Ocena merytoryczna projektów składanych przez przedsiębiorców
W obecnym okresie programowania pomocy unijnej w Polsce środki dla przedsiębiorców
prawie w całości będą alokowane poprzez działania pomocowe przewidziane w ramach
drugiego priorytetu ( Bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw ) Sektorowego Programu
Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw. W ramach tego obszaru pomocy
unijnej wsparcie przewidziano zarówno dla dużych przedsiębiorstw, jak i pochodzących z
sektora MSP (Małe i Średnie Przedsiębiorstwa). Obejmuje on cztery działania pomocowe:
- Działanie 2.1 - Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez
doradztwo (finansowanie usług doradczych);
- Działanie 2.2 - Wsparcie konkurencyjności produktowej i technologicznej
przedsiębiorstw (finansowanie inwestycji oraz wyjazdów na targi zagraniczne i misje
handlowe);
- Działanie 2.3 - Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez
inwestycje (finansowanie projektów inwestycyjnych)
- Działanie 2.4 - Wsparcie dla przedsięwzięć w zakresie dostosowania przedsiębiorstw
do wymogów ochrony środowiska (wsparcie projektów związanych z
dostosowaniami do unijnych wymogów ochrony środowiska).
Rozstrzygnięto już kilka konkursów dotyczących pierwszych rund aplikacyjnych wybranych
działań pomocowych w ramach drugiego priorytetu SPO WKP. Wielu naszych klientów
podpisało umowy o dofinansowanie projektów, a nasz bank bierze udział w ich obsłudze
finansowej. Wiemy jednak, że część beneficjentów, pomimo przejścia etapów oceny
formalnej i techniczno-ekonomicznej spotkało się z odmową podpisania umów o
Usunięto:
dofinansowanie projektów. W większości przypadków, o odrzuceniu wniosków zdecydowała
ich ocena merytoryczna. Powodem takiego stanu rzeczy może być fakt , iż w związku z
ogromną ilością wymogów formalnych związanych z aplikowaniem o pomoc unijną, wielu
przedsiębiorców skupia się głównie na kwestiach proceduralnych, tracąc tym samym
właściwą perspektywę kompleksowej oceny zgłaszanych projektów.
Etapy oceny projektów
Wszystkie projekty składane przez przedsiębiorców oceniane są pod kątem formalnym,
techniczno-ekonomicznym i merytorycznym. W ramach oceny kryteriów formalnych i
techniczno ekonomicznych nie przewidziano punktowania wniosku. Żeby wniosek mógł
znalez
ć się w puli konkursowej projektów wszystkie kryteria formalne i techniczno-
ekonomiczne muszą zostać bezwzględnie spełnione. O samej ocenie końcowej wniosku
zadecydują więc wyłącznie punktowane kryteria merytoryczne.
Ocena formalna sprowadza się w praktyce do sprawdzenia terminowości, kompletności i
poprawności wniosku oraz wymaganych załączników złożonych przez beneficjenta. Bada się
ponadto czy status beneficjenta umożliwia mu aplikowanie o pomoc w ramach danego
programu pomocowego. Jak wspomniano ocena ta jednak zaledwie umożliwia przejście do
kolejnego etapu ewaluacji projektu  oceny techniczno-ekonomicznej.
W ramach oceny techniczno-ekonomicznej sprawdzana jest przede wszystkim tzw.
wykonalność projektu. Projekt jest więc analizowany pod kątem technicznym, tzn. czy
beneficjent posiada wystarczającą wiedzę i doświadczenie do zrealizowania projektu zgodnie
z przedłożonymi we wniosku założeniami i harmonogramem. Z kolei w ramach oceny
ekonomicznej, badane są podstawy finansowe projektu tzn. czy beneficjent posiada lub
będzie posiadał w momencie rozpoczęcia realizacji przedsięwzięcia wystarczającą ilość
środków finansowych na prefinansowanie wkładu unijnego i współfinansowanie kosztów
projektu.
Wkład finansowy beneficjenta do projektu nie powinien mieć wyłącznie charakteru czysto
deklaratywnego. Jeżeli przedsiębiorca zamierza sfinansować projekt ze środków własnych
pożądane jest załączenie do wniosku wyciągu z rachunku bankowego, dokumentującego
posiadane środki finansowe. Wyciąg taki każdy podmiot obsługiwany przez PKO BP S.A.
może otrzymać praktycznie  od ręki . Jeżeli jednak przedsiębiorca zamierza lub jest
zobligowany wymogami formalnymi programu do sfinansowania części kosztów projektu ze
z
ródeł zewnętrznych, nieodzowne staje się załączenie promesy lub umowy kredytowej. W
przypadku wybranych projektów polecaliśmy naszym klientom również finansowanie
przedsięwzięć w drodze leasingu. Umowa leasingu podpisana z Bankowym Funduszem
Leasingowym PKO BP w pełni umożliwiała projektodawcom pozytywne przejście oceny
ekonomicznej projektu.
Ocena merytoryczna
Spełnienie kryteriów merytorycznych przesądza tak naprawdę o dofinansowaniu projektu ze
środków unijnych. Ocena merytoryczna jest punktowana. Punkty są przyznawane
proporcjonalnie do spełnionych przez beneficjenta warunków szczegółowych (o charakterze
jakościowym i ilościowym). Maksymalna liczba punktów, które może uzyskać projekt waha
się w zależności od konkretnego działania pomocowego w przedziale od 86 do 172.
Minimalna wymagana ilość punktów niezbędna do tego, aby projekt znalazł się na liście
rankingowej to najczęściej 51% górnego pułapu. Znalezienie się na liście rankingowej nie jest
jednak tożsame z otrzymaniem dotacji - otrzymają ją wyłącznie projekty najwyżej ocenione.
W interesie beneficjenta leży zatem nie tylko przekroczenie progu 50% możliwych do
uzyskania punktów, ale i zdobycie jak największej ich ilości. Umożliwi to znalezienie się na
wyższej pozycji na liście rankingowej i tym samym zwiększy prawdopodobieństwo
otrzymania dotacji. Jedynym wyjątkiem w rankingowaniu projektów jest działanie 2.4
(związane z inwestycjami ekologicznymi), gdzie zastosowany mechanizm oceny
merytorycznej w znacznej części uzależniony jest od jakości wszystkich zgłoszonych
projektów. Ocena odbywa się poprzez wyliczenie tzw. wskaz
nika kosztów i korzyści i
porównanie jego wartości dla wszystkich aplikujących
Kryteria merytoryczne
Dobór kryteriów merytorycznych wpływających na ocenę projektu jest różny dla każdego
przewidzianego działania pomocowego. Przed wszystkim w odmienny sposób będą oceniane
projekty o charakterze  miękkim (np. projekty związane z usługami doradczymi lub z
wyjazdami na targi zagraniczne), niż przedsięwzięcia o charakterze twardym (inwestycyjne).
Generalnie zidentyfikować można kryteria, które praktycznie występują przy ocenie każdego
projektu realizowanego przez przedsiębiorstwo oraz kryteria oddające specyfikę danego
działania pomocowego występujące incydentalnie.
Najważniejsze kryteria merytoryczne o charakterze ogólnym
Niewątpliwie jednym z najważniejszych kryteriów oceny projektu, który pojawia się prawie
w każdym działaniu pomocowym jest ocena tzw. trwałości projektu w czasie. Na trwałość
projektu oceniający będzie patrzył m.in. poprzez tzw. wskaz
niki produktu, rezultatu i
oddziaływania. Przez produkt należy rozumieć nabyte środki trwałe, wartości niematerialne i
prawne lub usługi, które beneficjent częściowo sfinansuje ze środków publicznych w ramach
realizacji projektu (np. zakup maszyn, urządzeń, patentów, technologii,  know how ,
oprogramowania etc.). Rezultat to bezpośredni i natychmiast mierzalny efekt wynikający z
pozyskania produktu (np. rozszerzenie asortymentu oferowanych produktów i usług,
podniesieni ich jakości etc.). Oddziaływanie należy postrzegać w dłuższym horyzoncie
czasowym jako efekty realizacji projektu występujące po przeprowadzeniu projektu (np.
pozyskanie nowych rynków zbytu dzięki zwiększeniu asortymentu produkcji i zwiększenia jej
jakości). Niekiedy w praktyce niezwykle trudno wydzielić kategorie rezultatu i
oddziaływania. Produkty, rezultaty i oddziaływania muszą mieć możliwość pomiaru. Idealną
sytuacją jest ich pełna kwantyfikowalność (możliwość wyrażenia liczbowego), co w praktyce
niekiedy bywa niezwykle trudne. Przykładowa kwantyfikacja produktu, celu i rezultatu może
wyglądać następująco (odpowiednio do ww. przykładów: liczba i wartość zakupionych
maszyn, liczba nowych produktów lub usług oferowanych przez przedsiębiorstwo, liczba
nowych kontrahentów pozyskanych na nowych dla podmiotu rynkach zbytu).
Przy opracowywaniu podstaw projektu bardzo ważne jest umiejętne dobranie wskaz
ników w
taki sposób, aby otrzymać jak największą ilość punktów i jednocześnie uwiarygodnić, iż
zakładane wskaz
niki są możliwe do osiągnięcia. Z drugiej strony nie warto też  przeholować
z ilością wskaz
ników i wyśrubowaniem przyjmowanych przez nie planowanych wartości
ponieważ przedsiębiorca będzie zobligowany raportować nt. osiąganych rezultatów
związanych z wdrażanym projektem.
Istotnym kryterium wpływającym na ocenę merytoryczną projektu jest również wielkość
przedsiębiorstwa. W działaniach przeznaczonych zarówno dla dużych przedsiębiorców, jak i
pochodzących z sektora MSP (Małych i średnich przedsiębiorstw) dodatkowe punkty
rankingowe mogą uzyskać mniejsze podmioty. Wynika to z chęci sterowania pomocą dla
przedsiębiorców i tendencji do alokowania większej ilości środków pomocowych w sektorze
MSP.
Dodatkowe punkty rankingowe przyznawane są również za wielkość wdrażanej inwestycji (w
ujęciu wartościowym) oraz ilość nowych miejsc pracy, która powstanie w wyniku
przeprowadzenia projektu. Ocena wzrostu zatrudnienia w wyniku realizacji projektu jest
dokonywana poprzez porównanie stanu wyjściowego liczby pracowników i wzrostu
zatrudnienia wynikającego z realizacji projektu. Należy jednak pamiętać, aby wykazać we
wniosku aplikacyjnym związek pomiędzy realizacją projektu i wzrostem zatrudnienia w
przedsiębiorstwie (np. zwiększenie zatrudnienia musi być uzasadnione ekonomicznie).
W ramach kryteriów merytorycznych ocenia się również często wysokość wkładu własnego
beneficjenta. Ci przedsiębiorcy, którzy zdecydowani są wnioskować o niższą stopę
dofinansowania projektu, niż przewidziano w wytycznych i tzw. mapie pomocy regionalnej
mają szansę uzyskać dodatkowe punkty preferencyjne. Najczęściej za każde obniżenie
wnioskowanej stopy dofinansowania otrzymuje się proporcjonalnie dodatkowe punkty
rankingowe. Skutkuje to jednak tym, iż przedsiębiorca musi ponieść większe koszty związane
z realizacja projektu ze środków własnych.
Wspomniana mapa pomocy regionalnej wiąże się istotnie z kolejnym aspektem oceny
merytorycznej tj. lokalizacją projektu. Lokalizacja projektu zgodnie z mapą pomocy
regionalnej w wybranych działaniach będzie wpływać na wysokość możliwej do uzyskania
stopy dofinansowania projektu. Ponadto, w przypadku projektów zlokalizowanych w
określonych obszarach (np. w gminach w których podstawowy podatkowy dochód wynosi nie
więcej niż 75% średniej krajowej lub w gminach zagrożonych wysokim bezrobociem
strukturalnym) beneficjent ma szansę uzyskać dodatkowe punkty rankingowe.
Punktowany jest również często udział przedsiębiorcy w innych programach i projektach
pomocowych (np. programach przedakcesyjnych PHARE, SAPARD, programach
pomocowych Banku Światowego, Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Europejskiego
Banku Odbudowy i Rozwoju etc.). Wielu naszych klientów, którzy uczestniczyli w
specjalnym programie Komisji Europejskiej i EBOiR wdrażanym w PKO BP uzyskało w tej
kategorii dodatkowe punkty rankingowe. Udział w tego typu projektach uwiarygodnia
przedsiębiorcę jako podmiot, który jest w stanie efektywnie wykorzystać i rozliczyć
otrzymaną pomoc zewnętrzną.
Kategorią, która jest często premiowana dodatkowymi punktami rankingowymi jest
posiadanie przez przedsiębiorcę certyfikatów jakości z serii ISO 9000 lub ISO 14000. Normy
z serii ISO 9000 są międzynarodowymi standardami zarządzania przedsiębiorstwem
produkcyjnym lub usługowym, które zapewniają wysoką i powtarzalną jakość procesu
świadczenia usług lub produkcji. Normy z serii ISO 14000 dotyczą tzw. zarządzania
środowiskowego czyli minimalizacji negatywnego wpływu na środowisko przedsiębiorstwa
w ramach produkcji i świadczenia usług. Dodatkowe punkty można niekiedy uzyskać za
krajową lub międzynarodową nagrodę oraz wyróżnienie przyznane projektodawcy.
Bardzo ważny przy ocenie merytorycznej jest również aspekt poziomu innowacyjności
projektu. Przez innowacyjny, należy rozumieć taki projekt, który przyczyni się do wdrożenia
technologii produkcji, sposobu świadczenia usługi (innowacja procesowa) lub samego
produktu czy usługi (innowacja produktowa), które będą miały charakter nowatorski na
określonym obszarze (np. wdrażany w ramach projektu produkcyjny proces technologiczny
nie był na danym obszarze dotychczas stosowany). Najbardziej premiowana jest
innowacyjność w skali międzynarodowej, w mniejszym stopniu w skali kraju (obszar Polski)
oraz skali regionu. Niekiedy poza obszarem geograficznym zakresu innowacji uwzględnia się
również  wiek wdrażanego rozwiązania innowacyjnego. Im rozwiązanie innowacyjne jest
 młodsze tym więcej punktów rankingowych ma szansę uzyskać przedsiębiorca. Dodatkowe
punkty rankingowe beneficjent może uzyskać w przypadku zastosowania technologii
informatycznych i komunikacyjnych (ang. ICT; Information and Communication
Technologies) w ramach realizacji projektu (np. zakupiona nowoczesna linia produkcyjna jest
sterowana komputerowo).
W ostatnim etapie oceny merytorycznej każdego projektu pod uwagę będą brane tzw. Polityki
horyzontalne UE. Związane są one z ochroną środowiska, wyrównywaniem szans kobiet i
mężczyzn oraz rozwojem społeczeństwa informacyjnego. Jeżeli projekt przyczynia się
pozytywnie do realizacji polityk horyzontalnych (np. projekt dotyczy wdrożenia nowej i
mniej uciążliwej dla środowiska technologii, właścicielem wnioskującego podmiotu jest
kobieta, przeprowadzenie projektu przyczyni się do informatyzacji i szybszego obiegu
informacji pomiędzy przedsiębiorstwami) to beneficjent ma szansę uzyskać dodatkowe
punkty rankingowe za wpływ na każdy z wymienionych obszarów.
Kryteria szczegółowe
Kryteria te, jak wspomniano mają za zadanie ułatwić ocenę projektów zgłaszany w ramach
konkretnych działań pomocowych i tym samym oddać ich specyfikę. Zetknie się z nimi zatem
wyłącznie przedsiębiorca aplikujący w ramach konkretnego działania programu. Kryteria
takie pojawiają się np. w przypadku podziałania 2.2.2 dotyczącego Wsparcia w zakresie
internacjonalizacji przedsiębiorstw poprzez wsparcie udziału polskich przedsiębiorców w
targach i wystawach za granicą oraz wyjazdowych misjach gospodarczych związanych z
udziałem w zagranicznych imprezach targowo-wystawienniczych. W ramach oceny tego typu
wniosków bada się m.in. czy targi na które wybiera się przedsiębiorca znajdują się na tzw.
priorytetowych listach dotowanych oraz kierunek geograficzny wyjazdowej misji
gospodarczej. Kryteria te stanowią jednak zdecydowaną mniejszość i znakomita większość
oceny merytorycznej projektów odbywa się poprzez szerzej opisane kryteria
 wystandaryzowane .
 Selekcja i sprzedaż projektu firmy
Kryteria oceny można podzielić na te o charakterze bezwzględnie obiektywnym (często da się
je jednoznacznie wyrazić liczbowo), jak i nieco  subiektywnym , w ramach których bardzo
wiele zależeć będzie od tego w jaki sposób projekt zostanie  sprzedany oceniającym. Do
obiektywnej grupy kryteriów należą np. lokalizacja inwestycji, wzrost zatrudnienia w wyniku
realizacji projektu, doświadczenie przedsiębiorcy w realizacji projektów dofinansowanych ze
z
ródeł pomocowych, posiadane certyfikatów jakości etc. Przykładem kryteriów
subiektywnych, niejednoznacznych w ocenie jest np. ocena trwałości projektu w czasie w
szczególności poprzez wskaz
niki niekwantyfikowalne.
Generalnie, przed przystąpieniem do opracowywania dokumentacji projektowej i założeń
przedsięwzięcia przedsiębiorca powinien bardzo dokładnie zapoznać się z kryteriami
merytorycznymi i przypisaną im punktacją w działaniu, w ramach którego zamierz aplikować
o pomoc. Wszystkie kryteria merytoryczne obowiązujące w ramach poszczególnych działań
pomocowych zamieszczone są w Uzupełnieniu Programu (SPO WKP). Wnikliwe zapoznanie
się z kryteriami umożliwi potencjalnemu beneficjentowi wstępną ocenę projektu z punktu
widzenia wymogów programu pomocowego. Jeżeli projekt ten na bazie wstępnej oceny
otrzyma mniej niż połowę punktów rankingowych przewidzianych w danym działaniu,
beneficjent nie ma praktycznie szans na uzyskanie jego wsparcie ze środków unijnych. W
takim przypadku zdecydowanie lepiej zmodyfikować założenia projektu lub zmienić sam
przedmiot projektu i próbować aplikować w ramach innego działania pomocowego. Będąc
konsekwentnym w takiej selekcji projektów dojść możemy do pewnego paradoksu. Przy
ubieganiu się o dotację bowiem bardzo często zdarzyć się może, że projekt najefektywniejszy
z punktu widzenia rozwoju firmy, może nie być najbardziej optymalnym wyborem z punktu
widzenia możliwości uzyskania dotacji.
Dobrym przykładem ilustrującym ten paradoks są firmy świadczące usługi transportowe.
Priorytetowym obszarem rozwoju większości z nich w Polsce jest niewątpliwie poszerzanie
bazy transportowej. Tego typu inwestycje są jednak w większości przypadków wykluczone z
możliwości ubiegania się o dofinansowanie z funduszy strukturalnych. Nie ma naturalnie
żadnych formalnych przeciwwskazań do ubiegania się przez firmę transportową o
dofinansowanie projektu związanego np. z informatyzacją obszaru związanego z logistyką
przewozów czy usługami doradczymi. Cele, które pragnie osiągnąć Komisja Europejska oraz
władze odpowiedzialne za wdrażanie programów pomocowych w kraju członkowskim nie
zawsze muszą być spójne z potrzebami określonego sektora przedsiębiorstw czy
poszczególnej firmy. Wytyczne unijne zawiązane z adresowaniem i alokacją pomocy są
zawsze wypadkową założeń realizacji polityki regionalnej w danym okresie programowania i
sugestii władz danego kraju.
Krzysztof Wąsowski
Departament Integracji Europejskiej i Finansowania Handlu