Rozwój mowy i umiejętności komunikowania się komunikowania się Psycholingwistyka rozwojowa yg y j Dział Psycholingwistyki ogólnej Dział Psycholingwistyki ogólnej Przedmiot zainteresowań opis i wyjaśnianie istoty i mechanizmów przyswajania i używania języka mechanizmów przyswajania i używania języka werbalnego przez człowieka w toku jego indywidualnego rozwoju; dy dua ego o oju; zadaniem jest wykrycie jak dziecko stopniowo nabywa umiejętność p g ę y yję posługiwania się systemem językowym jako środkiem komunikowania się z innymi, jakie są związki między sprawnością j k dziecka a poznawaniem przez nie językową d i k i i środowiska i jego wiedzą o świecie Psycholingwistyka rozwojowa yg y j Metody b d ń M t d badań: Dzienniki mowy (S. Szuman) Dane obserwacyjne D b j Wywiady Techniki eksperymentalne Techniki eksperymentalne Teorie przyswajania języka p y j ję y Teoria lingwistyczno-natywistyczna (Ch k LAD) Ti li i t t i t (Chomsky LAD) Teoria uczenia się (Skinner) Teoria poznawcza (Piaget) Teoria interakcji społecznych (Bruner LASS; Snow, j p y ( ; , Ferguson mowa skierowana do dziecka) Etapy rozwoju mowy Etapy rozwoju mowy Etapy rozwoju mowy py j y I OKRES PREWERBALNY I OKRES PREWERBALNY II OKRES WAAŚCIWEGO ROZWOJU MOWY Percepcja mowy p j y Metody b d i i l t M t d badania niemowląt: paradygmat habituacji dyshabituacji (pomiar częstości i siły ssania pomiar rytmu pracy serca); ssania, pomiar rytmu pracy serca); Procedura warunkowania odwracania głowy Rozwój percepcji mowy: Rozwój percepcji mowy: Odbiór dzwięków przed urodzeniem (identyfikacja) Odbiór dzwięków po urodzeniu: odróżnianie głosów męskich i Odbiór dzwięków po urodzeniu: odróżnianie głosów męskich i żeńskich, do ok. 10 m.ż. rozróżnianie wszystkich fonemów ; zawężenie percepcji do dzwięków języka ojczystego; odróżnienie dzwięków o różnym wzorze intonacji, odkrywanie granic słów, sylab, wypowiedzi, odkrywanie prawidłowości fonotaktycznych (które dzwięki mogą być koło siebie) fonotaktycznych (które dzwięki mogą być koło siebie) MOWA SKIEROWANA DO DZIECKA Child-directed speech Child di d h Charakterystyki: Fonologiczne: uproszczenie fonetyczne, większy rozstęp dzwięków, wysoka intonacja; Składniowe: k ótki d i d i do aktualnej t ji Skł d i krótkie zdania odnoszące się d kt l j sytuacji, wiele powtórzeń; Ekspresywne: duża ekspresywność przez zdrobnienia, Ekspresywne: duża ekspresywność przez zdrobnienia zmiękczenia (palatalizacje) Segmentacja strumienia dzwięków (powtarzające się Segmentacja strumienia dzwięków (powtarzające się zestawienia; wzorce akcentowania) Komunikacja niewerbalna j Płacz (b ił i ł ść) Pł (barwa, siła, ciągłość) Płacz podstawowy Płacz z bólu Płacz z bólu Płacz gniewny Spojrzenie Spojrzenie Mimika Ruchy ciała R h i ł Wokalizacja Gesty Komunikacja niewerbalna j Rozwój wokalizacji Stark Rójk li ji St k (9-18 16-30 0-8 tydz. miesiąc miesiąc_ 8 20 tydz tydz 8-20 tydz. tydz. Od h Odruchowy 25-50 tydz. Gaworzenie i Gruchanie Zabawy krzyk i Gaworzenie ekspresywna i śmiech wokalne życiowe mowa gurzenie gurzenie odgłosy odgłosy niezrozumiała Komunikacja niewerbalna Rozwój wokalizacji P Kaye (1982) Rozwój wokalizacji P. Kaye (1982) Gaworzen Gaworzen ie (od Gaworzenie 7m.; i Podzielani Zróżnicowa płynne p y e wypowiada i d e rytmów i t ó iGruchani nie połączeni nie regulacji wokalizacji e (2-3m) a pierwszych (1 m.) spółgłosk (4-6m) (4 ) słów (ok słów (ok. owo- 12m.) samogłos kowe) Gesty y Komunikacja ostensywna zwracanie uwagi na Komunikacja ostensywna zwracanie uwagi na obiekty przez ich wskazanie Butterworth (1994) Butterworth (1994) PROTOIMPERATYWY (przedmiot) PROTODEKLARATYWY ( dbi ) PROTODEKLARATYWY (odbiorca) Volter, Eryting (1990) Wskazujące (9-13 m) ją (9 3 ) Reprezentujące coś znaczące (>14m) Kontakty konwersacjopodobne y j p Znaczenie dl rozwoju j k i Zi dla j językowego i komunikacyjnego dziecka Odkrywanie przez dziecko rytmu komunikacyjnego Odk i d i k k ik j Otrzymanie materiału językowego do nauki języka Nelson (1975): Sposób referencjalny używania języka przez matkę dziecko skupione jest na przypisywaniu nazw obiektom Sposób ekspresyjny określanie relacji społecznych przez dziecko Linia rozwoju kształtowania się komunikacji w niemowlęctwie (Trevarthen 1979) niemowlęctwie (Trevarthen, 1979) INTERSUBIEKTYWNOŚĆ PIERWOTNA dziecko interesuje się osobami i aktywnie uczestnicząc w interakcji kieruje pod ich osobami i aktywnie uczestnicząc w interakcji kieruje pod ich adresem gesty, miny, spojrzenia ZAINTERESOWANIE SI PRZEDMIOTAMI przedmioty stają się środkami interakcji WTÓRNA INTERSUBIEKTYWNOŚĆ dzielenie zainteresowania ę yp , y między przedmiotami a osobami, zaczyna wokalizować w odpowiedzi na zachowania matki (reakcje zwrotne) Funkcja wczesnych p ę jy prób komunikowania się Regulacja zachowania Rl j h i Interakcje społeczne Połączenie uwagi (joint attention; shared attention) Wspólna uwaga, podzielana uwaga; Rozwój mowy jy Rozwój słownika Rój ł ik Rozwój gramatyki Rozwój kompetencji narracyjnej Rozwój kompetencji konwersacyjnej jp j yj j Rozwój słownika j Zwiększenie zasobu słów Zwiększenie zasobu słów Pierwsze słowo ok. 1 rż 18-20 miesiąc ok. 50 słów ą 2 r.ż. 200-300 słów wybuch słownictwa, nazywania 3 r.ż. 1500 słów Rzeczowniki (nazwy onomatopeiczne, poziom podstawowy), Czasowniki, Przymiotniki, Słowa Relacyjne Relacyjne Asymetria reprezentacji: słownik bierny > słownik czynny czynny Ustalanie znaczeń: Nadmierne rozszerzanie/zawężanie Nadmierne rozszerzanie/zawężanie Mylenie znaczeń Wiek poniemowlęcy zjawisko nadrozciągłości Wi k i l j i k d i ł ś i znaczeń; reprezentacja rozumienia > reprezentacja produkcji; produkcji; 2 r.ż. nadprodukcja znaczeń, mowa dziecka związana z j d i ł i f k ji i jego działaniem, przewaga funkcji ekspresywnej i impresywnej (wywieranie wpływu na sł h) d s b li słuchacza) nad symboliczną 3 r.ż. znaczenia słów są wyraznie określone, wzrost dł ś i i d ń długości wypowiedzeń, Neologizmy gy 3-5 rok życia genialny lingwista (Czukowski, 1962) k ż i i l li i t (C k ki 6 ) Korzystanie z reguł gramatycznych Zasady Produktywności,(wybierane są formy preferowane w danej wspólnocie j k j) ól i językowej) Przejrzystości semantycznej (szukanie form jasno wyrażających znaczenie) ) Regularyzacji (używanie form regularnych, typowych dla danego języka) Rozwójsyntaktyki j y y Etapy rozwoju syntaktycznego: Etapy rozwoju syntaktycznego: Równoważniki Zlepki Zdania Holofrazy Holofrazy zdań d ń d proste dwuwyrazowe Mowa telegraficzna Zdania złożone współrzędnie Zd. zł. nadrzędnie i podrzędnie i podrzędnie Zdania wielokrotnie i l k i złożone Rozwój gramatyki j g y Aktywne przyswajanie reguł Akt j i ł Hiperregularyzacja Odmiana rzeczownika czasownika Czas terazniejszy, przeszły przyszły Nauka gramatyki w szkole Funkcje języka j ję y Reprezentatywna Rt t Komunikacyjna Ekspresywna Impresywna p y Rozwój kompetencji narracyjnej jp j yj j Schemat opowiadania S h t i d i Reprezentacja opowiadania kształtuje się w wieku przedszkolnym d k l Charakterystyka psychologiczna bohaterów ok. 6 r.ż. Aączenie wiedzy o zachowaniach ludzi i dyskursie między 7-10 r.ż. Dot. zwykle wydarzeń codziennych, starsze dzieci podejmują tematy fikcyjne; pjją yyj ; Dialogi i monologi Stadia rozwoju struktury narracyjnej wg Applebee Stadia rozwoju struktury narracyjnej wg Applebee Formy prenarracyjne 2 r.ż. Sekwencje skojarzeniowe 2 r.ż. jj Prymitywna narracja 3 r ż Prymitywna narracja 3 r.ż. A ń h i i t ż Aańcuchy niespoiste 4 r.ż. Aańcuchy spoiste 5 r.ż. Prawdziwa narracja 5 r.ż. Rozwój kompetencji konwersacyjnej jp j yj j Protodialogi: model struktury konwersacji P t di l i d l t kt k ji Uwzględnienie punktu widzenia odbiorcy Społeczne formy wypowiedzi Analizowanie wypowiedzi partnera i modyfikacja yp p y j własnych Reguły retoryki interpersonalnej Reguły retoryki interpersonalnej Reguły retoryki tekstowej Średnie dzieciństwo Wzrost świadomości językowej Wt ś i d ś i j kj Karmiloff-Smith świadomość metajęzykowa (4-5 r.ż) ż) Pózne dzieciństwo Nauka o języku N k j k Polepszenie komunikatywnej funkcji języka Perswazja Uchwycenie subtelnego związku między znaczeniem yg ą ę y wypowiedzi a kontekstem Język pisany ę y p y Wyłaniająca się piśmienność W ł i j i iś i ść Czytanie i pisanie Rola środowiska Adolescencja j Zmiany w strukturze języka i jego funkcjach: Z i t kt j k i j f k j h Wzrost zasobu słownictwa Zrozumienie struktury gramatycznej języka Zrozumienie struktury gramatycznej języka Kultury języka w zakresie mowy ustnej i pisanej Słownik ok. 10 000 słów Poszerzenie się odcieni znaczeniowych słów Potrafią używać słów w znaczeniu potocznym i naukowym, d ł i ś i i t f i b li dosłownym i przenośnym, rozumienie metafor i symbolicznego sensu wypowiedzi; Twórczość językowa ję y Używanie różnych stylów, slangów Pytania y Synpraktyczne od 3; 6 r.ż. organizowanie Skt d 6 ż ii doświadczenia na podstawie własnego działania; Heurystyczne od 5 r.ż. dążenie d j ś i i i d ż d ż i do wyjaśnienia i uporządkowania wiedzy o świecie Wiek pytań 4-5 rok życia