworzyć ulik obserwacyjny ustawiony na pasieczysku, 2) obserwować zachowanie matki przez okres 20 minut. Policzyć pszczoÅ‚y tworzÄ…ce Å›witÄ™ matki, Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 15 3) narysować matkÄ™ pszczelÄ… wraz ze Å›witÄ…, 4) obserwować jednÄ… komórkÄ™ z odkrytym czerwiem przez 30 minut, zaznaczajÄ…c jej poÅ‚o\enie ołówkiem woskowym na szybie ulika obserwacyjnego, 5) policzyć ile razy larwa bÄ™dzie odwiedzana przez pszczoÅ‚y karmicielki, 6) obserwować oczko i mostek wylotowy ula przez okres 10 minut. Zwróć uwagÄ™ na kontakt pszczół powracajÄ…cych do ula z pszczoÅ‚ami przebywajÄ…cymi na mostku lub oczku ula, 7) obserwować pszczoÅ‚y na kwiatach i poidle. Zwróć uwagÄ™ jak wyglÄ…da praca pszczół zbierajÄ…cych nektar, wodÄ™ a jak pyÅ‚ek, 8) przedstawić spostrze\enia. Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™: pokaz z objaÅ›nieniem, ćwiczenie. Åšrodki dydaktyczne: ulik obserwacyjny z rodzinÄ… pszczelÄ… umieszczony na pasieczysku, ołówek woskowy, poidÅ‚o, poletka z roÅ›linami miododajnymi i pyÅ‚kodajnymi. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 16 5.3. Porozumiewanie siÄ™ pszczół 5.3.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Rozpoznawanie taÅ„ców wykonywanych przez pszczoÅ‚y w zale\noÅ›ci od poÅ‚o\enia sÅ‚oÅ„ca. Wskazówki do realizacji Przed przystÄ…pieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikÄ™ wykonania ćwiczenia z uwzglÄ™dnieniem przepisów bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy. Podczas wykonania ćwiczenia szczególnÄ… uwagÄ™ uczeÅ„ powinien zwrócić na zachowanie siÄ™ powracajÄ…cych pszczół w gniezdzie. Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych. Sposób wykonania ćwiczenia UczeÅ„ powinien: 1) sporzÄ…dzić syrop z 0,5 kg cukru i 1 l wody, 2) ustawić przed ulikiem obserwacyjnym w odlegÅ‚oÅ›ci 10 metrów talerz z syropem, 3) oznakować o godzinie 8.00 pszczoÅ‚y pobierajÄ…ce syrop czerwonym markerem, 4) obserwować mostek wylotowy ulika obserwacyjnego do momentu pojawienia siÄ™ pierwszej oznaczonej pszczoÅ‚y, 5) Å›ledzić drogÄ™ oznaczonej pszczoÅ‚y na plaster, 6) obserwować zachowanie oznaczonej pszczoÅ‚y na plastrze oraz pszczół w jej sÄ…siedztwie, 7) sporzÄ…dzić rysunek przedstawiajÄ…cy zachowanie oznaczonej pszczoÅ‚y wzglÄ™dem komórek i zachowaniu siÄ™ pszczół w sÄ…siedztwie, 8) oznakować o godzinie 14.00 pszczoÅ‚y pobierajÄ…ce syrop markerem \ółtym, 9) wykonać polecenia od punktu 4 do 7, 10) objaÅ›nić rysunek. Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™: pokaz z objaÅ›nieniem, dyskusja, metoda tekstu przewodniego. Åšrodki dydaktyczne: - produkty do sporzÄ…dzenia syropu (0,5 kg cukru i 1 l wody), - ulik obserwacyjny z rodzinÄ… pszczelÄ… na pasieczysku, - talerzyk deserowy, - czerwony i \ółty marker (bezwonny). Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 17 Ćwiczenie 2 Rozpoznawanie taÅ„ców wykonywanych przez pszczoÅ‚y w zale\noÅ›ci od oddalenia po\ytku. Wskazówki do realizacji Przed przystÄ…pieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikÄ™ wykonania ćwiczenia z uwzglÄ™dnieniem przepisów bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy. Nauczyciel powinien zaprezentować w uliku obserwacyjnym na plastrze rodzaj wykonywanego taÅ„ca w zale\noÅ›ci od odlegÅ‚oÅ›ci po\ytku od ula. Podczas wykonania ćwiczenia szczególnÄ… uwagÄ™ uczeÅ„ powinien zwrócić na zachowanie siÄ™ powracajÄ…cych pszczół w gniezdzie. Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych. Sposób wykonania ćwiczenia UczeÅ„ powinien: 1) sporzÄ…dzić syrop z 0,5 kg cukru i 1 l wody, 2) ustawić za ulikiem obserwacyjnym w odlegÅ‚oÅ›ciach 20 i 300 metrów talerzyki z syropem, 3) oznakować pszczoÅ‚y pobierajÄ…ce syrop z talerzyka oddalonego 20 m biaÅ‚ym markerem oraz czerwonym markerem pszczoÅ‚y na talerzyku oddalonym 300 m, 4) obserwować mostek wylotowy ulika obserwacyjnego do momentu pojawienia siÄ™ pierwszych oznaczonych pszczół, 5) Å›ledzić drogÄ™ oznaczonych pszczół na plaster, 6) obserwować zachowanie oznaczonych pszczół na plastrze oraz pszczół w ich sÄ…siedztwie, 7) sporzÄ…dzić rysunek przedstawiajÄ…cy zachowanie oznaczonych pszczół wzglÄ™dem komórek i zachowanie siÄ™ pszczół w sÄ…siedztwie, 8) objaÅ›nić rysunek. Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™: pokaz z objaÅ›nieniem, dyskusja, ćwiczenie. Åšrodki dydaktyczne: produkty do sporzÄ…dzenia syropu (0,5 kg cukru i 1 l wody), ulik obserwacyjny z rodzinÄ… pszczelÄ… na pasieczysku, talerzyki deserowe, biaÅ‚y i czerwony marker (bezwonny). Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 18 5.4. Å›ycie rodziny pszczelej w ciÄ…gu roku 5.4.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Ocenianie stanu rodziny pszczelej po zimowli. Wskazówki do realizacji Przed przystÄ…pieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikÄ™ wykonania ćwiczenia z uwzglÄ™dnieniem przepisów bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy. Nauczyciel powinien zwrócić uwagÄ™ na warunki przeprowadzania przeglÄ…dów rodzin pszczelich. Podczas wykonania ćwiczenia szczególnÄ… uwagÄ™ uczeÅ„ powinien zwrócić na stan rodziny po zimowli. Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych. Sposób wykonania ćwiczenia UczeÅ„ powinien: 1) przeprowadzić przeglÄ…d gdy temperatura otoczenia wynosi 10 12°C a pszczoÅ‚y dokonujÄ… oblotu, 2) rozpalić podkurzacz i wprowadzić przez wylot 4 kÅ‚Ä™by dymu, 3) okreÅ›lić i zanotować warunki pogodowe podczas przeglÄ…du: zachmurzenie, temperatura powietrza, 4) okreÅ›lić intensywność lotów pszczół, liczÄ…c pszczoÅ‚y powracajÄ…ce do ula w ciÄ…gu 1 minuty, 5) wyjąć kolejno plastry z gniazda rodziny pszczelej, zwracajÄ…c szczególnÄ… uwagÄ™ na: a) powierzchniÄ™ pokarmu (dm²), b) powierzchniÄ™ czerwiu (dm²), c) obecność jaj, d) ocenÄ™ plastrów (czyste czy zabrudzone kaÅ‚em), 6) dokonać oglÄ™dzin dna ula: a) ocenić liczbÄ™ pszczół padÅ‚ych, b) okreÅ›lić po odsklepach na dennicy miejsce usytuowania kÅ‚Ä™bu, c) zwrócić uwagÄ™ na Å›lady kaÅ‚u na dnie, szczególnie w okolicy otworu wylotowego, 7) narysować usytuowanie kÅ‚Ä™bu zimujÄ…cych rodzin, 8) zanotować zdobyte informacje, 9) opisać stan rodziny pszczelej po zimowli. Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™: pokaz z objaÅ›nieniem, dyskusja, zajÄ™cia praktyczne. Åšrodki dydaktyczne: rodzina pszczela, dÅ‚uto pasieczne, podkurzacz, strój pasieczny, termometr, szczoteczka. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 19 Ćwiczenie 2 Rozpoznawanie nastroju rojowego w rodzinie pszczelej. Wskazówki do realizacji Przed przystÄ…pieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikÄ™ wykonania ćwiczenia z uwzglÄ™dnieniem przepisów bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy. Nauczyciel powinien zwrócić uwagÄ™ na warunki sprzyjajÄ…ce wystÄ…pieniu nastroju rojowemu w gniezdzie pszczelim. Podczas wykonania ćwiczenia szczególnÄ… uwagÄ™ uczeÅ„ powinien zwrócić na stan rodziny w nastroju rojowym: obecność mateczników rojowych, powierzchniÄ™ czerwiu krytego i otwartego, obecność i jakość matki, ilość i miejsce przebywania trutni, Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych. Sposób wykonania ćwiczenia UczeÅ„ powinien: 1) rozpalić podkurzacz i wprowadzić przez wylot 4 kÅ‚Ä™by dymu, 2) wyjąć kolejno plastry z gniazda rodziny pszczelej, zwracajÄ…c szczególnÄ… uwagÄ™ na: a) obecność mateczników rojowych, b) powierzchniÄ™ czerwiu krytego i otwartego, c) obecność i jakość matki, d) ilość i miejsce przebywania trutni, 3) narysować usytuowanie mateczników rojowych na plastrze, 4) zanotować zdobyte informacje, 5) scharakteryzować rodzinÄ™ w nastroju rojowym. Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™: - pokaz z objaÅ›nieniem, - pogadanka, - zajÄ™cia praktyczne. Åšrodki dydaktyczne: rodzina pszczela w nastroju rojowym, dÅ‚uto pasieczne, podkurzacz, strój pasieczny, szczoteczka. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 20 6. EWALUACJA OSIGNIĆ UCZNIA PrzykÅ‚ady narzÄ™dzi pomiaru dydaktycznego TEST 1 Test dwustopniowy do jednostki moduÅ‚owej Rozpoznawanie stanów biologicznych rodziny pszczelej Test skÅ‚ada siÄ™ z 20 zadaÅ„ wielokrotnego wyboru, z których: - zadania 1, 2, 3, 7, 9, 10, 13, 14, 15, 17, 19, 20 sÄ… z poziomu podstawowego, - zadania 4, 5, 6, 8, 11, 12, 16, 18 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego. Punktacja zadaÅ„: 0 lub 1 punkt Za ka\dÄ… prawidÅ‚owÄ… odpowiedz uczeÅ„ otrzymuje 1 punkt. Za zÅ‚Ä… odpowiedz lub jej brak uczeÅ„ otrzymuje 0 punktów. Proponuje siÄ™ nastÄ™pujÄ…ce normy wymagaÅ„ uczeÅ„ otrzyma nastÄ™pujÄ…ce oceny szkolne: - dopuszczajÄ…cy za rozwiÄ…zanie co najmniej 8 zadaÅ„ z poziomu podstawowego, - dostateczny za rozwiÄ…zanie co najmniej 12 zadaÅ„ z poziomu podstawowego, - dobry za rozwiÄ…zanie 16 zadaÅ„, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego, - bardzo dobry za rozwiÄ…zanie 18 zadaÅ„, w tym co najmniej 7 z poziomu ponadpodstawowego. Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. b, 3. a, 4. d, 5. d, 6. a, 7. b, 8. b, 9. a, 10. c, 11. a, 12. b, 13. a, 14. a, 15. c, 16. a, 17. c, 18. b, 19. b, 20. a. Plan testu Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna zad. (mierzone osiÄ…gniÄ™cia ucznia) celu wymagaÅ„ odpowiedz 1 Rozró\nić naturalne roje B P c 2 Rozró\nić postacie pszczół A P b 3 Zdefiniować pojÄ™cie czerwiu A P a Wskazać okolicznoÅ›ci pojawiania siÄ™ 4 C PP d nowych matek Scharakteryzować przyczyny zwartego 5 C PP d czerwiu na plastrze Scharakteryzować stan osierocenia 6 C PP a rodziny pszczelej OkreÅ›lić dÅ‚ugość trwania lotu 7 B P b orientacyjnego matki pszczelej Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 21 Uzasadnić termin zatracania 8 C PP b pobudliwoÅ›ci pÅ‚ciowej przez matkÄ™ Rozpoznać czynność wykonywanÄ… 9 A P a przez matkÄ™ pszczelÄ… OkreÅ›lić ilość wytwarzanej substancji 10 B P c matecznej przez matki pszczele Scharakteryzować czynniki 11 wpÅ‚ywajÄ…ce na ilość trutni w rodzinie C PP a pszczelej Wskazać porÄ™ wykonywania 12 C PP b pierwszego lotu przez trutnie Rozró\nić larwy pszczele na podstawie 13 B P a otrzymywanego pokarmu 14 Zdefiniować pojÄ™cie przegra A P a 15 Rozró\nić prace pszczół ulowych B P c Odczytać na podstawie rysunku rodzaj 16 C PP a wykonywanego taÅ„ca przez pszczoÅ‚Ä™ Rozpoznać gniazda ró\nych gatunków 17 A P c pszczół Stwierdzić symptomy zbli\ajÄ…cego siÄ™ 18 C PP b nastroju rojowego 19 Zidentyfikować rodziny pszczele A P b Opisać stan biologiczny rodziny 20 B P a pszczelej w okresie bezpo\ytkowym Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 22 Przebieg testowania Instrukcja dla nauczyciela 1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej jednotygodniowym. 2. Przygotuj odpowiedniÄ… ilość testów. 3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiÄ…zywania zadaÅ„. 4. Przed rozpoczÄ™ciem testu przeczytaj uczniom instrukcjÄ™ dla ucznia. 5. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wÄ…tpliwoÅ›ci wyjaÅ›nij. 6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test. Instrukcja dla ucznia 1. Przeczytaj uwa\nie instrukcjÄ™. 2. Zapoznaj siÄ™ z zestawem zadaÅ„ testowych. 3. Udzielaj odpowiedzi tylko na zaÅ‚Ä…czonej karcie odpowiedzi. 4. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi. 5. Test zawiera 20 zadaÅ„. Do ka\dego zadania doÅ‚Ä…czone sÄ… 4 mo\liwoÅ›ci odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidÅ‚owa. 6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bÄ™dziesz miaÅ‚ satysfakcjÄ™ z wykonanego zadania. 7. JeÅ›li udzielenie odpowiedzi bÄ™dzie Ci sprawiaÅ‚o trudność, wtedy odłó\ jego rozwiÄ…zanie na pózniej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 30 min. Powodzenia! MateriaÅ‚y dla ucznia: instrukcja, zestaw zadaÅ„ testowych, karta odpowiedzi. ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 1 1. DziaÅ‚ajÄ…ce przez dÅ‚u\szy czas nie sprzyjajÄ…ce warunki Å›rodowiska sÄ… powodem wyjÅ›cia roju a) pierwaka. b) Å›piewaka. c) nÄ™dzaka. d) zbiorowego. 2. Rysunek przedstawia a) matkÄ™ pszczelÄ…. b) trutnia. c) pszczoÅ‚Ä™ robotnicÄ™. d) trutówkÄ™. 3. Czerwiem okreÅ›lamy a) wszystkie stadia rozwoju pszczół, Å‚Ä…cznie z jajami. b) wszystkie stadia rozwoju pszczół bez jaj. c) niezasklepione stadia rozwojowe pszczół. d) zasklepione stadia rozwojowe pszczół. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 23 4. Nowa mÅ‚oda matka nie pojawi siÄ™, gdy a) pszczoÅ‚y chcÄ… siÄ™ roić b) zginie stara matka. c) pszczoÅ‚y chcÄ… wymienić matkÄ™. d) strutnieje stara matka. 5. Czerw pszczeli zwarty i równomiernie koliÅ›cie rozÅ‚o\ony na plastrze jest dowodem, \e w rodzinie jest a) matka trutowa. b) uÅ‚omna matka pszczela. c) znajdujÄ… siÄ™ trutówki anatomiczne. d) znajduje siÄ™ normalna, zdrowa matka. 6. W stanie osierocenia rodziny pszczelej pojawiÄ… siÄ™ a) trutówki fizjologiczne. b) matka trutowa. c) matka ratunkowa. d) matka z cichej wymiany. 7. Pierwszy lot matki pszczelej jest lotem orientacyjnym. Matka wylatuje na niewielkÄ… odlegÅ‚ość, lata dookoÅ‚a i zapoznaje siÄ™ z poÅ‚o\eniem ula. Loty orientacyjne trwajÄ… a) 5 15 minut. b) 20 30 minut. c) 35 45 minut. d) 50 70 minut. 8. Matka nieunasieniona zatraca pobudliwość pÅ‚ciowÄ… i zaczyna skÅ‚adać jaja niezapÅ‚odnione po a) 2 tygodniach. b) 4 tygodniach. c) 6 tygodniach. d) 8 tygodniach. 9. Matka oznaczona literÄ… b zajmuje siÄ™ a) sprawdzeniem komórki. b) szlifowaniem komórki. c) pobieraniem miodu. d) skÅ‚adaniem jaja. 10. U matki powy\ej 3 lat ilość substancji matecznej jej maleje do a) 88%. b) 75%. c) 65%. d) 55%. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 24 11. Liczba trutni w rodzinach zale\y od a) liczby komórek trutowych. b) tegorocznych matek pszczelich. c) sÅ‚abych rodzin pszczelich. d) iloÅ›ci zapasu pokarmu. 12. Po jakim czasie od wygryzienia trutnie po raz pierwszy opuszczajÄ… gniazdo a) po 5 dniach. b) po tygodniu. c) po 10 dniach. d) po dwóch tygodniach. 13. Karmicielki karmiÄ… mleczkiem pszczelim larwy a) 3 dniowe. b) 4 dniowe c) 5 dniowe. d) 6 dniowe. 14. Przegra to a) pierwszy lot w \yciu pszczoÅ‚y. b) pierwszy wiosenny oblot pszczół. c) pierwszy lot trutnia. d) lot orientacyjny matki pszczelej. 15. OstatniÄ… pracÄ… pszczoÅ‚y ulowej jest a) przynoszenie kitu. b) zbiór pyÅ‚ku. c) obrona gniazda. d) budowa plastrów. 16. PszczoÅ‚a na rysunku obok wykonuje taniec a) okrÄ™\ny. b) sierpowaty. c) rojowy. d) alarmowy. 17. Na rysunku przedstawiono gniazdo pszczoÅ‚y a) miodnej. b) wschodniej. c) olbrzymiej. d) karÅ‚owatej. 18. Pojawienie siÄ™ wiosnÄ… czerwiu trutowego jest pierwszym przejawem a) nastroju do wypacania wosku. b) dojrzaÅ‚oÅ›ci biologicznej rodziny pszczelej. c) pobielania plastrów. d) pojawienia siÄ™ trutówek. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 25 19. PieÅ„, z którego wyszedÅ‚ rój, nazywa siÄ™ a) pierwakiem. b) macierzakiem. c) dru\akiem. d) pierwakiem Å›piewakiem. 20. Charakterystycznym objawem okresu bezpo\ytkowego jest a) rabunek. b) przegra. c) rójka. d) budowa plastrów. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 26 KARTA ODPOWIEDZI ImiÄ™ i nazwisko.......................................................................................... Rozpoznawanie stanów biologicznych rodziny pszczelej ZakreÅ›l poprawnÄ… odpowiedz. Nr Odpowiedz Punkty zadania 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem: Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 27 TEST 2 Test dwustopniowy do jednostki moduÅ‚owej Rozpoznawanie stanów biologicznych rodziny pszczelej Test skÅ‚ada siÄ™ z 20 zadaÅ„ wielokrotnego wyboru, z których: - zadania 1, 2, 3, 7, 8, 10, 12, 13, 14, 17, 19, 20 sÄ… z poziomu podstawowego, - zadania 4, 5, 6, 9, 11, 15, 16, 18 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego. Punktacja zadaÅ„: 0 lub 1 punkt Za ka\dÄ… prawidÅ‚owÄ… odpowiedz uczeÅ„ otrzymuje 1 punkt. Za zÅ‚Ä… odpowiedz lub jej brak uczeÅ„ otrzymuje 0 punktów. Proponuje siÄ™ nastÄ™pujÄ…ce normy wymagaÅ„ uczeÅ„ otrzyma nastÄ™pujÄ…ce oceny szkolne: - dopuszczajÄ…cy za rozwiÄ…zanie co najmniej 8 zadaÅ„ z poziomu podstawowego, - dostateczny za rozwiÄ…zanie co najmniej 12 zadaÅ„ z poziomu podstawowego, - dobry za rozwiÄ…zanie 16 zadaÅ„, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego, - bardzo dobry za rozwiÄ…zanie 18 zadaÅ„, w tym co najmniej 7 z poziomu ponadpodstawowego. Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. c, 3. b, 4. c, 5. a, 6. d, 7. a, 8. b, 9. a, 10. d, 11. c, 12. a, 13. b, 14. c, 15. d, 16. , 17. d, 18. c, 19. a, 20. d. Plan testu Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna zad. (mierzone osiÄ…gniÄ™cia ucznia) celu wymagaÅ„ odpowiedz Zdefiniować pojÄ™cie czerwienie matki 1 B P a pszczelej 2 Rozró\nić postacie pszczół A P c 3 Rozpoznać czerw rozstrzelony A P b OkreÅ›lić czas pojawienia siÄ™ trutówek 4 C PP c w rodzinie pszczelej Wskazać okolicznoÅ›ci pojawiania siÄ™ 5 C PP a trutówek anatomicznych Scharakteryzować stan osierocenia 6 C PP d rodziny pszczelej 7 Zdefiniować pojÄ™cie polietyzmu A P a Rozpoznać prace wykonywane przez 8 B P b pszczoÅ‚y robotnice Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 28 Scharakteryzować kopulacje matki 9 C PP a i trutnia 10 Zdefiniować pojÄ™cie pory rojowej A P d Opisać wyglÄ…d zewnÄ™trzny pszczół 11 C PP c rabujÄ…cych OkreÅ›lić porÄ™ wyjÅ›cia pierwszego roju 12 A P a z mÅ‚odÄ… matkÄ… Rozró\nić larwy na podstawie 13 B P d otrzymywanego pokarmu 14 Rozró\nić pszczoÅ‚y ulowe A P c Obliczyć ró\nicÄ™ miÄ™dzy temperaturÄ… 15 C PP d na zewnÄ™trz ula a wewnÄ™trz kÅ‚Ä™bu Odczytać na podstawie rysunku rodzaj 16 C PP b wykonywanego taÅ„ca przez pszczoÅ‚Ä™ Rozpoznać gniazda ró\nych gatunków 17 A P d pszczół Scharakteryzować czynniki 18 wpÅ‚ywajÄ…ce na dobrÄ… zimowlÄ™ pszczół C PP c robotnic 19 Rozró\nić nazwy rodzin pszczelich A P a OkreÅ›lić miejsce skÅ‚adowania miodu 20 B P d w gniezdzie pszczelim Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 29 Przebieg testowania Instrukcja dla nauczyciela 7. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej jednotygodniowym. 8. Przygotuj odpowiedniÄ… ilość testów. 9. Zapewnij samodzielność podczas rozwiÄ…zywania zadaÅ„. 10. Przed rozpoczÄ™ciem testu przeczytaj uczniom instrukcjÄ™ dla ucznia. 11. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wÄ…tpliwoÅ›ci wyjaÅ›nij. 12. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test. Instrukcja dla ucznia 9. Przeczytaj uwa\nie instrukcjÄ™. 10. Zapoznaj siÄ™ z zestawem zadaÅ„ testowych. 11. Udzielaj odpowiedzi tylko na zaÅ‚Ä…czonej karcie odpowiedzi. 12. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi. 13. Test zawiera 20 zadaÅ„. Do ka\dego zadania doÅ‚Ä…czone sÄ… 4 mo\liwoÅ›ci odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidÅ‚owa. 14. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bÄ™dziesz miaÅ‚ satysfakcjÄ™ z wykonanego zadania. 15. JeÅ›li udzielenie odpowiedzi bÄ™dzie Ci sprawiaÅ‚o trudność, wtedy odłó\ jego rozwiÄ…zanie na pózniej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 16. Na rozwiÄ…zanie testu masz 30 min. Powodzenia! MateriaÅ‚y dla ucznia: instrukcja, zestaw zadaÅ„ testowych, karta odpowiedzi. ZESTAW ZADAC TESTOWYCH NR 2 1. Czerwienie matki to a) skÅ‚adanie jaj. b) lot godowy. c) lot orientacyjny. d) kopulacja z trutniem. 2. Na rysunku przedstawiono a) matkÄ™ pszczelÄ…. b) trutnia. c) pszczoÅ‚Ä™ robotnicÄ™. d) trutówkÄ™. 3. Czerw rozmieszczony na plastrze tak, \e miÄ™dzy nim znajduje siÄ™ du\o komórek pustych to a) otwarty. b) rozstrzelony. c) garbaty. d) mieszany. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 30 4. Czas od zabrania matki pszczelej do rozpoczÄ™cia skÅ‚adania jaj przez trutówki u pszczół ras europejskich wynosi a) 5 10 dni. b) 11 20 dni. c) 22 30 dni. d) 31 40 dni 5. NajwiÄ™cej trutówek anatomicznych pojawia siÄ™ w rodzinie a) przed rójkÄ…. b) z uÅ‚omnÄ… matkÄ… pszczelÄ…. c) osieroconej. d) gdy jest rabowana. 6. Osieroceniem rodziny pszczelej okreÅ›lamy taki stan, gdy brak jest matki pszczelej i a) trutówek. b) trutni. c) czerwiu krytego. d) czerwiu otwartego. 7. PodziaÅ‚ pracy wÅ›ród pszczół robotnic nazywamy a) polietyzm. b) polimorfizm. c) poligenizm. d) polimeryzm. 8. Praca polegajÄ…ca na powlekaniu przez robotnice wewnÄ™trznych Å›cian plastra Å›linÄ… i kitem to a) pobielanie. b) polerowanie. c) osuszanie. d) oczyszczanie. 9. Rysunek przedstawia a) kopulacjÄ™ matki z trutniem. b) walkÄ™ matek pszczelich. c) walkÄ™ pszczół rabujÄ…cych. d) usuwanie trutnia z gniazda. 10. Okres, w którym w pasiece wystÄ™pujÄ… rójki nazywamy a) nastrojem rojowym. b) skÅ‚onność do ucieczek. c) naturalnym podziaÅ‚em rodziny. d) porÄ… rojowÄ… Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 31 11. PszczoÅ‚y te odró\niajÄ… siÄ™ od innych pszczół ciemniejszym, bÅ‚yszczÄ…cym oskórkiem, pozbawionym częściowo owÅ‚osienia podczas walki z pszczoÅ‚ami broniÄ…cymi ula. Opis dotyczy pszczół a) stra\niczek. b) zbieraczek. c) rabujÄ…cych. d) woszczarek. 12. Po jakim czasie od wygryzienia matki pszczelej rój opuszcza gniazdo pszczele a) po 1 dniu. b) po 2 dniach. c) po 3 dniach. d) po 4 dniach. 13. Karmicielki karmiÄ… papkÄ… miodowo-pyÅ‚kowÄ… larwy a) 1 dniowe. b) 2 dniowe. c) 3 dniowe. d) 4 dniowe. 14. Wszystkie pszczoÅ‚y robotnice zajmujÄ…ce siÄ™ pracami w ulu nazywane sÄ… ulowymi. Które z pszczół nie sÄ… pszczoÅ‚ami ulowymi a) woszczarki. b) stra\niczki. c) wywiadowczynie. d) karmicielki. 15. Przy temperaturze zewnÄ™trznej -30°C, ró\nica miÄ™dzy tÄ… temperaturÄ…, a panujÄ…cÄ… w Å›rodku kÅ‚Ä™bu podczas wychowu czerwiu wyniesie a) 34,5°C. b) 50,5°C. c) 60,5°C. d) 64,5°C. 16. PszczoÅ‚a na rysunku obok wykonuje taniec a) okrÄ™\ny. b) sierpowaty. c) rojowy. d) alarmowy. 17. Na rysunku przedstawiono gniazdo pszczoÅ‚y a) miodnej. b) wschodniej. c) olbrzymiej. d) karÅ‚owatej. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 32 18. Czynnikiem przedÅ‚u\ajÄ…cym \ycie robotnicom i pozwalajÄ…cym przetrwać im zimÄ™ jest a) wypacania wosku. b) karmienie larw. c) zjadanie du\ych iloÅ›ci pyÅ‚ku. d) zwiÄ™kszona obronność stra\niczek. 19. WiÄ™kszość rojów wychodzÄ…cych z mÅ‚odymi matkami nazywa siÄ™ Å›piewakami. Który rój nie jest Å›piewakiem a) pierwak. b) dru\ak. c) trzeciak. d) czwartak. 20. W której części gniazda pszczoÅ‚y nie skÅ‚adujÄ… miodu a) górnej. b) tylnej. c) bocznej. d) przedniej. Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 33 KARTA ODPOWIEDZI ImiÄ™ i nazwisko.......................................................................................... Rozpoznawanie stanów biologicznych rodziny pszczelej ZakreÅ›l poprawnÄ… odpowiedz. Nr Odpowiedz Punkty zadania 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem: Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 34 7. LITERATURA 1. Bornus L. (red.): Encyklopedia pszczelarska. PWRiL, Warszawa 1989 2. MuszyÅ„ska J.: Zimowanie pszczół. PWRiL, Warszawa 1989 3. Prabucki J.(red.): Pszczelnictwo. Albatros, Szczecin 1998 4. Skowronek W.: Pszczelnictwo. PuÅ‚awy 2001 Czasopisma: Pszczelarstwo Pszczelarz Polski Pasieka PrzeglÄ…d Pszczelarski Projekt współfinansowany ze Å›rodków Europejskiego Funduszu SpoÅ‚ecznego 35