TEMAT MIESIŃCA
ANTYKOMUNIZM
POLSKI PODZIEMNEJ
1939 1945
W czasie II wojny światowej Państwo Polskie zmuszone było walczyć z dwoma wrogami: narodowosocjalistyczną III Rzeszą
i komunistycznym Związkiem Sowieckim. O ile dość dobrze udało się odtworzyć zmagania z Niemcami, o tyle badania
dotyczące Sowietów znajdują się dopiero na etapie wstępnym. Z tym tematem wiąże się problem działalności na ziemiach
polskich podziemia komunistycznego. Nie było ono, jak twierdzono w okresie PRL (i nawet obecnie są historycy, którzy
powtarzają tamte utarte slogany), częścią składową Polski Podziemnej, lecz stanowiło odrębny twór organizacyjny, było
podporządkowane obcym ośrodkom decyzyjnym i nie realizowało polskiej racji stanu. Z tego powodu działalność
komunistów była szczegółowo analizowana przez konspiracyjną prasę, zaś śledzeniem jej zajmowały się wyspecjalizowane
komórki wywiadu i kontrwywiadu Podziemnego Państwa Polskiego. Czas przypomnieć przynajmniej część z tych
nieznanych szerzej faktów.
Nim Hitler runie  śmierć komunie!
Jadwiga Osmólska legle do operacji Armii Czerwonej na te- którzy albo znajdowali się w okupowa-
renach krajów okupowanych przez Niem- nych krajach, albo byli tam przerzucani
Strategicznym celem Związku Sowieckiego, cy prowadzono działania dywersyjno-wy- z terenu Związku Sowieckiego. Całością
z którym państwo przystąpi ło 17 września 1939 r. wiadowcze. Zwykle miały one dwa cele: akcji dywersyjnych kierowało NKWD.
do II wojny światowej, było przesunięcie granic doraz
ny  związanie jak największych sił W ten sposób doszło do powstania w Pol-
 Ojczyzny światowego proletariatu jak najdalej Niemców i ich so juszników, tak aby nie sce centralnej Polskiej Partii Robotniczej,
na Zachód. Miało być to dokończenie  zwycię- mogli ich użyć na froncie wschodnim a na Kresach Wschodnich  polskich od-
skiego marszu rewolucji , który został po-  i strategiczny  rozbicie narodowych or- działów w ramach bolszewickiej party-
wstrzymany na przedpolach Warszawy 15 sierp- ganizacji konspiracyjnych oraz zbudowa- zantki.
nia 1920 r. nie organizacji, które mogłyby w sprzyja-
Polskie podziemie a komuniści
Ten strategiczny cel był aktualny za- jących okolicznościach przejąć władzę.
równo w okresie sojuszu Stalina z Hitle- W obu przypadkach najbardziej aktyw- Wybuch konfliktu niemiecko-sowiec-
rem, jak i po agresji III Rzeszy na Sowie- nym i zaufanym elementem byli członko- kiego zelektryzował organa bezpieczeń-
ty 22 czerwca 1941 r. W tym celu równo- wie lokalnych partii komunistycznych, stwa organizacji Polski Podziemnej i zmo-
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA I
Warszawa, 3 lipca 2009 r.
ANTYKOMUNIZM...
I rzeczywiście, założycielami PPR byli i otwartej walki z oddziałami niepodle-
eksczłonkowie KPP, obywatele ZSRS głościowymi. Tego problemu nie mieli
i członkowie Wszechrosyjskiej Komuni- komuniści na Kresach Wschodnich, gdzie
stycznej Partii (bolszewików), którzy zo- poza Wołyniem, rozpoczęli jawną ekster-
stali zrzuceni na spadochronach w ra- minację ludności polskiej i polskich od-
mach operacji przerzutowej NKWD: działów partyzanckich.
Marceli Nowotko, Pikus Finder, Bolesław Przez lata komunizmu działalność anty-
Mołojec, Anastazy Kowalczyk i kilku in- komunistyczna była przedstawiana jako
nych. W ko lejnych la tach wojny na teren wojna domowa. Przede wszystkim należy
Polski byli przesyłani kolejni KPP-owcy zdefiniować rodzaje aktywności anty-
ze szczegółowymi zadaniami. Koordyna- komunistycznej. Dopiero póz
niej odpo-
tor sowieckiej akcji dywersyjnej na tyłach wiadać na pytania. Czy to była wojna do-
frontu Pantalejmon Ponomarienko tak pi- mowa? Czy może była to obrona przed so-
sał na początku 1943 r. w swoim memo- wiecko-komunistyczną agresją? Kim byli
randum do Józefa Stalina:  Wysłać na komuniści? Polakami, w jakim sensie? Te
wiosnę [1943 r.] 80 do 90 starannie przy- pytania zapewne nigdy nie przyszły do
gotowanych i przeszkolonych agentów, głowy pracownikom kontrwywiadu przed-
którzy władają biegle językiem polskim wojennego Wojska Polskiego, Narodo-
i posiadają kontakty wśród ludności pol- wych Sił Zbroj nych, Armii Krajowej,
skiej, w celu rozwinięcia walki partyzanc- prokuratorom, funkcjonariuszom Policji
kiej przeciwko Niemcom. Mamy odpo- Państwowej, Państwowego Korpusu Bez-
wiednich ludzi wśród członków Komuni- pieczeństwa, pracownikom wydziałów
stycznej Partii Polski, Komunistycznej bezpieczeństwa przedwojennych urzędów
 Hitler i Stalin  dwie strony tej samej fałszy-
Partii Zachodniej Białorusi i Ukrainy . wojewódzkich oraz struktur Delegatury
wej karty  ulotka antykomunistyczna wydana
[Zobacz szerzej: Bogdan Musiał,  Memoran- Rządu RP. Ich zaangażowanie w zwalcza-
przez Narodowe Siły Zbrojne w Wołominie
dum Pantelejmona Ponomarienki z 20 stycz- nie organizacji agenturalno-wywrotowych
1943 r.
nia 1943 r. :  O zachowaniu się Polaków rozpoczęło się jeszcze przed wojną i wyni-
i niektórych naszych zadaniach ,  Pamięć kało ze świadomości, że sponsorem
bilizował je do intensyfikacji akcji wy- i Sprawiedliwość. Pismo IPN , nr 1/9, wszelkiej działalności komunistycznej jest
wiadowczej prowadzonej wśród komuni- (Warszawa) 2006.]. Związek Sowiecki i że bazuje ona
stów przebywających na terenach okupo- Sowiecka taktyka była wspólna dla w znacznej mierze na warstwach upośle-
wanej przez Niemców Polski. Celem tych wszystkich krajów okupowanych przez dzonych i mniejszościach narodowych.
działań było rozpoznanie taktycznych Niemców, choć najbardziej dramatyczny Dodatkowo mieli oni informacje na temat
zamierzeń komunistów, ich struktur orga- przebieg miały wydarzenia na terenie Ju- bieżącej taktyki Międzynarodówki Komu-
nizacyjnych oraz ewidencjonowanie przy- gosławii. Tam Komunistyczna Partia Ju- nistycznej oraz świadomość przybierania
wódców i ich działalności. Było to rów- gosławii kierowana przez Josipa Broz przez środowiska komunistyczne form
nież przygotowanie do planowanych na  Tito szybko zaktywizowała teren po- polskich organizacji społecz nych oraz pe-
okres powojenny aresztowań komunistów przez prowokowanie Niemców do pacyfi- netrowania i przejmowania istniejących.
i likwidowania ich działalności. Dodatko- kacji. W efekcie pogorzelcy ze spalonych
Propaganda
wym elementem była ochrona własnych wsi, nie ma jąc nic do stracenia, chętnie
szeregów przed penetracją sowiecko- wstępowali w szeregi komunistycznej Propaganda antykomunistyczna była prowadzona prak-
-PPR-owską. par tyzantki, aby mścić się na Niemcach. tycznie przez wszystkie liczące się organizacje społecz-
Kierownicze gremia Polski Podziemnej Skutkiem tych działań był wybuch w lip- ne i polityczne Polski Podziemnej: od Obozu Narodowo-
nie miały złudzeń, że PPR oraz tzw. pol- cu 1941 r. powstania! Jednak to nie Niem- -Radykalnego, poprzez Stronnictwo Ludowe, po Robot-
ska partyzantka podporządkowana so- cy by li głównym ce lem dla  Ti to tylko niczą Partię Polskich Socjalistów, zanim została
wieckim oddziałom na Kresach Wschod- podporządkowane rządowi jugosłowiań- opanowana od wewnątrz przez ludzi PPR. W tę działal-
nich RP były sowiecką agenturą. Mimo skiemu na uchodz
stwie królewskie od- ność zaangażowano całą elitę narodu, a nawet mło-
zmian nazwy by ło oczywiste, że PPR to działy czetników Jugosłowiańskiej Armii dzież. Słynne hasło  PPR  wróg by ło ma lowane na
bezpośrednia kontynuatorka Komuni- w Ojczyz
nie dowodzonej przez gen. Dra- murach przez harcerzy z Szarych Szeregów. Z kolei har-
stycznej Partii Polski odpowiedzialnej goljuba Mihajlovića  Dra~
ę . Wywołana cerzom z Hufców Polskich przypisuje się autorstwo ha-
w okresie przedwojennym za szpiego- i wygrana przez komunistów wojna z roja- sła  PPR = Płatne Pachołki Rosji . Dzia łalność propa -
stwo, dywersję na rzecz ZSRS oraz zama- listycznym podziemiem wybuchła już gandowa wiązała się z wydawaniem ulo tek i pism dla
chy terrorystyczne i morderstwa politycz- w listopadzie 1941 r.  Tito otrzymywał poszczególnych warstw społecznych, środowisk, malo-
ne; organizacji, której jednym ze strate- rozkazy i instrukcje z Moskwy, ale zaopa- waniem napisów na murach oraz prowadzeniem poga-
gicznych celów było oderwanie od Polski trzenie przysyłali Brytyjczycy, którzy, danek. Celem tej działalności było podtrzymywanie an-
jej wschodnich kresów oraz Śląska, a na- biorąc pod uwagę możliwość otwarcia tysowieckiej i antykomunistycznej atmosfery wśród Po-
stępnie pozbawienie nie podległości po-  drugiego frontu na Bałkanach, byli za- laków oraz przeciwdziałanie propagandzie prowadzonej
przez włączenie pozostałych ziem do interesowani utrzymywaniem za wszelką przez komunistów; do tej działalności należało także in-
ZwiÄ…zku Socjalistycznych Republik So- cenÄ™ stanu wrzenia w tym regionie. formowanie o sowieckim pochodzeniu kierownictwa
wieckich. W czasie wojny część aktywu Przykład Jugosławii jest niezwykle PPR, a także o fałszu głoszonych przez komunistów ha-
KPP znalazła się w strukturach PPR. istotny dla rozpatrywania celów, jakie seł niepodległościowych oraz społecznych poprzez
W odróżnieniu od wojennego narybku, przyświecały działającym w Polsce ko- przypominanie, jak one były realizowane na terenach
KPP-owcy stanowili jądro PPR. Podział munistom, oraz pokazuje, jakie mogły sowieckiej Białorusi i Ukrainy oraz ziem, które były
na  starych komunistów i  nowych zo- być skutki ich działalności, gdyby nie le- okupowane przez Sowiety po 17 września 1939 r.
stał zauważony przez wywiad niepodle- gitymizacja wśród społeczeństwa polskie-
Rozpoznanie
głościowców. Kontrwywiad warszawskiej go działalności antykomunistycznej pro-
AK w czerwcu 1942 r., a więc już po sze- wadzonej przez niepodległościowe orga- Wywiad antykomunistyczny był prowa-
ściu miesiącach od oficjalnego powstania, nizacje konspiracyjne. Z przechwyconej dzony na szeroką skalę, choć oczywiście
meldował:  [& ] W PPR istnieją ścisłe przez wywiad brytyjski depeszy nadanej była to działalność wymagająca niezwy-
koÅ‚a« i wolne koÅ‚a« (nazwa organizacyj- do Moskwy 23 grudnia 1944 r. wynikaÅ‚o, kÅ‚ej dyskrecji. Na dziaÅ‚alność wywiadow-
na). Do  ścisłych kół na leżą wy łącznie że tylko brak wystarczającej ilości broni czą składały się: infiltracja struktur komu-
czÅ‚onkowie KPP, do wolnych kół«  no- powstrzymaÅ‚ komunistów w Polsce cen- nistycznych poprzez instalowanie wÅ‚a-
wy narybek . tralnej przed rozpoczęciem masowej snych ludzi pod przykrywką działaczy
NIEZALEÚNA
II
GAZETA POLSKA
Warszawa, 3 lipca 2009 r.
ANTYKOMUNIZM...
ków referatu należało rozpracowywanie
działalności komunizujących organizacji
podziemnych, które sytuowały się  na le-
wo od PPS-WRN, tzn. do po czÄ…t-
ków 1942 r. luz
nych grup komunistycz-
nych, środowisk działaczy KPP, a z cza-
sem: RPPS, PPR, ZWM, GL -AL oraz
radykalnej części SL i BCH. Swoją dzia-
łalnością komórka obejmowała Warsza-
wÄ™, jako centrum akcji komunistycznej na
ziemiach polskich. Szperlich miał prawo
prowadzić rozpracowania poza terenem
Warszawy za pośrednictwem oficerów
wywiadu odpowiedzialnych za zwalcza-
nie komunistów. Zlecenia rozpracowań
były przekazywane w teren za pośrednic-
twem szefa Centralnej Służby Wywia-
dowczej NSZ, Witolda Gostomskiego
 Huberta . Poza penetracjÄ… struktur orga-
nizacji komunistycznych i komunizujÄ…-
cych referat antykomunistyczny miał tak-
że dostarczać opracowania dotyczące dys-
kusji wewnątrz władz tych organizacji,
odpisy instrukcji wewnętrznych i ze-
wnętrznych, przygotowywanych i realizo-
wanych akcji zbrojnych oraz lokalizować
miejsca stacjonowania komunistycznych
oddziałów zbrojnych. Dodatkowo człon-
kowie referatu mieli przygotowywać na
podstawie zgromadzonych informacji
własne opracowania dla przełożonych
w NSZ.
Meldunek kontrwywiadowczy z KW Obszaru Warszawskiego AK dotyczący działalności PPR
na warszawskiej Pradze
Każdy z członków referatu miał obowiązek zorganizo-
robotniczych, werbunek działaczy komu- działów partyzanckich sowiecko-komuni- wać własną siatkę informacyjną. Informatorów po-
nistycznych jako agentów, gromadzenie stycznych na terenie ziem polskich. Moż- szukiwano wśród członków organizacji lewicowych,
i analiza uchwał, instrukcji oraz wszelkiej na zatem przypuszczać, że  Korweta al- a także wśród osób, które ze względu na swoje sta-
dokumentacji wytwarzanej przez struktu- bo miała swoich własnych informatorów nowisko służbowe lub zawód miały możliwość zbiera-
ry PPR i jej wojskowych przybudówek. terenowych, albo zbierała informacje za nia informacji oraz rozpracowywania wskazanych
Dzięki tej działalności niepodległościow- pośrednictwem lokalnych struktur kontr- osób. Informatorzy byli szkoleni w prowadzeniu dzia-
cy dysponowali pełnym rozpoznaniem wywiadowczych AK. Niewykluczone, że łalności wywiadowczej: uczono ich zdobywać informa-
struktur komunistycznych PPR i GL-AL, korzystała również z informacji otrzymy- cje, pozyskiwać nowe ich z
ródła, prowadzić rozmowy
bogatą kartoteką działaczy oraz wiedzą wanych od innych organizacji, np. NSZ, z potencjalnymi z
ródłami, jak zachować środki
na temat ich zamierzeń. Także zrzutkowie Porozumienia Antykomunistycznego ostrożności w pracy. Dla doświadczonych informato-
z ZSRS byli ewidencjonowani i rozpraco- Henryka Glassa. rów przewidziana była rola rezydentów, czyli osób,
wywani. Trudno jednocześnie ocenić sto- Niezależnie od prac  Korwety na po- które posiadają grupę własnych informatorów (nie
pień penetracji przez NSZ i AK równole- zyskiwanie informacji dotyczących so- zawsze świadomych).
głych do polskojęzycznych struktur wieciarzy i lokalnych komunistów nasta-
NKWD i sowieckiego wywiadu wojsko- wione były wszystkie struktury wywia- O ile powiodła się organizacja struktur
wego. Najbardziej rozbudowanymi ko- dowcze AK. AnalizujÄ…c archiwalia wywiadowczych penetrujÄ…cych komuni-
mórkami zajmującymi się gromadzeniem pozostałe w kontrwywiadzie Obszaru stów w AK i NSZ, o ty le w przypadku
informacji o podziemiu sowiecko-komu- Warszawskiego, szczególnie przygoto- Armii Podziemnej Ruchu  Miecz i Pług
nistycznym były: Referat 999 kontrwy- wywane co dwa tygodnie raporty z War- okazała się całkowitym fiaskiem. Kierow-
wiadu AK o kryptonimie  Korweta oraz szawy i okolic, w których znajduje się nikiem i organizatorem tej struktury
Referat Żydowsko-Komunistyczny IVC specjalna sekcja zatytułowana  Komu- został wysokiej rangi działacz MiP i jed-
wywiadu NSZ. na , widać pokaz
ne zbiory informacji na nocześnie agent NKWD, Bogusław
 Korweta została powołana do życia temat aktywistów komunistycznych, ich Hrynkiewicz  Aleksander . Używając
w lipcu 1940 r. Swoje zadania wywia- działalności oraz problemów z przenika- kanałów kontaktowych MiP, dotarł on do
dowcze realizowała poprzez własną sieć niem komunistów i osób o poglądach ko- specjalnej komórki w Delegaturze Rządu
agentów, nasłuch radiowy, analizę prasy munizujących do struktur organizacji kierowanej przez Wacława Kupeckiego
komunistycznej. Jej działalnością kiero- niepodległościowych. W raportach znaj-  Kruka , która zajmowała się kompleto-
wał prof. ASP Stanisław Ostoja-Chor- dują się także informacje o penetracji waniem kartoteki komunistów działają-
stowski  Just . Żołnierze  Korwety ba- szeregów AK przez komunistów, o prze- cych na terenie Polski.  Aleksander za-
da li dzia łalność nie tylko PPR, GL-AL kazywaniu raportów wywiadowczych do proponował nawet  Krukowi wspólną
i sowieckiej partyzantki, lecz także in- PPR oraz o poszczególnych żołnierzach działalność antykomunistyczną MiP
nych organizacji skrajnie lewicowych, i oficerach AK, których postawa, i DR. Skutek był taki, że NKWD sprowo-
które mogły być inspirowane, penetrowa- w oczach informatorów kontrwywiadu, kowało gestapo do najścia na lokal Ku-
ne i przejmowane przez komunistów. jest podejrzana. peckiego przy ul. Poznańskiej w Warsza-
W Archiwum Akt Nowych zachowały się, Podobną do  Korwety metodę pracy wie i całkowitą likwidację tej komórki.
liczące ponad 800 kart,  Raporty o stanie stosował Referat IVC wywiadu NSZ, kie- Wcześniej zaś specjalna grupa AL aresz-
K« które pisane od zimy 1941 do wio- rowany przez przedwojennego dziennika- towaÅ‚a obecnych tam pracowników DR
sny 1944 r. zawierały przekrojowe infor- rza i członka ONR, Antoniego Szperlicha z Kupeckim na czele i zabrała całą karto-
macje o działalności różnych agend i od-  Wróblewskiego . Do zadań pracowni- tekę antykomunistyczną, na koniec trując
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA III
Warszawa, 3 lipca 2009 r.
ANTYKOMUNIZM...
zwalczanie lokalnych oddziałów bolsze- W obszarze walki zbrojnej proponował,
wickich,  polskich oddziałów afiliowa- aby a priori likwidować sowieckie od-
nych przy sowieckich grupach oraz likwi- działy spadochronowe oraz pojedynczych
dacja działaczy oraz dowódców komuni- skoczków, partyzantkę sowiecko-komuni-
stycznych polskiego pochodzenia. PPR, styczną wypychać poza granicę wschod-
GL-AL istniała jedynie na terenach Polski nią II RP. W stosunku do rodzimych ko-
centralnej. Był to efekt sytuacji zaistnia- munistów należało rozpocząć akcję likwi-
łej 17 września 1939 r., kiedy Związek dacyjną osób sprawujących funkcje
Sowiecki dokonał zaboru Polskich Kre- kierownicze oraz skierować uderzenie
sów jako ziem rzekomo przynależnych et- w newralgiczne dla struktur punkty: re-
nicznie i kulturowo do sowieckiej Ukra- dakcje gazet, drukarnie, magazyny broni.
iny i Białorusi oraz Litwy. Zatem posłusz- Strategia przewidywała również ochronę
na dyrektywom z Moskwy PPR nie ludności oraz polskiego stanu posiadania
tworzyła swoich struktur na terenach, do przed rewolucyjnym bandytyzmem. Ana-
których miały pretensje Sowiety. Na ob- lizując partyzancką taktykę wobec od-
szarze dawnej sowieckiej okupacji nie działów komunistycznych, wydaje się, że
powstawały więc autonomiczne struktury plan Glassa był realizowany. Można są-
polskich komunistów. dzić, że w części opierał się na rozkazo-
Jesienią 1943 r. Henryk Glass, najwięk- dawstwie organizacyjnym, a w części na
szy orędownik walki z komunistami na inicjatywie i intuicji lokalnych przywód-
wszelkich możliwych polach, przekazał ców niepodległościowych organizacji.
do Delegatury Rządu opracowaną propo- Walka z oddziałami sowieckiej party-
zycję strategii zwalczania komunistów. zantki i dywersantów miała miejsce głów-
Henryk Glass  Chudy Wilk ,  Mieczysław Wol -
ski ,  Martel (1896 1984)  jeden z za-
łożycieli polskiego harcerstwa, dzia łacz nurtu
katolicko-narodowego w ZHP, oficer ZWZ/AK,
organizator i wiceprzewodniczÄ…cy Porozumie-
nia Antykomunistycznego, organizator i kie-
rownik Wydziału  W w Społecznym Komitecie
Antykomunistycznym  Antyk
 Kruka . Jednym słowem, organizacja
 Miecz i Pług w części została skutecz-
nie spenetrowana przez agenturÄ™ GL-AL
i NKWD i była używana do rozpracowań
innych struktur Polski Podziemnej.
Nie ulega wątpliwości, że struktury
PPR i GL-AL by Å‚y, podobnie jak przed
wojną KPP i jej przybudówki, dobrze roz-
poznane przez niepodległościowców. Na
terenie samej Warszawy kilkudziesięciu
agentów i ich współpracowników śledziło
działalność komunistów, dostarczając ak-
tualnych i wyczerpujÄ…cych informacji od-
powiednim strukturom AK, NSZ i DR.
Zostały również zorganizowane struktury,
których zadaniem było wykrywanie i śle-
dzenie działalności zrzutków sowieckich
i radiostacji przekazujÄ…cych zdobyte in-
formacje bezpośrednio do Moskwy. Nie
powinno zatem dziwić rozpoczęte tuż po
wojnie poszukiwanie niepodległościo-
wych informatorów w strukturach wła-
dzy, do których dosta li się za pośrednic-
twem PPR. Paranoja, która opanowała na
przełomie lat 40. i 50. kierownictwo PPR
i PZPR, była wynikiem analizy przejmo-
wanych przez UB i InformacjÄ™ WojskowÄ…
wojennych archiwów, z których wyłaniał
siÄ™ obraz PPR i GL-AL zinfiltrowanej
przez niepodległościowców od spodu po
sam szczyt.
Walka zbrojna
Dużo bardziej kontrowersyjną formą
działalności antykomunistycznej zdaje się
czynny antykomunizm, czyli zbrojne
zwalczanie komunistów. Tę formę działal-
ności należy podzielić na następujące ob-
szary: zwalczanie sowieckich oddziałów
Ulotka podziemia niepodległościowego z Białostocczyzny, ok. 1946 r.
partyzanckich oraz spadochronowych,
NIEZALEÚNA
IV
GAZETA POLSKA
Warszawa, 3 lipca 2009 r.
ANTYKOMUNIZM...
nie na obszarach północno-wschodnich wysiłku zbrojnego wobec  wzrastające- Niewątpliwie kartoteki działaczy PPR
Kresów. Początkowo oddziały partyzantki go niebezpieczeństwa ze strony sowiec- i GL-AL były robione skrupulatnie i za-
AK zachowywały się neutralnie wobec kich oddziałów wojskowych oraz PPR . wierają nazwiska nawet notabli PRL.
Sowietów, ograniczając akcję zbrojną do Aktywność grup rewolucyjno-bandyc- Można sądzić, że na ten odcinek pod -
samoobrony. Jednak po licznych próbach kich była skrzętnie rejestrowana przez or - ziemnego frontu kierowano najlepiej za-
eksterminacji polskiej partyzantki i lud- ganizacje niepodległościowe i przyczyni- konspirowane grupy, takie jak warszawski
ności przez bolszewików zostały podjęte ła się do wydania w 1943 r. przez komen- oddział dywersyjny  Andrzeja Sudeczki
skuteczne działania zaczepne. Starcia danta głównego AK, gen. Tadeusza podległy szefostwu kontrwywiadu war-
z sowieciarzami dotyczyły niemal wszyst- Komorowskiego  Bora , rozkazu, nakazu- szawskiej AK.
kich oddziałów partyzanckich działają- jąc ochronę ludności przed bandytyzmem Działalność antykomunistyczna Polski
cych na obszarach Wileńszczyzny i No- oraz likwidację band terrorystyczno-ra- Podziemnej nie doczekała się monografii,
wogródczyzny. Największe jednak zasłu- bunkowych. Komuniści doskonale odczy- ponieważ wciąż brakuje szczegółowych
gi w obronie polskiej ludności miały tali intencje obydwu rozkazów i odebrali badań. Ale już na pierwszy rzut oka wi-
oddziały nalibockiego zgrupowania por. to jako rozpoczęcie przez niepodległo- dać różnicę w taktyce antykomunistycz-
Adolfa Pilcha  Doliny oraz V Wileńskiej ściowców działań samoobronnych. W przy- nej między AK a NOW i NSZ. Z czego
Brygady Śmierci mjr. Zygmunta Szen- padku NSZ od początku istnienia tej or- ona wynikała? Prawdziwe wydaje się
dzielarza  A
upaszki . O ich  dobrej , ganizacji deklarowana była walka z ko- stwierdzenie Tadeusza Myślińskiego, sze-
wśród bolszewików, reputacji może munistami:  [& ] NSZ, sta jąc na straży fa Wydziału Bezpieczeństwa Delegatury,
świadczyć fakt, że były to jedyne oddzia- bezpieczeństwa i porządku odbudowują- które padło podczas przesłuchania na UB:
ły, które musiały przesunąć się z Kresów cego się państwa, wystąpią zdecydowanie  Delegatura i Rząd Londyński, nie mogąc
do Polski centralnej w obawie przed nad- przeciw próbom uchwycenia władzy z przyczyn politycznych podjąć otwartej
chodzącą Armią Czerwoną. przez komunę . walki na arenie międzynarodowej ze
Na terenie Generalnego Gubernator- Skutkiem rozkazów i deklaracji było Związkiem Radzieckim, a w kraju z PPR,
stwa PPR utworzyła Gwardię Ludową, zwalczanie grup komunistycznych na ob- musi się ograniczać do wykonywania
która po dwóch latach przekształciła się szarach Kielecczyzny i Lubelszczyzny, czynności przygotowawczych, zachować
w Armię Ludową. Tworzone przez tę or- gdzie najbardziej rozwinęła się partyzant- odnośnie ich konieczną dyskrecję i na ra-
ganizację oddziały partyzanc kie funk- ka. Bra ły w niej udział, często wspólnie, zie opierać tę walkę przede wszystkim na
cjonowały na zasadach oddziałów rewo- oddziały AK m.in.:  Białe Barwy , Stani- działalności antykomunistycznej Szań-
lucyjno-bandyckich, koncentrując się sława A
okuciewskiego  MaÅ‚ego , Jana ca« [NSZ] i biu ra studiów do spraw ko -
głównie na rabunku wiejskiej ludności, Piwnika  Ponurego i NSZ, m.in. Le- munistycznych Henryka Glassa. Jak wia-
niszczeniu urzÄ…dzeÅ„ użytecznoÅ›ci pu- onarda Zub-Zdanowicza  ZÄ™ba Henryka domo Szaniec« [NSZ] pozostawaÅ‚
blicznej (domy gminne, mleczarnie, Figuro-Podhorskiego  Stepa , podod- w konflikcie z DelegaturÄ… i RzÄ…dem Lon-
szkoły), morderstwach ziemian oraz działy  Brygady Świętokrzyskiej . Zda- dyńskim, wobec czego istniała zawsze
działaczy niepodległościowych, a także rza ły się przypadki, np. na Lubelszczyz
- możliwość dowodzenia, że jego akcje
zwalczaniu partyzantki niepodległościo- nie, porozumień, kiedy to akcje anty- antykomunistyczne były podejmowane na
wej. W paz
dzierniku 1943 r. na Lubelsz- komunistyczne były zaliczane na konto własną rękę i wbrew woli delegatury, i że
czyz
nie doszło do wspólnego apelu NSZ, a antyniemieckie na konto AK. tym samym nie mogą obciążać jej po li-
25 dowódców oddziałów partyzanckich Brakuje natomiast badań dotyczących tycznej reputacji .
i ofice rów AK, NOW i NSZ o sca lenie likwidacji komunistów na terenach miast.
Komuniści w zwierciadle
polskiej prasy podziemnej
Wojciech Jerzy Muszyński, 1943 r.). Nie chodziło o kwestie politycz- miach polskich. Z tej samej inspiracji pod
IPN Warszawa ne, te nie by ły wówczas najważniejsze. koniec 1941 r. powstała Polska Partia Ro-
Komuniści odgrywali rolę narzędzia so- botnicza (PPR), oficjalna reprezentacja
 Dla nas dla Narodu Piastów i Jagiellonów nie wieckiego aparatu propagandy i terroru, ruchu komunistycznego w Polsce. Wła-
straszne jest nasze obecne położenie. Nie za- czynnie współuczestnicząc w zbrodniach. dze Państwa Podziemnego próbowały
straszą nas pacyfikacją, więzieniami i śmiercią. Byli co do tego zgodni wszyscy, od naro- bezskutecznie nawiązać z PPR łączność
Przez trudy i ofiarny wysiłek kolegów z podzie- dowców po socjalistów.  Dopóki trwało i porozumienie. Komuniści jednak, pod-
mia  przez trupy wrogów naszej wolności  pój- porozumienie sowiecko-niemieckie  pi- legając rozkazom sowieckim, nie zamie-
dziemy do celu  do Wielkiej, Katolickiej, Wolnej sał organ Armii Krajowej  komuniści rzali słuchać nikogo innego. Ich zadaniem
Polski ( Walka , 1.12.1946 r.). w Polsce nie wykazywali żadnej zupełnie było rozpoczęcie w Polsce rewolucji pod
W II Rzeczpospolitej komuniści nie działalności skierowanej przeciwko Niem- pozorem walki z Niemcami. Już od poło-
cieszyli się dobrą opinią  traktowano ich com, natomiast przeciwstawiali się propa- wy 1942 r. wydawnictwa różnych opcji
jak wrogów publicznych, jak ofiary groz
- gandowo polskiemu ruchowi niepodle- politycznych podziemia niepodległościo-
nej sekty, ludzi opętanych przez obcą ide- głościowemu, jako rzekomej agenturze wego ostrzegały przed taktyką PPR na-
ologię. Wybuch wojny i doświadczenia imperializmu angielskiego. Na terenie kierowaną na przenikanie do polskiego
okupacji sowieckiej na Kresach Wschod- okupacji sowieckiej komuniści [& ] po- życia politycznego poprzez dziesiątki fik-
nich (deportacje i aresztowania tysięcy pierali okupanta sowieckiego i współdzia- cyjnych organizacji, które imitowały ist-
Polaków) zmieniły to dość liberalne na- łali z nim w dziele niszczenia i wywożenia niejące stronnictwa polityczne. Pisano też
stawienie. Prasa podziemia niepodległo- Polaków na daleką północ czy wschód o denuncjowaniu przez komunistów dzia-
ściowego określała komunistów (nieza- ( Biuletyn Informacyjny , 9.12.1943 r.). łaczy niepodległościowych do gestapo.
leżnie etnicznych Polaków czy przedsta- Z prowincji informowano o wciąganiu
Czyszczenie pola z reakcji
wicieli mniejszości narodowych) jako w skład komunistycznych bojówek grasu-
zdrajców Polski.  Jak volksdeutsch jest Po wybuchu wojny sowiecko-niemiec- jących po lasach grup rabunkowych, któ-
sprzymierzeńcem i agentem Niemiec, tak kiej w 1941 r. na rozkaz Kominternu ak- re stały się podstawą  czerwonej party-
komunista jest sprzymierzeńcem i agen- tywizowano uśpioną siatkę komunistycz- zantki. Korzystając z opieki PPR, konty-
tem Rosji Sowieckiej ( Barykada , listopad ną na okupowanych przez Niemcy zie- nuowały kryminalną działalność, którą
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA V
Warszawa, 3 lipca 2009 r.
ANTYKOMUNIZM...
jemnie się wykrwawić obu wrogom Rze-
czypospolitej.  Tak więc, aktualnie, kwa-
lifikujemy Niemcy i RosjÄ™ SowieckÄ…
bardzo podobnie  jako dwie imperiali-
styczne, zaborcze potęgi, walczące o pa-
nowanie nad światem (A. Rawicz,  O co
walczą Narodowe Siły Zbrojne , Warsza-
wa 1943 r.). Apelowano, aby polskie pod-
ziemie nie angażowało się w ten konflikt
po żadnej ze stron. Zalecano prowadzenie
intensywnej akcji antykomunistycznej,
zaÅ› w sytuacjach skrajnych zbrojnÄ… likwi-
dację poszczególnych aktywistów czy
struktur.
Wraz z sowieckimi sukcesami na fron-
cie wschodnim narodowcy, świadomi
groz
by nowej okupacji, ostrzegali:  Dla
nas Polaków bolszewizm ucieleśniony
w państwie sowieckim jest groz
ny po-
dwójnie. Popiera on bowiem akcje wy-
wrotowÄ… i rewolucyjnÄ… na terenie Polski,
rozbijając w ten sposób wewnątrz spo-
istość naszego narodu, dążąc do wywoła-
nia przewrotu. [...] Państwo Sowieckie ja-
ko bezpośrednio z Polską sąsiadujące, jest
dla nas szczególnie groz
ne z powodu
swoich imperialnych zapędów, godzących
w nasze ziemie wschodnie .
Potwierdzeniem tych poglądów była
sprawa Katynia, ujawniona w kwiet-
niu 1943 r. Społeczeństwo polskie od po-
czątku nie miało wątpliwości, że za zbrod-
niÄ… tÄ… sto jÄ… kaci z NKWD. PoczÄ…wszy
od 1943 r. prasa NSZ zaczęła wzywać do
zbrojnej likwidacji komunistycznych grup
dywersyjnych, które nie tylko terroryzo-
wały ludność i niszczyły infrastrukturę
(mleczarnie, tartaki, młyny), lecz także
przede wszystkim stanowiły awangardę
nowego okupanta:  Czas ocknąć się
i przystąpić do systematycznej likwidacji
ośrodków dyspozycji komuny, a dopiero
na oczyszczonym w ten sposób terenie
podjąć planową walkę z okupantem nie-
mieckim. [...] Wspólna praca szcze rze
polskich organizacji wojskowych i cywil-
nych z pewnością umożliwi nam wyrwa-
nie chwastów bolszewickich i oczyszcze-
nie terenu. PPR, Gwardia Ludowa«
i różni czerwoni partyzanci muszą znik-
nąć z powierzchni polskiej ziemi ( Sza-
niec , 4.08.1943 r.). Najbardziej znanym
Antykomunistyczna ulotka NSZ z 1944 r.
faktem tego rodzaju było rozbicie przez
NSZ pod wsią Borów komunistycznej gru-
łączyły z mordowaniem przedstawicieli mieckimi bylibyśmy masowo wymordo- py rabunkowej w sierpniu 1943 r. W dru-
podziemia niepodległościowego oraz elit wani, a Wasilewska i jej sowieccy przyja- giej połowie 1944 r. sukcesy w likwidowa-
(ziemian, księży, inteligencji), co w ra- ciele nie potrzebowaliby już prowokować niu PPR i jej grup partyzanckich odniosły
portach PPR nazywano  czyszczeniem świata cywilizowanego, nowemi zbrod- na Kielecczyz
nie oddziały Brygady Świę-
pola z reakcji . Do tego dochodziły zama- niami na terenie Polskiej republiki so- tokrzyskiej NSZ. Radykalizm narodow-
chy na niemające żadnego strategicznego wieckiej ( Wielka Polska , 3.11.1943 r.). ców umożliwił podobne akcje niektórym
znaczenia obiekty cywilne (szpitale, ka- Kierownictwo Polskiego Państwa Pod- terenowym strukturom AK, które niszczy-
wiarnie itp.) lub pojedynczych żołnierzy ziemne go nie umia ło zdecydowanie prze- ły gru py GL/AL (na Lu belszczyz
nie
niemieckich, których efektem było pro- ciwstawić się tej taktyce. i Podlasiu), występując pod szyldem NSZ.
wokowanie okupanta do odwetu i maso- Były to jednak działania sporadyczne.
Bolszewizm groz
ny podwójnie
wych egzekucji Polaków.  Akcja ta ma na Władze Polski Podziemnej nie zdecydo-
celu stworzyć taki terror niemiecki, by Najbardziej skuteczną postawę w od- wały się na wystąpienie przeciwko PPR.
wywołać zbrojne powstanie w Pol- niesieniu do komunistów przyjęła naj- Obawiano się, że antykomunistyczna ak-
sce. I wówczas rzeczywiście mogłoby na- większa organizacja podziemna po Armii cja zbrojna utrudni sytuację Rządu Pol-
stąpić załamanie frontu wschodniego. Ale Kra jowej  uzna jące Rząd RP na Wy - skiego na Wychodz
stwie, narażonego na
po naszych trupach. Kraj nasz stałby się chodz
stwie, ale działające samodzielnie sowieckie ataki dyplomatyczne i inter-
wielkim cmentarzyskiem. Cel sowietów  Narodowe Siły Zbrojne. Od początku wencje u zachodnich aliantów. Ogranicza-
zostałby osiągnięty. Rękami naszemi za- podkreślano, że wojna sowiecko-niemiec- no się do propagandy na łamach prasy pod
Å‚amaÅ‚by siÄ™ front wschodni, rÄ™kami nie- ka to  dopust boży , gdyż pozwala wza- hasÅ‚em PPR = PÅ‚atne PachoÅ‚ki Rosji«.
NIEZALEÚNA
VI
GAZETA POLSKA
Warszawa, 3 lipca 2009 r.
ANTYKOMUNIZM...
1944 1956 z bronią w ręku stanęło do
walki ok. 200 tys. powstańców w szere-
gach Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość,
Narodowego Zjednoczenia Wojskowego,
Narodowych Sił Zbrojnych i dziesiątek in-
nych mniejszych organizacji niepodległo-
ściowych.
Gdy powstawał rząd z udziałem Miko-
Å‚ajczyka, w podziemnej prasie pisano:
 Dla nas uznanie czy nie uznanie pseudo
rządu Osóbek-Mikołajczyków jest tylko
pociągnięciem dyplomatycznym w mię-
dzynarodowej grze. Dla naszego stanowi-
ska jest ono nieistotne. My wiemy, że je-
dynym legalnym naszym rzÄ…dem jest rzÄ…d
naznaczony przez Prezydenta Rzeczypo-
spolitej, który pod wodzą premiera [To-
masza] Arciszewskiego jest nadal jedynie
legalnÄ… reprezentacjÄ… naszego kraju i te-
mu rządowi dochowamy wierności
( Na ród w Walce , nr 49, 1.08.1945 r.).
Podziemie narodowe nie popierało tak-
tyki PSL dążącego do odsunięcia komu-
nistów od rządów metodami parlamentar-
nymi. Od poczÄ…tku, od samego powrotu
Mikołajczyka, nie wierzono w skutecz-
ność jego polityki, uważając, że ulega
złudzeniom. Nie zamierzano jednak prze-
szkadzać ludowcom. Podkreślano nato-
miast, że z powodu obecności wojsk so -
wieckich w Polsce oraz działań komuni-
stycznego aparatu terroru, możliwość
odebrania komunistom władzy, nawet po
wygranych przez opozycjÄ™ wyborach par-
lamentarnych, jest nierealna.
Prasa podziemna dodawała otuchy wal-
czącym i podtrzymywała w społeczeń-
stwie wiarÄ™ w wybuch wojny Zachodu
z Sowietami, która zgniecie komunizm:
 Dla nas dla Narodu Piastów i Jagiello-
nów nie straszne jest nasze obecne poło-
żenie. Nie zastraszą nas pacyfikacją, wię-
zieniami i śmiercią. Przez trudy i ofiarny
wysiłek kolegów z podziemia  przez tru-
py wrogów naszej wolności  pójdziemy
do celu  do Wielkiej, Katolickiej, Wolnej
Polski ( Walka , 1.12.1946 r.).
Jedna z setek ulotek wydanych po wojnie przez powstańców antykomunistycznych (1947 r.). Ze zbiorów
Historia pokazała, że walka ta była nie-
AIPN
możliwa do wygrania. Jednak nawet gdy
polskimi nazwami i symbolami (Polski opór został złamany i wszystko wydawa-
Naród Piastów i Jagiellonów
Komitet Wyzwolenia Narodowego). ło się już stracone, okazało się, że społe-
Wkroczenie Armii Czerwonej w 1944 r. Utworzony w styczniu 1945 r. Rząd Tym- czeństwo polskie wykazywało się nie-
zapoczątkowało nowy proces niszczenia czasowy był dla niepodległościowców zwykłą odpornością na propagandę ko-
Polski Podziemnej i instalowania struktur zbiorem sowieckich marionetek, aktem munistycznÄ….
władzy okupacyjnej, zamaskowanych uzurpacji, przeciwko któremu w latach
Dodatek specjalny IPN redagujÄ…:
Wojciech Muszyński, Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej w Warszawie
ul. Chłodna 51, 00-867 Warszawa, tel. [phone]
Rafał Sierchuła, Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej w Poznaniu
ul. Rolna 45a, 61-487 Poznań, tel. [phone]
Sprzedaż wydawnictw własnych IPN  Gospodarstwo Pomocnicze IPN, tel. [phone]
Więcej o działalności Instytutu Pamięci Narodowej: www.ipn.gov.pl
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA VII
Warszawa, 3 lipca 2009 r.
ANTYKOMUNIZM...
NIEZALEÚNA
VIII
GAZETA POLSKA
Warszawa, 3 lipca 2009 r.