Kolumny dofinansowane przez
tekst mł. bryg.
mgr Krzysztof Grzesiczak,
kierownik Sekcji
Planowania Operacyjnego,
KW PSP w Katowicach
W cyklu artykułów poświęconych problematyce zapobiegania
zdjęcia Archiwum KW PSP
awariom przemysłowym zamieszczonych w poprzednich
w Katowicach
numerach magazynu  W Akcji zostały przedstawione główne
elementy krajowego systemu przeciwdziałania awariom
przemysłowym. Warto usystematyzować tę kwestię oraz
przypomnieć pokrótce podstawowe elementy systemu, ich
znaczenie oraz podstawowe funkcje.
Główne elementy
systemu zapobiegania
poważnym awariom przemysłowym
ystem ten wprowadzono 3. Opracowanie i wdrożenie w za- rodzajów i ilości substancji niebezpiecz-
na mocy Ustawy Prawo kładzie programu zapobiegania nych, których znajdowanie się w zakła-
ochrony środowiska, która awariom. dzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu
Swdrażała do polskiego pra- 4. Opracowanie i wdrożenie systemu o zwiększonym ryzyku albo zakładu
wodawstwa postanowienia Dyrekty- bezpieczeństwa. o dużym ryzyku wystąpienia poważ-
wy Seveso II. Zadaniem wprowadzo- 5. Opracowanie raportu o bezpie- nej awarii przemysłowej (Dz.U. z 2002
nych regulacji prawnych, oprócz ko- czeństwie. r. nr 58, poz. 535). Zaliczenie zakładu
nieczności implementacji przepisów 6. Plany operacyjno-ratownicze. do odpowiedniej kategorii ryzyka nie-
unijnych, było utworzenie w naszym Ad. 1. Kryteriami decydującymi sie za sobą istotne konsekwencje, po-
kraju kompleksowego systemu zapo- o zaliczeniu danego zakładu do od- nieważ rodzaj obowiązków ciążących
biegania awariom przemysłowym, powiedniej kategorii są rodzaj i ilość na prowadzących tego typu zakłady
który w sposób skuteczny będzie znajdującej się w nim substancji nie- jest bardzo zróżnicowany.
chronił zarówno życie i zdrowie ludzi, bezpiecznej. Zgodnie z wprowadzo- Ad. 2. Celem zgłoszenia (tzw. noty-
jak również środowisko naturalne. nymi rozwiązaniami zakłady posia- fikacji) jest pisemne powiadomienie
Do podstawowych mechani- dające na swym terenie substancje właściwego organu PSP o prowa-
zmów powołanego systemu nale- niebezpieczne w ilościach przekra- dzonej działalności lub o zamiarze
ży zaliczyć: czających przyjęte wartości progo- rozpoczęcia działalności z wyko-
1. Podział zakładów posiadających, we kwalifikowane są do kategorii rzystaniem substancji mogących
wykorzystujących w procesach dużego ryzyka wystąpienia poważnej stwarzać zagrożenie dla ludzi lub
technologicznych lub magazynu- awarii przemysłowej lub do kategorii środowiska. Zgłoszenie to powinno
jących substancje niebezpieczne zwiększonego ryzyka jej wystąpienia. zawierać wymienione kolejno w usta-
na dwie kategorie. Wartości progowe oraz dodatkowe wie elementy (art. 250 ust. 2 Ustawy
2. Zgłoszenie niebezpiecznego uregulowania w tym zakresie zostały Prawo ochrony środowiska).
obiektu właściwym organom określone w Rozporządzeniu Ministra Ad. 3. Dokument ten powinien
Państwowej Straży Pożarnej. Gospodarki z 8 kwietnia 2002 r. w sprawie obejmować system zarządzania za-
2010
24 6
Główne elementy systemu zapobiegania poważnym awariom przemysłowym
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach jest publiczną instytucją finansową,
realizującą politykę ekologiczną województwa śląskiego. Realizując swoją misję, Fundusz koncentruje się na:
" wspieraniu działań proekologicznych podejmowanych przez administrację publiczną, przedsiębiorców, instytucje
i organizacje pozarzÄ…dowe,
" pozyskiwaniu i zarządzaniu środkami europejskimi ukierunkowanymi na ochronę środowiska i gospodarkę wodną.
kładem gwarantujący odpowiedni Konstruowane są dwa rodzaje planów dla ludności zamieszkującej obszar
poziom ochrony ludzi i środowiska. operacyjno-ratowniczych (wewnętrz- znajdujący się w strefie zagrożenia
Jest to dokument potwierdzający ne i zewnętrzne). Wewnętrzne plany oraz dla środowiska (procedury
świadomość prowadzącego zakład operacyjno-ratownicze opracowy- w zakresie prowadzenia akcji ra-
o zagrożeniu płynącym z jego funk- wane przez prowadzących zakłady towniczej, ewakuacji ludności, po-
cjonowania i deklarujący przyjęcie są zaliczone do kategorii dużego wiadamiania odpowiednich służb
wskazanych działań zmierzających ryzyka wystąpienia poważnej awarii. i organów itp.).
do minimalizacji ryzyka. W dokumencie tym zawarte zosta-
Ad. 4. Przyjęte rozwiązania mają ły wszelkie niezbędne informacje, Pozostałe instrumenty
gwarantować ochronę ludzi w ra- instrukcje i procedury dotyczące prawne w systemie
mach odrębnego mechanizmu kwestii działania wszystkich struktur Omówione podstawowe instrumenty
(podsystemu) w ogólnym systemie organizacyjnych zakładu na wypadek funkcjonującego systemu zapobie-
zarządzania zakładem. powstania awarii przemysłowej. Prze- gania awariom były przedmiotem
Ad. 5. Jest to jeden z najważniej- znaczony jest on w głównej mierze licznych publikacji i analiz. Wiele osób
szych dokumentów w systemie za- dla służb zakładowych i podmiotów zajmujących się problematyką zapo-
pobiegania awariom przemysłowym. ratowniczych prowadzących działania biegania i zwalczania poważnych
Jego treść została sprecyzowana w od- w obrębie zakładu. awarii przemysłowych nie poświęca
rębnym akcie wykonawczym do prze- W sytuacji gdy skutki zdarzenia zbytniej uwagi pozostałym mechani-
pisów ustawowych (Rozporządzenie powstałego na terenie zakładu zmom przewidzianym w przepisach
Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki obejmujÄ… tereny znajdujÄ…ce siÄ™ poza ustawowych. BiorÄ…c pod uwagÄ™ ich
Społecznej z 29 maja 2003 r. w sprawie obrębem zakładu (sprawcy awarii), przeznaczenie, funkcje oraz cele, które
wymagań, jakim powinien odpowia- wykorzystywany jest zewnętrzny mają zostać osiągnięte za ich pośred-
dać raport o bezpieczeństwie zakładu plan operacyjno-ratowniczy. Ten nictwem, w mojej ocenie zasadne
o dużym ryzyku  Dz.U. z 2003 r. nr 104, dokument planistyczny sporzą- jest bardziej szczegółowe rozważe-
poz. 970). Podstawowym elementem dzany przez właściwego terenowo nie tych instrumentów służących
raportu powinna być analiza bezpie- komendanta wojewódzkiego PSP zapobieganiu awariom przemysło-
czeństwa i oceny ryzyka dobrana ukierunkowany jest przede wszyst- wym. Przy rozpatrywaniu tej kwestii
dla posiadanego przez zakład typu kim na przygotowanie gotowych należy podkreślić fakt, iż większość
instalacji oraz rodzaju działalności rozwiązań, prowadzących do ograni- obowiązków wynikających z istnie-
z udziałem materiałów i substancji czenia negatywnych skutków awarii nia dodatkowych mechanizmów
niebezpiecznych decydujÄ…cych o ro-
dzaju zagrożenia. Analizy takie powin-
Strażacy z PSP podczas ćwiczeń
w zakładzie dużego ryzyka wystąpienia
ny uwzględniać: identyfikację z
ródeł
poważnej awarii przemysłowej
zagrożenia, wybór scenariuszy awa-
ryjnych, prognozowane zasięgi stref
zagrożenia, ocenę skutków zagrożeń
dla człowieka (pracowników, ludności
zamieszkałej w otoczeniu zakładu lub
instalacji) oraz środowiska.
Ad. 6. BiorÄ…c pod uwagÄ™ przezna-
czenie tego typu dokumentacji, na-
leży stwierdzić, że plany te wraz z ra-
portem o bezpieczeństwie stanowią
istotne ogniwa powołanego systemu.
2010
6 25
Główne elementy systemu zapobiegania poważnym awariom przemysłowym
przypisanych zostało organom PSP,
Państwowa Straż Pożarna ponosi główny
ciężar egzekwowania obowiązków
co potwierdza, że formacja ta ponosi
związanych z zapobieganiem poważnym
główny ciężar egzekwowania obo-
awariom przemysłowym
wiązków związanych z zapobiega-
niem awariom.
Wśród pozostałych elementów
systemu zapobiegania awariom
niezmiernie istotnÄ… rolÄ™ odgrywajÄ…
obowiÄ…zki w zakresie zagospodaro-
wania przestrzennego. Odpowiednie
konstrukcje prawne w przedmio-
towym zakresie nakładają zadania
zarówno na prowadzących zakład,
jak i na organy właściwe w kwestii
zagospodarowania przestrzennego.
W tym elemencie pojawia się pojęcie
tzw. bezpiecznej odległości, która System przeciwdziałania poważ-  wzajemnej wymiany informacji
musi być zachowana w przypadku nym awariom przewiduje również pozwalających na uwzględnienie
lokalizacji osiedli mieszkaniowych, konieczność dokonania przez wła- w opracowywanych dokumentach
obiektów użyteczności publicznej, ściwego komendanta wojewódz- zwiększonego prawdopodobień-
dróg krajowych i linii kolejowych kiego PSP analizy w zakresie tzw. stwa wystąpienia awarii przemy-
o znaczeniu państwowym od za- efektu domina. Przeprowadzone słowej lub zwiększenia skutków
kładów stwarzających ryzyko wystą- czynności mają na celu ustalenie, jej wystąpienia,
pienia zdarzeń noszących znamiona czy ze względu na zlokalizowanie  dostarczenia informacji niezbęd-
poważnej awarii przemysłowej. Brak w niedalekiej odległości od siebie nych do sporządzenia zewnętrz-
tego typu zapisów mógłby prowa- dwóch lub więcej zakładów zaliczo- nych planów operacyjno-ratow-
dzić do sytuacji, kiedy w sąsiedztwie nych do odpowiedniej grupy ryzyka niczych oraz do opracowywania
istniejących zakładów niebezpiecz- może dojść do zwiększenia prawdo- informacji o zagrożeniach awaria-
nych byłyby wznoszone tzw. obiek- podobieństwa wystąpienia awarii mi przemysłowymi w zakładach
ty wrażliwe (osiedla mieszkaniowe, przemysłowej lub do pogłębienia o dużym ryzyku lub w zakładach
zabudowa jednorodzinna, obiekty skutków zaistniałej awarii. Tego typu o zwiększonym ryzyku i przewi-
użyteczności publicznej, drogi kra- niekorzystne zjawiska mogą wystąpić dywanych środkach bezpieczeń-
jowe itp.), dla których zakład prze- z uwagi na skoncentrowanie na sto- stwa.
mysłowy stanowiłby zagrożenie, lub sunkowo niewielkim obszarze dużych W przypadku wystąpienia efektu
do sytuacji, gdy w pobliżu istniejących ilości niebezpiecznych substancji domina bardzo istotne znaczenie
obiektów wrażliwych znalazłyby się o różnych właściwościach. W przy- ma właściwie przeprowadzona ana-
nowe zakłady generujące ryzyko. padku stwierdzenia, że na obszarze, liza ryzyka oraz precyzyjne odwzo-
W przypadku istniejących zakładów, na którym funkcjonuje grupa zakła- rowanie na mapach danego terenu
które nie zachowują bezpiecznej dów zaliczonych do odpowiedniej prognozowanych zasięgów stref za-
odległości, może zostać nałożony grupy ryzyka, zdarzenie noszące grożenia wynikających z przyjętych
w drodze decyzji organu Inspekcji znamiona awarii przemysłowej po- scenariuszy awaryjnych.
Ochrony Środowiska (po zasięgnięciu wstałe na terenie jednego zakładu Przyjęte regulacje służące prze-
opinii właściwego organu PSP) obo- może doprowadzić do rozszerzenia ciwdziałaniu i zwalczaniu poważ-
wiązek zastosowania dodatkowych skutków zdarzenia na obszar innych nych awarii wprowadziły obowiązek
zabezpieczeń. Jednakże z uwagi podmiotów czy instalacji, a co za tym uwzględnienia udziału społeczeń-
na brak konkretnych zapisów po- idzie do zwiększenia jego negatyw- stwa w postępowaniu dotyczącym
zwalających na wskazanie kryteriów nych następstw, właściwy organ kwestii zapewnienia bezpieczeństwa
określania bezpiecznej odległości w drodze decyzji administracyjnej na terenach zagrożonych skutkami
uprawnienie to jest trudne do wy- może zobowiązać prowadzących awarii przemysłowej oraz udostęp-
egzekwowania. zakłady do: nienia wszelkich niezbędnych infor-
2010
26 6
Główne elementy systemu zapobiegania poważnym awariom przemysłowym
macji w przedmiotowym zakresie. System MARS kowskich, analiz przyczyn awarii
Wśród tej grupy obowiązków naj- Na komendanta wojewódzkiego oraz informacji o podejmowanych
istotniejsze znaczenie ma kwestia PSP oraz wojewódzkiego inspektora środkach zaradczych.
konieczności przeprowadzenia ochrony środowiska nałożone zosta-
konsultacji społecznych w trakcie ło zadanie polegające na zgłaszaniu Podsumowanie
prac związanych z opracowaniem zdarzeń spełniających odpowiednie System zapobiegania poważnym
zewnętrznych planów operacyjno- kryteria (określone w Rozporządze- awariom przemysłowym w swych
ratowniczych. Przepisy nie precyzują niu Ministra Środowiska z 30 grudnia założeniach prowadzić ma do spro-
jednak, w jaki sposób konsultacje 2002 r. w sprawie poważnych awarii wadzenia istniejącego ryzyka (lub
te mają zostać zrealizowane. W prak- objętych obowiązkiem zgłoszenia prawdopodobieństwa) wystąpienia
tyce obowiązek ten realizowany jest do Głównego Inspektora Ochrony zdarzenia do możliwie niskiego pozio-
w zależności od przyjętego w danym Środowiska  Dz.U. z 2003 r. nr 5, poz. mu. Środkami mającymi to umożliwić
województwie toku postępowania. 58) do głównego inspektora ochrony są zarówno podstawowe, jak i uzupeł-
Jednym z możliwych rozwiązań (sto- środowiska, który przekazuje pozy- niające elementy systemu, ponieważ
sowanym w województwie śląskim) skane informacje do Biura ds. Niebez- każdy z przewidzianych przez prawo
jest udostępnienie planu przed jego pieczeństw Poważnych Awarii dzia- instrumentów ma za zadanie wywo-
zatwierdzeniem w siedzibie KW PSP Å‚ajÄ…cego przy Komisji Europejskiej. Å‚anie odpowiedniego efektu w innym
oraz w siedzibie właściwej miejsco- Należy zauważyć, że sprecyzowane obszarze działania. Analizując i ocenia-
wo KM/KP PSP, w celu umożliwienia kryteria odnoszą się nie tylko do zda- jąc funkcjonowanie systemu w kra-
osobom zainteresowanym zapozna- rzeń na terenie zakładów przemysło- jach członkowskich Unii Europejskiej,
nia się z jego treścią oraz wniesienia wych (objętych postanowieniami trzeba stwierdzić, że nie jest on w sta-
uwag. Informacja o postępowaniu Dyrektywy Seveso II oraz zakładów nie całkowicie wyeliminować ryzyka
związanym z opracowaniem ze- niekwalifikowanych do odpowiedniej powstawania negatywnych zdarzeń
wnętrznego planu operacyjno- kategorii ryzyka), lecz także do in- w trakcie procesów technologicznych
ratowniczego oraz o możliwości nych zdarzeń z udziałem substancji (świadczą o tym odnotowane awarie
zapoznania się z treścią planu za- niebezpiecznych (wypadki w trans- przemysłowe), a jego skuteczność
mieszczana jest na stronie Biuletynu porcie, pożary, zanieczyszczenie rzek, jest o wiele większa na terenie tzw.
Informacji Publicznej KW PSP. Przy zbiorników wodnych itp.). Obowią- starych państw unijnych, co jest
wykorzystaniu Biuletynu Komenda zek zakwalifikowania danego zda- spowodowane dłuższym czasem
Wojewódzka PSP zobowiązana jest rzenia do kategorii poważnej awarii wdrażania przedmiotowych regulacji,
również do publikowania: podlegającej zgłoszeniu pojawia się lepszą kondycją finansową zakładów,
 rejestru substancji niebezpiecz- w przypadku, gdy zdarzenie to wy- co przekłada się na stan techniczny
nych znajdujących się w zakła- wołuje negatywne konsekwencje instalacji i istniejące systemy zabez-
dach zlokalizowanych na terenie dla życia, zdrowia ludzi, Å›rodowiska pieczeÅ„. qð
danego województwa, naturalnego lub powoduje straty
Piśmiennictwo
 informacji o decyzjach ustalajÄ…cych materialne o znacznych rozmiarach.
1. Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony
grupę zakładów, które ze względu Analiza zdarzeń pod tym kątem pro-
środowiska (Dz.U. z 2008 r. nr 25, poz. 150
na swoją lokalizację mogą zwiększyć wadzona jest w Wojewódzkich Sta- z póz
n. zm.).
2. RozporzÄ…dzenie Ministra Åšrodowiska
prawdopodobieństwo wystąpienia nowiskach Koordynacji Ratownictwa
z 30 grudnia 2002 r. w sprawie poważnych
awarii przemysłowej lub pogłębić PSP. W stanowiskach tych sporządza
awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia
jej skutki (efekt domina), się również stosowne informacje,
do Głównego Inspektora Ochrony Środo-
 informacji o zatwierdzonych ra- które przekazywane są drogą elek- wiska (Dz.U. z 2003 r. nr 5, poz. 58).
3. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska:
portach o bezpieczeństwie lub troniczną do głównego inspektora
Metodologia określania bezpiecznych lo-
ich zmianach, ochrony środowiska. Po zweryfiko-
kalizacji zakładów mogących powodować
 informacji o przyjętych zewnętrz- waniu otrzymanych danych trafiają
poważne awarie. Warszawa 2007 r.
nych planach operacyjno-ratow- one do Biura ds. Niebezpieczeństw 4. Janik P.: Seveso II  nowelizacja wprowa-
dzona.  Przegląd Pożarniczy , 6, 2006,
niczych lub ich zmianach, Poważnych Awarii zarządzającego
22-24.
 instrukcji postępowania miesz- systemem MARS, czyli systemem re-
5. Michalik J.S.: System przeciwdziałania po-
kańców na wypadek wystąpienia jestracji i informacji na temat awarii,
ważnym awariom przemysłowym w Polsce
awarii. które miały miejsce w krajach człon- cz. 3.  Bezpieczeństwo Pracy , 1, 2002.
2010
6 27