Prezentacje maturalne MATURA z
Do tematów
Matka Matka Macierzyństwo
Matka Matka Macierzyństwo
Matka Matka Macierzyństwo
Matka Matka Macierzyństwo
Matka Matka Macierzyństwo
i dziecko
i dziecko
i dziecko
i dziecko
i dziecko
Artystyczne ujęcie macierzyństwa w literaturze i sztuce.
Omów zagadnienie na podstawie wybranej epoki.
Przykładowy plan prezentacji
" Matka ziemia (starożytność, wierzenia ludowe)
Ramowy plan wypowiedzi
" Matka cierpiąca (romantyzm, pozytywizm)
Określenie problemu
Określenie problemu
Określenie problemu
Określenie problemu
Określenie problemu
" Dzieciobójczyni (Młoda Polska)
" Stereotyp matki Polki (od oświecenia po współcze-
Zwróć uwagę na obszerność tematu. Następnie w kilku
zdaniach opowiedz, jakie poruszysz problemy i jakie wi- sność)
zje macierzyństwa zaprezentujesz komisji. Możesz też
" Burzenie tego stereotypu (Młoda Polska, dwudzie-
powiedzieć kilka słów o roli matki w społeczeństwie
stolecie międzywojenne, współczesność)
(możesz przy tym zwrócić uwagę na dwa ujęcia tematu,
Wnioski
Wnioski
Wnioski
Wnioski
Wnioski
które dla potrzeb tego tekstu zostały nazwane umownie
tradycyjnym i feministycznym).
Określenie własnego stanowiska wobec wielu różnych
typów matek w tekstach kultury.
Kolejność prezentowanych argumentów
Kolejność prezentowanych argumentów
Kolejność prezentowanych argumentów
Kolejność prezentowanych argumentów
Kolejność prezentowanych argumentów
" Tajemnica macierzyństwa (Młoda Polska i\lub współ-
czesność)
Jak zacząć?
Istnieją dwa archetypy matek, które w zasadniczy sposób wpływają na portrety matek
w zachodnioeuropejskiej literaturze i sztuce. Są nimi:
" Demeter (grecka bogini życia, utożsamiana również z matką ziemią)
" Maryja z Nowego Testamentu, prosta kilkunastoletnia dziewczyna z Nazaretu, którą
rodzina postanowiła wydać za o wiele starszego od niej Józefa.
Demeter to grecka bogini życia, mająca swój aspekt jasny  moc ożywiania przyrody, ale
i mroczny  moc odbierania życia, sprowadzania na świat martwoty. Demeter jest potęż-
na, okrutnie zemści się za porwanie ukochanej córki  dzięki swojej mocy wymusi na
Sztuka
przerażonych bogach jej powrót. Demeter to matka, która ze swojego macierzyństwa
potrafi czerpać niezwykłą siłę. Maryja  przyjmuje je jako dar od Boga, którego chce być
" Liczne religijne rzez
by, obrazy,
służebnicą. Jej charakterystyczne cechy to czystość, dziewiczość, niewinność, pokora, witraże przedstawiające Matkę
dobroć, pobożność. Kiedy Jej Syn umiera na krzyżu, chociaż potwornie cierpi, godzi się Boską, np. Matka Boska Czę-
stochowska, Ostrobramska
z wolą Boga. Córkę Demeter, Korę, Hades porwał do krainy umarłych  pełna wściekło-
ści i rozpaczy dumna bogini odważyła się podjąć nierówną walkę o odzyskanie dziecka
" Artur Grottger, cykle Polonia i Li-
 nie tylko z Hadesem, wszak kto raz znalazł się w krainie umarłych, nie mógł już jej
tuania (obrazy)
opuścić& a więc w jakimś stopniu była to walka ze wszystkimi bogami, walka z przezna-
" Xawery Dunikowski, Kobiety
czeniem.
brzemienne (rzez
by)
Jednak to Maryja stanie się archetypem macierzyństwa w kulturze zachodniej, także
" Stanisław Wyspiański, Macie-
wzorem matki Polki, pamięć o Demeter zostanie niemal zupełnie zaprzepaszczona (choć
rzyństwo (obraz)
ambitni odnajdą nawiązania do mitu  np. postać Kłoski i jej córki Ruty z Prawieku
i innych czasów Olgi Tokarczuk)  być może to dlatego kobiety uznawane są za słabszą
część ludzkości&
1
Prezentacje maturalne MATURA z
Bibliografia podmiotu
Układ treści
" Mitologia grecka: mit o Demeter
i Korze, mit o Anteuszu, synu Gai
Motyw matki ziemi
Motyw matki ziemi
Motyw matki ziemi
Motyw matki ziemi
Motyw matki ziemi
i sama postać Gai
Z ziemi wywodzi się wszelkie życie, zwłaszcza świat roślinny. Do naszych czasów prze-
" Pismo Święte, Nowy Testament:
trwała spora ilość wierzeń, mitów i rytuałów dotyczących ziemi traktowanej jako  ma-
historia Maryi z Nazaretu
cierz . Zobacz, jak pisze o tym Ewa Nowina-Sroczyńska:
Literatura staropolska
Zanim poznano fizjologiczne przyczyny poczęcia, sądzono, że macierzyństwo należy przy-
" Pieśni maryjne: Bogurodzica, La-
pisać bezpośredniemu wprowadzeniu dziecka do łona matki. Płód swój okres prenatal- ment świętokrzyski i in.
ny spędzał w jaskiniach, szczelinach, z
ródłach, drzewach.
" Julian Ursyn Niemcewicz, Po-
wrót posła (dramat)
Ludzie  wierzono  związani byli z matką i otaczającym środowiskiem kosmicznym.
Romantyzm
Rozwijali się w kryształach, kamieniach, skałach jako  dusze czy  dzieci-przodkowie ,
zanim zostali wprowadzeni za pośrednictwem magicznego kontaktu do łona matki, a nie-
" Adam Mickiewicz, Dziady część
zwykle dalekim refleksem takiego przekonania jest do dziś dnia utrzymujące się wie-
III (dramat)
rzenie, że dzieci pochodzą ze z
ródeł, rzek czy kapusty. Ludzki ojciec jedynie uznawał
Pozytywizm
takie dziecko za swoje w obrzędzie mającym zawsze cechy adopcji; dzieci były więc
" Maria Konopnicka, Dym (nowe-
dziećmi mikrokosmosu  ziemi traktowanej jako miejsce z górami, wodami i roślinno-
la)
ścią. Matka je tylko przyjęła i dokończyła kształtowania ich ludzkiej postaci.
Młoda Polska
Z archetypem matki ziemi wiąże się również wyobrażenie ziemi jako azylu, schronienia,
" Marcelina Kulikowska, Poezje,
wyraz
ne w takich polskich przysłowiach, jak: schować się pod ziemię, chcieć się zapaść pod
m.in. wiersz Codzienne dzieje
ziemię. Ziemia, która dzięki dotknięciu udziela sił i zdrowia, to wyobrażenie często spotyka-
ne w folklorze wielu krajów, stąd np. zwyczaj kładzenia wprost na ziemię świeżo wykąpane- " Zofia Nałkowska, Węże i róże
go noworodka interpretowany jako nawiązanie kontaktu z magiczną siłą ziemi. (powieść), Róża Palatynu (opo-
wiadanie)
" Mit o Anteuszu  był to olbrzym, syn Gai. Ktokolwiek wszedł w granice jego ziem,
" Bronisława Ostrowska, Macie-
olbrzym wyzywał go na zapasy i zabijał. Herkules dostrzegł, że ilekroć rzucił tego
rzyństwo (wiersz)
przeciwnika na ziemię, Anteusz wstawał silniejszy, bo dotknął matki. Mocno więc go
uchwycił i trzymając w rękach wysoko nad ziemią, udusił.
" Leopold Staff, cykl wierszy pt. Mat-
ka z tomu Dzień duszy
Matka cierpiąca
Matka cierpiąca
Matka cierpiąca
Matka cierpiąca
Matka cierpiąca
" Gabriela Zapolska, O czym się
nawet myśleć nie chce (po-
Pani Rollison z III części Dziadów, matka Cezarego Baryki z Przedwiośnia, bohaterka
wieść)
Dymu Marii Konopnickiej i inne pozycje, które nietrudno znalez
ć  literatura polska
" Stefan Żeromski, Przedwiośnie
jest pod tym względem bogata.
(powieść), Dzieje grzechu (po-
wieść)
Dzieciobójczyni
Dzieciobójczyni
Dzieciobójczyni
Dzieciobójczyni
Dzieciobójczyni
Dwudziestolecie międzywojen-
" Marcelina Kulikowska, Codzienne dzieje  wiersz jest monologiem lirycznym prostej ne
dziewczyny rzucającej swoje nowo narodzone dziecko w wody Wisły.
" Helena Boguszewska, Całe życie
Sabiny (powieść)
" Zofia Nałkowska, Węże i róże.
" Stefan Żeromski, Dzieje grzechu  powieść obrazuje historię moralnego upadku głów- " Maria Kuncewiczowa, Przymierze
z dzieckiem (nowela)
nej bohaterki  Ewy Pobratyńskiej. Jednym z wielu tragicznych wydarzeń w jej smut-
nym życiu jest pozbycie się własnego dziecka  będąc w szoku po urodzeniu dziecka
" Maria Pawlikowska-Jasnorzew-
i dodatkowo w szalenie trudnej sytuacji życiowej, topi swoje niemowlę w kloace.
ska, Baba Dziwo i inne dramaty
Współczesność
Stereotyp matki Polki
Stereotyp matki Polki
Stereotyp matki Polki
Stereotyp matki Polki
Stereotyp matki Polki
" Manuela Gretkowska, Polka (po-
wieść)
Oto postacie, o których możesz opowiedzieć, oczywiście wybierając tylko część z nich (a
nawet tylko jedną, a resztę po prostu wymienić), albo zmodyfikować zaproponowany
" Anna Nasiłowska, Domino. Trak-
tutaj zestaw:
tat o narodzinach
" Podkomorzyna z Powrotu posła Juliana Ursyna Niemcewicza
" Ewa Szelburg-Zarembina, Matka
i syn (zbiorek wierszy)
" pani Rollison z III części Dziadów Adama Mickiewicza
" Olga Tokarczuk, Prawiek i inne
" adresatka wiersza Do matki Polki Mickiewicza
czasy (powieść)
" bohaterka noweli Dym Marii Konopnickiej
" matka Cezarego Baryki z Przedwiośnia Stefana Żeromskiego
Jeszcze raz podkreślam, że wcale nie musisz dokładnie analizować wszystkich tych przy-
kładów, nie masz zresztą na to czasu  wskaż tylko na podobieństwa, na to, że w dziełach
wszystkich epok wizerunek matki jest w zasadzie taki sam: kochająca, zdolna do bezgra-
2
Prezentacje maturalne MATURA z
nicznych poświęceń, często cierpiąca, oczywiście patriotka. Inne ważne cechy: dobra,
łagodna, najczęściej ukazywana w przestrzeni domu jako strażniczka domowego ogni-
ska, mądra, rozważna, wzorowa żona i gospodyni, całą swoją energię i wszystkie uzdol-
nienia poświęcająca na ołtarzu dobra męża i dzieci, zawsze mężatka lub wdowa.
Burzenie stereotypu
Burzenie stereotypu
Burzenie stereotypu
Burzenie stereotypu
Burzenie stereotypu
Ta część Twojej pracy może być najtrudniejsza, ale chyba i najbardziej interesująca. Bę-
dziesz musiał zajrzeć do książek, które nie figurują na licealnej liście lektur, znajdziesz
tam całą galerię kobiet, które uznały, że ten stereotyp im nie odpowiada, ogranicza je
i krzywdzi, nie pozwala na indywidualne, spontaniczne, autentyczne przeżycie własnego
macierzyństwa, i jednocześnie zamyka możliwości rozwoju, skazuje na wieczne niewol-
nictwo. Najbardziej burzliwy okres walki to pierwsza połowa XX w. Zaczynajmy:
" Zofia Nałkowska: Węże i róże (powieść), Róża Palatynu (opowiadanie)  boha-
terka Róży Palatynu nie kocha swojej pięknej, małej córeczki, nie zajmuje się nią i,
pośrednio, przyczynia się do jej śmierci. Dlaczego tak jest? Winne jest społeczeństwo
 to otoczenie zmusiło tę kobietę do poślubienia mężczyzny, który budził w niej odra-
zę, stąd i niechęć do dziecka. Marysieńka z Węży i róż w finale powieści dusi swoją
kaleką córkę Mumę, a następnie popełnia samobójstwo, rzucając się do rzeki. Żadna
z tych bohaterek nie zostaje potępiona. Nałkowska rzuca potężne oskarżenie społe-
czeństwu  to ono, hołdując stereotypowi matki Polki nie pozwala kobietom na indy-
widualne przeżywanie własnego macierzyństwa. Marysieńka, kontrolowana na każ-
dym kroku przez autorytatywnego (i zdradzającego ją) męża i krytykującą ją nie-
ustannie teściową, nie potrafiąca przeciwstawić się psychicznej i ekonomicznej presji
otoczenia (nie mogła nawet urządzić sobie pokoju w zgodzie z własnymi upodobania-
mi), poniosła tragiczną życiową klęskę.
" Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Dramaty  społeczeństwo zostaje oskarżone,
że sytuując kobietę w roli matki i żony, odbiera się jej możliwości rozwoju, wykony-
wania pracy zawodowej, bycia niezależną ekonomicznie. Szczególnie przykre jest to,
że najgorszymi wrogami kobiet są& inne kobiety.
" Maria Kuncewiczowa, Przymierze z dzieckiem  nowela pokazująca, że nawet  nor-
malna mężatka, dobrze sytuowana materialnie, może mieć problemy z zaakceptowa-
niem swojego macierzyństwa. Zwróć uwagę na opis porodu  w rzeczywistości jest to
opis gwałtu dokonanego na bezbronnej i biernej ofierze. Nowo narodzone dziecko na-
zwane zostaje  strzygą ,  bolesną drzazgą przemocą wszczepioną w życie . Kuncewi-
czowa polemizuje z powszechnym do dziś przekonaniem o istnieniu instynktu macie-
rzyńskiego (jego istnieniu zaprzeczają również współczesne feministki, patrz książki
Badinter i Rich)  uczucie do dziecka budzi się powoli, z olbrzymimi oporami.
" Irena Krzywicka i Tadeusz Boy-Żeleński, kampania o  świadome macierzyń-
stwo prowadzona na łamach Wiadomości Literackich, a konkretnie w dołączanym
do nich w latach 1932 i 1933 dodatku: Życie świadome. Głosili oni, że macierzyństwo
to kwestia wyboru i odpowiedzialności, a nie konieczności. Była to m.in. kampania na
rzecz środków antykoncepcyjnych, które właśnie wchodziły na rynek, i zostały okrzyk-
nięte przez to liberalne środowisko  najdonioślejszym wynalazkiem ludzkości . To
ciekawy dokument epoki, warto odgrzebać go w bibliotece.
Zakończenie
Matka to postać często pojawiająca się w literaturze, przecież każdy bohater literacki
musi mieć jakąś matkę albo żonę, która jednocześnie jest matką jego dzieci. Jednakże
interesujące jest nie to, co powszechne, codzienne, zwyczajne, lecz to, co zrywa ze sche-
matem, odkrywa nowe prawdy, stymuluje poznanie i rozwój. Zestawienie ze sobą kilku
różnych wizji matki może stać się niezwykłą przygodą intelektualną, która pozwala
w inny sposób patrzeć na otaczającą rzeczywistość i, być może, pomaga zbliżyć się do
wielkiej tajemnicy macierzyństwa. Są takie tematy, wobec których trudno zachować
dystans. Jednym z nich jest macierzyństwo. Dlatego dobrym sposobem zakończenia pre-
zentacji może być garść Twoich własnych przemyśleń na ten temat. Oczywiście, nie
możesz na tym poprzestać  krótko podsumuj swoją prezentację i wyciągnij wnioski.
3
Prezentacje maturalne MATURA z
Bibliografia przedmiotu
O co może zapytać komisja?
O co może zapytać komisja?
O co może zapytać komisja?
O co może zapytać komisja?
O co może zapytać komisja?
" Elizabeth Badinter, Historia mi-
łości macierzyńskiej
Opowiadałeś nam o motywie macierzyństwa w literaturze i sztuce, a czy potrafisz wy-
" Jolanta Brach-Czaina, Szczeliny
mienić kilka tytułów tekstów literackich, w których ważne miejsce zajmuje postać
istnienia  to książka filozoficz-
ojca?
na, dla ambitnych
Oczywiście, ojcostwo to temat równie ważny jak macierzyństwo i nawet bardzo do niego
" Adrienne Rich, Zrodzone z ko-
podobny, w polskiej literaturze znajdujemy kilka portretów ojca:
biety: macierzyństwo jako do-
świadczenie i instytucja
" Treny Jana Kochanowskiego
" Ewa Kraskowska, Piórem niewie-
" Basia Karola Irzykowskiego (fragment dzienników)
ścim. Z problemów prozy kobie-
" Sklepy cynamonowe Brunona Schulza (opowiadania)
cej dwudziestolecia międzywo-
" Anka Władysława Broniewskiego (kilka współczesnych trenów)
jennego
" Świat. Poema naiwne Czesława Miłosza (poezja)
" Ewa Nowina-Sroczyńska: Prze-
zroczyste ramiona ojca. Studium
etnologiczne o magicznych dzie-
ciach
Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi
" Władysław Kopaliński, Słownik
mitów i tradycji kultury
" Jeżeli wybrałeś temat, który w tytule ma  artystyczne wizje&  , to przyniesienie
reprodukcji obrazów czy rzez
b jest koniecznością. Pamiętaj, że mają one współ-
grać z tym, o czym opowiadasz, a więc na przykład postacie matek z obrazów
Artura Grottgera (znajdziesz kilka w cyklach Polonia i Lituania) dobrze jest
pokazać, kiedy opowiadasz o stereotypie matki Polki, a konkretnie np. o pani
Rollison czy Do matki Polki Mickiewicza, na pewno nie wtedy, kiedy mówisz
o Nałkowskiej czy Krzywickiej  przewróciłyby się chyba w grobach.
" Myślę też, że warto wyszukać kilka interesujących cytatów (spróbuj przeszukać
pod tym kątem proponowane pozycje bibliograficzne) i w ten sposób przedsta-
wić komisji, jak różne mogą być wyobrażenia o macierzyństwie. Jeżeli jesteś
odważny i lubisz  mocne efekty , spróbuj zderzyć ze sobą cytaty, np. z cyklu
Staffa Matka i omawianej nowelki Kuncewiczowej.
Dzieło sztuki
" Macierzyństwo Stanisława Wyspiańskiego  obraz z 1905 r. Przedstawia
młodą dziewczynę karmiącą piersią niemowlę i przyglądające się temu dwie
Stanisław Wyspiański,
małe dziewczynki. Zielona
Macierzyństwo
szata karmiącej ozdobiona
jest ornamentem roślinnym,
co wskazuje na jej związek
z naturą, wiosną, tajemnicą
odradzania się przyrody
(czyżby dalekie nawiązanie
do kreacyjnych mocy Deme-
ter?). Twarze trzech postaci
kobiecych są zadziwiająco
podobne (może to ta sama
kobieta, może obraz przed-
stawia dorastanie dziew-
czynki do macierzyń-
stwa& ).
4