MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jolanta Åšwidzikowska
Zakładanie i prowadzenie szkółki
321[03].Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Alicja Kurlus
mgr in\
. Anna Pietraszko
Opracowanie redakcyjne:
mgr Jolanta Åšwidzikowska
Konsultacja:
mgr in\
. Marek Rudziński
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[03].Z1.02
 Zakładanie i prowadzenie szkółki sadowniczej , zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik ogrodnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Produkcja podkładek generatywnych i wegetatywnych 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 14
4.1.3. Ćwiczenia 15
4.1.4. Sprawdzian postępów 16
4.2. Zakładanie i prowadzenie szkółki sadowniczej 17
4.2.1. Materiał nauczania 17
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.2.3. Ćwiczenia 23
4.2.4. Sprawdzian postępów 24
4.3. Ochrona szkółek przed chorobami i szkodnikami 25
4.3.1. Materiał nauczania 25
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 32
4.3.3. Ćwiczenia 32
4.3.4. Sprawdzian postępów 33
4.4. Rola COBORU i organizacji szkółkarskich. Dokumentacja szkółkarska,
kwalifikacja szkółek 34
4.4.1. Materiał nauczania 34
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 39
4.4.3. Ćwiczenia 39
4.4.4. Sprawdzian postępów 40
4.5. Sprzeda\
i przechowywanie materiału szkółkarskiego 41
4.5.1. Materiał nauczania 41
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 43
4.5.3. Ćwiczenia 43
4.5.4. Sprawdzian postępów 45
5. Sprawdzian osiągnięć 46
6. Literatura 51
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiadomości i nabywaniu umiejętności
z zakresu zakładania i prowadzenia szkółki sadowniczej, produkcji podkładek, produkcji
drzewek i krzewów owocowych, ochronie szkółki przed chorobami i szkodnikami,
prowadzeniu dokumentacji szkółkarskiej, polityki patentowej stosowanej w szkółkarstwie
sadowniczym, roli COBORU i organizacji szkółkarskich.
W poradniku znajdziesz:
- wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności i wiedzy, jakie powinieneś mieć ju\

-
-
-
opanowane, abyś bez problemów mógł przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia tej jednostki modułowej,
-
-
-
- materiał nauczania umo\
liwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
-
-
-
i zaliczenia sprawdzianu,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
-
-
-
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
-
-
-
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
-
-
-
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
-
-
-
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- wykaz literatury.
-
-
-
Je\
eli będziesz miał trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to zwróć się
o pomoc do nauczyciela.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni, a tak\
e wykonywania ćwiczeń musisz przestrzegać
regulaminów, przepisów bhp i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpo\
arowych,
wynikajÄ…cych z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
321[03].Z1
Produkcja sadownicza
321[03].Z1.01
Uprawa roślin sadowniczych
321[03].Z1.03
321[03].Z1.02
Zakładanie i prowadzenie sadu
Zakładanie i prowadzenie szkółki
Schemat układu jednostki modułowej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- charakteryzować warunki klimatyczne regionu oraz określać ich wpływ na wzrost, rozwój
-
-
-
i plonowanie roślin,
- charakteryzować nawozy organiczne i mineralne oraz określać ich wpływ na właściwości
-
-
-
gleby, wzrost i plonowanie roślin,
- charakteryzować podstawowe choroby roślin, szkodniki i chwasty oraz stosować metody
-
-
-
ich zwalczania,
- rozpoznawać oraz scharakteryzować gatunki drzew i krzewów,
-
-
-
- rozró\
nić pąki i pędy drzew oraz krzewów owocowych,
-
-
-
- odczytywać mapy glebowo-rolnicze,
-
-
-
- wyjaśniać zjawisko zmęczenia gleby oraz określić sposób rekultywacji,
-
-
-
- określać przydatność podło\
y i rodzajów ziemi do określonych upraw,
-
-
-
- dobierać sposób i środki transportu produktów ogrodniczych,
-
-
-
- przygotowywać do pracy i obsłu\
yć maszyny oraz urządzenia do produkcji ogrodniczej,
-
-
-
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej oraz
-
-
-
ochrony środowiska,
- udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy.
-
-
-
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wyjaśnić pojęcia: podkładka, zraz, oczko, okulant, wstawka skarlająca, czop, odmiana
szlachetna, przewodnia, zraz
nik, sad mateczny, stratyfikacja, szczepienie, okulizacja,
pensowanie, kultury in vitro,
- przyporządkować podkładki do określonych grup według gatunku i siły wzrostu,
- scharakteryzować wymagania glebowe oraz wymagania dotyczące technologii produkcji
podkładek generatywnych,
- określić zasady zakładania i eksploatacji mateczników podkładek wegetatywnych,
- dokonać stratyfikacji i siewu nasion podkładek,
- zało\
yć szkółkę drzew owocowych,
- przygotować zrazy do szczepienia i okulizacji,
- zastosować szczepienia i ró\
ne metody okulizacji,
- wykonać zabiegi pielęgnacyjne podkładek i sadzonek w szkółce,
- określić metody produkcji agrestu, porzeczek, malin, truskawek, winorośli, je\
yn
rozpoznać choroby i szkodniki szkółek drzew i krzewów owocowych oraz określić
sposoby ich zwalczania,
- określić terminy i sposoby eksploatacji materiału szkółkarskiego,
- określić sposób oraz przygotowanie materiału szkółkarskiego do sprzeda\
y,
- określić rolę i zadania organizacji szkółkarskich oraz COBORU.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Produkcja podkładek generatywnych i wegetatywnych
4.1.1. Materiał nauczania
Produkcja podkładek generatywnych
Podkładka jest na ogół dziką formą uprawianego gatunku, mo\
na ją otrzymywać z nasion
lub w wyniku rozmna\
ania wegetatywnego.
Drzewo owocowe mo\
e się składać z dwóch lub trzech części składowych zwanych
komponentami. Z dwóch części składa się drzewo wówczas, gdy na podkładce generatywnej
lub wegetatywnej zało\
ymy zraz (fragment 2 3-oczkowy pędu jednorocznego odmiany
szlachetnej) lub zało\
ymy tarczkę okulizacyjną (fragment kory z pąkiem pędu odmiany
szlachetnej). Z oczka lub zrazu wyrasta pęd, który z podkładką stanowi okulant. Z trzech
części składowych drzewo zbudowane jest, gdy: wyprodukujemy drzewo na tzw. odmianie
przewodniej, pośredniej lub wstawce skarlającej.
Przewodnią zastępujemy pień a niekiedy nasady konarów odmiany szlachetnej. Odmiana
przewodnia powinna charakteryzować się: du\
ą odpornością na mróz, odpornością na
choroby, powinna tworzyć konary wyrastające z przewodnika pod kątem zbli\
onym do
prostego, powinna dobrze zrastać się z odmiana szlachetną, musi wykazywać korzystny
wpływ na jakość i ilość plonu.
Rys. 1. Budowa drzewa na przewodniej. I - szczepienie pod koronÄ…. II szczepienie w koronie: A - odmiana
szlachetna (wra\
liwa na mróz), B - odmiana przewodnia (np. Hibernal), C - podkładka (np. M-26)
[1, s. 232]
Odmiana pośrednia jest stosowana gdy odmiana szlachetna nie zrasta się z podkładką.
Zadaniem wstawki skarlającej jest osłabienie siły wzrostu drzewa oraz wyrównanie wielkości
owoców. Wstawka taka powinna stanowić 25 30 cm pnia.
Podkładki generatywne otrzymuje się z nasion wybranych drzew określonej odmiany
uprawnej (np. Antonówka) lub formy dzikiej danego gatunku.(np. grusza kaukaska).
Podkładki wegetatywne, zwane odrostowymi, najczęściej uzyskuje się przez okłady poziome
lub pionowe, odrosty korzeniowe oraz sadzonki ró\
nego rodzaju. Ka\
dy typ podkładki
wegetatywnej, pochodzący od jednej rośliny matecznej, tworzy tzw. klon, czyli zbiór
osobników powstałych w wyniku podziału jednego organizmu, mających decydujący wpływ
na siłę wzrostu odmiany uprawnej.
Roślina u\
yta na podkładkę dla drzew owocowych musi odznaczać się szeregiem
właściwości. Za najwa\
niejsze nale\
y uznać:
 dobre zrastanie siÄ™ z odmiana szlachetnÄ…,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
 uzyskiwanie określonej siły wzrostu w obrębie klonu,
 wpływ na wczesne i obfite planowanie odmiany na niej zaszczepionej,
 polepszenie jakości owocu odmiany szlachetnej,
 odporność na mróz i gorsze warunki glebowe,
 znaczna odporność na choroby i szkodniki,
 łatwość rozmna\
ania,
 przystosowanie do ró\
nych typów gleby,
 tworzenie mocnego systemu korzeniowego.
Nasiona do produkcji podkładek generatywnych pobiera się z sadów specjalnie zakładanych
do tego celu i podlegających kwalifikacji szkółkarskiej. Zbiór owoców powinien nastąpić
parę dni przed osiągnięciem pełnej dojrzałości. Owoce rozdrabnia się, a otrzymaną miazgę
przepłukuje wodą. Wypłukane i oczyszczone nasiona suszy się w pomieszczeniach
zacienionych, przewiewnych, w temperaturze 30 35oC. Nasiona przechowujemy
w szklanych, szczelnie zamkniętych naczyniach. Warunki panujące w naczyniu, to wilgotność
względna =55%, a optymalna temperatura 1 3oC.
Aby nasiona drzew owocowych mogły wykiełkować musza przejść tzw. okres
dojrzewania posprzętnego, co następuje podczas stratyfikacji. Najwa\
niejszymi warunkami
tego procesu są: niska temperatura (od 0 do 8oC), odpowiednia wilgotność (ok. 90%) oraz
dostęp powietrza. Stratyfikację mo\
na przeprowadzić przysypując nasiona warstwą piasku
z torfem lub piasku z trocinami. Grubość tych warstw powinna wynosić 1 6 cm.
Pielęgnacja nasion podczas tego procesu polega na: zwil\
aniu wodą, gdy jest mała
wilgotność, dosypywaniu pisaku przy zbyt du\
ej wilgotności, wietrzeniu nasion co 2 3
tygodnie. Nasiona najczęściej wysiewa się w pierwszej dekadzie kwietnia. Mo\
na wysiewać
ju\
w końcu marca, gdy ziemia rozmarznie i przeschnie. Nasiona mo\
na wysiewać
bezpośrednio na miejsca stałe lub w inspektach. Siewki po wytworzeniu liścieni pikowane są
do szkółki. Odległość miedzy rzędami powinna wynosić 25 30 cm (przy pieleniu ręcznym)
lub 50 70 cm przy pielęgnacji mechanicznej. Odległości w rzędzie wynoszą 5 7 cm (jabłoń,
grusza, czereśnia) lub 3 4 cm (pozostałe gatunki).
Celem prac pielęgnacyjnych jest otrzymanie jak najwy\
szego wskaz
nika wyboru. Mo\
na
ten cel osiągnąć w sposób następujący:
 spulchniajÄ…c glebÄ™ i niszczÄ…c chwasty,
 przerywając siewki rosnące zbyt gęsto,
 podcinając korzenie siewek, rosnących na miejscu stałym, we wczesnym okresie
wegetacji,
 prowadzÄ…c selekcjÄ™ siewek rosnÄ…cych na rozsadniku podczas ich pikowania,
 nawo\
ąc N w 2 3 dawkach po 30kg czystego składnika na hektar,
 prowadząc ochronę chemiczną podkładek zgodnie z zaleceniami Terminarza Ochrony
Roślin Sadowniczych.
Odpowiednim terminem wykopywania podkładek jest paz
dziernik, gdy część liści opadnie na
skutek pierwszych przymrozków. Pozostałe liście usuwa się ręcznie. Podkładki mogą być
wykopywane ręcznie lub mechanicznie. Wykopane siewki powinny mieć niezwłocznie
zabezpieczone korzenie. Sortowania dokonuje siÄ™ na polu lub po przewiezieniu do
pomieszczeń.
Podkładki generatywne mają silny system korzeniowy są więc bardziej odporne na mróz
i wykazują mniejsze wymagania w stosunku do warunków glebowych, na ogół (gatunki
ziarnkowe) sÄ… wolne od groz
nych gospodarczo chorób wirusowych. Prace pielęgnacyjne
mo\
na wykonywać mechanicznie. Do ich podstawowych wad mo\
na zaliczyć du\
Ä…
zmienność cech w obrębie: siły wzrostu, wchodzenia w okres owocowania okulizowanej
odmiany szlachetnej, odporności na choroby, odporności na mróz.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Produkcja podkładek wegetatywnych
Podkładki wegetatywne uzyskuje się bezpośrednio w mateczniku (kwatery szkółki
obsadzone roślinami matecznymi) z odkładów pionowych lub poziomych, sadzonek
zdrewniałych, sadzonek zielonych, sadzonek korzeniowych i kultur tkankowych.
Mateczniki podkładek wegetatywnych muszą być zakładane na bardzo dobrych
i próchnicznych glebach. Obserwując uwa\
nie krzewy często mo\
na dostrzec, \
e na
usytuowanych nisko pędach, które stykają się z ziemią, tworzą się drobne korzenie. Je\
eli pęd
zostanie obsypany ziemią, to w krótkim czasie uzyskamy młodą sadzonkę. Jest to prosty
przykład rozmna\
ania przez odkłady. Metoda ta polega na ukorzenieniu pędów
nieodłączonych od rośliny matecznej i oddzielaniu ich dopiero po wytworzeniu korzeni.
W szkółkarstwie stosowane są: odkłady poziome zwykłe; odkłady poziome płaskie; pionowe
(kopczykowanie).
Odkłady poziome  zwykłe Ten sposób rozmna\
ania polega na uzyskaniu nowych,
ukorzenionych pędów z oczek (pączków) pędu ubiegłorocznego, płasko poło\
onego na ziemi
i przysypanego cienką warstwą ziemi. Pędy przygina się płasko, przytwierdza się je do ziemi
i obsypuje 5 cm warstwą gleby. Gdy młode pędy, wybijające z oczek, przedostaną się na
powierzchniÄ™, obsypuje siÄ™ je ziemiÄ… nieco wy\
ej, jak przy kopczykowaniu. Do jesieni
uzyskujemy zwykle dobrze ukorzenione sadzonki.
Rys. 2. Odkłady poziome zwykłe [10]
Odkłady poziome płaskie stosowane są głównie przy rozmna\
aniu pnÄ…czy. Wykorzystuje siÄ™
wówczas całą długość pędów, uzyskując w ten sposób więcej ukorzenionych sadzonek.
Rys. 3.Odkłady poziome płaskie [10]
Kopczykowanie, odkłady pionowe stosujemy w przypadku krzewów o pędach wzniesionych
i mało elastycznych, do których trudno zastosować metodę odkładów poziomych. Wiosną,
nasady młodych, niezdrewniałych pędów, obsypuje się najczęściej przefermentowanymi
wilgotnymi trocinami lub próchniczną ziemią na wysokość około 20 cm. W miarę wzrostu
pędów obsypujemy je systematycznie a\
do wysokości około 30 cm. Kopczyki powinny być
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
odchwaszczane i podlewane, bo tylko w takich warunkach następuje dobre ukorzenianie.
Jesienią lub na wiosnę przyszłego roku rozgarniamy delikatnie kopczyki i odcinamy
sekatorem pędy, które wytworzyły ju\
korzenie.
Rys. 4. Odkłady pionowe (kopczykowanie) [10]
Sadzonki zdrewniałe pozyskuje się z pędów roślin matecznych znajdujących się w stanie
spoczynku zimowego w sadach zraz
nikowych. Tniemy dobrze zdrewniałe, najczęściej
jednoroczne pędy, z wyraz
nie wykształconymi pąkami, bowiem sadzonki pochodzące ze
starszych fragmentów pędu ukorzeniają się słabiej. Najlepszym terminem cięcia sadzonek jest
koniec lutego i początek marca. Pędy nale\
y ciąć ostrym no\
em lub sekatorem na 20 25 cm
odcinki. Następnie sadzonki dołuje się w piasku, w chłodnej piwnicy lub na zewnątrz. Gdy
ziemia dostatecznie rozmarznie, sadzimy sadzonki, zagłębiając je w podło\
u tak głęboko, aby
nad powierzchnię ziemi wystawał tylko jeden górny pąk, lub para pąków. Po kilku
tygodniach wytwarzają się pierwsze korzenie a następnie pędy. Młode sadzonki nale\
y
starannie pielęgnować podlewać i odchwaszczać. Ju\
jesieniÄ… ukorzenione sadzonki
wykopujemy i sadzimy w większej rozstawie do szkółki drzewek.
Rys. 5. Pozyskiwanie sadzonek zdrewniałych: 1) prawidłowo przycięta sadzonka, 2) głębokość
umieszczenia w podło\
u, 3) sadzonka ukorzeniona [12]
Sadzonki zielne pozyskuje się z tegorocznych pędów, umiarkowanie rosnących, dobrze
naświetlonych, wolnych od chorób i szkodników. Przygotowuje się je od połowy czerwca do
połowy lipca. Tegoroczne ulistnione pędy, rośliny matecznej podkładki, tniemy na odcinki od
5 do 18 cm. W celu przyspieszenia powstawania korzeni przybyszowych, podstawy sadzonek
(1 2 mm /5sek.) traktuje siÄ™ ukorzeniaczem. Przygotowane sadzonki umieszcza siÄ™
w wilgotnym, o du\
ej pojemności powietrznej, podło\
u. Miejscem ukorzeniania sÄ…
najczęściej szklarnie, inspekty lub tunele foliowe. Szybkie i obfite ukorzenienie sadzonek
warunkowane jest wilgotnością podło\
a i powietrza oraz ich temperaturą. Wysoką wilgotność
podło\
a uzyskuje się przez podlewanie natomiast powietrza przez zamgławianie
pomieszczenia. Optymalna temperatura podło\
a powinna wynosić 18 25oC a powietrza nie
więcej ni\
30oC.
Sadzonki korzeniowe przygotowuje siÄ™ w jesieni podczas wykopywania drzewek. Korzenie
o grubości 4 5 mm tnie się na odcinki 10 15 cm. Przez zimę przechowuje się je zadołowane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Do gruntu wysadza się wczesną wiosną, zostawiając szczytową część nad powierzchnią gleby
(2 3 cm).
Kultury  in vitro (w szkle) to metoda otrzymywania nowych roślin z pojedynczych
komórek lub ich grup. Podstawą tego sposobu rozmna\
ania jest to, \
e ka\
da komórka
zachowuje przenoszone przez jądro i cytoplazmę właściwości, które umo\
liwiajÄ… odtworzenie
całego organizmu o cechach rośliny macierzystej. Rozmna\
anie podkładek wegetatywnych
przez kultury in vitro (w szkle) przebiega w kilku etapach.
Rośliny lub ich części rosną na po\
ywkach w szklanych naczyniach w warunkach
kontrolowanych. Mają zapewnioną odpowiednią dla rodzaju rośliny intensywność
oświetlenia, długość dnia, temperaturę i wilgotność powietrza .W skład po\
ywek wchodzÄ…:
sole mineralne, cukry, witaminy, regulatory wzrostu, dodatki organiczne i substancje
zestalajÄ…ce po\
ywkÄ™ np. agar. Po\
ywki sterylizuje siÄ™ termicznie (w autoklawie 
sterylizatorze) lub przez filtrację. Materiał roślinny odka\
a się środkami chemicznymi
zawierajÄ…cymi aktywny chlor lub tlen oraz antybiotykami i innymi substancjami
wspomagajÄ…cymi odka\
anie. Wszystkie zabiegi odbywajÄ… siÄ™ w atmosferze sterylnego
powietrza z zachowaniem szczególnych środków ostro\
ności. Całkowita sterylność
środowiska jest warunkiem powodzenia rozmna\
ania i wzrostu roślin in vitro.
Główne zastosowanie technologii kultur tkankowych polega na produkcji wysokiej
jakości jednorodnego materiału roślinnego, który mo\
e być rozmna\
any przez cały rok,
niezale\
nie od pogody, w warunkach wolnych od chorób.
Mikrorozmna\
anie odgrywa znacznÄ… rolÄ™ w szybkim wprowadzaniu do produkcji
rzadkich genotypów, w rozmna\
aniu genotypów trudnych do rozmno\
enia metodami
tradycyjnymi i w międzynarodowej wymianie materiału roślinnego. Ma te\
du\
e znaczenie
w rozmna\
aniu materiału wolnego od wirusów oraz w technologii krioprezerwacji
(zamra\
anie i przechowywanie materiału bez utraty ich właściwości), która umo\
liwia
utrzymanie kolekcji genów przez dłu\
szy czas (opracowana została dla truskawki, winorośli,
maliny, gruszy, jabłoni oraz roślin z rodzaju Prunus).
Rys. 6. Podkładka 'P 22'  wolne od wirusów rośliny otrzymane metodą kultur tkankowych [11]
W celu szybkiego pozyskiwania sadzonek rozmna\
anie in vitro najczęściej polega na
pobudzeniu pąków bocznych, znajdujących się w kątach liści lub pędów, i rozmno\
enie
pędów z pąków bocznych na po\
ywkach zestalonych agarem. W ten sposób z ka\
dego pÄ…ka,
w ciągu kilku tygodni, formowane jest skupienie pędów. Nowo wytworzone pędy są
oddzielane od pędu macierzystego, a przeniesione na świe\
e po\
ywki wydajÄ… kolejne
pokolenie pędów. Metoda ta przypomina tradycyjny sposób rozmna\
ania przez sadzonki i jest
mo\
liwa do zastosowania dla większości gatunków roślin. Zało\
enie i utrzymanie stabilnej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
kultury to zajęcie czasochłonne i na wczesnych etapach produkcji notuje się du\
e straty
z powodu zaka\
eń bakteryjnych lub zamierania kultury. Jednak w odpowiednich warunkach,
po uzyskaniu stabilizacji kultury, z jednego pąka udaje się uzyskać w ciągu 2 miesięcy pęd
z 5 lub więcej węzłami, które mo\
na oddzielać i zakładać z nich kolejne kultury. W ten
sposób uzyskuje się około 15625 sztuk pędów w ciągu 12 miesięcy. Przy innym typie
rozmna\
ania, polegającym na zało\
eniu kultury z fragmentów pędów, pędy boczne
produkowane są z kątów bocznych, a te z kolei wytwarzają następne. W tym przypadku
mo\
na uzyskać 10 nowych pąków w ciągu 2 miesięcy, czyli 1000000 pąków w ciągu 12
miesięcy. Przy \
adnym ze znanych tradycyjnych sposobów wegetatywnego mno\
enia nie
otrzymuje siÄ™ tak intensywnego namno\
enia w tak krótkim czasie, niezale\
nie od warunków
pogodowych.
Jednym ze sposobów rozmna\
ania wegetatywnego jest szczepienie i okulizacja.
Okulizacja i szczepienie zostały szczegółowo opisane w rozdziale 4.3.
Zaletami podkładek wegetatywnych są:
- szybsze wchodzenie w owocowanie drzew na nich wyprodukowanych,
-
-
-
- wyrównany wzrost w obrębie klonu,
-
-
-
- korzystny wpływ na jakość owocu,
-
-
-
- lepsze zrastanie siÄ™ z odmianÄ… szlachetnÄ….
-
-
-
Nale\
y pamiętać, \
e karłowe podkładki wegetatywne mają słaby system korzeniowy,
wymagajÄ… znacznie lepszej gleby ni\
podkładki generatywne i są trudniejsze w rozmna\
aniu.
Podkładki wegetatywne dla jabłoni
M 9 to typowo karłowa podkładka, obecnie najpopularniejsza z tej grupy w całej Europie.
Drzewa szczepione na M 9 bardzo wcześnie wchodzą w owocowanie. Podkładka ma słaby
system korzeniowy, z tego względu wymaga \
yznej i ciepłej gleby. Drzewka pod cię\
arem
owoców mogą się przewracać, dlatego niezbędne jest przywiązanie ich do palików lub innych
podpór. Mo\
na je sadzić w rozstawie 3 x 1,5 m.
P 16 zaliczana jest do karłowych. Drzewa rosnące na niej są zbli\
one wielkością do
drzew rosnących na podkładce M 9. W mateczniku ukorzenia się lepiej ni\
M 9.
M 26 uznawana jest za jedną z najlepszych podkładek półkarłowych. Powoduje nieco
silniejszy wzrost drzew. Jabłonie szczepione na tej podkładce wchodzą bardzo wcześnie
w okres owocowania i dajÄ… wy\
sze plony ni\
szczepione na M 9. Podkładka M 26 odznacza
siÄ™ du\
ą wytrzymałością na mróz i mniejszymi wymaganiami glebowymi ni\
M 9. Drzewa
szczepione na tej podkładce poleca się sadzić w rozstawie 3 x 2 m. Wymagają one podpór.
P 60 jest półkarłowa, nieznacznie słabiej rośnie ni\
M 26. Drzewa na tej podkładce
wymagają podpór.
M 7 to typowa podkładka półkarłowa. Odznacza się średnią wytrzymałością na mróz
i drzewa szczepione na niej w bezśnie\
ne zimy mogą przemarzać. Podkładka ta jest mało
wymagajÄ…ca co do gleby.
MM 106 nale\
y do grupy podkładek średnio silnie rosnących o dobrym systemie
korzeniowym. Drzewka na tej podkładce mogą rosnąć na suchych stanowiskach. Nie
powinno się sadzić na stanowiskach wilgotnych i glebach zwięzłych ze względu na du\
Ä…
wra\
liwość na pierścieniową zgniliznę podstawy pnia.
P 2 zaliczana jest do średnio silnie rosnących. Drzewa szczepione na niej rosną silniej ni\

na M 9. Siła wzrostu drzew zbli\
ona jest do M 26, jednak drzewa na niej szczepione wchodzÄ…
szybciej w okres owocowania. Jest wytrzymała na mróz, mało reaguje na wiosenne
ocieplenia. Jednak słabo ukorzenia się w mateczniku, drzewa wymagają prowadzenia przy
rusztowaniach.
P 22 od 1998 roku w Rejestrze Odmian znajdują się trzy selekty podkładki P 22: P 22 J,
P 22 K, P 22 S. Są one traktowane jako oryginalne podkładki, ró\
niÄ…ce siÄ™ od odmiany
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
macierzystej. P 22 J ma siłę wzrostu między podkładkami karłowymi a super karłowymi.
Juwenilna forma P 22 ma nieco większą siła wzrostu, lepiej ukorzenia się i ma większą
wydajność w mateczniku ni\
odmiana macierzysta. P 22 K odznacza się siłą wzrostu nieco
większą ni\
P 22. Ma te\
większą wydajność w mateczniku i lepszą zdolność ukorzenienia
się. P 22 S Senilna forma podkładki P 22. Siła wzrostu słabsza ni\
P 22.
P5 9 zaliczana jest do karłowych. Ma mniejszą siłę wzrostu ni\
M 9.Zaletami tej
podkładki są: du\
a wydajność w mateczniku i bardzo dobra zdolność ukorzeniania się.
Podkładka ta ma du\
e wymagania glebowe.
POLAN 59 to podkładka chroniona w księdze wyłącznego prawa. Jest to podkładka
wyhodowana w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach. LicencjÄ™ na
rozmna\
anie posiada Sadowniczy Zakład Doświadczalny w Prusach. Jest to podkładka
o małej sile wzrostu nieco silniejsza ni\
P 22. Bardzo Å‚atwo ukorzenia siÄ™ w matecznikach.
Jest mało wra\
liwa na suszę. Nie powinna być sadzona na glebach zwięzłych i wilgotnych.
Jest odporna na mróz, wra\
liwa na okresowe ocieplenia, szybko ulega rozhartowaniu.
Znacznie lepiej znosi gorsze warunki glebowe i wilgotnościowe ni\
podkładki P 22 i M 9.
Polan 53 %7ń jest podkładką wolną od wirusów.
Dla jabłoni przydatność podkładek generatywnych jest ograniczona przede wszystkim ze
względu na szerokie zastosowanie podkładek wegetatywnych, w tym głównie karłowych.
Siewki jabłoni odmiany 'Antonówka' powszechnie kiedyś u\
ywane do produkcji drzewek ze
wstawkami, ze względu na spadek popularności tego typu drzewek, mają bardzo ograniczoną
przydatność  jedynie do produkcji drzew dla sadów zraz
nikowych odmian potrzebnych do
szczepienia i okulizacji.
Podkładki dla grusz
Pigwa MA jest najpopularniejszą podkładką. Bardzo dobrze rozmna\
a siÄ™ na \
yznych
glebach, póz
no kończy wegetację więc łatwo przemarza, drzewa na niej wchodzą
w owocowanie około 3 4 roku, z
le rośnie na glebach lekkich.
Pigwa MC wykazuje najsłabszy wzrost, łatwo rozmna\
a się, jest mało wytrzymała na
mróz, wra\
liwa na opadzinę liści grusz, drzewa na niej dobrze plonują. Grusze na pigwie
mo\
na sadzić w rozstawie 3 x 2m.
Pigwa S1, S2, S3 wyselekcjonowane zostały przez Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa
w Skierniewicach.
S1 jest bardziej wytrzymała na mróz od pigwy MA, rośnie silniej od niej i ma podobne
wymagania, dobrze zrasta się z odmianami szlachetnymi, ma długi okres wegetacji, jest dość
odporna na zarazę ogniową S3 jest najbardziej wytrzymała na mróz.
Siewka gruszy kaukazkiej jest podkładką generatywną. Odmiany szlachetne dobrze się
zrastają. Odmiany słabo rosnące wchodzą w owocowanie w trzecim roku a silnie rosnące
w piÄ…tym roku od posadzenia. Najcenniejsze selekty gruszy kaukaskiej to Belia, Elia i Doria.
Podkładki dla wiśni i czereśni
Siewki czereśni ptasiej są najczęściej stosowane dla czereśni. Dają silnie rosnące
i obficie owocujące drzewa, o dobrze rozrośniętym systemie korzeniowym.
Siewki wiśni antypki są wytrzymałe na mróz. Stanowią główną podkładkę pod wiśnie.
Antypka dość dobrze rośnie na glebach wapiennych, suchych, piaszczystych. Nie tworzy
du\
ych drzew. Nie zawsze w szkółkach dobrze zrasta się z odmianami uprawnymi. Na
antypce mo\
na te\
szczepić niektóre odmiany czereśni. Najcenniejsze selekty antypki to
Popiel i Piast.
F12/1 jest podkładką rozmna\
anÄ… wegetatywnie i przy zachowaniu minimalnych
wymagań nie ulega zawirusowaniu w procesie rozmna\
ania tak jak podkładki rozmna\
ane
przez nasiona (wirusy przenoszone przez pyłek). Podkładka ta rośnie silnie i drzewa na niej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
póz
no wchodzą w okres owocowania. Jest dość odporna na mróz, dość odporna na raka
bakteryjnego. Wra\
liwa na drobną plamistość liści i bardzo wra\
liwa na guzowatość korzeni.
Drzewa na tej podkładce charakteryzują się wyrównanym wzrostem, osiągają rozmiary
zbli\
one do drzew na czereśni ptasiej.
Colt to podkładka wegetatywna pod czereśnie charakteryzująca się dobrym
ukorzenieniem i siłą wzrostu w szkółkach. Wykazuje odporność na raka bakteryjnego
i guzowatość korzeni. Siła wzrostu drzew na Colcie stanowi ok. 75 85% siły wzrostu drzew
rosnących na podkładce F 12/1. Wszystkie odmiany czereśni dobrze zrastają się z podkładką.
Drzewa wchodzą wcześniej w owocowanie, wymagają jednak nawo\
enia dolistnego
przynajmniej dwukrotnie w sezonie z powodu słabszego pobierania makro i mikroskładników.
Gisela 5 podkładka karłowa wyhodowana w Niemczech. Zrasta się ze wszystkimi
odmianami, skarlająca od 30 do 50%. Odporna na mróz. Cechuje się najlepszymi wynikami
cechami ze wszystkich typów Giseli. Jest rozmna\
ana jedynie metodÄ… kultur tkankowych.
Obecnie najbardziej polecana karłowa podkładka do nasadzeń towarowych.
Podkładki dla śliw, brzoskwiń i morel
Eruni jest siewkÄ… wyselekcjonowanÄ… w Instytucie Sadownictwa w Balsgard (Szwecja).
Drzewo rośnie bardzo słabo i tworzy średnio zagęszczoną, wzniesioną koronę. Jest
dostatecznie wytrzymałe na mróz. Owoce Eruni dojrzewają kilka dni wcześniej ni\
Węgierki
Wiedeńskiej.
Siewka ałyczy to podkładka silnie rosnąca i dość wytrzymała na mróz. Jedynie
w bezśnie\
ne zimy mogą przemarzać jej korzenie. Wymaga odpowiedniej pory
okulizacji, gdy\
w przeciwnym razie wiele oczek z
le się przyjmuje. Poza ałyczą pod
morele stosowane sÄ… siewki moreli, a pod brzoskwinie siewki brzoskwini.
Siewki Węgierki Wangenheima są polecane na podkładki dla śliw. Dobrze owocują
na nich drzewa węgierki włoskiej. Rosną średnio silnie, są dostatecznie wytrzymałe na
mróz.
Brompton to podkładka wegetatywna, pod względem wytrzymałości na mróz
zbli\
ona do ałyczy. Śliwy szczepione na tej podkładce rosną początkowo bardzo silnie.
Dobrze zrasta się ze wszystkimi odmianami śliw. Jest równie\
dobrą podkładką dla
brzoskwiń i moreli.
Pixy została wyselekcjonowana w Anglii, uwa\
ana jest za jedną z najbardziej karłowych
dla śliw. W mateczniku jej pędy ukorzeniają się bardzo słabo, rozmna\
a się ją głównie przez
sadzonki zielne lub zdrewniałe. W sadzie drzewa szczepione na tej podkładce tworzą bardzo
płytki system korzeniowy. W zale\
ności od odmiany i warunków glebowych, osłabienie siły
wzrostu drzew przez podkładkę Pixy mo\
e przekraczać nawet 50% w porównaniu z siewkami
ałyczy. Śliwy szczepione na Pixy bardzo wcześnie wchodzą w okres owocowania i plonują
obficie w ka\
dym roku. Wadą tej podkładki jest to, \
e owoce drzew na niej zaszczepionych sÄ…
mniejsze ni\
u rosnących na innych podkładkach.
Common Mussel - drzewa szczepione na tej podkładce rosną umiarkowanie. Jest
wytrzymała na. mróz. Trudno rozmna\
a się z odkładów, dobrze natomiast z sadzonek.
Nadaje się dla wielu odmian śliw oraz brzoskwiń.
Dobry materiał wyjściowy do zakładania sadów nasiennych mogą stanowić typy ałyczy
wyselekcjonowane w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach o nazwach:
 Anna ,  Amelia ,  Agata ,  Alina . Są one w oficjalnym rejestrze podkładek
dopuszczonych do obrotu. Wszystkie mają status materiału wolnego od groz
nych
gospodarczo chorób wirusowych.
Podkładki dla orzecha włoskiego
Orzech włoski rozmna\
a siÄ™ stosunkowo Å‚atwo z nasion. Tak rozmna\
ane drzewka
charakteryzujÄ… siÄ™ jednak du\
ą zmiennością i nie dziedziczą wszystkich cech rośliny
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
matecznej. Szacuje siÄ™, \
e rozmna\
ane z nasion orzechy włoskie zachowują około 70 80%
cech macierzystych.
Wegetatywnie orzech włoski rozmna\
a siÄ™ przez okulizacjÄ™ lub szczepienie. W krajach,
w których orzechy włoskie uprawiane są na skalę wielkotowarową i w klimacie znacznie
cieplejszym od naszego, np. w USA (Kalifornia, Oregon), we WÅ‚oszech czy we Francji,
rozmna\
anie przez okulizację albo szczepienie nie przedstawia większych trudności. Jako
podkładek u\
ywa się najczęściej: orzech czarny, orzech szary i orzech włoski.
Karłowe formy orzecha włoskiego nie zostały do tej pory wyhodowane, choć trwają nad
tym prace.
Formy półkarłowe mo\
na otrzymać przez szczepienie lub okulizację na orzechu szarym
lub orzechu czarnym, poniewa\
siewki tych gatunków rosną słabiej. Drzewka orzecha
włoskiego szczepione na tych podkładkach są mniejsze o 30  40% od szczepionych na
orzechu włoskim lub siewkach tego gatunku. Ponadto, jako słabiej rosnące, wcześniej
wchodzÄ… w owocowanie i sÄ… wytrzymalsze na niskÄ… temperaturÄ™. W naszych warunkach
klimatycznych szczepienie lub okulizacja orzechów włoskich dają dobre wyniki tylko wtedy,
gdy przeprowadzane sÄ… w szklarni lub ogrzewanym tunelu foliowym, gdzie mo\
na utrzymać
odpowiednią temperaturę i wilgotność. Okulizacja wykonywana w gruncie w lipcu rzadko się
udaje, głównie ze względu na częste występowanie u nas temperatury poni\
ej 20oC i padajÄ…ce
wówczas deszcze. Równie\
szczepienie w gruncie nie daje zadowalających wyników.
Przed 20 laty Czerny (Czechosłowacja) opracował dającą bardzo dobre wyniki metodę
jesiennego szczepienia orzecha włoskiego. Drzewka zaszczepione w listopadzie przetrzymuje
się przez 3 tygodnie w szklarni lub fitotronie w temperaturze 24oC. W tym czasie podkładka
zrasta siÄ™ ze zrazem. Po tym okresie zaszczepione orzechy przechowuje siÄ™ przez zimÄ™
w chłodnym pomieszczeniu w temperaturze nieco powy\
ej 0oC, a wiosną sadzi się rośliny
do szkółki.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytanie, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz cechy dobrej podkładki?
2. Jakimi cechami powinny charakteryzować się drzewa mateczne do pozyskiwania nasion,
z których produkuje się podkładki generatywne?
3. Jakie znasz techniki sporządzania odkładów pionowych i poziomych?
4. W jaki sposób pozyskuje się sadzonki zdrewniałe?
5. Jakie ró\
nice występują między podkładkami wegetatywnymi a generatywnymi?
6. Jakie znasz najlepsze podkładki dla jabłoni?
7. Jakie znasz najlepsze podkładki dla wiśni i czereśni na gleby piaszczyste?
8. Na czym polega proces stratyfikacji?
9. Jakie sÄ… etapy rozmna\
ania podkładek wegetatywnych przez kultury in vitro?
10. Jaki jest szybki sposób pozyskiwania sadzonek przez rozmna\
anie in vitro?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprojektuj i wykonaj prace związane ze stratyfikacją nasion ałyczy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zgromadzić materiał, narzędzia i przybory do wykonania ćwiczenia,
3) ustalić datę kiełkowania nasion,
4) wyło\
yć skrzynki folią,
5) wymieszać piasek z torfem,
6) sprawdzić wilgotność mieszaniny,
7) namoczone dzień wcześniej nasiona przesypywać w skrzynkach warstwami z piaskiem
i torfem,
8) skrzynki przenieść do pomieszczenia o temperaturze 2 8oC,
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 namoczone nasiona ałyczy,
 skrzynki,
 folia,
 woda,
 torf i piasek,
 Å‚opata,
 rękawice gumowe.
Ćwiczenie 2
Rozmnó\
porzeczkę przez sadzonki zdrewniałe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) pobrać sadzonki,
4) przyciąć odpowiednio górną i dolną część sadzonki,
5) związać w pęczki po 50 szt.,
6) przygotować skrzynki z piaskiem,
7) nasypać piasek do skrzynek ok. 20 cm,
8) układać pionowo sadzonki, tak aby cięcie ukośne było na górze,
9) ka\
dą warstwę przesypywać piaskiem,
10) wystające końcówki zasypać piaskiem,
11) podlać zadołowane sadzonki,
12) umieścić w chłodnym miejscu,
13) uzasadnić wykonane czynności podczas ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 krzewy porzeczek,
 narzędzia ogrodnicze (no\
e, skrzynki),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
 piasek,
 woda,
 folia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić właściwości rośliny u\
ywanej na podkładkę dla drzewa
owocowego?
2) pozyskać nasiona do produkcji podkładek generatywnych?
3) wymienić zalety podkładek wegetatywnych?
4) opisać technikę pobierania pędów i wykonania sadzonek zielnych?
5) wskazać najlepsze podkładki dla drzew pestkowych?
6) wymienić skład po\
ywek dla rozmna\
ania przez kultury in vitro?
7) wymienić wady podkładek generatywnych?
8) porównać podkładki wegetatywne z generatywnymi?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.2. Zakładanie i prowadzenie szkółki sadowniczej
4.2.1. Materiał nauczania
Zakładanie i prowadzenie szkółki drzew owocowych
Szkółka drzew owocowych wymaga starannego dobrania stanowiska i gleby. Powinna
być zakładana na terenie płaskim lub lekko falistym. Wybierając teren pod szkółkę nale\
y
uwzględnić, \
e najlepsze wyniki uzyskuje siÄ™ w rejonach o cieplejszym klimacie, na glebach
\
yznych, średnio zwięzłych, gliniasto-piaszczystych, o dobrej przewiewności, łatwo
nagrzewajÄ…cych siÄ™, posiadajÄ…cych du\
ą pojemność wodną. Najlepszym przedplonem dla
szkółki (czyli ostatnim członem płodozmianu) jest roślina wieloletnia (koniczyna), rzepak,
rośliny motylkowe. Bardzo wa\
ne jest, aby glebę pod szkółkę oczyścić z chwastów trwałych.
Na glebach mniej \
yznych przed orkÄ… stosuje siÄ™ dodatkowo nawozy mineralne. Orka pod
szkółkę powinna być głęboka. Uwzględniając mechanizację prac w szkółce, przed sadzeniem
podkładek nale\
y wyznaczyć kwatery dla poszczególnych gatunków. Rozstawa podkładek
powinna wynosić między rzędami 90 cm x 30 35 cm w rzędzie.
Najkorzystniejszym terminem sadzenia podkładek jest jesień ze względu na dłu\
szy
okres regeneracji systemu korzeniowego do momentu rozpoczęcia wegetacji. Nale\
y
pamiętać o kopczykowaniu podkładek na zimę. Przyjmuje się, \
e jesienią sadzimy podkładki
generatywne drzew ziarnkowych, a wiosnÄ… nale\
y sadzić podkładki generatywne drzew
pestkowych oraz wszelkie podkładki wegetatywne.
Pierwszy rok prowadzenia szkółki
W marcu następnego roku przycinamy zarówno podkładki posadzone jesienią jak
i wiosną. Przygotowanie podkładek do okulizacji polega na ich dokładnym podkrzesaniu do
wysokości około 30 cm, usunięciu gleby z szyjki korzeniowej i wytarciu miejsca
uszlachetniania tu\
przed terminem okulizacji.
Okulizacja jest jednym ze sposobów szczepienia i polega na zało\
eniu w miejsce
odpowiedniego nacięcia na podkładce fragmentu kory z pąkiem zwanego oczkiem, pobranej
z odmiany szlachetnej. Termin jej wykonania zale\
y od dojrzałości podkładek oraz od stopnia
wykształcenia oczek na pędzie tegorocznym odmiany szlachetnej. Najczęściej okulizacje
rozpoczyna się w trzeciej dekadzie lipca (czereśnie, jabłonie i grusze), a kończy w połowie
sierpnia okulizacją śliw.
a)
b)
c)
d)
Rys. 7. Metody okulizacji: a) w literę  T , b) w odwrócone  T , c) w literę  X , d) na krzy\
[11]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Szkółki powinny zaopatrywać się w zrazy (pędy z pąkami do szczepienia lub okulizacji)
tylko w matecznikach kwalifikowanych, całkowicie wolnych od chorób i szkodników. Zrazy
nale\
y chronić przed zaschnięciem i zaparzeniem.
Jedną z metod okulizacji zalecaną dla gatunków ziarnkowych jest tzw. litera T. Podczas
wykonania tej okulizacji nacinamy korę na podkładce najpierw poziomo tak, aby nacięcie
stanowiło ź obwodu podkładki, następnie robimy cięcie pionowe długości ok. 2.5 cm od dołu
cięcia poziomego. Następnie odchyla się korę, za którą wkłada się przygotowane oczko zraza.
Wiązanie rozpoczyna się od nasady nacięcia i omijając pączek kończy ponad nacięciem
górnym. Dość często stosowana jest dwukrotna okulizacja w celu zwiększenia przyjęć
zało\
onych oczek. Polega ona na zało\
eniu drugiego oczka 10 cm powy\
ej pierwszego bez
względu na wynik pierwszej okulizacji.
Wa\
nymi zabiegami pookulizacyjnym jest opryskiwanie zaokulizowanych podkładek
środkami owadobójczymi oraz sprawdzenie przyjęcia oczek po 14 dniach dla ziarnkowych
i po 21 dniach u pestkowych. Oczka przyjęte są pełne, jędrne, ogonek liściowy łatwo odpada
przy dotknięciu.
Często stosowaną metoda okulizacji jest okulizacja na przystawkę. W ten sposób
okulizuje się wszystkie drzewa owocowe w okresie póz
nego lata i wczesnej wiosny. TarczkÄ™
kory na podkładce i tarczkę z oczkiem na zrazie wycina się w ten sam sposób. Pierwsze
nacięcie robi się na zrazie pod kątem 45o poni\
ej oczka, w odległości około 1 cm od niego.
Drugie nacięcie zaczyna się około 1,5 cm nad oczkiem i przesuwając ostrze no\
a w dół do
nacięcia dolnego zdejmuje się ze zraza tarczkę kory z częścią drewna. Na podkładce wycina
się taką samą tarczkę i na jej miejsce wstawia tarczkę z oczkiem. Warunkiem zrośnięcia się
tarczki okulizacyjnej z podkładką jest zetknięcie się obu komponentów przynajmniej z jednej
strony. ObwiÄ…zywanie tarczki nale\
y zacząć od góry. Trzeba to zrobić dokładnie, aby
zapobiec wyschnięciu oczka i dostaniu się wody pod tarczkę. Wiązanie wykonuje się paskiem
folii zakrywając nim całą tarczkę.
Rys. 8. Okulizacja na przystawkÄ™ bocznÄ…: a) jednopÄ…kowy zraz;
b) nacięcie na podkładce, c) połączenie zraza i podkładki [11]
Drugi rok prowadzenia szkółki
Wiosną ponownie sprawdza się przyjęcie oczek. Podkładki z przyjętymi oczkami
przycina się ró\
nie w zale\
ności od tego, jak wysoko przytniemy podkładkę nad zało\
onym
oczkiem. Przy częściej stosowanej metodzie bezczopowej podkładkę przycina się ukośnie tu\

nad zało\
onym oczkiem. Metoda czopowa polega na przycięciu podkładki ok. 15 cm powy\
ej
miejsca okulizacji. Pozostawioną część podkładki nad oczkiem nazywamy czopem. Następnie
dwukrotnie przywiązuje się wyrastający pęd odmiany szlachetnej do czopa, celem nadania
mu pozycji pionowej. Czop wycina się dopiero w sierpniu. Drzewka w drugim roku szkółki
nazywamy jednorocznymi okulantami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
W przypadku nie przyjęcia się oczka mo\
na zastosować szczepienie. Szczepienie
w szparę boczną jest coraz częściej stosowane w szkółkach., z uwagi na to, \
e nie potrzeba
zawiązywać, wystarczy zabezpieczyć środkiem przeciwgrzybowym. Podkładkę nacina się
z boku pod katem ok. 20º, na gÅ‚Ä™bokość ok. 5 cm. NasadÄ™ zraza 2 3 oczkowego przycina siÄ™
z obu stron tworząc klin o długości ok. 2 cm, a następnie nachylając lekko podkładkę wsuwa
klin w nacięcie. Po zało\
eniu klina przycina się podkładkę 1 cm nad miejscem szczepienia.
Stosowanie polega na ścięciu ukośnie, pod bardzo ostrym kątem, zraza i pnia lub gałęzi
dziczka (podkładki), dopasowaniu do siebie obu części, obwiązaniu i zabezpieczeniu
połączenia maścią ogrodniczą. Grubość zraza i podkładki powinny być takie same lub
zbli\
one. Szczepienie takie najlepiej wykonać w kwietniu. Istnieje odmiana tego rodzaju
szczepienia, stosowanie z nacięciem, zwiększająca powierzchnię przylegania obu części.
Szczepienie na przystawkę stosowane do szczepienia na podkładkach znacznie grubszych
od zraza. Po obcięciu pnia podkładki pod niewielkim kątem, ścina się lekko korę wraz
z niewielką ilością drewna na powierzchni zbli\
onej wymiarami do powierzchni ściętego
ukośnie zraza. Składa się obie powierzchnie razem, obwiązuje i smaruje maścią. Tutaj te\

stosuje się szczepienie z nacięciem zwiększającym powierzchnię przylegania obu części.
Klinowanie (szczepienie w sarnią nó\
kÄ™) - podobne do poprzedniego. Polega na nieco
innym wykonaniu nacięć zraza i podkładki. W podkładce wycina się trójkątny kawałek
drewna. Zraz natomiast ścina się z dwóch stron, tworząc klin pasujący do wycięcia
w podkładce. Sposób ten tworzy dość mocne połączenie obu elementów przy stosunkowo
niewielkiej ranie.
Ko\
uchowanie - podobnie jak poprzednie, stosuje się na podkładkach grubszych. Po
ścięciu podkładki rozcina się pionowo korę, rozchyla nieco krawędzie i wciska pod korę zraz.
Sczepienie to mo\
na stosować jeszcze w maju.
Rys. 9. Rodzaje szczepień: A  stosowanie, B  stosowanie z nacięciem, C  za korę, D  ko\
uchowanie [15]
Rys. 10. Szczepienie w klin [13]
Dodatkowymi zabiegami pielęgnacyjnymi w drugim roku prowadzenia szkółki są:
odchwaszczanie gleby, ochrona przed chorobami i szkodnikami oraz nawo\
enie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Trzeci rok prowadzenia szkółki
Niekiedy zachodzi potrzeba zostawienia drzewek w szkółce na cały trzeci okres
wegetacji. Zdarza się to wówczas, gdy szkółka nie mogła sprzedać wszystkich jednorocznych
okulantów lub gdy trzeba przeszczepić uzyskane w ubiegłym roku okulanty. W ciągu
trzeciego roku prowadzenia szkółki mo\
emy zacząć kształtować koronkę drzewek. Polega to
na przycięciu okulanta na wysokości uzale\
nionej od planowanej formy drzewa. Wysokość
drzewek produkowanych w Polsce mo\
e wynosić najwy\
ej 100 cm. SÄ… to drzewa
PP - półpienne. Wysokość pnia drzewek NP - niskopiennych wynosi 60 cm, a drzewek
krzaczastych 30 cm. Z tak przyciętego okulanta wyrasta przewodnik i 5 8 pędów bocznych
tworzących pierwsze piętro korony. Pędy zbyteczne wyrastające pod ostrym kątem trzeba
usunąć wycinając je na obrączkę. Po dokonaniu tego zabiegu nale\
y wykonać oprysk
środkiem zapobiegającym chorobom kory.
Podobnie jak w poprzednich latach tak i w trzecim roku prowadzenia szkółki, nale\
y
odchwaszczać i spulchniać glebę.
Zakładanie i prowadzenie szkółki roślin jagodowych
Plantacje mateczne krzewów owocowych według obowiązującego rozporządzenia muszą
być izolowane przestrzennie od plantacji owocujących. Chronimy w ten sposób plantacje
mateczną przed wystąpieniem chorób i szkodników obecnych na plantacji owocowej.
Najgroz
niejsze są choroby wirusowe, które mogą być przenoszone przez szkodniki ssące np.
mszyce.
Zgodnie z RozporzÄ…dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 lutego
2007 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących wytwarzania i jakości materiału
siewnego (Dz. U. z dnia 21 lutego 2007 r.) wyró\
niamy następujące stopnie reprodukcji
krzewów owocowych:
- Superelita  materiał rozmno\
eniowy, który został wytworzony zgodnie z działaniami
-
-
-
zapewniającymi zachowanie właściwych cech tej odmiany oraz ochrony przed
pora\
eniem chorobami i szkodnikami w warunkach kontrolowanych, jest przeznaczony
do produkcji materiału bazowego, został uznany po urzędowej ocenie za spełniający
wymagania szczegółowe.
- Elita  materiał rozmno\
eniowy, który został wytworzony zgodnie z działaniami
-
-
-
zapewniającymi zachowanie właściwych cech tej odmiany oraz ochrony przed
pora\
eniem chorobami i szkodnikami, jest przeznaczony do produkcji materiału kategorii
kwalifikowany, w przypadku agrestu, maliny, porzeczek i truskawki jest to rozmno\
enie
dwukrotne, został uznany po urzędowej ocenie za spełniający wymagania szczegółowe.
- Oryginał materiał rozmno\
eniowy, w szczególności zrazy, podkładki, nasiona, sadzonki
-
-
-
oraz materiał nasadzeniowy, który, został wytworzony z materiału kategorii elitarny, jest
przeznaczony do rozmna\
ania lub do nasadzeń owocujących, został uznany po urzędowej
ocenie za spełniający wymagania szczegółowe.
Wymagania glebowe pod mateczniki krzewów owocowych są podobne jak pod
mateczniki podkładek wegetatywnych. Zaleca się gleby \
yzne, średnio zwięzłe, próchniczne,
o uregulowanych stosunkach wodnych. Dobrymi przedplonami są rośliny zbo\
owe, rzepak,
kapustne i korzeniowe uprawiane na oborniku.
Produkcja krzewów agrestu
Agrest najczęściej rozmna\
a się przez; odkłady pionowe, odkłady poziome i sadzonki
zielne oraz produkcjÄ™ piennych form agrestu przez szczepienie.
Krzewy mateczne przeznaczone do pozyskiwania odkładów pionowych przycina się
w trzecim roku jesienią na 2 3 oczka nad ziemią. Wiosną, wyrastające młode pędy po
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
osiągnięciu około 15 cm, obsypuje się ziemią. Podsypywanie kopczyków powtarza się 2 3
razy, tak, aby wysokość kopczyka wynosiła około 30 cm.
Sadzonki zielne przygotowuje się z ukorzenionych odkładów odjętych od roślin
matecznych. Po zahartowaniu wysadza się je na 1 2 lata do szkółki w celu rozrośnięcia do
wymaganych rozmiarów.
Pienne formy agrestu otrzymuje siÄ™ w wyniku szczepienia odmian uprawnych na
porzeczce złotej. Pierwszy sposób polega na wysadzeniu jesienią lub wiosną silnych
odkładów porzeczki do gruntu w rozstawie 50 x 100 cm i zaszczepieniu ich 2 3 oczkowymi
zrazami agrestu w szparę boczną lub na przyszłą wiosnę zrazami pobranymi w okresie
uśpienia - wczesna zima. Drugi sposób wymaga posadzenia jesienią silnych, dobrze
ukorzenionych odkładów porzeczki złotej do doniczek i przetrzymaniu ich do wiosny. Na
przełomie lutego i marca nale\
y przenieść doniczki do ciepłej szklarni i zaszczepić 2 3
oczkowymi zrazami agrest. Takie szczepy przechowuje się do maja w szklarni, a następnie
wysadza do szkółki. Pielęgnacja roślin w szkółce polega na uszczykiwaniu pędów
wyrastajÄ…cych z pnia porzeczki, ochrona przed chorobami i szkodnikami.
Produkcja krzewów porzeczki
Najwydajniejszym sposobem rozmna\
ania porzeczki jest: sporzÄ…dzanie sadzonek
zdrewniałych oraz szczepienie w celu uzyskania form piennych.
Sadzonki zdrewniałe sporządza się od sierpnia do paz
dziernika ze zdrewniałych pędów
tegorocznych roślin kwalifikowanych. Pędy tnie się na odcinki długości około 18 20 cm,
które sadzi się jesienią lub wczesną wiosną: przechowuje się je wówczas przez zimę
w przechowalniach lub w gruncie w miejscu zacienionym. Najczęściej sadzonki sadzi się
w rozstawie 90 x 8 10 cm. Po posadzeniu rzędy nale\
y obsypać kilkucentymetrową warstwą
ziemi. W celu uzyskania form piennych porzeczki szczepi się w sposób identyczny jak agrest.
Produkcja sadzonek malin
Maliny rozmna\
a się z odrostów korzeniowych. Gleba pod matecznik malin według
obowiązującego rozporządzenia powinna być przewiewna, \
yzna, próchniczna, o du\
ej
pojemności wodnej. Przygotowanie gleby przed zało\
eniem plantacji matecznej powinno być
zgodne z ogólnymi zasadami podanymi wcześniej. Najodpowiedniejszym terminem dla
sadzenia malin jest jesień. Rozstawa roślin w mateczniku powinna wynosić 3 4 m między
rzędami oraz 50 60 cm w rzędzie. Odległości między odmianami musza wynosić około 5 m,
co zapobiega zamieszaniu odmian. Zdrowe sadzonki sadzi się około 5 cm głębiej ni\
rosły
poprzednio i natychmiast przycina nad powierzchnia gleby, a szyjkÄ™ korzeniowa obsypuje
ziemią chroniąc korzenie i pączki roślin przed przemarznięciem.
Wczesną wiosną nawozi się plantację, a następnie rozkopuje się kopczyki zimowe
i miesza nawóz z glebą podczas spulchniania. Chwasty na plantacji matecznej zwalcza się
herbicydami zalecanymi do tego gatunku. Przez cały okres wegetacji nale\
y chronić
matecznik przed chorobami i szkodnikami zgodnie ze wskazaniami. WczesnÄ… jesieniÄ…,
pierwszego roku prowadzenia plantacji wycina się wszystkie zeszłoroczne pędy malin parę
centymetrów poni\
ej powierzchni gleby. W kolejnych latach prowadzenia plantacji
nawo\
enie i wszelkie zabiegi ochronne sÄ… takie same jak w pierwszym roku.
Produkcja sadzonek truskawek
Plantacja mateczna zdrowych odmian sadzonek krzewów owocowych (w tym
i truskawek) według obowiązującego rozporządzenia prowadzona jest na trzech poziomach
rozmna\
ania: superelita, elita i oryginał. W stopniu superelity stosowana jest produkcja
z kultur tkankowych czyli in vitro.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Gleba pod matecznik truskawek powinna być średnio zwięzła, o du\
ej pojemności
wodnej. Aby zapobiec pora\
eniu sadzonek przez patogeny i szkodniki, plantacje powinny być
zakładane w odległości co najmniej 500m od plantacji owocujących oraz od plantacji ogórka,
fasoli, porzeczek, lucerny, malin i koniczyny ze względu na zagro\
enie ze strony przędziorka
chmielowca i węgorka niszczyka często tam występujących. Nie nale\
y równie\
zakładać
matecznika po ziemniakach, pomidorach i malinach. Przedplonem mogą być: mieszanka zbó\

i roślin motylkowych zbieranych póz
nÄ… wiosnÄ… na paszÄ™, rzepak, gorczyca, buraki.
Matecznik zakładamy z sadzonek wolnych od nicieni i chorób wirusowych w końcu
sierpnia lub we wrześniu. Rozstawa sadzenia na glebach l\
ejszych wynosi najczęściej
1,0 x 0,5 m, a na glebach \
yz
niejszych 1,2 x 0,6 m. SadzÄ…c w mateczniku kilka odmian nale\
y
pozostawić miedzy nimi pas szerokości około 3 m. Szyjka musi być zagłębiona w ziemi,
a pÄ…k i liÅ›cie sadzonki powinny wystawać w ½ ponad powierzchniÄ… gleby. BezpoÅ›rednio po
posadzeniu ziemiÄ™ nale\
y dokładnie ugnieść, wykonać zagłębienie w kształcie miseczki
i obficie podlać.
Pielęgnacja matecznika
Glebę w mateczniku utrzymuje się w czystości w sposób mechaniczny (jesienią) lub
chemiczny, stosując herbicydy (wiosną). Herbicydami opryskuje się całą powierzchnię
matecznika. Działają skutecznie tylko przy stosowaniu na wilgotną glebę. Mateczniki
zało\
one na glebach l\
ejszych i odczuwające okresowo niedobór wody zaleca się
deszczować. W okresach suszy nale\
y nawadniać matecznik w dawkach polewowych
wynoszÄ…cych jednorazowo 20 30 l wody na metr kwadratowy.
Wa\
ną czynnością w mateczniku truskawek jest wycinanie kwiatostanów, które
pojawiajÄ… siÄ™ ju\
na początku maja. Przez cały okres wegetacji, a szczególnie od maja do
końca lipca, przeprowadzać nale\
y lustracje plantacji w celu utrzymania jej zdrowotności.
Polega ona na systematycznym usuwaniu roślin podejrzanych o pora\
enie i pora\
onych przez
nicienie, roślin z objawami chorób, zbyt słabych i obcych odmianowo.
Pozyskiwanie sadzonek
Termin pobierania sadzonek mo\
e być wiosenny, sierpniowy oraz jesienny.
W ostatnich latach opracowano metodÄ™ pobierania sadzonek w okresie spoczynku zimowego
roślin, są to tzw. sadzonki frigo. Umieszcza się je w chłodni w temperaturze  2oC na okres co
najmniej 3 tygodni i wysadza do gruntu w dowolnym terminie. W ten sposób mo\
na uzyskać
owoce z tak zwanej uprawy sterowanej.
Sadzonki przeznaczone do sprzeda\
y powinny mieć dobrze rozwiniętą część nadziemną
o zwartej budowie, dobrze wykształcony pąk wierzchołkowy, właściwy dla odmiany wygląd
liści, korzenie muszą być liczne o barwie jasno\
ółtej lub jasnobrązowej. W partii nie
dopuszcza się roślin z objawami zasuszenia, zgniłych, silnie uszkodzonych mechanicznie,
zaparzonych oraz pora\
onych przez choroby i szkodniki.
Sposobem pozyskiwania roślin na du\
ych plantacjach matecznych jest wykopywanie
całych rzędów wraz z egzemplarzami matecznymi. Po otrząśnięciu z ziemi przewozi się do
sortowni, gdzie oddziela się sadzonki od roślin matecznych, sortuje, pakuje w pęczki po
25 sztuk i układa dość ściśle w kartonie lub skrzynce.
Przechowywanie sadzonek mo\
e odbywać się w chłodni w temperaturze 0 4oC.
Produkcja wybranych gatunków krzewów owocowych
Winorośl mo\
na rozmna\
ać wszystkimi znanymi metodami rozmna\
ania
wegetatywnego. Najbardziej rozpowszechnione i najłatwiejsze jest rozmna\
anie przez
sadzonki zdrewniałe. Robi się je z pędów zeszłorocznych, średniej grubości, pobranych póz
nÄ…
jesienią z krzewów matecznych. A
ozę (pęd zeszłoroczny) tnie się przewa\
nie na sadzonki
2 3 oczkowe o długości 25 30 cm. Dolne cięcie 2 cm wykonuje się pod pąkiem dolnym,
a ciecie górne 2 3 cm nad pąkiem górnym. Tak przygotowane sadzonki przechowuje się do
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
połowy kwietnia w przechowalni przysypane wilgotnym piaskiem lub torfem. Wczesną
wiosną sadzi się sadzonki do gruntu, i przy dobrej pielęgnacji osiągają one wymiary podane
w normie.
Najczęściej stosowanym sposobem rozmna\
ania je\
yn są odkłady poziome. Gdy pędy
je\
yn osiągną odpowiednią długość, nagina się je do powierzchni gleby i przysypuje ziemia,
pozostawiając wierzchołek nie przykryty. Część pędu przykryta ziemia ukorzenia się i mo\
e
być oddzielona od rośliny matecznej. Je\
yny mo\
na te\
rozmna\
ać przez sadzonki
korzeniowe. WyjÄ…tek stanowiÄ… je\
yny bezkolcowe które rozmna\
a się najczęściej z sadzonek
zielnych 1 2-oczkowych, pobieranych w terminie od końca czerwca do połowy sierpnia.
4.5.4. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytanie, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń
1. Jakie czynniki nale\
y uwzględniać przy wyborze terenu pod szkółkę?
2. Jakie znasz zasady przygotowania gleby pod szkółkę krzewów owocowych?
3. W jaki sposób wykonuje się okulizację zalecaną dla gatunków ziarnkowych
(tzw. litera T)?
4. Na czym polega dwukrotna okulizacja?
5. Dlaczego drzewa owocowe rozmna\
a siÄ™ przez szczepienie?
6. Jakie znasz sposoby rozmna\
ania agrestu ?
7. Jakie znasz etapy i metody produkcji formy piennej agrestu i porzeczki?
8. W jaki sposób produkujemy krzewy malin?
9. Jakie są zasady zakładania matecznika porzeczki?
10. Jakie znasz czynności pielęgnacyjne w mateczniku truskawek?
11. Co oznacza pojęcie  sadzonka frigo ?
12. Jakie znasz wymagania jakościowe stawiane sadzonkom truskawek?
13. W jaki sposób rozmna\
amy je\
yny?
14. Jakie znasz rodzaje szczepień?
4.2.2. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprojektuj szkółkę drzew lub krzewów owocowych na powierzchni 5 ha.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) określić typ gleby na podstawie mapy glebowo rolniczej lub wykonanej wcześniej
odkrywki glebowej,
4) zaproponować przedplony dla zakładanej szkółki,
5) dobrać gatunki drzew lub krzewów owocowych do produkcji szkółkarskiej,
6) określić ich czas uprawy w szkółce,
7) określić czas okresu przejściowego do następnego cyklu uprawy,
8) wyznaczyć wielkość poszczególnych kwater,
9) przedstawić szkic zaprojektowanej szkółki,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 poglÄ…dowa mapa gleb Polski,
 odkrywka glebowa,
 materiały piśmiennicze.
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
okulizację jabłoni metodą  na przystawkę .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) pobrać zrazy z mateczników,
3) przygotować zrazy i zabezpieczyć je,
4) przygotować podkładkę wykonując podkrzesywanie i oczyszczając miejsce okulizacji,
5) określić czynności podczas wykonywania tego zabiegu,
6) wykonać okulizację,
7) związać zało\
one oczko foliÄ…,
8) zapisać wnioski.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 drzewa mateczne,
 podkładki,
 sekator,
 wiadro,
 woda,
 okulizak,
 folia,
 tablice z modelami szczepień,
 przybory do pisania.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić jakie czynniki uwzględniamy podczas wyboru gleby pod
szkółkę?
2) wymienić najlepsze przedplony dla szkółki?
3) wskazać najkorzystniejszy termin sadzenia podkładek?
4) wymienić zabiegi pielęgnacyjne wykonywane w III roku
prowadzenia szkółki?
5) określić wysokość drzewek PP, NP. i krzaczastych?
6) wyró\
nić stopnie reprodukcji krzewów owocowych?
7) omówić produkcję truskawek?
8) przedstawić wymagania glebowe pod matecznik malin?
9) wskazać najlepszą metodę rozmna\
ania winorośli?
10) wyprodukować pienną formę agrestu?
11) rozmno\
yć je\
ynÄ™ bezkolcowÄ…?
12) wyjaśnić proces rozmna\
ania przez szczepienie w szparÄ™ bocznÄ…?
13) wykonać okulizację metodą na przystawkę?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.3. Ochrona szkółek przed chorobami i szkodnikami
4.3.1. Materiał nauczania
MÅ‚ode okulanty sÄ… podatne na wszelkiego rodzaju choroby oraz uszkodzenia
spowodowane przez szkodniki.
Choroby drzew owocowych mogą być powodowane przez grzyby, bakterie i wirusy.
Czasem przyczynami mogą być równie\
czynniki nieinfekcyjne, takie jak niedobory makro
i mikroelementów, czy niekorzystne warunki uprawy. Typowymi objawami chorób są
przebarwienia, zniekształcenia i więdnięcie roślin. Powodzenie walki z chorobami
i szkodnikami zale\
y od właściwego zidentyfikowania z jaką chorobą lub szkodnikiem mamy
do czynienia i wybrania odpowiedniej metody leczenia roślin, ograniczając do minimum
stosowanie środków chemicznych. Przede wszystkim nale\
y jednak podejmować działania
profilaktyczne, zapobiegające rozprzestrzenianiu się chorób drzew, takie jak:
- eliminowanie z
ródła choroby poprzez wycinanie pora\
onych pędów jeszcze we
-
-
-
wczesnym stadium pora\
enia,
- usuwanie z
ródeł infekcji pierwotnej,
-
-
-
- unikanie przenoszenia patogenów na narzędziach do cięcia (narzędzia dezynfekujemy
-
-
-
w roztworach 70% alkoholu lub 10% podchlorynu sodu),
- w razie konieczności usuwanie silnie pora\
onych drzewek.
-
-
-
Choroby i szkodniki występujące w szkółce dzielimy na trzy grupy:
- najgroz
niejsze choroby i szkodniki (kwarantannowe): zaraza ogniowa jabłoni i grusz, a ze
-
-
-
szkodników tarcznik niszczyciel, owocówka południóweczka i skośnik brzoskwiniaczek,
- choroby, których występowanie powoduje dyskwalifikację całej kwatery lub szkółki: rak
-
-
-
bakteryjny drzew owocowych, srebrzystość liści, zgorzel kory drzew owocowych,
miotlastość jabłoni, ospowatość śliw,
- choroby i szkodniki, których występowanie i silniejsze pora\
enie drzewek powoduje
-
-
-
obni\
enie jakości materiału szkółkarskiego i mo\
e być powodem dyskwalifikacji drzewek
określonej odmiany: bawełnica korówka, skorupik jabłoniowy i szpeciel podskórnik
gruszowy.
Oprócz wymienionych występują inne choroby i szkodniki, podlegające
systematycznemu zwalczaniu. SÄ… to:
 choroby  parch jabłoni, parch gruszy, biała plamistość liści gruszy, mączniak jabłoni,
drobna plamistość liści drzew pestkowych, zgorzel kory, szara pleśń truskawki,
 szkodniki  mszyce, gąsienice (zwójki liściowe, kuprówka rudnica, piędzik przedzimek,
niestrzęp głogowiec, brudnica nieparka, pierścienica nadrzewka, znamionówka
tarniówka), przędziorki.
Zaraza ogniowa jest jednÄ… z najgroz
niejszych chorób jabłoni i gruszy, szybko
rozprzestrzeniającą się i wyniszczającą zaatakowane rośliny. Objawy: kwiaty są jakby
przesycone wodą, gwałtownie więdną i zamierają, zmieniając zabarwienie od jasno do
ciemno-brunatnego, mogą opadać, zwykle jednak pozostają na roślinach. Na brzegach liści,
wokół nerwu głównego lub między nerwami bocznymi pojawiają się brunatne plamki.
Z rozwojem choroby plamki rozszerzają się i opanowują cały liść, który przybiera
zabarwienie czerwonobrunatne u jabłoni i prawie czarne u gruszy. Pora\
one liście zwijają się
i podobnie jak kwiaty mogą utrzymywać się na roślinie przez cały okres wegetacji. Młode
zielone pędy więdną od wierzchołka zakrzywiają się na kształt pastorału. Podobnie jak liście
brunatniejÄ… i zasychajÄ…. Silnie pora\
ona roślina wygląda jakby była opalona ogniem.
W miejscu pora\
enia początkowo kora jest gładka, lekko nabrzmiała i uwodniona, póz
niej
ciemnieje, zapada się i przysycha. Objawy zarazy ogniowej mogą być mylone z innymi
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
chorobami np. rakiem bakteryjnym, rakiem drzew owocowych oraz innymi chorobami
pochodzenia grzybowego, a tak\
e uszkodzeniami mrozowymi. Zwalczanie: niszczenie z
ródła
infekcji (pora\
one rośliny), poprzez wyrywanie ich i spalenie. Narzędzia do cięcia powinny
być ka\
dorazowo dezynfekowane. W miarÄ™ mo\
liwości, w sąsiedztwie sadów jabłoniowych
i gruszowych w odległości co najmniej 500 m, nale\
y usuwać dziko rosnące rośliny
\
ywicielskie. Nie wolno pozyskiwać zrazów i sadzonek z chorych rośli.
Rys. 11. Pęd i zawiązki gruszy pora\
one przez zarazÄ™ ogniowÄ… [14]
Srebrzystość liści - choroba grzybowa występująca na wielu gatunkach drzew i krzewów.
Pora\
a głównie śliwy, brzoskwinie, wiśnie i jabłonie. Objawy: srebrzystoszare zabarwienie
liści w okresie póz
nej wiosny i lata, na skutek oddzielenia skórki liścia od miękiszu.
DostajÄ…ce siÄ™ powietrze daje wra\
enie srebrzenia liści. Kora na drzewach pora\
onych Å‚uszczy
się podłu\
nymi płatami. Choroba rozprzestrzenia się najczęściej podczas cięcia na
narzędziach, a nawet na skutek zrastających się korzeni drzewa chorego i zdrowego. Wyraz
ne
nasilenie objawów chorobowych następuje po mroz
nych zimach. Zwalczanie: przestrzeganie
higieny (piły i sekatory dezynfekować), usuwać drzewa z objawami srebrzystości
i niezwłocznie je spalić.
Dziurkowatość liści drzew pestkowych - choroba grzybowa występująca na: śliwach,
brzoskwiniach, morelach, czereśniach i wiśniach. Objawy: na liściach pojawiają się małe,
jasnobrunatne plamki z czerwoną obwódką, które póz
niej czerniejÄ… wykruszajÄ… siÄ™, tworzÄ…c
małe okrągłe dziurki. Przy du\
ym nasileniu choroby liście przedwcześnie opadają. Na pędach
i owocach brunatne plamy są wklęsłe i posiadają czerwoną obwódkę. Na pędach plamy
tworzą wycieki gumy, i mogą tam występować liczne narośla. Zwalczanie według aktualnych
zaleceń.
Rak bakteryjny drzew owocowych choroba bakteryjna. Objawy: kwiaty i krótkopędy
zamierają. Na pędach wokół pąków pojawiają się nekrotyczne plamy. Kora drzew pęka,
powstają zgrubiałe rany z wyciekami, pędy obumierają. Zwalczanie: pora\
one pędy
wycinamy poni\
ej miejsca zaka\
enia. Powstałe rany nale\
y zabezpieczyć preparatem
Funaben. Zagro\
one drzewa opryskujemy preparatami według aktualnych zaleceń okresie
nabrzmiewania pąków, kwitnienia i opadania liści.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Rys. 12. Rak bakteryjny drzew owocowych [12]
Drobna plamistość liści drzew pestkowych - choroba grzybowa występująca przede
wszystkim na liściach czereśni i wiśni. Objawy: w końcu maja i na początku czerwca
pojawiają się na liściach bardzo drobne brunatno-czerwone plamki. Silnie pora\
one liście
\
ółkną i przedwcześnie opadają, co jest szczególnie groz
ne w szkółkach. Zwalczanie:
opryskiwanie środkami według aktualnych zaleceń. W szkółkach nale\
y wykonać 5 6
zabiegów. Opryskiwania nale\
y powtarzać co 14 dni.
Parch gruszy i parch jabłoni  grzyby atakujące wszystkie części roślin, ich
rozprzestrzenianiu się sprzyja wilgoć. Mogą zimować na zainfekowanych liściach i pędach.
Objawy: na liściach, owocach i młodej korze gruszy powstają brązowo - czarne plamy, na
jabłoniach plamy barwy oliwkowej. Zwalczanie: usuwanie pora\
onych części roślin (opadłe
i nie zgrabione liście mogą być przyczyną zaka\
enia w przyszłym sezonie). W fazie pękania
pąków opryskiwać preparatami według aktualnych zaleceń. Mo\
e zaistnieć konieczność
wykarczowania silnie pora\
onych drzew.
Mączniak rzekomy  grzyby, których zarodniki roznoszone są przez wiatr i krople deszczu.
Objawy: grzyb zimuje w pąkach liściowych dlatego te\
pierwsze objawy w postaci białego
mączystego nalotu pojawiają się na młodych liściach i przyrostach. Młode przyrosty są
zdeformowane i zahamowane w rozwoju. Zdeformowane liście przedwcześnie zasychają
i opadajÄ…. Zwalczanie: zaleca siÄ™ wycinanie pora\
onych pędów w czasie zimowego cięcia
w sezonie wegetacyjnym oraz opryski preparatami według aktualnych zaleceń.
Szara pleśń truskawki  choroba grzybowa, której sprzyja wilgotna i ciepła pogoda
w okresie kwitnienia i dojrzewania owoców. Objawy: szary pylący nalot na wszystkich
częściach roślin. Pąki kwiatowe i kwiaty brązowieją i opadają, na niedojrzałych owocach
występują brązowo-brunatne plamy, a owoce dojrzałe pokrywają się gnijącymi plamami.
Zwalczanie: opryskiwać plantację 3 razy podczas kwitnienia, zaczynając od momentu, gdy
10% kwiatów jest w fazie białego pąka, następnie za 7 dni i powtórzyć, gdy z 10% kwiatów
opadną płatki korony środkami zalecanymi przez terminarz ochrony roślin. Metodą
agrotechniczną zapobiega się zbytniemu zagęszczeniu i zachwaszczeniu plantacji.
Biała plamistość liści truskawki  choroba grzybowa. Objawy: na liściach truskawki
i poziomki tworzą się brunatne plamy, które na środku szarzeją, liście brązowieją i zamierają.
W czasie wilgotnej pogody na dolnej stronie liścia w miejscu plam pojawia się szary nalot.
Pora\
one mogą być równie\
ogonki liściowe i zielone części kwiatostanów. Zwalczanie:
metoda agrotechniczna, to koszenie i niszczenie pora\
onych liści, zakładanie plantacji
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
ze zdrowego materiału. W zwalczaniu choroby mo\
na stosować tak\
e metodÄ™ chemicznÄ…
stosując aktualnie zalecane środki.
Mozaika jabłoni  wirus przenoszony podczas szczepienia i okulizacji. Objawy: na liściach
powstajÄ… \
ółte, mozaikowate plamy, z czasem tkanka w miejscu plam zamiera i liście
opadają. Zwalczanie: wysadzanie tylko zdrowego materiału szkółkarskiego, wolnego od
wirusów.
Rdza gruszy - choroba grzybowa. Objawy: na liściach pojawiają się jaskrawoczerwone
plamy, w tych miejscach liście grubieją i sztywnieją. Na wierzchniej stronie przebarwień
widoczne są czarne wzniesienia. W okresie letnim na dolnej stronie liści formują się \
ółte
skupienia zarodników grzyba. Zwalczanie: pośrednim \
ywicielem patogenu jest jałowiec
sabiński, dlatego te\
warto zadbać aby w pobli\
u szkółki sadu nie występował ten gatunek.
Do oprysków stosujemy aktualnie zalecane środki.
Rdza śliwy - grzyby, których zarodniki rozprzestrzeniają się z deszczami i wiatrami, mogą
zimować w szczątkach roślinnych. Objawy: liście \
ółkną i przedwcześnie opadają, na
spodniej stronie liści są widoczne skupiska zarodników. Latem przybierające barwę rdzawą,
a jesieniÄ… czarnÄ…. Zwalczanie: drugim \
ywicielem patogenu jest zawilec \
ółty, dlatego te\

nale\
y usuwać z sąsiedztwa śliw pora\
one zawilce. W momencie wystÄ…pienia pierwszych
objawów opryskiwać stosując aktualnie zalecane środki.
Szarka śliw -
- wirus przenoszony w czasie okulizacji i szczepienia, a tak\
e przez mszyce.
-
-
Objawy: \
ółte przebarwienia na liściach, w kształcie pierścieni i smug, zielone owoce pokryte
ciemnofioletowymi plamami W miarę dojrzewania owoców plamy ciemnieją i pojawiają się
bruzdy. MiÄ…\
sz w okolicach plam jest czerwony i kwaśny. Zwalczanie: wycinać pora\
one,
dziko rosnące śliwy, zwalczać \
erujące mszyce. Zrazy do uszlachetniania drzew pobierać
tylko z kwalifikowanych mateczników.
Zgnilizna pierścieniowa podstawy pnia - patogen rozwijający się w glebie, mogący
wyrządzać tak\
e znaczne szkody w uprawie truskawek Do zaka\
eń dochodzi najczęściej
przez zranienia kory miejscu szczepienia lub okulizacji. Objawy: u podstawy pnia powstajÄ…
rozległe rany, które w miarę rozwoju choroby obejmują cały jego obwód prowadząc do
szybkiego obumierania drzewa. Na korze widoczne brunatno-fioletowe, zapadajÄ…ce siÄ™
plamy. Kora pęka i odpada. Zwalczanie: w okresie kwitnienia podstawę pnia i glebę wokół
pnia opryskiwać aktualnie zalecanymi środkami. W rejonach większego nasilenia choroby
nale\
y zwracać uwagę na sadzenie drzewek na podkładkach mało na nią wra\
liwych.
Bawełnica korówka - mały, szaro-czarny
pluskwiak wysysajÄ…cy sok z kory. Jego kolonie
pokryte są woskowatymi nićmi. Objawy: wiosną
na korze pojawia się puszysty, kłaczkowaty
biały nalot, poczynając od starszych gałęzi
wokół starych blizn po cięciu i spękań kory, a\

po młodsze przyrosty. Zwalczanie: kolonie
bawełnicy niszczyć ręcznie, powstałe rany na
korze pokrywać balsamem sadowniczym.
Rys. 13. Bawełnica korówka [12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Namiotnik jabłoniowy - gąsienice namiotnika jabłoniowego wychodzą na \
er od wiosny.
Od lipca pojawiają się motyle, które mają śnie\
nobiałe skrzydła z czarnymi kropkami. Samice
składają jaja w zło\
ach po kilkanaście sztuk. Jesienią wylęgają się gąsienice i zimują pod
tarczkami z osłonek jajowych aby kolejnej wiosny ponownie wyjść na \
er. Objawy: końce
pędów z liśćmi drzewek, a nawet całe gałęzie, są otoczone gęstym oprzędem, w którym
poruszają się liczne gąsienice, które zjadają górną skórkę i miękisz liści, a nie naruszają
skórki dolnej. Zwalczanie: nale\
y wykonać na początku ró\
owego pąka jabłoni, czyli wtedy,
gdy małe gąsienice opuściły tarczki jajowe i rozpoczęły wędrówkę w poszukiwaniu młodych
listków. Pędy i młode liście nale\
y dokładnie opryskać aktualnie zalecanymi środkami.
Opuchlaki - drobne ryjkowce, z których najgroz
niejszym jest opuchlak truskawkowiec.
śerujące larwy opuchlaka niszczą korzenie ró\
nych roślin, a dorosłe chrząszcze ogryzają
liście, pączki, kwiaty, a nawet korę na cienkich gałązkach malin i truskawek, co prowadzi do
ich usychania. Podobne szkody powoduje opuchlak rudonóg. Objawy: grupowo,
w  gniazdach truskawki więdną, a następnie zasychają; liście, ogonki liściowe i kora.
Zwalczanie: w razie masowego pojawienia siÄ™ chrzÄ…szczy opryski wykonujemy dopiero po
zbiorze owoców, nale\
y dokładnie opryskać rośliny i powierzchnię gleby pod nimi
zalecanymi środkami.
Piędzik przedzimek - jasnozielone gąsienice motyla piędzika przedzimka, który pojawia się
póz
ną jesienią, raz na kilka lat. Owady te występują masowo i mogą ogołocić drzewa z liści.
Objawy: wiosną pojawiają się dziury w liściach, pogryzione pąki kwiatowe, zniszczone
zawiązki owoców. Zwalczanie: jesienią samice szkodnika odbywają wędrówkę w górę pni
drzew aby w ich koronach zło\
yć jaja. Wykorzystując tę właściwość i zwalczając szkodnika
w tym okresie, mo\
emy uniknąć konieczności stosowania oprysków. Na przełomie września
i paz
dziernika na pniach montujemy pułapki lepowe w postaci papierowego lub foliowego
lejka pokrytego od spodu substancją klejącą, opasającego pień drzewa. Pułapki te zatrzymają
wędrujące w górę pnia samice. Je\
eli w wyniku zaniechania tego zabiegu w okresie
wiosennym gąsienice piędzika przedzimka wystąpią masowo, konieczne mo\
e okazać się
wykonanie oprysków. Opryski wykonujemy w okresie tu\
przed kwitnieniem, gdy wylęgną
siÄ™ ju\
wszystkie gąsienice aktualnie zalecanymi środkami.
WielkopÄ…kowiec porzeczkowy - mikroskopijne roztocza \
erujÄ…ce w pÄ…kach. Objawy: pÄ…ki
nienaturalnie powiększone, nie rozwijają się. Zwalczanie: systematycznie usuwać i niszczyć
pora\
one pąki lub pędy z pąkami. Na początku kwitnienia zwalczać według aktualnych
zaleceń.
Przędziorek chmielowiec - roztocz.
Objawy: na liściach ukazują się drobne,
jaśniejsze plamki, potem liście przybierają
barwÄ™ szaro-zielonÄ…, brunatniejÄ… i zamierajÄ….
Na dolnej stronie liścia dostrzec mo\
na
delikatną pajęczynkę. Zwalczanie: w celu
równoczesnego zwalczania wszystkich
stadiów rozwojowych przędziorka nale\
y
stosować aktualnie zalecane środki.
Rys. 14. Przędziorek chmielowiec [12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Mszyca wiśniowo-przytuliowa - atakuje wiśnię i czereśnię. Objawy \
erowania: skupiska
mszyc i ich larw, czyli tzw. kolonie powodują marszczenie liści i skręcanie się młodych
pędów. Dorosłe mszyce mają zabarwienie czarne lub czarno-brunatne. Zwalczanie: drzewa
czereśni i wiśni opryskiwać aktualnie zalecanymi preparatami.
Mszyca śliwowo-trzcinowa, mszyca śliwowo-ostowa, mszyca śliwowo-kocankowa
i mszyca śliwowo-chmielowa - szkodniki te są podobne do tych \
erujących na wiśni
i czereśni, szkodliwość jest jednak znacznie większa, gdy\
przenoszÄ… one groz
nÄ… chorobÄ™
wirusową śliwy - szarkę. Zwalczanie: w momencie pojawienia się szkodnika stosować
zalecane aktualnie środki.
Rys. 15. Mszyca śliwowo-chmielowa [11]
Zwójka koróweczka - motyl, którego larwa występuje na moreli, śliwie, czereśni i wiśni
oraz jabłoni. Objawy \
erowania: w pniach drzew widoczne są otwory z których wydobywają
się odchody larw spojone przędzą. Pod korą widoczne są liczne chodniki, krzy\
ujÄ…ce siÄ™ ze
sobą. Uszkodzenia spowodowane przez zwójkę koróweczkę mogą prowadzić do zasychania
konarów lub całych drzew. Zwalczanie: dokładnie opryskać pnie i konary aktualnie
zalecanymi preparatami. Zabieg powtórzyć 2 razy co 14 dni.
.
Rys. 16. Zwójka  motyl [12]
Czasem mo\
emy zaobserwować na powierzchni liści ró\
nych roślin  ście\
ki w postaci
nieregularnych, pokręconych, podłu\
nych plam. Te ślady, zwane minami na liściach,
powstajÄ… w wyniku \
erowania na liściu gąsienic, larw lub poczwarek szkodników, które
mo\
emy nazwać szkodnikami minującymi liście. Miny z reguły wypełnione są odchodami,
wyraz
nie ró\
niÄ… siÄ™ barwÄ… (sÄ… rdzawe, brunatne, jasno\
ółte lub bezbarwne) od zdrowej tkanki
blaszki liściowej. Oto niektóre szkodniki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Toczyk gruszowiaczek - gatunek często występujący na jabłoniach i gruszach. Jest to
maleńki motyl (o rozpiętości skrzydeł około 1 cm). Po przezimowaniu w postaci poczwarki
pod korą drzew lub w ściółce pod drzewami motyl ten wylatuje w okresie zielonego pąka
kwiatowego jabłoni i po kilku dniach składa drobniutkie (niewidoczne gołym okiem) jaja.
Z jaj wylęgają się gąsienice, które podczas \
erowania tworzą na liściu niewielkie, stopniowo
powiększające się ciemnobrązowe okrągłe plamy. Wiosną szkodnik ten nie występuje bardzo
licznie. Du\
ą liczbę min na liściach mo\
na natomiast zaobserwować latem, gdy rozwinie się
drugie pokolenie tego szkodnika. Zwalczanie: według aktualnych zaleceń.
Rys. 17. Toczyk gruszowiaczek [12]
Wystrój wę\
owiaczek - niewielki motyl o dł. nie przekraczającej 5 mm, jest sprawcą
powstawania długich (nawet do 15 cm) min obecnych na liściach drzew owocowych. Często
miny otaczają nawet całą blaszkę liścia, mo\
emy je obserwować przez całe lato.
Z reguły szkodniki minujące liście nie występują bardzo licznie i nie jest konieczne ich
zwalczanie. W sadzie zagro\
enie mogą stanowić toczyk gruszowiaczek i szrotówek
białaczek, dlatego nale\
y systematycznie usuwać liście opanowane przez te szkodniki.
Usuwanie liści jest konieczne szczególnie w maju i sierpniu. Ze względu na fakt, i\
termin
zwalczania chemicznego szkodników minujących liście jest trudny do ustalenia (pojawiają się
od wiosny przez całe lato) a szkodliwość tych owadów nie jest du\
a, nie zaleca siÄ™
stosowania oprysków przeciw tym szkodnikom.
Rys. 18. Miny na liściach wiśni [12]
Obecnie, zwraca siÄ™ uwagÄ™ na prowadzenie produkcji integrowanej w sadach, co nie jest
bez znaczenia dla produkcji szkółkarskiej, dlatego te\
ochrona integrowana szkółek będzie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
analizowana pod kÄ…tem: ekologicznym, ekonomicznym i toksykologicznym. Znaczenie
ekologiczne przejawia się w stosowaniu w ochronie takich środków, które wykazują działania
selektywne. Na uwagę zasługują tu środki biologiczne, wyciągi i wywary roślinne, a tak\
e
wprowadzanie naturalnych wrogów szkodników roślin do szkółki (introdukcja). Znaczenie
ekonomiczne to połączenie wszystkich dostępnych metod ochrony roślin w celu podniesienia
efektywności ochrony. Znaczenie toksykologiczne przejawia się w zmniejszeniu ilości
oprysków szkółki i wykonywaniu zabiegów wtedy, kiedy jest to ekonomicznie uzasadnione
przy nasileniu choroby lub szkodnika.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytanie, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie choroby drzew owocowych wywołują plamy na liściach?
2. Jakie są objawy i zwalczanie dziurkowatości liści drzew pestkowych?
3. Jakie znasz sposoby zwalczania raka bakteryjnego drzew owocowych?
4. Na czym polega szkodliwość opuchlaków?
5. Jakie znasz najwa\
niejsze choroby grzybowe truskawek?
6. Jakie znasz objawy \
erowania i zwalczanie bawełnicy korówki?
7. Jakimi preparatami zwalcza się rdzę śliwy?
8. Jakie choroby przenosi siÄ™ w czasie okulizacji i szczepienia?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj choroby na wskazanych przez nauczyciela roślinach i przedstaw sposoby ich
zwalczania.
Sposób wykonywania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) przeczytać materiał nauczania,
4) dokładnie obejrzeć zmiany na organach roślin,
5) rozpoznać objawy uszkodzeń,
6) przygotować tabelę według wzoru,
Występowanie Objawy Czynnik Zalecane środki Termin ochrony
choroby chorobotwórczy
7) uzupełnić tabelę,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 organy roślin z objawami chorobowymi,
 przybory do pisania i kreślenia,
 wzór tabeli,
 atlas chorób i szkodników roślin sadowniczych,
 Program Ochrony Roślin Sadowniczych.
Ćwiczenie 2
Zaprojektuj ochronę szkółki drzew jabłoni przed określonymi chorobami posługując się
Programem Ochrony Roślin Sadowniczych i symulowanymi komunikatami.
Sposób wykonywania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) dokładnie obejrzeć zmiany na częściach uszkodzonych roślin,
4) rozpoznać objawy uszkodzeń,
5) rozpoznać chorobę,
6) określić metody jej zwalczania,
7) wybrać najkorzystniejsze metody,
8) określić termin ich zastosowania,
9) określić dawki pestycydów w przypadku zastosowania metody chemicznej,
10) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 części uszkodzonych roślin,
 przybory do pisania i kreślenia,
 Program Ochrony Roślin Sadowniczych,
 atlasy chorób i szkodników roślin sadowniczych,
 symulowane komunikaty.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować choroby i szkodniki występujące w szkółce?
2) scharakteryzować choroby i szkodniki kwarantannowe?
3) scharakteryzować sposób zwalczania srebrzystości liści drzew
owocowych?
4) scharakteryzować objawy choroby jaką jest zaraza ogniowa?
5) scharakteryzować najgroz
niejsze szkodniki truskawek?
6) scharakteryzować sposoby zwalczania parcha jabłoni i gruszy?
7) scharakteryzować szkodniki minujące liście?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.4. Rola COBORU i organizacji szkółkarskich. Dokumentacja
szkółkarska, kwalifikacja szkółek
4.4.1. Materiał nauczania
Hodowla i ocena odmian w Polsce ma bogatą tradycję, sięgającą I połowy XIX wieku.
Około 1836 roku w Instytucie Rolniczym w Marymoncie, zało\
ono pierwsze pole
doświadczalne na ziemiach polskich. Wraz z postępem w hodowli na terenie trzech zaborów
zaczęły powstawać prywatne stacje i pola doświadczalne, które stanowiły zalą\
ek
póz
niejszego profesjonalnego doświadczalnictwa odmianowego.
Jednym z pionierów polskiego doświadczalnictwa tego okresu był prof. Antoni
Sempołowski, który wraz z botanikiem i chemikiem rolnym, prof. Szczęsnym Kudelką,
w 1876 roku zało\
ył pierwszą w Wielkim Księstwie Poznańskim stację oceny i kontroli
nasion w śabikowie.
W drugiej połowie XIX wieku na terenie ziem polskich obok hodowli prywatnych
powstawały tak\
e publiczne stacje doświadczalne.
W 1886 roku w Sobieszynie utworzono Stację Doświadczalno-Rolniczą. Placówka oprócz
doświadczalnictwa była ukierunkowana na hodowlę zbó\
i roślin pastewnych. Dysponowała
sporymi kwotami pieniÄ™\
nymi, pozwalajÄ…cymi na wprowadzenie nowoczesnych metod
badawczych. Wybudowano laboratorium analityczno-chemiczne, a tak\
e halÄ™ wegetacyjnÄ….
Do wybuchu II wojny światowej na terenie kraju działało 26 Zakładów i 84 Koła
Doświadczalne. W istniejących 114 stacjach hodowli roślin zarejestrowano około 450 odmian
hodowlanych.
W latach 1949 1951 kraj pozbawiony był oceny odmian.
W 1951 roku powołano Wydział Oceny Odmian (WOO), a następnie Departament
Produkcji Roślinnej i Ochrony Roślin) oraz Państwową Komisji Oceny Odmian (PKOO).
RozporzÄ…dzeniem z 1961 roku w ka\
dym województwie powołano Wojewódzką Stację
Doświadczalną Oceny Odmian (WSDOO). W powstałej w ten sposób strukturze WSDOO
miały za zadanie koordynowanie i nadzorowanie wszystkich działań, merytorycznych
i organizacyjno-gospodarczych, zwiÄ…zanych z badaniami i ocenÄ… odmian oraz ich rejonizacjÄ…
na terenie województw.
W 1952 roku, zgodnie z uchwałą Prezydium Rządu nr 213/52 z 29 marca tego roku, na
terenie woj. poznańskiego rozpoczęto organizowanie stacji doświadczalnych. Jako pierwszą,
Zarządzeniem Ministra Rolnictwa nr 49 z dn. 24 kwietnia 1952 roku, powołano Stację
Doświadczalną Oceny Odmian w Słupi Wielkiej k. Środy Wlkp.
Przełomowym momentem w historii polskiego doświadczalnictwa było powołanie do
\
ycia Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych z siedzibą w Słupi Wielkiej
k. Środy Wlkp. Decyzja w tej sprawie zapadła na Kolegium Ministerstwa Rolnictwa w dniu
24 kwietnia 1965 roku.
Zadania statutowe Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych realizuje
w oparciu o następujące akty prawne:
- Ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie,
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 września 2006 r. w sprawie
nadania statutu Centralnemu Ośrodkowi Badania Odmian Roślin Uprawnych.
Do podstawowych zadań statutowych Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin
Uprawnych nale\
y:
- prowadzenie krajowego rejestru odmian,
-
-
-
- prowadzenie księgi ochrony wyłącznego prawa do odmian,
-
-
-
- tworzenie metodyk badania i oceny odrębności, wyrównania i trwałości (OWT) odmian
-
-
-
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
z uwzględnieniem wytycznych Wspólnotowego Urzędu Odmian Roślin (CPVO) oraz
Międzynarodowego Związku Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV),
tworzenie metodyk badania i oceny wartości gospodarczej (WGO),
- prowadzenie badań w zakresie odrębności, wyrównania i trwałości oraz wartości
-
-
-
gospodarczej odmian w celu ich rejestracji lub przyznawania hodowcom wyłącznego
prawa do odmian,
- wyra\
anie zgody na obrót materiałem siewnym z przeznaczeniem na prowadzenie testów
-
-
-
i doświadczeń polowych odmian przyjętych do badań urzędowych,
- prowadzenie badań wartości gospodarczej odmian roślin warzywnych i sadowniczych po
-
-
-
ich wpisaniu do krajowego rejestru, w celu sporzÄ…dzania list opisowych odmian,
- koordynacja i realizacja porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego,
-
-
-
- publikowanie Diariusza Centralnego Ośrodka,
-
-
-
- publikowanie list odmian roślin rolniczych i warzywnych oraz roślin sadowniczych,
-
-
-
- publikowanie list opisowych odmian oraz wyników porejestrowego doświadczalnictwa
-
-
-
odmianowego,
- publikowanie list odmian zalecanych do uprawy na terenie województwa we współpracy
-
-
-
z samorządami województw i izbami rolniczymi,
- współpraca z jednostkami rejestrowymi krajów członkowskich UE oraz ze
-
-
-
Wspólnotowym Urzędem Odmian Roślin (CPVO),
- współpraca z organami Międzynarodowego Związku Ochrony Nowych Odmian Roślin
-
-
-
(UPOV) w zakresie badań OWT odmian oraz w zakresie wdra\
ania postanowień
Konwencji UPOV na obszarze RP,
- notyfikacje do Komisji Europejskiej i krajów członkowskich UE danych związanych
-
-
-
z rejestracjÄ… odmian,
- współpraca z Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa,
-
-
-
- współpraca z samorządami województw i samorządem rolniczym w zakresie
-
-
-
porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego,
- współpraca z organizacjami i instytucjami w zakresie hodowli roślin i nasiennictwa
-
-
-
- wykonywanie innych zadań wynikających z ustawy z dnia 26 czerwca 2003 r.
-
-
-
o nasiennictwie (Dz.U. 2003, Nr 137, poz. 1299; Dz.U. 2004, Nr 96, poz. 959; Dz.U.
2004, Nr 173, poz. 1808; Dz.U. 2004, Nr 273, poz. 2703; Dz.U. 2005, Nr 175, poz. 1462;
Dz.U. 2006, Nr 92, poz. 639; Dz.U. 2006, Nr 126, poz. 877) i ustawy z dnia 26 czerwca
2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin (Dz. U. 2003, Nr 137, poz. 1300; Dz.U. 2006,
Nr 126, poz. 877).
Badania odrębności, wyrównania i trwałości (OWT) prowadzone są według metodyk
opracowanych przez COBORU na podstawie wytycznych Międzynarodowego Związku
Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV) oraz Wspólnotowego Biura Odmian Roślin
(CPVO). Wytyczne te stanowiÄ… podstawÄ™ w zakresie prowadzenia obserwacji i oceny
badanych cech oraz tworzenia opisu botanicznego odmiany w ujednoliconej formie. Przyjęcie
ogólnych zasad zakładania i prowadzenia doświadczeń oraz uwzględniania w badaniach cech
uznanych za wa\
ne przy ocenie odrębności i wyrównania, pozwala na uzyskanie
porównywalnych wyników i wzajemne korzystanie z badań w oparciu o umowy).
Badania wartości gospodarczej odmian (WGO). Zadowalająca wartość gospodarcza jest
warunkiem wpisania odmiany do krajowego rejestru. Wykazanie zadowalającej wartości
gospodarczej, i wpisanie odmiany do krajowego rejestru, daje mo\
liwość wprowadzenia
materiału siewnego takiej odmiany do obrotu w Polsce, a po wpisaniu do wspólnotowego
katalogu, tak\
e w pozostałych krajach Unii Europejskiej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Krajowy rejestr (KR) jest urzędowym wykazem odmian roślin rolniczych, warzywnych
i sadowniczych, których materiał szkółkarski CAC (Conformitas agrgria communitatis) 
oznacza materiał rozmno\
eniowy i nasadzeniowy roślin sadowniczych inny ni\
materiał
siewny kategorii elitarny i kategorii kwalifikowany mo\
e być wytwarzany i znajdować się
w obrocie w Polsce, jak i na obszarze Wspólnoty Europejskiej, po ich wpisaniu do
Wspólnotowego Katalogu. Obecnie do krajowego rejestru mogą być wpisywane odmiany 141
gatunków roślin uprawnych, w tym 66 gatunków roślin rolniczych, 47 gatunków roślin
warzywnych i 28 gatunków roślin sadowniczych. Odmiany genetycznie zmodyfikowane nie
sÄ… wpisywane do krajowego rejestru.
Wspólnotowy Katalog Komisja Europejska opracowuje, na bazie krajowych rejestrów
państw członkowskich, Wspólnotowy Katalog Odmian Roślin Rolniczych (CCA) oraz
Wspólnotowy Katalog Odmian Roślin Warzywnych (CCV). Odmiany znajdujące się w CCA
/CCV są dopuszczone do obrotu na terytorium Unii Europejskiej. Wspólnotowe katalogi wraz
z suplementami publikowane są w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.
Ochrona prawna odmian
Księga ochrony wyłącznego prawa (KO) jest urzędowym wykazem chronionych odmian
i ich hodowców oraz licencjobiorców, którzy otrzymali licencję przymusową. Wyłączne
prawo hodowcy do odmiany, przyznawane przez dyrektora COBORU, obowiÄ…zuje tylko na
terytorium Polski. Wyłączne prawo odnosi się do odmian wszystkich rodzajów i gatunków
roślin.
Wspólnotowe Wyłączne Prawo - CPVR (ochrona na poziomie unijnym) przyznawane jest
-
-
-
przez Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (CPVO). Odmiana chroniona prawem
wspólnotowym korzysta z pełnego zakresu ochrony prawnej na terytorium całej Unii
Europejskiej. Je\
eli hodowca odmiany chronionej wyłącznym prawem w Polsce uzyska
wspólnotowe wyłączne prawo do odmiany, to ochrona na poziomie krajowym zostanie
zawieszona na okres, przez który będzie on korzystał z ochrony unijnej, nie dłu\
ej jednak ni\

na czas trwania wyłącznego prawa w Polsce.
Warunki konieczne dla przyznania wyłącznego prawa
Wyłączne prawo hodowcy do odmiany przyznaje się na wniosek hodowcy albo jego
pełnomocnika, je\
eli odmiana:
a) jest odrębna, wyrównana i trwała,
b) odpowiada kryterium nowości,
c) posiada nazwÄ™ odpowiadajÄ…cÄ… obowiÄ…zujÄ…cym wymogom,
d) spełnia wymogi formalno-prawne, a hodowca uiścił odpowiednie opłaty,
Wyłącznego prawa nie przyznaje się, je\
eli odmiana została zgłoszona do ochrony albo
jest chroniona przez Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (CPVO).
Wyłączne prawo obowiązuje od dnia wydania decyzji o jego przyznaniu i trwa: 30 lat
w odniesieniu do odmian winorośli, drzew oraz ziemniaka 25 lat - w odniesieniu do odmian
pozostałych gatunków.
Hodowcy posiadającego wyłączne prawo mają prawo do: wytwarzania i rozmna\
ania,
przygotowania do rozmna\
ania, oferowania do sprzeda\
y, sprzeda\
y lub inne formy
zbywania, eksportu, importu, przechowywania.
Wyłączne prawo obejmuje równie\
:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
a) materiał ze zbioru lub produkty wytworzone bezpośrednio z tego materiału, je\
eli
hodowca nie miał mo\
liwości wykonywania wyłącznego prawa w odniesieniu do
materiału siewnego odmiany chronionej,
b) materiał siewny roślin ozdobnych i sadowniczych, je\
eli jest on ponownie u\
ywany
w celach zarobkowych jako: materiał rozmno\
eniowy do produkcji roślin ozdobnych,
kwiat cięty, materiał siewny drzew, krzewów i bylin,
c) odmiany: pochodne, odkryte lub wytworzone z chronionej odmiany macierzystej nie
będącej odmianą pochodną, które nie ró\
niÄ… siÄ™ wyraz
nie od odmiany chronionej,
przypadku których wytworzenie materiału siewnego wymaga powtarzalnego u\
ywania
odmiany chronionej wyłącznym prawem.
W ramach swej działalności i wykonywania zadań statutowych Centralny Ośrodek
Badania Odmian Roślin Uprawnych współpracuje z wieloma krajowymi i zagranicznymi
instytucjami.
Oto wykazy najwa\
niejszych krajowych, zagranicznych i międzynarodowych organizacji
i instytucji z którymi współpracuje Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych:
Współpraca COBORU na poziomie krajowym:
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa,
Urzędy Marszałkowskie,
Izby Rolnicze,
Ośrodki Doradztwa Rolniczego,
Polska Izba Nasienna,
Jednostki Badawczo-Rozwojowe,
Uczelnie Rolnicze,
Związki plantatorów i producentów rolnych.
Współpraca COBORU na poziomie międzynarodowym:
Komisja Europejska,
Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (CPVO),
Międzynarodowy Związek Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV),
Instytucje zajmujące się rejestracją i ochroną prawną odmian krajów UE,
Instytucje zajmujące się rejestracją i ochroną prawną odmian  krajów trzecich ,
Międzynarodowe organizacje nasienne.
W maju 1999 roku z inicjatywy sadowników regionu grójeckiego został powołany do
\
ycia Związek Sadowników Mazowsza z siedzibą w Grójcu. Związek jest organizacją
apolityczną, dobrowolną, działającą na rzecz i w interesie sadowników.
W styczniu 2002 odbyło się Nadzwyczajne Walne Zebranie Delegatów, na którym
wybrano nowego prezesa Zarządu Głównego i zmieniono nazwę stowarzyszenia na Związek
Sadowników Rzeczpospolitej Polskiej.
Cele i zadania ZwiÄ…zku:
- reprezentowanie potrzeb i interesów zawodowych sadowników Prowadzenie doradztwa
-
-
-
w zakresie produkcji sadowniczej,
- kształtowanie opinii i ocen na temat produkcji sadowniczej,
-
-
-
- opiniowanie i wypowiadanie się w sprawach dotyczących sadowników,
-
-
-
- organizowanie \
ycia kole\
eńskiego i samopomocy kole\
eńskiej.
-
-
-
ZwiÄ…zek realizuje swoje cele poprzez:
- współpracę z organami administracji rządowej, terenowej i samorządowej,
-
-
-
- gromadzenie, utrwalanie i upowszechnianie wiedzy sadowniczej,
-
-
-
- organizowanie wystaw, odczytów, seminariów, imprez kulturalno  oświatowych,
-
-
-
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
- obronę interesów zawodowych sadowników,
-
-
-
- współpracę z pokrewnymi organizacjami krajowymi i zagranicznymi,
-
-
-
- organizowanie ró\
nych form samopomocy kole\
eńskiej.
-
-
-
Związek Szkółkarzy Polskich jest największą organizacją szkółkarską w Polsce. Istnieje
od 1991 roku i zrzesza najlepszych i największych producentów drzew, krzewów i bylin.
Głównym celem Związku jest:
a) reprezentowanie problemów szkółkarzy na forum krajowym i zagranicznym,
b) opiniowanie i konsultowanie prac ustawodawczych,
c) unowocześnianie technologii produkcji materiału szkółkarskiego,
d) ułatwianie kontaktów między producentami i odbiorcami roślin,
e) popularyzacja wiedzy o drzewach i krzewach, ze szczególnym uwzględnieniem ich
funkcji zdrowotnej i ekologicznej w bezpośrednim otoczeniu człowieka,
f) współpraca z placówkami naukowo-badawczymi.
Dla realizacji tych celów powołana została agenda Związku - Agencja Promocji Zieleni
sp. z o.o.
Związek realizując swoją działalność statutową organizuje z Agencją Promocji Zieleni
coroczną Międzynarodową Wystawę  Zieleń to \
ycie , poświeconą szkółkarstwu,
wyposa\
eniu ogrodów, placów zabaw, technice ogrodniczej. W wystawie biorą udział
producenci i goście z całej Europy.
Dokumentacja szkółkarska i kwalifikacje szkółek
Podstawowym dokumentem w ka\
dej szkółce jest ksią\
ka szkółkarska, w której zapisuje
się wszystkie dane dotyczące produkowanego materiału. W zale\
ności od typu produkcji czy
specjalizacji szkółka powinna posiadać następujące ksią\
ki szkółkarskie:
- ksiÄ…\
ka szkółkarska drzew owocowych,
-
-
-
- ksiÄ…\
ka szkółkarska krzewów owocowych: porzeczki czarnej, kolorowej, agrestu,
-
-
-
winorośli,
- ksiÄ…\
ka szkółkarska podkładek generatywnych 1-rocznych i 2-letnich oraz podkładek
-
-
-
wegetatywnych 2-letnich.
- ksiÄ…\
ka mateczników: porzeczki, malin, podkładek wegetatywnych i truskawek,
-
-
-
- ksiÄ…\
ka szkółkarska zraz
ników drzew owocowych.
-
-
-
Dla ka\
dego cyklu produkcyjnego zakłada się nowa ksią\
kÄ™, wyjÄ…tek stanowiÄ… ksiÄ…\
ka
mateczników i ksią\
ka zraz
ników drzew owocowych, które słu\
Ä… przez kilka lat. Karty
produkcyjne materiału szkółkarskiego słu\
Ä… do wyceny produkcji w toku i oceny stanu
ilościowego materiału roślinnego. Istnieje te\
obowiÄ…zek prowadzenia ksiÄ…\
ki ochrony
szkółek i plantacji matecznych, w której zapisuje się terminy oprysków, u\
yte preparaty,
zwalczane choroby i szkodniki.
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa zobowiązuje producentów roślin sadowniczych do
corocznego zgłaszania materiału szkółkarskiego do kwalifikacji. Kwalifikacja szkółek oparta
jest na ocenie polowej plantacji przeprowadzonej według określonych zasad, a dokonana jest
przez komisjÄ™ kwalifikacyjnÄ…. Ocena polowa polega na sprawdzeniu, czy uprawy
odpowiadają wymaganiom obowiązującym w produkcji materiału szkółkarskiego. Podstawy
prawne oceny polowej zawarte sÄ… w ustawie o nasiennictwie z 26 czerwca 2003 roku. Zasady
i wymagania w zakresie jakości i zdrowotności materiału szkółkarskiego ustalane są na
podstawie rozporządzeń Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Obowiązkiem szkółkarzy
zgłaszających materiał roślinny do kwalifikacji jest przygotowanie szkółek i plantacji
matecznych. Nale\
y sporządzić szczegółowy wykaz stanu ilościowego:
a) skompletować dokumenty szkółkarskie,
b) oznaczyć kwatery i rzędy roślin trwałymi etykietami,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
c) mateczników krzewów jagodowych, matecznych drzew do pozyskiwania zrazów,
materiału szkółkarskiego z podziałem na wybór I i II, podkładek drzewek owocowych
według gatunków, odmian i typów,
d) usunąć ze szkółki drzewa i krzewy uszkodzone, chore lub z innych względów nie
nadajÄ…ce siÄ™ do sprzeda\
y.
Komisję kwalifikacyjną powołuje Okręgowy Inspektorat Inspekcji Nasiennej. W jej skład
wchodzą: przedstawiciel Okręgowej Inspekcji Nasiennej jako przewodniczący, rzeczoznawca
pomolog rekomendowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, oraz przedstawiciel
inspektoratu wojewódzkiego Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin.
Do zadań komisji nale\
y:
a) ocenienie przydatności gospodarstwa do produkcji szkółkarskiej,
b) sprawdzenie dokumentacji z
ródłowej,
c) ustalenie ilościowego i jakościowego stanu mateczników i materiału szkółkarskiego
we wszystkich fazach produkcji,
d) lustracja sadów i kwater,
e) sprawdzenie stanu ilościowego z zapisem w ksią\
ce szkółkarskiej,
f) ocena jakości materiału szkółkarskiego  określenie udziału wyboru I i II.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytanie, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaką rolę pełni COBORU?
2. Jakie nale\
y spełnić warunki dla przyznania wyłącznego prawa do odmiany?
3. Jakie instytucje krajowe współpracują z COBORU?
4. Jaki jest główny cel działalności Związku Szkółkarzy Polskich?
5. Jakie ksiÄ…\
ki szkółkarskie zobowiązany jest prowadzić właściciel szkółki?
6. Jakie dane wpisuje siÄ™ do dokumentacji?
7. Które ksią\
ki szkółkarskie zakłada się dla ka\
dego cyklu produkcji?
8. W jakim celu prowadzi siÄ™ ksiÄ…\
ki ochrony szkółek i plantacji matecznych?
9. Kto wchodzi w skład komisji kwalifikacyjnej?
10. Kto ustala wymagania w zakresie jakości i zdrowotności materiału szkółkarskiego?
4.4.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wypełnij wniosek do COBORU o rejestrację odmiany rośliny sadowniczej.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy z komputerem,
2) określić cechy rejestrowanej odmiany,
3) określić jej właściwości,
4) wyszukać odpowiedni wniosek na stronie internetowej COBORU,
5) wypełnić wniosek,
6) przedstawić pracę,
7) określić dalszą procedurę postępowania.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 zestaw komputerowy z podłączeniem do Internetu,
 opis linii hodowlanej przyszłej odmiany.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Ćwiczenie 2
Zaprojektuj prace związane z przygotowaniem szkółki i mateczników do kwalifikacji.
Przygotuj określoną przez nauczyciela szkółkę i mateczniki do kwalifikacji.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) przygotować dokumenty szkółkarskie,
3) oznaczyć etykietami kwatery i rzędy,
4) wykonać odchwaszczanie,
5) z plantacji matecznych usunąć rośliny zamieszane lub o nietypowym wyglądzie,
6) wyjaśnić wykonane ćwiczenie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 zestaw komputerowy z podłączeniem do Internetu,
 dokumenty szkółkarskie,
 etykiety,
 narzędzia ogrodnicze.
Ćwiczenie 3
Dokonaj analizy części składowych dokumentacji szkółkarskiej.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zgromadzić materiały i przybory do wykonania ćwiczenia,
3) zapisać nazwy składników tworzących poszczególne ksią\
ki szkółkarskie,
4) zapisać nazwy dokumentów szkółkarskich,
5) scharakteryzować poszczególne dokumenty wchodzące w skład dokumentacji
szkółkarskiej,
6) zaprezentować pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 przybory do pisania,
 dokumentacja szkółkarska.
4.4.3. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wypełnić wniosek o wpis odmiany do krajowego rejestru?
2) wymienić organizacje i instytucje z którymi współpracuje COBORU
na poziomie międzynarodowym?
3) przygotować szkółkę do kwalifikacji?
4) wypełnić ksią\
kę szkółkarską dla mateczników?
5) wyjaśnić zadania komisji kwalifikacyjnej?
6) określić szkodniki, które dyskwalifikują szkółkę?
7) wymienić i scharakteryzować ró\
ne rodzaje ksiÄ…\
ek szkółkarskich?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.5. Sprzeda\
i przechowywanie materiału szkółkarskiego
4.5.1. Materiał nauczania
Przed wykopaniem drzewek nale\
y wykonać ich defoliację. Jest to pozbawienie roślin
liści, aby w czasie transportu, przechowywania i sprzeda\
y nie następował zbyt intensywnie
proces parowania wody z rośliny. Defoliację mo\
na wykonać ręcznie, uwa\
ajÄ…c aby nie
połamać pędów. Coraz częściej stosuje się defoliację chemiczną polegającą na opryskiwaniu
drzewek mieszankÄ…: chlorku miedziowego - 2% + Humus 334 - 2%.
Przepisem obowiązującym szkółkarzy jest etykietowanie drzewek w szkółce. Głównymi
celami tej decyzji, wydanej przez Stowarzyszenie Producentów Wysokiej Jakości Materiału
Szkółkarskiego jest:
 likwidacja produkcji z u\
yciem niewiadomego materiału wyjściowego,
 zapobie\
enie produkcji szkółkarskiej bez zezwolenia Inspekcji Nasiennej,
 zagwarantowanie sadownikowi oryginalności odmiany i zdrowotności roślin,
 kontrola ilości produkowanych roślin zgodnej ze świadectwem kwalifikacji,
 wykluczenie nielegalnego obrotu materiałem szkółkarskim,
 zbli\
enie form obrotu tym materiałem do najlepszych wzorów zagranicznych.
Etykiety dostarczane są przez Inspekcję Nasienną w ilości zamówionej przez szkółkarza.
powinny być zakładane na drzewka bezpośrednio przed wykopaniem lub podczas
przygotowania ich do sprzeda\
y i zachowana na drzewku podczas odbioru, transportu
i przechowywania przez hurtownika.
Wykopywanie drzewek mo\
na przeprowadzać ręcznie lub specjalnymi wyorywaczami
ciągnikowymi. Podcięte rośliny wyjmuje się z gleby, następnie sortuje, paczkuje po 10 sztuk
i dołuje w dołowniku w bruzdy uprzednio wyorane pługiem.
Transport małej liczby drzewek mo\
emy zorganizować pakując je po 10 pęczków w tzw.
baloty. W celu utrzymania wilgotności między korzenie drzew wkłada się mokry mech, torf
czy trociny. Między gałązki umieszcza się materiał chroniący przed złamaniem. Balot okłada
się z zewnątrz słomą, trzciną i wią\
e.
Je\
eli transportuje się większe partie drzewek, wówczas mo\
emy ich nie pakować
w baloty, a jedynie układać warstwami pamiętając, by dno przyczepy było wyścielane
wilgotną słomą. Co trzecią warstwę uło\
onych drzewek przekładamy równie\
wilgotnÄ…
słomą. Na wierzch układamy tak\
e takÄ… warstwÄ™, co zabezpiecza drzewka przed utratÄ…
wilgoci. Aby transport odbywał się bez uszkodzeń drzewek musi odbywać się w temperaturze
poni\
ej 0oC. W przypadku wy\
szej temperatury transport powinien odbywać się
w samochodach - chłodniach. W Polsce produkuje się rocznie ponad 11mln drzewek
owocowych oraz prawie 50 mln podkładek wegetatywnych i generatywnych. Materiał ten
wykopywany jest w szkółkach jesienią, następnie przez zimę przechowywany
w dołownikach, piwnicach szkółkarskich, a tak\
e coraz częściej w przeznaczonych do tego
celu chłodniach.
Prawidłowo zało\
ony dołownik powinien być zlokalizowany w miejscu zacienionym,
najlepiej od północnej strony budynku (unika się wtedy du\
ych wahań temperatury między
dniem i nocą). Teren nie powinien być zagłębiony, gdy\
na takim istnieje zagro\
enie
powstania zastoiska mrozowego, poza tym przy okresowych odwil\
ach korzenie mogą być
zalewane wodÄ… i wtedy szybko przemarznÄ…. Bardzo wa\
na jest głębokość bruzdy (powinna
ona wynosić 40 50 cm), w której ustawiamy drzewka prawie pionowo, lekko pochylając je
w kierunku południowym. Takie ich uło\
enie ogranicza zbyt intensywne nagrzewanie siÄ™
części nadziemnych roślin. Drzewka powinny być przykryte ziemią do wysokości ponad
10 cm nad miejsce okulizacji. Wa\
ne jest równie\
odpowiednie rozplanowanie ustawienia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
drzewek w dołowniku. W zewnętrznych rzędach powinno się umieścić rośliny odmian
bardziej wytrzymałych na mróz, gdy\
one w pierwszej kolejności wystawione będą na
oddziaływanie ostrych i mroz
nych wiatrów. Nale\
y pamiętać tak\
e o zabezpieczeniu
dołownika przed gryzoniami.
Coraz częściej szkółkarze korzystają z chłodni, w których nie tylko przechowują zrazy
i podkładki przeznaczone do szczepienia, ale tak\
e drzewka. W nowoczesnych chłodniach
parametry pracy układu chłodniczego sterowane i nadzorowane są komputerowo. Komora do
przechowywania materiału szkółkarskiego wyposa\
ona jest w odśrodkowy nawil\
acz
powietrza umo\
liwiający utrzymanie do 98% wilgotności względnej. Izolacją termiczną ścian
są płyty uło\
one warstwowo z rdzeniem styropianowym. Posadzka jest betonowa, pokryta
durbetonem i izolowana styropianem. Taka komora spełnia wszelkie wymagania techniczno-
technologiczne odnośnie utrzymania:
- stabilnej temperatury,
- właściwej cyrkulacji powietrza w komorze,
- wysokiej i stabilnej wilgotności powietrza,
- wydajności chłodniczej.
Rys. 19. Chłodnia z zainstalowanym nawil\
aczem powietrza [11]
Drzewka po wykopaniu ze szkółki, posortowaniu, zaopatrzeniu w etykiety, powiązaniu
w pęczki przewozi się do pakowni. W celu zabezpieczenia przed chorobami korzenie drzewek
nale\
y zamoczyć w roztworze fungicydów. Tak przygotowany materiał układa się w chłodni
na paletach sadowniczych, przykrywajÄ…c ka\
dą warstwę wilgotnymi trocinami. Większe
drzewka nale\
y układać na spodzie, co zapewnia stabilność pryzmy. W chłodni utrzymuje się
temperaturę około 0oC. Bardzo wa\
ne jest utrzymanie wilgotności względnej na poziomie
co najmniej 95%.
Podkładki przeznaczone do szczepienia wią\
e się po przesortowaniu w pęczki,
a następnie zanurza w roztworze, jakiego u\
ywa siÄ™ do zabezpieczania drzewek przed
chorobami. Następnie układa się je poziomo (ka\
dÄ… warstwÄ™ przesypujÄ…c trocinami)
w skrzyniopalecie, wyło\
onej perforowaną folią, która zabezpiecza materiał szkółkarski przed
nadmierną transpiracją (parowanie wody z pędów roślin, głównie liści), a równocześnie
powoduje, \
e na dnie skrzyniopalety nie gromadzi się woda. Tak przygotowane podkładki
przechowuje się w chłodni w temperaturze 0 0,5oC.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Rys. 20. Posortowane podkładki uło\
one w skrzyniopalecie [11]
Zrazy podbierane na przełomie listopada i grudnia przechowywane są w chłodni
w workach foliowych lub skrzyniopaletach bez bocznych ścian.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytanie sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest defoliacja?
2. Jakie znasz sposoby defoliacji drzewek?
3. Jaki cel ma wprowadzenie zasady etykietowania ka\
dego drzewka osobno?
4. Jakie znasz zasady wykopywania drzewek?
5. W jaki sposób przechowujemy drzewka przez zimę?
6. Jak transportujemy małe partie drzewek, a jak większą ilość?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podziel według aktualnych norm szkółkarskich jednoroczne okulanty.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić liczbę korzeni,
4) określić długość korzeni,
5) określić grubość szyjki korzeniowej,
6) określić wysokość okulanta,
7) zakwalifikować okulanty na podstawie obowiązujących przepisów,
8) związać okulanty w wiązki po 10 sztuk.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 okulanty,
 sznurek,
 nó\
,
 normy materiału szkółkarskiego,
 miara centymetrowa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Ćwiczenie 2
Wykonaj projekt realizacji prac związanych z wykopywaniem drzewek ze szkółki
w kwaterze jabłoniowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zaplanować tok postępowania,
4) dobrać narzędzia, materiały i odpowiednie środki chemiczne,
5) zaplanować sposób defoliacji,
6) wybrać sposób wykopywania drzewek,
7) umieścić na drzewkach etykiety,
8) omówić wykonane ćwiczenie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 środki chemiczne do defoliacji,
 etykiety.
Ćwiczenie 3
Zaplanuj i wykonaj prace związane z sortowaniem i ekspedycją materiału szkółkarskiego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zaplanować tok postępowania,
4) przygotować materiał chroniący drzewka przed złamaniem i utratą wilgotności,
5) przygotować baloty,
6) wyjąć drzewka z dołownika,
7) zapakować drzewka chroniąc je przed złamaniem i utratą wilgotności,
8) obło\
yć balot trzciną lub słomą i obwiązać drutem,
9) opakować balot zgodnie z przepisami transportowymi,
10) załadować baloty na samochód,
11) zaprezentować pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 drzewka,
 słoma, mokry mech, torf lub trociny; trzcina,
 sznurek, drut,
 nó\
,
 no\
yce do cięcia drutu,
 papier lub worki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wykonać defoliację?
2) wykopać drzewka?
3) zadołować drzewka?
4) posortować drzewka?
5) przygotować materiał szkółkarski do zimowania?
6) przygotować większą partię drzewek do transportu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiÄ…zanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 25 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
-
-
-
- zestaw zadań testowych,
-
-
-
- karta odpowiedzi.
-
-
-
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Brusznica to
a) drzewo owocowe.
b) krzew owocowy.
c) pnÄ…cze.
d) krzewinka.
2. Najwłaściwszym okresem okulizacji dla czereśni jest
a) druga dekada maja.
b) wrzesień.
c) trzecia dekada lipca.
d) pierwsza dekada czerwca.
3. Sadzonki zdrewniałe uzyskuje się tnąc
a) dolną część pod kątem 45o, a górną nad oczkiem pod kątem 90o.
b) dolną część pod kątem 90o, a górną nad oczkiem pod kątem 45o.
c) dolną część pod kątem 45o, a górną nad oczkiem pod kątem 45o.
e) dolną część pod kątem 90o, a górną nad oczkiem pod kątem 90o.
4. Kultury in vitro rozmna\
a siÄ™
a) pod szkłem.
b) w inspektach.
c) w szklarniach.
d) w tunelach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
5. Na rysunku przedstawiono
a) szczepienie w szparÄ™ bocznÄ….
b) szczepienie w klin.
c) okulizacjÄ™ na przystawkÄ™.
d) okulizacjÄ™ w literÄ™ T.
6. Podkładką wegetatywną dla gruszy jest
a) pigwa.
b) grusza kaukaska.
c) antypka.
d) ałycza.
7. Krajowy rejestr odmian prowadzi
a) Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
b) COBORU.
c) Izba Rolnicza.
d) Polska Izba Nasienna.
8. Karłową podkładką dla jabłoni jest
a) M 9.
b) MM 106.
c) M 7.
d) P 2.
9. Szkodnikiem kwarantannowym roślin sadowniczych jest
a) mszyca śliwowo-chmielowa.
b) opuchlak.
c) tarcznik niszczyciel.
d) bawełnica korówka.
10. Krioprezerwacja to
a) rozmna\
anie roślin z nasion.
b) pozbawienie roślin liści.
c) zamra\
anie i przechowywanie materiału bez utraty jego właściwości.
d) proces odka\
ania.
11. Izolacja przestrzenna matecznika truskawek powinna wynosić
a) 5 m.
b) 50 m.
c) 100 m.
d) 500 m
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
12. Rysunek przedstawia
a) zwójka koróweczka.
b) toczyk gruszowiaczek
c) przędziorek chmielowiec.
d) mszycę śliwowo-chmielową.
13. Przez kilka lat prowadzi siÄ™
a) ksiÄ…\
kę szkółkarską drzew owocowych.
b) ksiÄ…\
kę szkółkarską mateczników.
c) ksiÄ…\
kę szkółkarską podkładek generatywnych.
d) ksiÄ…\
kę szkółkarską krzewów owocowych.
14. Wilgotność względna w chłodni do przechowywania materiału szkólkarskiego powinna
wynosić
a) 90%.
b) 85%.
c) 95%.
d) 70%.
15 Autoklaw to
a) regulator wzrostu.
b) sole mineralne.
c) sterylizator.
d) nó\
do okulizacji.
16. Maliny rozmna\
a siÄ™ z
a) sadzonek zdrewniałych.
b) odrostów korzeniowych.
c) odkładów poziomych.
d) odkładów pionowych.
17. PiennÄ… formÄ™ agrestu otrzymuje siÄ™ w wyniku szczepienia odmian uprawnych na
a) porzeczce czerwonej.
b) pigwie.
c) porzeczce czarnej.
d) porzeczce złotej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
18. Stratyfikacja to
a) choroba drzew owocowych.
b) przesypywanie nasion warstwÄ… wilgotnego piasku lub torfu.
c) rodzaj szczepienia.
d) niszczenie chwastów.
19. Podkładka Common Mussel dobrze rozmna\
a siÄ™ z
a) odkładów poziomych.
b) sadzonek zielnych.
c) odkładów pionowych.
d) sadzonek zdrewniałych.
20. Wstawka skarlająca powinna wynosić
a) 25 30 cm.
b) 50 100 cm.
c) 40 50 cm.
d) 5 10 cm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Zakładanie i prowadzenie szkółki
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedzi Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
6. LITERATURA
1. Choroby roślin w uprawach ogrodniczych. SGGW, Warszawa 2003
2. Gensler A., A
ukasiewicz G.,Åšwiderska M.: Produkcja ogrodnicza. FORMAT-AB,
Warszawa 1999
3. Gładych J.: Sadownictwo i szkółkarstwo  ćwiczenia. Hortpress, Warszawa 1999
4. Klimek G.: Sadownictwo. WSiP, Warszawa,1997
5. McHoy P.: Praktyczna encyklopedia ogrodnictwa. DELTA W-Z, Warszawa 2002
6. Miki A. (red.): Sadownictwo. Hortpress, Warszawa 1997
7. Ogród. Encyklopedyczny poradnik na cały rok. Firma Księgarska J. Olesiejuk, 2004
8. Pesty J.P.: Cięcie roślin ogrodniczych. Wiedza i śycie, Warszawa 2002
9. Rejman A., Ścibisz K, Czarnecki B.: Szkółkarstwo roślin sadowniczych. PWRiL,
Warszawa 2002
10. www.rgabrysz.konin.lm.pl
11. www.szkolkarstwo.pl
12. www.ogrody.cvd.pl
13. www.sadownictwo.net
14. www.ho.haslo.pl
15. www.wikipedia.pl
16. www.szkolki.com
17. www.drzewa.net
Czasopisma:
 Szkółkarstwo,
 Dom i ogród,
 Ogrody,
 Działkowiec
Ustawy i rozporzÄ…dzenia:
- Ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie
- Ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin
- RozporzÄ…dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 stycznia 2007 r. w sprawie
szczegółowego sposobu oraz zakresu etykietowania i plombowania materiału, rodzajów
opakowań materiału siewnego oraz sposobów ich zabezpieczania
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 września 2006 r. w sprawie
nadania statutu Centralnemu Ośrodkowi Badania Odmian Roślin Uprawnych
- RozporzÄ…dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 kwietnia 2004 r. w sprawie
terminów składania wniosków o wpis odmiany do krajowego rejestru, wzoru wniosku
o wpis odmiany do krajowego rejestru oraz wzoru kwestionariusza technicznego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51