Emocje
(Strelau J. Doliński D. red (2008). Psychologia. Podręcznik akademicki r. 7.2.1  7.2.4)
1.Emocja to subiektywny stan psychiczny, uruchamiający priorytet dla związanego z nią programu
działania. Odczuwaniu emocji towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i
pantomimiczne oraz specyficzne zachowania. Ekspresja emocji oraz subiektywnie odczuwane
zmiany w organizmie (zmiany w funkcjonowaniu organów tj. serce, żóładek, naczynia krwionośne,
zmiany temperatury ciała, wilgotności skóry) trwają zwykle od ułamków sekund do kilku sekund.
Dłużej (od kilku minut do kilku godzin) utrzymują się myśli dotyczące emocji, których ludzie są
świadomi i o których mówią. Reakcje organizmów wywoływane przez emocje zazwyczaj nie są
automatycznymi odpowiedziami na te zdarzenia. Są generowane przez złożone systemy
samoregulacji, oparte na wewnętrznej reprezentacji celów i porównywaniu zdarzeń z tymi celami.
2. Nastrój to stan afektywny o zazwyczaj niewielkiej intensywności, który charakteryzuje się
określonym znakiem (pozytywnym lub negatywnym) i zawiera mniej lub bardziej konkretne
oczekiwania co do wystapienia w przyszłości podmiotu stanów zgodnych z tym znakiem (jeżeli
jesteśmy w pozytywnym nastroju, łatwiej jest nam myśleć, że bieg wydarzeń potoczy się zgodnie z
naszym interesem, a jeśli w negatywnym to odwrotnie). Nastroje są przeważnie pozbawione
obiektu i nie uruchamiają specyficznych programów działania, choć w zależności od walencji albo
sygnalizują nam, że należy być aktywnym, bo szanse na sukces są spore, albo że należy pozostać
pasywnym i nie tracić na próżno sił. Batson, Shaw i Oleson zwracają uwagę, że walencja nastroju
jest bardzo często zbieżna z oceną aktualnej pogody, co według nich ma z
ródła w ewolucyjnej
przeszłości człowieka.
3.Według Paula MacLeana w ludzkim mózgu można wyodrębnić trzy zróżnicowane anatomicznie i
funkcjonalnie, choć wzajemnie połączone systemy:
a)Mózg gadzi  struktura najstarsza ewolucyjnie. Zawiera prażkowie. Odpowiada za zachowania
umożliwiające codzienną egzystencję i takie zachowania adaptacyjne, jak wyznaczanie terytorium i
jego obrona, polowanie, migracja, defekacja, czy regulacja temperatury ciała poprzez wystawianie
się na promienie słoneczne i ich unikanie. Sposób reagowania na widok innego osobnika własnego
gatunku (np. przyjmowanie postawy wyzywającej lub podporządkowanej w zależności od cech tego
osobnika) zanika, gdy małpie usunie się cześć mózgu gadziego, a utrzymuje się gdy usuwa się
fragmenty mózgu z dwóch pozostałych części. Osoby cierpiące na pląsawice Huntingtona, która na
poziomie biologicznym wiąże się z uszkodzeniem mózgu gadziego, są upośledzone w
organizowaniu sobie codziennych czynności.
b) Mózg paleossaków (limbiczny) - MacLean zaliczył do niego min. przegrodę i ciało migdałowate.
Struktury układu limbicznego związane są ze sterowaniem zachowaniami nastawionymi na
przetrwanie jednostki i gatunku, np. opieką rodzicielską i przywiązaniem dzieci do rodziców.
Wycięcie pewnych części układu limbicznego małp powoduje zanik tak istotnych do życia reakcji
emocjonalnych, jak lęk przed ludz
mi czy reakcje agresywne. Małpy zmieniły swoje preferencje
żywieniowe. Zaczęły jeść ryby oraz wkładać do ust niemal każdy nowo poznawany obiekt (nawet
kawałki szkła). Ciało migdałowate, którego wycięcie było przyczyną zmiany "diety" małp odgrywa
kluczową rolę w sterowaniu reakcjami emocjonalnymi. Otrzymuje impulsy z tych obszarów kory,
które związane są ze wzrokowym rozpoznawaniem obiektów i słuchowym rozpoznawaniem
dz
więków, a także posiada połączenia z podwzgórzem. Le Doux wykazal, że warunkowanie
klasyczne u szczurów było możliwe po usunięciu kory, ale przy zachowaniu ciała migdałowatego, a
niemożliwe w sytuacji odwrotnej.
c) Mózg neossaków  składa się na niego kora nowa ( u człowieka to 80% objętości mózgu).
Obszar ten odgrywa istotną rolę we wzbudzaniu i koordynowaniu procesów emocjonalnych u ludzi.
Prawa półkula mózgu jest ściślej związana z rozpoznawaniem emocji niż lewa. Nowsze badania
sugerują, że uprzywilejowana rola prawej półkuli w dekodowaniu ekspresji emocjonalnych
ogranicza się do emocji pozytywnych. Doświadczanie i ekspresję pozytywnych emocji sytuuje się
raczej po lewej stronie, a negatywnych po prawej. Lewostronne uszkodzenia płatów czołowych
sprzyjają pojawianiu się depresji, a prawostronne  manii (Starkstein i Robinson, 1991).
4. Ocena poznawcza to rozpoznanie przez podmiot określonego zdarzenia jako znaczącego z
punktu widzenia jego celów i interesów. Ocena poznawcza według Lazarusa jest wystarczającym i
koniecznym warunkiem pojawienia się emocji. Specyficzne wzorce ocen poznawczych determinują
pojawienie się konkretnych emocji. Twierdzi on, że na ocenę poznawczą składają się kolejno ocena
pierwotna i wtórna.
a) Ocena pierwotna  podmiot orientuje się, czy zaistniałe zdarzenie ma związek z jego celami i
interesami. Jeżeli nie, emocja się nie pojawia. Jeżeli tak, podmiot zadaje sobie pytanie, czy
zdarzenie to zwiększa szanse na realizację przez niego celów lub sprzyja interesom, czy zmniejsza
wspomniane szanse. W pierwszym wypadku pojawią się emocje pozytywne, a w drugim
negatywne.
b) Ocena wtórna  podmiot rozważa, w jaki sposób uporać się z problemem oraz z przeżywanymi
emocjonalnymi konsekwencjami pojawienia się tego problemu (w przypadku emocji negatywnych)
lub jak zdyskontować zaistniałą sytuację (w przypadku emocji pozytywnych).
Parkinson nie kwestionuje tego, że ocena poznawcza towarzyszy konkretnym emocjom, ale
stwierdza, że nie ma wystarczających podstaw, by przyjąć, iż wyprzedza ona pojawienie się emocji.
W zdecydowanej większości analizowanych przez niego badań nie wykazano związku
przyczynowego między poznawczą oceną zdarzeń, a występowaniem emocji.
4. Według Oatley i Johnson-Laird w systemie nerwowym mamy do czynienia z dwoma różnymi
rodzajami sygnałów. Pierwszy to sygnały informacyjne, przenoszące dane na temat różnych zdarzeń
oraz rozkazy uruchamiające odpowiednie reakcje, a drugi to sygnały uruchamiające modalność.
Sygnał informacyjny informuje organizm, co spowodowało daną emocję i na kogo jest
ukierunkowana. Sygnały uruchamiające modalność sprawują natomiast kontrolę nad mózgiem,
nadając mu różne modalności (tryby organizacji), stanowiące podstawę emocji i nastrojów. Sygnał
uruchamiający modalność może być uruchamiany zarówno z udziałem kory mózgowej i
świadomości, jak i bez ich udziału. Sprawuje on kontrolę nad organizacją mózgu (mobilizacja do
konfrontacji, przestawienie organizmu na gotowość do walki lub ucieczki) i ma zabarwienie
emocjonalne. Zmienia system poznawczy tak, by reagował na tę klasę zdarzeń, które pojawiały się
bardzo często w ewolucyjnej przeszłości człowieka. Zazwyczaj sygnały obu rodzajów
współwystępują. Czasem jednak sygnałowi uruchamiającemu modalność nie towarzyszy
jednocześnie sygnał przekazujący informację, co wytwarza emocje nieukierunkowaną na konkretny
obiekt.
6. Ludzie przejawiają tendencję do odczuwania takich stanów emocjonalnych, jak ci, z którymi się
kontaktują, oraz do okazywania tych emocji na swoich twarzach. Zarażanie się emocjami jest
rezultatem prostego motorycznego naśladowania ekspresji innych osób. Podmiot dostosowuje
swoją reakcję mimiczną i pantomimiczną do zachowania drugiej osoby. Z czasem uczy się, że tak
wypada i dopasowanie to może nabrać kontrolowanego charakteru.
Empatia to wyobrażeniowe przeniesienie siebie w świat innej osoby  "myślenie, czucie i działanie
jak ona". Pojawienie się prawdziwej empatii, w przeciwieństwie do obserwowanego już u
noworodków zarażania się emocjami, wymaga bardziej zaawansowanych form rozwoju
poznawczego, umożliwiającego wyodrębnienie własnego stanu emocjonalnego i stanu innej osoby
oraz uświadomienie sobie tej rożnicy w okrślonych kontekstach (Lewis, 1990). Empatyczne
współczucie skłoni ludzi do udzielania pomocy cierpiącej osobie zarówno wtedy, gdy będą oni
zmuszeni do obserwowania jej stanu, jak i wówczas, gdy stworzy się im okazję do uniknięcia tej
obserwacji, co odróżnia je od poczucia osobistego dyskomfortu. Hoffman wyróżnia 4 poziomy
uczuć i zachowań ukierunkowanych na inne osoby:
a) Poziom empatycznego dyskomfortu  zanim u dziecka wykształci się poczucie fizycznej
odrębności, za sprawą prostych mechanizmów warunkowania oraz skłonności do naśladowania
innych obiektów społecznych doświadcza ono uogólnionego i rozproszonego dyskomfortu,
obejmującego zarówno to dziecko jak i cierpiącą osobę.
b) Poziom egocentrycznej empatii  dziecko odróżnia już siebie od innych, ale nie potrafi
wyodrębnić w pelni własnych i cudzych stanów wewnętrznych. Stykając się z przejawami
dyskomfortu innej osoby, dziecko przeżywa mieszankę dyskomfortu i współczucia, ale wciąż jest
skupione raczej na sobie i ciężko mu zareagować.
c) Poziom empatii sytuacyjnej  między 2 a 3 rokiem życia większość dzieci uczy się, że emocje
odczuwane przez innych są niezależne od doznawanych przez nie. Stopniowo rozwijają
umiejętność poznawczego przyjmowania perspektywy innej osoby i zaczynają reagować emocjami
na informacje o cudzych uczuciach nawet wtedy, gdy dana osoba nie jest fizycznie obecna.
d) Poziom empatii uogólnionej  człowiek zaczyna rozumieć położenie klas czy grup ludzi i
odczuwać emocje na wieść o doświadczanej przez tych ludzi opresji.
Według Hoffmana empatia ma podstawy biologiczne i stanowi podłoże społecznie
przystosowawczych zachowań altruistycznych.
8. Według Carolla Izarda aktywacja emocji następowała w sytuacjach tak różnych, że musiał
wykształcić się więcej niż jeden mechanizm ich generowania. Mechanizm oceny poznawczej nie
jest jedynym i najważniejszym generatorem emocji. Mehanizmy generowania emocji składają się
na cztery względnie od siebie niezależne systemy:
a) system neuronalny  procesy neuronalne są częścią każdego systemu wzbudzającego emocje.
System neuronalny jest nie tylko strukturą biologiczną, wykorzystywaną podczas generowania
emocji na poziomach wyższych, ale także może on samodzielnie wzbudzać procesy afektywne.
Nieustannie zmienia on swą sponatniczną aktywność.
b) system sensomotoryczny  do procesów sensomotorycznych, mających związek z generowaniem
emocji Izard zalicza: centralną aktywność eferentną, ekspresję twarzy, wygląd sylwetki,
zachowania instrumentalne oraz napięcie mięśniowe.
c) systemy motywacyjny (afektywny)  zawiera popędy i emocje o charakterze fizjologicznym.
Procesy sensoryczne, będące częścią popędów, tj. ból, zapach, smak stają się aktywatorami emocji.
d) system poznawczy  generatorami emocji są też procesy mające naturę poznawczą, tj. oceny
poznawcze, kategoryzowanie, wnioskowanie, dokonywanie atrybucji przyczynowych, mechanizmy
związane z funkcjonowaniem pamięci oraz antycypacją przyszłości i snuciem planów oraz marzeń.
System poznawczy pozostaje pod nieustannym wpływem pozostałych trzech.
9. Tomkins uważał, że każda emocja składa się z bardzo specyficznego zestawu zmian
somatycznych, subiektywnych odczuć i ekspresji mimicznej. Ekspresja mimiczna wzmacnia
subiektywne odczucia emocjonalne, a z drugiej strony stanowi zewnętrzną manifestację programu
konkretnej emocji. Z podejściem tym polemizują zwolennicy koncepcji zakładającej, że
poszczególne emocje różnią się głównie pozycją, jaką zajmują na jakimś wymiarze lub wymiarach.
Diener i Emmons oraz Watson i Tellegen sugerują, że każda emocja może być opisana jako punkt w
przestrzeni dwuwymiarowej, wyznaczanej przez osie natężenia subiektywnie odczuwanej
przyjemności i subiektywnie odczuwanej przykrości. Watson i Clark sugerują, że należy jeszcze
wziąć pod uwagę poziom aktywacji, który może przybierać wartości od niemal całkowitej
pasywności do bardzo silnego wzbudzenia.
Większość badaczy zgadza się z tezą, że emocje mają co najmniej dwie właściwości: walencję oraz
pobudzenie. Istniejące dane przekonują, że są to wymiary ponadkulturowe (Russell, 1991).
Oatley i Johnson-Laird zakładają, że czasem zdarzają się stany emocjonalne niewywołane przez
konkretny obiekt, identyfikowany przez podmiot na poziomie świadomym. Bywa tak w wypadku
radości, smutki, gniewu i strachu. Stany takie określa się jako emocje wolno bujające. Mogą
pojawiać się bardzo często u chorych na padaczkę skroniową.