Wprowadzenie

Słysząc słowo "zwlekanie", możesz wyobrażać sobie stos niezapłaconych rachunków, bałagan w szafie, formularz wzywający do dokonania przeglądu samochodu w terminie, który dawno już minął, lub sytuację, w której obiecywałeś sobie, że zrobisz coś bardzo pilnego, na przykład, że oddzwonisz w ważnej sprawie, a potem o tym zapomniałeś. Przekraczanie terminów, wykonywanie zadań "za pięć dwunasta" albo odsuwanie ich na później aż do chwili, kiedy wreszcie sobie o nich przypomnisz, to klasyczne przejawy zwlekania. Jego często występująca odmiana dotyczy zajęć, które sami chcielibyśmy podjąć lub które uważamy za korzystne, takich jak nowe hobby, regularne ćwiczenia fizyczne lub stawienie czoła własnym lękom i obawom. Ponieważ wyzwania dotyczące rozwoju osobistego dotyczą "tylko ciebie", często bywają pozostawiane odłogiem.
Tylko nielicznym udaje się uniknąć pułapki zwlekania, powodującego większe czy mniejsze kłopoty. Przewlekłe zwlekanie jest problemem setek milionów ludzi. Możliwe, że nawet 90 procent mieszkańców Stanów Zjednoczonych czuje, że przynajmniej w jednej dziedzinie życia (a być może w większej ich liczbie) blokuje ich zwlekanie (Ellis, Knauss 1979). Psychologowie badający zjawisko zwlekania, Jesse Harriot i Joseph Ferrari (1996), oceniają, że 20 procent populacji cierpi na ciężką, chroniczną i upośledzającą normalne funkcjonowanie postać zwlekania. Nawet najwyższa kadra kierownicza marnuje czas w bezsensowny sposób, na przykład obciążając się niepotrzebnymi zadaniami, odkładając ważne decyzje na później, sprawdzając kilka razy w ciągu dnia portfele akcji, dzwoniąc do znajomych, zajmując się sprawami niezwiązanymi z firmą lub wdając się w bezsensowne sprzeczki. 60 procent studentów college'u uważa, że nawyk zwlekania jest u nich na tyle poważny, że nie są w stanie przezwyciężyć go samodzielnie. Niezależnie od tego, w jakim jesteś wieku i czym się zajmujesz, aby ograniczyć właśnie uporczywe, powodujące stres formy zwlekania, konieczna jest wnikliwa uwaga i ciężka praca. Na szczęście możesz w dużym stopniu powściągnąć impuls do odkładania spraw na później, przejąć kontrolę nad swoim życiem i zacząć działać zgodnie z wyznawanymi przez siebie wartościami i własnym interesem.
Zwlekanie to jedna z tych przypadłości, które mogą dotyczyć każdego, niezależnie od wieku czy pozycji społecznej. Ludzie, którzy zwlekają, wywodzą się ze wszystkich środowisk i reprezentują wszystkie zawody. Dzieci zwlekają, gdy mówią: "Nie teraz, mamo". Emeryci bez konkretnych planów na dalsze życie z łatwością trwonią czas na zwlekaniu. W istocie niewiele osób przechodzi przez życie, nie doświadczywszy jego skutków.
Niedotrzymywanie wyznaczonych terminów to tylko czubek gigantycznej góry lodowej. Pod powierzchnią znajdujemy szeroką gamę opóźnień w sprawach bieżących i dotyczących rozwoju osobistego, będących również źródłem przygnębienia i bolesnych ograniczeń. To, co nazywamy "zwlekaniem w sprawach bieżących", dotyczy sytuacji, kiedy pozwalamy, by nasze otoczenie opanował niepotrzebny bałagan. "Zwlekanie w sprawach osobistych" obejmuje takie sytuacje, jak odkładanie na później pracy nad własnym niepokojem, odsuwanie w czasie odchudzania albo niekończące się wahania, kiedy spotkamy na swojej drodze kogoś atrakcyjnego. Formy zwlekania dotyczące rozwoju osobistego mają miejsce, kiedy wydaje się nam, że mamy jeszcze mnóstwo czasu, by zająć się jakimś ogólnym zagadnieniem dotyczącym naszego rozwoju. Odkładamy je więc wciąż w nieokreśloną przyszłość. Na przykład chcesz schudnąć - ale jeszcze nie teraz. Myślisz, że może zaczniesz po wakacjach. Ale wakacje mijają, a ty znajdujesz kolejny powód, by to przełożyć. Opóźnienia dotyczące terminów, spraw bieżących i rozwoju osobistego szkodzą przede wszystkim osobie, która zwleka. Inne formy zwlekania mogą mieć szersze skutki społeczne, wpływając również na innych.
Odkładanie na później zapłaty rachunków lub pracy nad lękiem przed odrzuceniem może mieć źródło w tym samym pragnieniu uniknięcia lęku, zażenowania, zmęczenia, znudzenia lub innej negatywnej emocji albo odczucia. Choć niektóre konieczne działania bywają rzeczywiście nieprzyjemne, to wielka korzyść, którą odnosimy, kiedy w końcu się z nimi uporamy, polega na tym, że przestają nas wreszcie niepokoić.
Jednym z elementów wspólnych dla wszystkich form zwlekania jest zazwyczaj "złudzenie manana", powodujące, że postrzegamy rzeczywistość przez pryzmat fałszywej nadziei, że opóźnienie nikomu nie zaszkodzi, a w przyszłości nasza sytuacja się poprawi, ponieważ będziemy wówczas w stanie zapanować nad tym, co dziś odkładamy. Na przykład, jeżeli twoje zwlekanie dotyczy terminów, masz nadzieję, że oszukasz upływ czasu. Kiedy mija termin, płacisz karę, uzyskujesz jego przedłużenie albo udaje ci się wykręcić od odpowiedzialności. Jeżeli wciąż zwlekasz w tysiącach bieżących spraw, co chwilę coś przypomina ci o tym, co jeszcze powinieneś zrobić, więc się stresujesz i być może marzysz, żeby w przyszłości było lepiej. Często stres związany z tymi opóźnieniami nie pozwala ci jasno i twórczo myśleć.
Zwlekanie często wchodzi w skład poważnych zaburzeń emocjonalnych, takich jak niepokój i depresja, a także zaburzeń związanych z nadużywaniem substancji psychoaktywnych. Kiedy przestaniesz odkładać na później stawienie czoła swoim wyzwaniom, będziesz mógł skoncentrować wysiłki na ich rozwiązywaniu. W innym przypadku pozostanie ci żyć nadzieją, że jakiś szczęśliwy traf rozwiąże twoje problemy albo że z nich "wyrośniesz".

Do biegu, gotowi, start!
Dołącz do mnie w tej niezwykłej podróży wiodącej ku poznaniu zwlekania. W tym trudnym przedsięwzięciu to ty jesteś pilotem. Ty wybierasz cel podróży i drogę do niego. To twoje życie. Niezależnie od celu, który osiągniesz, być może się przekonasz, że sama podróż jest znacznie bardziej ekscytująca.
Czytając Nie odkładaj spraw na później, poznasz teorię, ćwiczenia oraz podstawowe i zaawansowane techniki wspierające cię w walce ze zwlekaniem. Częścią procesu poznawania jest zdobywanie wiedzy na temat zwlekania oraz możliwości wyboru, jakimi dysponujesz. Należy do niego również zdefiniowanie obszaru, w którym zwlekasz, a następnie obserwowanie twojej zdolności do zastąpienia starego nawyku zwlekania nowym nawykiem aktywnego działania, badanie tej zdolności, majsterkowanie przy niej, dostosowywanie jej, testowanie, ponowne testowanie i definiowanie na nowo. Pomogą ci w tym ćwiczenia i techniki opisane w tej książce.
Aby pomóc ci w uporządkowaniu twoich wysiłków, podzieliłem książkę na dwie części. Pierwsza zawiera podstawowy program pozwalający ograniczyć zwlekanie. Druga przedstawia zaawansowane techniki oraz szczegółowe zagadnienia. W obu częściach opisuję różne aspekty i mechanizmy zwlekania, aby pomóc ci zdemistyfikować ten proces. Ten etap gromadzenia wiedzy jest ważnym fundamentem przygotowującym grunt pod przyszłe zmiany - zastąpienie zwlekania aktywnym działaniem.
Ważne jest, by czytać tę książkę zgodnie z porządkiem rozdziałów. Te późniejsze opierają się na wiedzy przedstawionej we wcześniejszych. W ramach procesu uczenia się będziesz korzystał z cyklu ćwiczeń dotyczących gromadzenia informacji oraz z praktycznych technik rozwiązywania problemów, które pozwolą ci zapanować nad zwlekaniem.
Część książki poświęcona gromadzeniu informacji ma ci umożliwić uzyskanie szczegółowych danych dotyczących tego, co się dzieje, kiedy zwlekasz. Informacje zebrane w toku lektury pierwszych pięciu rozdziałów będziesz mógł następnie wykorzystać po to, by ułożyć swój zasadniczy pięciopunktowy program, opisany w rozdziale szóstym. Na przykład w rozdziale pierwszym rozpoczynasz ćwiczenie polegające na prowadzeniu dziennika zwlekania, służącego gromadzeniu informacji o tym, w którym obszarze twojego życia zwlekanie stanowi dla ciebie największy problem. Uzyskane informacje możesz następnie wykorzystać w pracy z kolejnymi rozdziałami, ponieważ jednak przy lekturze dalszych rozdziałów nie przerywasz prowadzenia dziennika, przewiduję, że praca ta pozwoli ci lepiej zrozumieć zjawisko zwlekania oraz to, jak można ograniczyć lub zahamować związane z nim komunikaty i działania. W oparciu o swoje własne dane opracujesz osobiste plany przeciwdziałania zwlekaniu, a na ich podstawie indywidualny, skrojony na miarę program działania. W książce znajdziesz liczne wskazówki, które pomogą ci w tym zadaniu.
Praktyczne techniki służą rozwiązywaniu zarówno ogólnych, jak i szczegółowych problemów związanych ze zwlekaniem. Poznasz ich ponad sto: od technik pracy z czasem po podważanie myślenia prowadzącego do zwlekania. Nie licz na to, że przećwiczysz na sobie wszystkie techniki przedstawione w tej książce. Zacznij od wybrania jednej lub kilku z nich, o których wiesz, że możesz je wykonać, i zrobisz to. Ćwicz je tak długo, aż staną się nawykiem. Potem dodaj kolejne, które wydają ci się obiecujące.

Myśl na dobry początek
Na stronach tej książki znajdziesz wiele sposobów patrzenia na zwlekanie, poznasz też szeroką gamę możliwych rozwiązań tego problemu. Będziesz mógł wybierać z wielu propozycji. Chodzi o to, abyś zrobił wszystko, co możliwe, by umożliwić sobie przejęcie większej kontroli nad własnym życiem. Być może się przekonasz, że oprócz praktycznych zmian, jakie uda ci się osiągnąć, najcenniejszym efektem zapanowania nad zwlekaniem będzie rosnące poczucie własnej kompetencji i samokontroli.
Zadowolenie będące efektem zapanowania nad kłopotami wynikającymi ze zwlekania może się stać źródłem wewnętrznego poczucia własnej kompetencji. W tym sensie niniejsza książka stanowi zestaw narzędzi i przykładowych wzorców, które możesz wykorzystać, by stworzyć nowe, silniejsze "ja". To ty jesteś artystą. To ty jesteś twórcą.
Walka ze zwlekaniem wymaga czasu i wysiłku, ale zapewne nie więcej, niż musiałbyś poświęcić, chcąc zdać kilka egzaminów na studiach. Z tej perspektywy wydaje się rzeczą zadziwiającą, jak wielu ludzi poświęca swój czas i wysiłek, by uzyskać dobre oceny w indeksie, jednocześnie wkładając porównywalnie niewielki czas i wysiłek w rozwijanie swoich mocnych stron. To niemal tak, jakby mówili: "Ja mogę zaczekać. Zaliczenie z historii jest ważniejsze".
Czy jesteś gotów włożyć tyle samo czasu i wysiłku w pracę nad zwlekaniem, co w uczęszczanie na wykłady z historii, czytanie zadanych lektur i uczestnictwo w ćwiczeniach? Jeśli włożysz porównywalny czas i wysiłek w walkę ze zwlekaniem, osiągniesz zapewne zauważalne postępy - sprawiając, że potwór zwlekania zmieni się w hienę uciekającą z podkulonym ogonem.