Główny Instytut Górnictwa
Główne Centrum Bezpieczeństwa Górniczego
RAPORT ROCZNY (2009)
o stanie podstawowych zagrożeń
naturalnych i technicznych
w górnictwie węgla kamiennego
Praca zbiorowa pod kierunkiem
prof. dr. hab. inż. Władysława Konopko
Katowice 2010
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ZAGROŻEC

1. Zagrożenie gazowe .......................................................................................... 3
1.1. Wprowadzenie ............................................................................................................. 3
1.2. Stan zagrożenia metanowego kopalń węgla kamiennego............................................ 4
1.3. Stan zagrożenia wyrzutami metanu i skał kopalń węgla kamiennego ........................ 8
1.4. Profilaktyka metanowa kopalń węgla kamiennego ................................................... 10
1.4.1. Statystyka wypadkowości w latach 1999 2009 ................................................ 10
1.4.2. Zagrożenia i strategia w profilaktyce metanowej kopalń węgla kamiennego ... 11
1.4.3. Ocena wyposażenia kopalń metanowych w aparaturę kontrolno-pomiarową ... 12
1.5. Wnioski i stwierdzenia .............................................................................................. 13
2. Zagrożenie pożarowe ..................................................................................... 17
2.1. Wprowadzenie ........................................................................................................... 17
2.2. Stan zagrożenia pożarowego w kopalniach w 2009 roku .......................................... 17
2.3. Opis akcji przeciwpożarowych.................................................................................. 17
2.3.1. Pożary endogeniczne ......................................................................................... 17
2.3.2. Pożary egzogeniczne ......................................................................................... 22
3. Zagrożenie klimatyczne ................................................................................. 24
1. ZAGROÅ»ENIE GAZOWE*ð
1.1. Wprowadzenie
Metan w pokładach węgla kamiennego i związane z nim zagrożenie wybuchowe
jest jednym z najgroz
niejszych zjawisk towarzyszących wydobyciu węgla kamienne-
go.
Pomimo znaczącego postępu w rozpoznawaniu i zwalczaniu zagrożenia metano-
wego, obserwuje się jego narastanie w wielu obszarach górniczych kopalń. Związane
jest to ze wzrastającą głębokością prowadzenia eksploatacji, coraz wyższą metanono-
śnością pokładów, oraz ciśnieniem złożowym gazów.
Prowadzenie eksploatacji na coraz większych głębokościach w pokładach silnie
nasyconych metanem, w warunkach wzrastajÄ…cej koncentracji wydobycia, spowodo-
wało skumulowanie ilości wydzielającego się metanu w mniejszej liczbie eksploato-
wanych ścian, tym samym wzrost ich metanowości bezwzględnej.
Statystyka katastrof górniczych spowodowanych wybuchami metanu lub metanu i
pyłu węglowego jest w dziejach górnictwa podziemnego najtragiczniejsza, tak ze
względu na liczbę ofiar śmiertelnych jak i wypadków ciężkich oraz wyrządzonych
szkód materialnych.
Badania zaistniałych wybuchów metanu spowodowały rozwój metod i środków
rozpoznawania i prognozowania zagrożenia metanowego, kontroli zawartości metanu
w powietrzu wyrobisk oraz środków i sposobów jego zwalczania w tym odmetanowa-
nia. Prawidłowe rozpoznanie stanu zagrożenia metanowego i jego skuteczne zwalcza-
nie ma podstawowe znaczenie w prowadzeniu bezpiecznej eksploatacji.
Ponadto metan powoduje ujemne skutki ekologiczne w przypadku, gdy odprowa-
dzany jest bezpośrednio z powietrzem wentylacyjnym do atmosfery. Z drugiej strony
metan jest wysokokalorycznym i ekologicznym paliwem energetycznym.
W nowej rzeczywistości ekonomicznej polskiego górnictwa konieczne staje się
również prowadzenie badań nad analizą ryzyka zaistnienia wybuchu metanu i pyłu
węglowego w ścianach o wysokiej koncentracji wydobycia.
Mając na uwadze powyższe, Główny Instytut Górnictwa opracowuje corocznie
raport o stanie zagrożenia metanowego w polskim górnictwie. Niezależnie od tego
dokonuje się szczegółowych analiz dotyczących postępu nauki oraz wdrożeń do prak-
tyki górniczej w zakresie metod profilaktyki aktywnej i pasywnej w zwalczaniu za-
grożenia metanowego.
Dla opracowania niniejszego raportu o stanie zagrożenia metanowego korzystano
z materiałów z
ródłowych Departamentu Górnictwa Wyższego Urzędu Górniczego,
wyników badań i materiałów Kopalni Doświadczalnej  Barbara , wyników pomiarów
*ð
Autorzy: dr inż. Eugeniusz Krause, inż. Zenon Sebastian.
ZAGROŻENIE GAZOWE
służb wentylacyjnych kopalń oraz sprawozdania z działalności Zakładu Odmetanowa-
nia Kopalń Sp. z o.o. w Jastrzębiu.
1.2. Stan zagrożenia metanowego kopalń węgla kamiennego
Złoża węgla kamiennego, zwłaszcza w centralnej, południowej i południowo-
zachodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego należą do silnie i bardzo silnie
metanowych. Złoża karbońskie przykryte są nadkładem nieprzepuszczalnych warstw
trzeciorzędowych i czwartorzędowych o znacznej miąższości, co spowodowało, że
metan pozostał w pokładach węgla, a wysokie ich nasycenie stwarza duże zagrożenie
w czasie prowadzenia robót górniczych.
Zagrożenie metanowe w polskim górnictwie węglowym w dalszym ciągu jest
bardzo duże z uwagi na:
·ð prowadzenie eksploatacji na coraz wiÄ™kszych gÅ‚Ä™bokoÅ›ciach,
·ð wzrost metanonoÅ›noÅ›ci pokÅ‚adów wÄ™gla wraz z gÅ‚Ä™bokoÅ›ciÄ… ich zalegania,
·ð pojawienie siÄ™ na dużych gÅ‚Ä™bokoÅ›ciach niekorzystnego dla bezpieczeÅ„stwa efek-
tu dynamicznego wydzielania metanu wolnego uwięzionego w strefach zaburzeń
tektonicznych (uskoki, szczeliny) występującego pod dużym ciśnieniem,
·ð wysokÄ… koncentracjÄ™ wydobycia.
Tablica 1. Wydobycie węgla kamiennego w 2009r.
Lp Nazwa Wydobycie, Mg
1 Bobrek-Centrum 2 339 700
2 Zakład Górniczy  Piekary 1 880 600
3 Bolesław Śmiały 1 582 800
4 Knurów 2 280 400
5 Sośnica-Makoszowy 4 173 000
6 Szczygłowice 1 935 499
7 Brzeszcze - Silesia 2 046 000
8 Piast 4 705 000
9 Ziemowit 4 288 142
10 Halemba-Wirek 2 335 200
11 Pokój 1 478 665
12 Bielszowice 2 490 700
13 Chwałowice 2 430 890
14 Jankowice 3 056 400
15 Marcel 2 613 870
16 Rydułtowy-Anna 2 562 500
Razem KOMPANIA W
GLOWA S.A. 42 199 366
1 Murcki 1 932 300
2 Mysłowice-Wesoła 3 333 970
3 Wieczorek 1 701 040
4 Wujek 3 075 900
5 Staszic 2 842 000
ZAGROŻENIE GAZOWE
Razem KATOWICKI HW S.A. 12 885 210
1 Kazimierz-Juliusz s. z o.o. 608 035
Razem KATOWICKA GRUPA KAPITAA
OWA 13 493 245
1 Borynia 1 550 100
2 Jas-Mos 1 305 200
3 Krupiński 1 790 600
4 Pniówek 2 696 900
5 Zofiówka 1 246 900
6 Budryk 2 810 500
Razem JASTRZ
BSKA SW S.A. 11 400 200
1 Lubelski Węgiel  Bogdanka S.A. 5 236 729
2 Południowy Koncern Węglowy 4 938 809
Razem KOPALNIE SPÓA
KI 10 175 538
Razem 77 268 349
W 2009 roku spośród 31 czynnych kopalń, 27 kopalń (bez Siltech Sp. z o.o.),
uznane zostało za metanowe zakłady górnicze.
Spośród 31 kopalń, 30 znajduje się w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym, a tylko
jedna, kopalnia Lubelski Węgiel ,,Bogdanka , w Lubelskim Zagłębiu Węglowym.
Eksploatację pokładów wyłącznie niemetanowych prowadzono w 4 kopalniach
(Piast, Ziemowit, ZG Janina i ZG Sobieski), ponadto w 4 kopalniach (Kazimierz-
Juliusz, ZG Piekary, Bobrek-Centrum i LW Bogdanka) prowadzono wydobycie w
pokładach zaliczonych do I kategorii zagrożenia metanowego i nie stwierdzono meta-
nu w wylotowych rejonach i grupowych prÄ…dach powietrza. W 23 kopalniach stwier-
dzono i rejestrowano wydzielanie metanu do powietrza wentylacyjnego.
W 2009 roku w kopalniach węgla kamiennego eksploatację prowadzono 221
ścianami, w tym 45 ścianami eksploatowano pokłady niemetanowe.
Wydobycie węgla kamiennego w 2009 roku wyniosło ok. 77,3 mln Mg (bez Sil-
tech Sp. z o.o. ) i było mniejsze niż w 2008 roku o około 6,1 mln Mg.
Wydobycie roczne z pokładów metanowych wynosiło 62,3 mln Mg, (80,5% wy-
dobycia całkowitego), natomiast wydobycie roczne z pokładów niemetanowych 15,1
mln Mg, (19,5% wydobycia całkowitego).
W 2009 roku z górotworu objętego wpływami eksploatacji wydzieliło się 855,71
mln m3 metanu. Oznacza to, że średnio w ciągu minuty wydzieliło się 1646,01 m3
CH4.Szczegółowe zestawienie metanowości bezwzględnej w polskich kopalniach
węgla kamiennego w latach 2007-2009 przedstawiono w tablicy 2.
Tablica 2. Metanowość bezwzględna kopalń węgla kamiennego w latach 2007-2009
Metanowość bezwzględna Metanowość bezwzględna
Lp. Kopalnia m3 CH /min mln m3 CH /rok
4 4
2007r. 2008r. 2009r. 2007r. 2008r. 2009r.
OUG w Gliwicach
1 Budryk 74,08 86,00 85,20 39,00 45,30 44,82
2 Sośnica-Makoszowy 114,70 92,60 87,16 59,62 48,80 46,81
3 Bielszowice 40,69 46,10 48,86 21,39 24,30 25,68
ZAGROŻENIE GAZOWE
4 Halemba-Wrek 65,22 41,00 42,18 34,66 21,60 22,17
5 Knurów 41,10 30,10 36,59 21,61 15,80 19,23
6 Szczygłowice 117,70 67,00 63,79 61,97 35,30 33,56
7 Pokój 1,80 0,50 4,74 0,95 0,30 2,50
8 Bolesław Śmiały 2,90 2,40 1,85 1,51 1,20 0,89
OUG w Katowicach
9 Wujek 20,71 39,10 44,41 10,43 16,10 18,03
10 Staszic 56,57 75,40 62,28 29,72 39,70 32,64
11 Wieczorek 31,44 27,60 30,75 16,59 14,60 16,16
12 Mysłowice-Wesoła 105,44 94,90 112,63 55,42 49,90 59,20
13 Murcki 8,30 1,70 1,91 4,35 0,90 1,14
14 Brzeszcze-Silesia 256,00 260,00 275,60 134,52 137,10 144,76
OUG w Rybniku
15 Marcel 30,67 30,00 33,05 16,12 15,80 17,37
16 Zofiówka 129,50 112,10 92,46 67,99 59,00 48,63
17 Rydułtowy-Anna 43,30 48,90 69,01 22,66 26,60 31,04
18 Jas Mos 47,37 36,10 34,59 24,90 19,0 18,18
19 Chwałowice 12,41 17,60 22,07 6,52 9,30 11,60
20 Borynia 58,44 66,30 53,85 30,71 34,90 28,30
21 Jankowice 39,59 70,90 60,48 20,76 37,30 31,76
22 Krupiński 119,36 189,20 148,87 62,74 99,70 78,25
23 Pniówek 256,60 234,60 233,68 134,84 128,40 122,99
RAZEM 1673,89 1679,10 1646,01 878,91 880,90 855,71
Z zestawienia wynika, że do kopalń o najwyższej metanowości bezwzględnej w
2009r należały:
·ð KWK ,,Brzeszcze-Silesia - 144,8 mln m3 CH4/rok,
·ð KWK ,,Pniówek - 123,0 mln m3 CH4/rok,
·ð KWK ,,KrupiÅ„ski - 78,3 mln m3 CH4/rok,
Największy przyrost metanowości bezwzględnej w stosunku do roku 2008 zano-
towano w kopalniach:
·ð  MysÅ‚owice-WesoÅ‚a o 9,3 mln m3 CH4/rok,
·ð  Brzeszcze-Silesia o 7,7 mln m3 CH4/rok,
Największy spadek metanowości bezwzględnej w stosunku do roku 2008 zano-
towano w kopalniach:
·ð  KrupiÅ„ski o 21,4 mln m3 CH4/rok,
·ð  Zofiówka o 10,4 mln m3 CH4/rok,
W 2009 r. odmetanowanie prowadzone było w 19 kopalniach a ilość ujętego me-
tanu odmetanowaniem wyniosła 259,8 mln m3.
Tablica 3. Odmetanowanie w 2009r. z poszczególnych z
ródeł wydzielania
Wyrobiska kory- Wyrobiska eks- Zroby Razem odmeta-
Lp. Kopalnia
tarzowe ploatacyjne (zza tam) nowanie
mln m3/rok mln m3/rok mln m3/rok mln m3/rok
1 Brzeszcze-Silesia 0,3 13,5 23,6 37,4
2 Zofiówka 1,5 8,7 5,2 15,4
3 Pniówek 0,3 21,8 22,5 44,6
ZAGROŻENIE GAZOWE
4 Jas-Mos 1,4 0,0 8,2 9,6
5 Jankowice 0,5 3,3 4,0 7,8
6 Budryk 0,0 15,1 0,0 15,1
7 Halemba - Wirek 0,0 5,0 2,5 7,5
8 Mysłowice-Wesoła 0,0 4,0 6,2 10,2
9 Marcel 0,2 1,2 2,4 3,8
10 Borynia 0,0 4,0 0,0 4,0
11 Krupiński 0,9 30,0 13,2 44,1
12 Staszic 1,1 0,6 2,9 4,6
13 Bielszowice 1,2 0,8 3,8 5,8
14 Sośnica - Makoszowy 0,0 4,6 10,6 15,2
15 Szczygłowice 0,1 11,1 2,1 13,3
16 Wujek 0,0 3,5 1,7 5,2
17 Rydułtowy - Anna 0,0 5,1 2,9 8,0
18 Chwałowice 0,2 2,4 1,2 3,8
19 Knurów 0,0 3,7 0,7 4,4
RAZEM 7,7 138,4 113,7 259,8
Z zestawienia wynika, że metan ujmowano w 2009 roku z następujących z
ródeł
·ð 138,4 mln m3  z wyrobisk eksploatacyjnych (Å›ciany), (53,4%)
·ð 113,7 mln m3  ze zrobów zza tam izolacyjnych, (43,8%)
·ð 7,7 mln m3  z wyrobisk korytarzowych, (2,8%)
Efektywność odmetanowania wyniosła 30,4%.
Z ogólnej ilości ujętego metanu odmetanowaniem, która wyniosła 259,8 mln m3,
zagospodarowano 159,5 mln m3.
Efektywność wykorzystania ujętego metanu wyniosła 61,4%.
Metan ujmowany przez podziemne stacje odmetanowania w kopalniach:  Wu-
jek ,  Chwałowice ,  Knurów i  Rydułtowy-Anna , odprowadzony był do zużytego
prÄ…du powietrza
Zestawienie ujętego i zagospodarowanego metanu zestawiono w tablicy 4.
Tablica 4. Zagospodarowanie ujętego metanu z odmetanowania kopalń w 2009r
efektywne
ujęcie straty wykorzystanie
Lp. Kopalnia wykorzystanie
mln m3/rok mln m3/rok mln m3/rok %
1 Brzeszcze-Silesia 37,4 0,1 37,3 99,8
2 Zofiówka 15,4 0,8 14,6 94,8
3 Pniówek 44,6 5,2 39,4 88,3
4 Jas-Mos 9,6 1,4 8,2 85,4
5 Jankowice 7,8 0,6 7,2 92,3
6 Budryk 15,1 4,9 10,2 67,5
7 Halemba - Wirek 7,5 3,3 4,2 56,2
8 Mysłowice-Wesoła 10,2 4,3 5,9 57,8
9 Marcel 3,8 2,1 1,7 44,7
10 Borynia 4,0 1,5 2,5 62,5
11 Krupiński 44,1 24,0 20,1 45,6
12 Staszic 4,6 2,9 1,7 37,0
13 Bielszowice 5,8 3,6 2,2 37,9
14 Sośnica - Makoszo- 15,2 13,0 2,2 14,5
ZAGROŻENIE GAZOWE
wy
15 Szczygłowice 13,3 11,2 2,1 15,8
16 Wujek 5,2 5,2
Metan ujmowany w podziemnych sta-
17 Rydułtowy - Anna 8,0 8,0
cjach odmetanowania kierowany był w
18 Chwałowice 3,8 3,8
całości do prądu powietrza wylotowego
19 Knurów 4,4 4,4
RAZEM 259,8 100,3 159,5 61,4
Zestawienie kształtowania się metanowości bezwzględnych, ilości ujętego i zago-
spodarowanego metanu oraz wydobycia w czynnych kopalniach węgla kamiennego w
latach 1999-2009 przedstawiono w tablicy 5
Tablica 5. Kształtowanie się metanowości całkowitej, ilości ujętego i zagospodarowanego metanu
oraz wydobycia w kopalniach węgla kamiennego w latach 1999-2009
Rok
Wyszczególnienie
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Metanowość całkowita (mln
744,5 746,9 743,7 752,6 798,1 825,9 851,1 870,3 878,9 880,9 855,7
m3/rok)
Ilość ujętego metanu (mln
216,1 216,1 214,3 207,3 227,1 217,2 255,3 289,5 268,8 274,2 259,8
m3/rok)
Ilość zagospodarowanego
136,9 124,0 131,5 122,4 127,8 144,2 144,8 158,3 165,7 156,5 159,5
metanu (mln m3/rok)
Ilość kopalń węgla kamiennego 47 42 42 42 41 39 33 33 31 31 31
Wydobycie węgla kamiennego
110,4 102,5 102,6 102,1 100,4 99,5 97,1 94,3 87,4 83,6 77,3
(mln ton)
1.3. Stan zagrożenia wyrzutami metanu i skał kopalń węgla kamiennego
Wyrzuty gazów i skał oraz wstrząsy górotworu w otoczeniu metanowego złoża
towarzyszące podziemnej eksploatacji kopalin, należą do zjawisk najbardziej niebez-
piecznych o bardzo gwałtownym przebiegu. W ostatnich kilkunastu latach obserwuje
się towarzyszące wstrząsom wysokoenergetycznym zdarzenia wzmożonych wypły-
wów metanu do wyrobisk usytuowanych w otoczeniu silnie metanowego złoża. Stru-
mień objętości metanu wydzielającego się do wyrobiska zależy od lokalizacji ogniska
wstrząsu, stopnia zniszczenia struktury pokładu oraz jego nasycenia metanem. Przy
wyrzucie gazów i skał objętość gazu wydzielającego się do wyrobiska jest większa,
niż ma to miejsce po wysokoenergetycznych wstrząsach, jednakże oba zjawiska stwa-
rzają zagrożenie dla rejonu robót górniczych, jak również w wyrobiskach na drodze
odprowadzania powietrza do szybu wydechowego. Załoga zatrudniona w wyrobisku,
w strefie bezpośredniego oddziaływania wyrzutu, może ulec rażeniu masami powy-
rzutowymi lub uduszeniu na skutek powstania atmosfery niezdatnej do oddychania.
Jednocześnie odprowadzenie metanu z powietrzem z miejsca wyrzutu drogami wenty-
lacyjnymi w rejonie i poza nim powoduje najczęściej czasowe powstanie zagrożenia
wybuchowego.
Wyrzuty gazów i skał są trudno prognozowalne i często brak jest wcześniejszych
symptomów narastania tego zagrożenia. W południowo-zachodniej i południowej
części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego w ostatnich latach miały miejsce zjawi-
ZAGROŻENIE GAZOWE
ska gazogeodynamiczne w czasie prowadzenia robót górniczych w kopalniach:  Zo-
fiówka ,  Pniówek ,  Brzeszcze , bez wcześniejszych objawów zagrożenia wyrzuto-
wego. W przyszłości należy liczyć się z możliwością wystąpienia zjawisk wyrzuto-
wych w innych kopalniach metanowych, szczególnie w strefach zaburzeń geologicz-
nych i tektonicznych, w obszarach o podwyższonej metanonośności złoża. W świetle
powyższego szczególną uwagę zwrócić należy na prognozowanie zagrożenia w drą-
żonych wyrobiskach w oparciu o analizę tektoniki i zalegania pokładu, warunki gazo-
we oraz pomiary parametrów wyrzutowych, w tym wyniki badań własności sorpcyj-
nych węgla.
Aktualnie zagrożenie wyrzutami gazów i skał występuje w trzech kopalniach wę-
gla kamiennego wchodzących w skład Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. w Jastrzę-
biu Zdroju tj.: Zofiówka ,  Pniówek i  Borynia .
W dniu 23.08.2002 r. w drążonej lunecie rurowej do szybu II na poziomie 1000m
w KWK ,,Pniówek w Pawłowicach nastąpił wyrzut metanu i skał o objętości mas
powyrzutowych ok. 250 m3 oraz objętości metanu 55 tys. m3. Nikt z zatrudnionych w
rejonie górników nie uległ wypadkowi. Dyspozytor kopalni po zarejestrowaniu wyso-
kich stężeń metanu w lunecie rurowej wyłączył napięcie elektryczne w kopalni nie
dopuszczając do inicjału wybuchu metanu od urządzeń elektrycznych.
W KWK  Zofiówka w dniu 22 listopada 2005 roku w przodku drążonego chod-
nika transportowego D-6 w pokładzie 409/4 w partii D na poziomie 900m miał miej-
sce wyrzut metanu i skał. W wyniku zdarzenia trzech górników bezpośrednio zatrud-
nionych w przodku uległo wypadkom śmiertelnym, w wyniku przysypania masami
powyrzutowymi.
W Głównym Instytucie Górnictwa Kopalni Doświadczalnej  Barbara prowadzo-
ne są na najnowszej generacji mikrowadze IGA, badania własności sorpcyjnych węgli
z pokładów zagrożonych i skłonnych do zjawisk gazogeodynamicznych. Wyniki
przeprowadzonych badań pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków:
1. Z głębokością zalegania pokładów obniża się pojemność sorpcyjna węgli, co przy
wysokiej metanonośności pokładów węgla przyczynia się do występowania duże-
go gradientu ciśnienia metanu skierowanego od pokładów do wyrobisk, tym sa-
mym powoduje zwiększenie skłonności pokładów do zagrożenia wyrzutami meta-
nu i skał.
2. Węgle bardziej zmetamorfizowane charakteryzują się mniejszą zawartością części
lotnych, co daje możliwość akumulacji większej ilości metanu w jednostce objęto-
ści zwiększając predyspozycje tych węgli do występowania zjawisk wyrzutowych.
3. W warunkach wysokiego nasycenia pokładów węgla metanem, złożona tektonika
południowo  zachodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego jest główną
przyczyną predyspozycji pokładów do występowania zjawisk wyrzutowych.
Obecność w złożu antyklin, nasunięć, sfałdowań i uskoków zamkniętych, w któ-
rych występują zmylonityzowane węgle i struktury porowate skał, a wraz z nimi
strefy spiętrzenia gazowego nasycone metanem wolnym są czynnikiem, który w
zasadniczym stopniu wpływa na zagrożenie wyrzutami metanu i skał.
4. Analiza uwarunkowań geologicznych i gazowych w kopalniach Górnośląskiego
Zagłębia Węglowego wskazuje na potencjalną możliwość występowania wyrzu-
ZAGROŻENIE GAZOWE
tów gazów i skał w jego południowo-zachodniej i południowej części, gdzie złoże
ulegało przeobrażeniom strukturalnym powodując silną mylonityzację powodują-
cą obniżenie zwięzłości pokładów węgla.
1.4. Profilaktyka metanowa kopalń węgla kamiennego
1.4.1. Statystyka wypadkowości w latach 1999  2009
Poniższa tablica przedstawia zestawienie zapaleń i wybuchów metanu wraz z za-
istniałymi wypadkami w latach 1999 2009.
Tablica 6. Zestawienie zapaleń i wybuchów metanu wraz z zaistniałymi wypadkami w latach 1999
2008
Określenie
Lp. Kopalnia Data Inicjał Wypadki Uwagi
miejsca
1 Morcinek 24.06.1999 roboty spawalnicze szyb w likwidacji 9 lekkich wybuch
Katowice-
2 30.09.2000 prawdopodobnie papierosy ściana 2 lekkie zapalenie
Kleofas
3 śmiertelne
iskry mechaniczne od likwidowany
3 Rydułtowy 23.03.2002 5 ciężkich wybuch
przenośnika chodnik za ścianą
2 lekkie
iskrzenie tarciowe skał
4 Budryk 17.07.2002 ściana - zapalenie
zawałowych
1 śmiertelny
iskry mechaniczne od zapalenie i
5 Pniówek 05.09.2002 ściana 7 ciężkich
kombajnu wybuch
5 lekkich
rejon skrzyż. ściany
pożar szczelinowy płotu 13 ciężkich
6 Bielszowice 24.02.2003 z chodn. wentyla- zapalenie
wzdłuż zrobów zawałowych 19 lekkich
cyjnym
rejon skrzyż. ściany 1 śmiertelny
iskry mechaniczne od
7 Brzeszcze 01.04.2003 z chodn. wentyla- 6 ciężkich zapalenie
kombajnu
cyjnym 5 lekkich
iskry mechaniczne od
8 Zofiówka 10.06.2003 ściana - zapalenie
kombajnu
rejon skrzyż. ściany 3 śmiertelne
pożar endogeniczny w zapalenie i
9 Sośnica 07.11.2003 z chodn. wentyla- 1 ciężki
zrobach zawałowych ściany wybuch
cyjnym 6 lekkich
iskry mechaniczne od
10 Budryk 17.08.2004 chodnik w drążeniu - zapalenie
kombajnu
iskry mechaniczne od
11 Halemba 03.03.2005 ściana - zapalenie
kombajnu
rejon skrzyż. ściany
12 Sośnica 17.05.2005 roboty strałowe z chodn. wentyla- - zapalenie
cyjnym
13 Staszic 25.10.2005 prawdopodobnie papierosy chodnik w likwidacji 2 ciężkie zapalenie
14 Szczygłowice 11.05.2006 iskry odbieraka prądu przecinka III 8 lekkich zapalenie
zapalenie,
likwidowana ściana
15 Halemba 21.11.2006 komisja 23 śmiertelne wybuch metanu i
nr 1
pyłu węglowego
iskry mechaniczne
16 Halemba 23.05.2007 Chodnik w drążeniu - zapalenie
od kombajnu
rejon skrz. ściany z
17 Pokój 28.07.2007 roboty strzałowe chodnikiem. 4 lekkie zapalenie
wentylacyjnym
zapalenie i
18 Bielszowice 2.09.2007 roboty strzałowe ściana -
wybuch
ZAGROŻENIE GAZOWE
iskry mechaniczne
19 Budryk 30.10.2007 Chodnik w drążeniu - zapalenie
od kombajnu
Mysłowice- 2 śmiertelne zapalenie
20 13.01.2008 samozapalenie się węgla Rozcinka
Wesoła 1 lekki i wybuch
6 śmiertelnych
Rejon ściany F-22 zapalenie i
21 Borynia 04.06.2008 komisja 5 ciężkich
pokł. 405/1łg wybuch
12 lekkich
20 śmiertelnych
Wujek Ruch zapalenie i
22 18.09.2009 komisja Ściana 5 25 ciężkich
ÅšlÄ…sk wybuch
9 lekkich
Iskry mechaniczne od Strefa uskokowa
23 Zofiówka 20.10.2009 - zapalenie
kombajnu ściany E8
W dniu 18 września 2009 r. w KWK  Wujek  Ruch  Śląsk w Rudzie Śląskiej
w ścianie 5 w pokładzie 409 zaliczonym do IV kategorii zagrożenia metanowego na-
stąpiło zapalenie i wybuch metanu. W wyniku zdarzenia śmierć poniosło 20 górni-
ków, 25 doznało ciężkich a 9 lekkich obrażeń ciała. Trwają prace komisji powołanej
przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego dla zbadania przyczyn i okoliczności
zdarzenia.
W dniu 20 paz
dziernika 2009 r. w KWK  Zofiówka w Jastrzębiu Zdroju w stre-
fie uskokowej ściany E8 w pokładzie 418/1 zaliczonym do IV kategorii zagrożenia
metanowego podczas urabiania kombajnem nastąpiło zapalenie metanu. Zapalenie
metanu nastąpiło przy urabianiu skał skłonnych do iskrzenia zapalając metan w rejo-
nie uskoku. Metanowość bezwzględna środowiska ściany nie przekroczyła 5 m3
CH4/min. W strefie uskokowej wypływającego metanu wolnego była przyczyną jego
zapalenia. Żaden z pracowników nie uległ wypadkowi.
1.4.2. Zagrożenia i strategia w profilaktyce metanowej kopalń węgla
kamiennego
Wyniki badań i analiz wskazują jednoznacznie na pojawienie się następujących
czynników rzutujących na powstanie niebezpiecznych zdarzeń związanych z metanem
a mianowicie:
·ð w szeregu kopalniach wraz ze schodzeniem z eksploatacjÄ… na wiÄ™kszÄ… gÅ‚Ä™bokość
wzrasta stan zagrożenia metanowego, przy czym tendencja przyrostu zagrożenia
jest znacznie wyższa od przyrostu głębokości prowadzonych robót górniczych,
·ð w wyniku uzasadnionego wprowadzania na szerokÄ… skalÄ™ wzrostu koncentracji
wydobycia tj. długości ścian oraz postępów generalnie zwiększyło się wydzielanie
metanu z otoczenia do wyrobisk środowiska ścian,
·ð zaznacza siÄ™ zjawisko wystÄ™powania wysokiego wydzielania metanu w Å›cianach
eksploatowanych w kopalniach uznanych dotychczas za słabo metanowe, które
nie są przygotowane do realizowania profilaktyki, szczególnie w zakresie stoso-
wania odmetanowania.
Sukcesywne zwiększenie ilości wydzielającego się metanu do rejonów eksploata-
cyjnych w ostatnich kilkunastu latach wymusiło opracowanie kryteriów bezpieczeń-
stwa stosowanych zarówno na etapie projektowania jak i prowadzenia eksploatacji. W
Głównym Instytucie Górnictwa opracowano, w latach 1998-2008, Instrukcje Nr 10,
ZAGROŻENIE GAZOWE
14, 17, 18 i 19 które są pomocne praktykom górnictwa przy klasyfikacji, ocenie i
identyfikacji poziomu zagrożenia metanowego w kopalniach węgla kamiennego i soli.
Prace naukowo-badawcze wykonywane na przestrzeni ostatnich lat ukierunkowa-
ne zostały na rozwiązywanie zagadnień w zakresie kształtowania się zagrożenia meta-
nowego w warunkach rosnącej koncentracji wydobycia, co pozwoliło na sformułowa-
nie następujących wniosków:
1. Przy przewietrzaniu ścian sposobem na U (po caliz
nie węglowej), o metanowości
bezwzględnej powyżej 40 m3CH4/min, klasyczne sposoby odmetanowania nie są
wystarczajÄ…ce dla bezpiecznego prowadzenia eksploatacji.
2. Wzrost efektywności odmetanowania ścian przewietrzanych sposobem na U (po
caliz
nie węglowej) będzie stanowił podstawowe kryterium dla utrzymania wyso-
kiej koncentracji wydobycia.
3. Projektowanie eksploatacji w silnie metanowej partii złoża powinno być poprze-
dzone wstępną prognozą wielkości wydzielania metanu do środowiska ścian wraz
z określeniem niezbędnej efektywności odmetanowania.
4. W warunkach projektowania eksploatacji ścianami o wysokim wydzielaniu meta-
nu, a przewietrzanych sposobem na U (po caliz
nie węglowej), jedynie odmetano-
wanie z zastosowaniem specjalnie wykonanych chodników drenażowych lub wy-
robisk istniejących o korzystnej ich lokalizacji nad eksploatowaną ścianą, zapew-
niają uzyskanie efektywności odmetanowania w przedziale 70-80%.
5. Zwrócenie większej uwagi w kopalniach eksploatujących silnie metanowe pokła-
dy na zapewnienie większej efektywności odmetanowania, będzie decydowało o
ich zdolności wydobywczej oraz bezpieczeństwie eksploatacji.
Dokonanie obiektywnej oceny występujących zagrożeń powinno być oparte o
wyniki przeprowadzonych badań, doświadczenia uzyskane w trakcie wcześniejszego
prowadzenia robót górniczych oraz obliczenia prognostyczne.
1.4.3. Ocena wyposażenia kopalń metanowych w aparatu rę kontrolno-
pomiarowÄ…
Aktualny stan technicznego wyposażenia kopalń oraz rozwiązania oferowane
przez producentów pozwalają na pełną realizację systemów monitoringu w przedsta-
wionym niżej zakresie.
·ð pomiar zawartoÅ›ci metanu w miejscach możliwego powstania zagrożenia, w tym
zagrożenia powstania wysokich stężeń metanu pod przenośnikiem ścianowym,
·ð pomiar zawartoÅ›ci metanu w rurociÄ…gach odmetanowania,
·ð w miarÄ™ możliwoÅ›ci i koniecznoÅ›ci automatyczne sterowanie sieci odmetanowa-
nia w zależności od stężenia metanu w rurociągu i wyrobiskach,
·ð pomiar prÄ™dkoÅ›ci (wydatku) powietrza w wyrobiskach i stężenia metanu wynika-
jącego ze zmian przepływu powietrza,
·ð stan zamkniÄ™cia tam wentylacyjnych, które majÄ… wpÅ‚yw na intensywność przewie-
trzania wyrobisk, a także na zmiany rozkładu potencjału aerodynamicznego w
środowisku ściany,
ZAGROŻENIE GAZOWE
·ð pomiar zawartoÅ›ci innych gazów (np. tlenu, tlenku wÄ™gla, dwutlenku wÄ™gla) jeżeli
występuje możliwość powstania zagrożenia,
Obowiązujące przepisy bezpieczeństwa nakładają obowiązek stosowania meta-
nometrii automatycznej o skróconym czasie repetycji pomiarów lub o pomiarze cią-
głym dla nowo budowanych central oraz w przypadkach, gdy zagrożenie metanowe
występuje w układzie skojarzonym z zagrożeniem tąpaniami. W przepisach określono
warunki minimalne co do ilości i miejsc zabudowy czujników metanometrycznych
oraz przepływu powietrza. W ścianach o wysokiej koncentracji wydobycia, prowa-
dzonych w warunkach dużego zagrożenia metanowego, spełnienie tylko wymagań
przepisów nie zawsze jest wystarczające. Dla ścian tych staje się konieczne ciągłe
monitorowanie stanu parametrów bezpieczeństwa i produkcji w aspekcie ich wpływu
na stan zagrożenia metanowego, stan przewietrzania i odmetanowania oraz kontroli
pozostałych zagrożeń.
System monitorowania parametrów bezpieczeństwa i produkcji powinien
uwzględniać sposób ostrzegania i powiadamiania załogi o zaistniałym zagrożeniu.
Podobnie jak w latach ubiegłych, kontrola stanu zagrożenia metanowego w ko-
palniach węgla kamiennego oparta jest przede wszystkim na metanomierzach indywi-
dualnych typu VM-1p, VM-1z, VM-1m. i M.-1ca, metanomierzach do ciągłego po-
miaru metanu Signal-2 oraz metanomierzach interferencyjnych MG-1, MG-3, SzI-3,
SzI-10 i R7 i Riken.
Na kombajnach instalowane sÄ… metanomierze typu MK-1. Natomiast automa-
tyczny pomiar stężeń metanu w kopalniach oparty jest głównie na dyspozytorniach
typu CTT-63/40U, CMM-20, CMC-1/2 i centralach CST-40, które współpracują z
Systemami kontroli atmosfery typu SMP-NT opartych o centrale typu CMC-3MS.
Coraz częściej używane są metanomierze przenośne indywidualne, głównie firm Au-
er, Draeger, Oldham i Trolex. oraz doskonalsze przyrządy przenośne indywidualne np.
metanomierz-eksperymetr  PACEX firmy Draeger lub G-700-GfG firmy Mentor
Aktualnie pod względem ilościowym wyposażenie kopalń w aparaturę kontrolno-
pomiarowÄ… jest wystarczajÄ…ce.
1.5. Wnioski i stwierdzenia
1. Zagrożenie metanowe w polskim górnictwie węgla kamiennego, pomimo obniża-
nia się wielkości wydobycia węgla kamiennego od lat 90. jest nadal bardzo du-
że. Wynika to głównie ze zwiększenia się metanonośności złóż wraz z głęboko-
ścią prowadzenia eksploatacji w warunkach rosnącej koncentracji wydobycia.
2. Wydobycie roczne kopalń w 2009 roku (bez Siltech Sp. z o.o.) wyniosło 77,3
mln Mg i było mniejsze od wydobycia w 2008 roku o około 6,1 mln Mg.
3. W 2009 roku udział pokładów metanowych w całkowitym wydobyciu w y-
niósł około 62,3 mln Mg co stanowi 80,5% wydobycia.
4. W 2009 roku spośród 27 kopalń metanowych, obecność metanu w rej o-
nach i grupowych prÄ…dach wylotowych stwierdzono w 23 kopalniach.
5. Odnotowano niewielki spadek całkowitej metanowości bezwzględnej kopalń z
V = 880,9 mln m3/rok w 2008 roku do V = 855,7 mln m3/rok w 2009 roku.
ZAGROŻENIE GAZOWE
6. Największy przyrost metanowości bezwzględnej w stosunku do roku 2008 stwier-
dzono w kopalniach:  Mysłowice-Wesoła o 9,3 mln m3/rok i  Brzeszcze-Silesia o
7,7 mln m3/rok, natomiast największy spadek metanowości bezwzględnej w stosun-
ku do roku 2008 stwierdzono w kopalniach:  Krupiński o 21,4 mln m3/rok i  Zo-
fiówka o 10,4 mln m3/rok.
7. W 2009 roku w 19 kopalniach w sposób stały stosowano odmetanowanie. Całko-
wita ilość metanu ujętego rurociągami odmetanowania zmniejszyła się z 274,2 mln
m3/rok w 2008r do 259,8 mln m3/rok w 2009 roku.
8. RurociÄ…gami odmetanowania ujmowano w 2009 roku w kopalniach metan z na-
stępujących z
ródeł: wyrobisk eksploatacyjnych  138,4 mln m3, zza tam izolują-
cych zroby  113,7 mln m3 oraz wyrobisk korytarzowych  7,7 mln m3.
9. Spośród kopalń stosujących odmetanowanie największą efektywność wykorzysta-
nia metanu uzyskano w kopalniach:  Brzeszcze-Silesia ,  Zofiówka ,  Pniówek ,
 Jas-Mos i  Jankowice .
10. Z całkowitej ilości metanu 259,8 mln m3/rok ujętego w 2009 roku, wykorzystano
159,5mln m3/rok, pozostałą część tj. 100,3mln m3/rok wypuszczono do powietrza
atmosferycznego. Zatem efektywność wykorzystania ujętego metanu wyniosła
61,4%.
11. Ujęcie metanu rurociągami odmetanowania, pozwala na jego wykorzystanie do
celów gospodarczych. Mieszaninę metanu z powietrzem spala się w silnikach
gazowych wytwarzajÄ…cych energie skojarzonÄ… (elektrycznÄ… i cieplnÄ…).
12. Przy stosowanym odmetanowaniu w rejonach ścian uzyskuje się przeciętnie efek-
tywność odmetanowania w wysokości około 40%. W ścianach o wysokiej koncen-
tracji wydobycia efektywność ta może okazać się zbyt mała dla zapewnienia bez-
pieczeństwa w wyrobiskach rejonów eksploatacyjnych. Staje się, zatem koniecz-
ne przeanalizowanie możliwości i celowości stosowania drenażu warstw stro-
powych za pomocą specjalnie wykonanych wyrobisk górniczych, jak w warun-
kach KWK  Brzeszcze-Silesia ,  Mysłowice-Wesoła i  Sośnica-Makoszowy .
13. Rosnąca koncentracja wydobycia w pokładach średnio i silnie metanowych wy-
musza wprowadzenie metody oceny poziomu zagrożenia wentylacyjno-
metanowego na etapie projektowania eksploatacji dla określenia bezpiecznej wiel-
kości projektowanego wydobycia.
2. ZAGROŻENIE POŻAROWE*
2.1. Wprowadzenie
Raport o stanie zagrożenia pożarowego w kopalniach węgla kamiennego opraco-
wano na podstawie opisu akcji przeciwpożarowych sporządzonych przez kopalnie i
CSRG oraz informacji uzyskanych w Wyższym Urzędzie Górniczym. Ponadto korzy-
stano z prac GIG dotyczących statystyki i prewencji pożarowej.
W raporcie przedstawiono szczegółowo stan zagrożenia pożarowego w kopal-
niach w 2009 roku i kształtowanie się tego zagrożenia w ostatnim dziesięcioleciu, tj.
w latach od 2000 do 2009.
2.2. Stan zagrożenia pożarowego w kopalniach w 2009 roku
W 2009 roku w wyrobiskach podziemnych kopalń węgla kamiennego powstało
11 pożarów, w tym dziesięć pożarów endogenicznych i jeden pożar egzogeniczny.
Wydobycie węgla (netto) w 2009 roku wyniosło 77,5 mln ton.
Zatem wskaz
nik pożarowości (W) dla L = 11 pożarów i wydobycia rocznego T =
77,5 mln ton wynosi:
L pożarów
11
W = = = 0,14
77,5
T 1 mln ton węgla
W tablicy 5.1. przedstawiono charakterystykę pożarów podziemnych zaistniałych
w 2009 roku.
2.3. Opis akcji przeciwpożarowych
2.3.1. Pożary endogeniczne
1. KWK Halemba-Wirek (Ruch Wirek)
W dniu 03.03.2009 r. (o godz. 5:09) nastąpiło samozapalenie węgla w pułapie
węglowym upadowej 2A na poz. 636m w pokł. 504. Pożar miał miejsce w pustce nad
obudową wypełnionej drewnem. Wyrobisko to było przewietrzane wentylacją odrębną
lutniowÄ….
Pożar został wykryty przez czujnik tlenku węgla CO-metrii automatycznej.
W strefie zagrożenia pożarowego nie było ludzi.
*
Autorzy: dr inż. J. Cygankiewicz, mgr inż. D. Gapiński, mgr inż. B. Kołodziejczyk, mgr inż. S. Słowik,
mgr inż. M. Więckowski.
ZAGROŻENIE POŻAROWE
PokÅ‚ad 504 o gruboÅ›ci okoÅ‚o 2 m i nachyleniu okoÅ‚o 5° zostaÅ‚ zaliczony do I ka-
tegorii zagrożenia metanowego, klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego oraz
III stopnia zagrożenia tąpaniami.
Węgiel z pokładu 504 został zakwalifikowany do II grupy samozapalności, jako
węgiel o małej skłonności do samozapalenia. Okres inkubacji pożaru dla tego węgla
wynosi 78 dni.
Pożar został ugaszony aktywnie za pomocą wody.
Akcję przeciwpożarową zakończono w dniu 03.03.2009 r. o godzinie 19:08. Ak-
cja trwała 14 godzin.
2. ZG Piekary [1]
W dniu 5.03.2009 r. (o godz. 15:15) nastąpiło samozapalenie węgla w zlikwido-
wanym chodniku wentylacyjnym w pokładzie 504, który miał wentylacyjne połącze-
nie z szybikiem 411. Powietrze zużyte z tego szybika było odprowadzane do szybu
wentylacyjnego  Dołaki .
Pożar został zasygnalizowany przez czujnik CO-metrii automatycznej, który zo-
stał zainstalowany w przekopie odstawczym na poz. 303 m. Wzrost tlenku węgla do
wartości 42ppm stwierdził dyspozytor ruchu kopalni. Kontrola wyrobisk w rejonie
tego czujnika stwierdziła wypływ dymu ze zlikwidowanego chodnika wentylacyjnego
w pokładzie 504 do szybika 411.
Ze strefy zagrożenia pożarowego wycofano 3 pracowników bez użycia aparatów
ucieczkowych.
PokÅ‚ad 504 o gruboÅ›ci 2,2 do 2,6 m i nachyleniu 8° byÅ‚ zaliczony zostaÅ‚ do klasy
B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego oraz został uznany jako niemetanowy i nie
zagrożony tąpaniami.
Węgiel z pokładu 504 został zakwalifikowany do V grupy samozapalności jako
węgiel o bardzo dużej skłonności do samozapalenia. Okres inkubacji pożaru dla tego
węgla wynosi 20 dni.
Pożar został ugaszony przez zamurowanie tamą wylotu z zlikwidowanego chod-
nika wentylacyjnego do szybika 411 oraz przez podawanie wody do otamowanej
przestrzeni. Dla transportu materiałów do budowy tamy murowej i instalacji rurociągu
podsadzkowego z poz. 395m do tamy murowej wykorzystano umiejętności grupy
ratowników wysokościowych CSRG, gdyż w szybiku tym nie było żadnych środków
transportowych, a intensywny wypływ wody utrudniał montaż rurociągu.
Akcję przeciwpożarową zakończono w dniu 06.03.2009 r. (o godz. 22:10). Akcja
trwało około 1,5 doby.
3. KWK Chwałowice [2]
W dniu 19.04.2009 r. (o godz. 9:25) nastąpiło samozapalenie węgla w stropie wę-
glowym pochylni transportowej PI w pokładzie 404/5 w odległości 310 m od wlotu do
tej pochylni. Wlot do pochylni znajdował się na poziomie 550 m, a jej wylot na poz.
390 m.
Pożar został zasygnalizowany przez czujnik CO-metrii automatycznej, zainstalo-
wany w prÄ…dzie grupowym przed wlotem do szybu wentylacyjnego VII. Wzrost tlen-
ku węgla do wartości 33ppm zauważył dyspozytor ruchu kopalni. Wysłana do tego
ZAGROŻENIE POŻAROWE
rejonu osoba dozoru stwierdziła w pochylni transportowej PI wydobywające się dymy
ze stropu tego wyrobiska. W tym miejscu pokł. 404/5 był pozostawiony w stropie
pochylni. W strefie zagrożenia pożarowego nie było ludzi.
PokÅ‚ad 404/5 o gruboÅ›ci okoÅ‚o 3,8 m i nachyleniu 15° zostaÅ‚ zaliczony do I kat.
zagrożenia metanowego, klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego i został
uznany jako nietÄ…piÄ…cy.
Węgiel z pokładu 404/5 został zakwalifikowano do V grupy skłonności do samo-
zapalenia jako węgiel o bardzo dużej skłonności. Okres inkubacji pożaru dla tego wę-
gla wynosi 34 dni.
Pożar został ugaszony aktywnie przez wybranie palącego się węgla ze stropu tego
wyrobiska i schłodzenie stropu i ociosu pochylni transportowej PI wodą.
Akcję przeciwpożarową zakończono w dniu 19.04.2009 r. (o godz. 14:35). Akcja
trwała 5 godzin.
4. KWK Staszic [3]
W dniu 03.05.2009 r. (o godz. 23:14) metaniarz pobierając próby powietrza ze
zrobów, na wylocie likwidowanej ściany 9b-S w pokładzie 510 zauważył dymy. W
tym czasie czujniki tlenku węgla zabudowane w prądzie powietrza wylotowego tego
rejonu wykazały stężenie 200 ppm CO. Do dnia pożaru zdołano już wytransportować
z likwidowanej ściany 9b-S kombajn i przenośnik ścianowy. Ściana była wyposażona
w 119 sekcji obudowy zmechanizowanej.
Ze strefy zagrożenia pożarowego wycofano 25 pracowników bez użycia aparatów
ucieczkowych.
PokÅ‚ad 510 o gruboÅ›ci okoÅ‚o 10 m i nachyleniu do 6° byÅ‚ wybierany na gÅ‚Ä™boko-
ści 900 m. Eksploatowano z zawałem stropu warstwę III (przystropową) pokładu 510
o grubości 3 m. W polu ściany 9b-S występowały uskoki o zrzutach do 2,2 m, przy
których pozostawiane były resztki węgla.
Pokład 510 został zaliczony do IV kat. zagrożenia metanowego, klasy B zagroże-
nia wybuchem pyłu węglowego i III stopnia zagrożenia tąpaniami.
Węgiel z pokładu 510 został zakwalifikowany do III grupy samozapalności jako
węgiel o średniej skłonności do samozapalenia. Okres inkubacji pożaru dla tego węgla
wynosi 62 dni.
Do akcji przeciwpożarowej przystąpiono w dniu 3.05.2009 r. po pojawieniu się
dymów na wylocie ściany 9b-S. Szybki rozwój pożaru mógł być spowodowany zapa-
leniem metanu. SytuacjÄ™ pogorszyÅ‚ wstrzÄ…s o energii 4·103 kJ, który wystÄ…piÅ‚
04.05.2009 r. jego ognisko zlokalizowano 80 m za frontem ściany.
Pożar zlikwidowano pasywnie przez zbudowanie dwóch tam przeciwwybucho-
wych i jednego korka wodnego, który spełniał parametry wytrzymałościowe korka
przeciwwybuchowego. Największe trudności wystąpiły przy budowie wylotowej tamy
przeciwwybuchowej z uwagi na wysoką temperaturę i słabą widoczność w dymach.
Dlatego wyrobisko to najpierw podsadzono piaskiem, a następnie wykonano w nim
przeciwwybuchowy korek podsadzkowy o długości 16m.
Akcję przeciwpożarową zakończono w dniu 16.05.2009 r. (o godz. 6:06). Akcja
trwała 13 dni.
ZAGROŻENIE POŻAROWE
5. KWK  Sośnica-Makoszowy (Ruch  Sośnica )
W dniu 6.08.2009r. (o godz. 9:45) zaistniał pożar z samozapalenia węgla w zro-
bach czynnej ściany zawałowej 7C9w w pokładzie 408/4 na poz. 840m.
Nagły wzrost tlenku węgla od 10 do 170 ppm zarejestrował czujnik CO-metrii au-
tomatycznej, zainstalowany w prądzie powietrza wylotowego ściany 7C9w.
Ze strefy zagrożenia pożarowego wycofano 167 pracowników bez użycia apara-
tów ucieczkowych.
Pokład 408/4 o grubości 1,9 do 4,1 m i nachyleniu 20o na poz. 840 m został zali-
czony do IV kat. zagrożenia metanowego, klasy B zagrożenia wybuchem pyłu wę-
glowego i I stopnia zagrożenia tąpaniami
Węgiel z pokładu 408/4 został zakwalifikowany do II grupy samozapalności jako
węgiel o małej skłonności do samozapalenia. Okres inkubacji pożaru dla tego węgla
wynosi 56 dni.
Pożar zlikwidowano przez czasowe otamowanie czynnej ściany 7C9w za pomocą
dwóch tam przeciwwybuchowych zbudowanych w chodnikach przyścianowych na
wlocie i wylocie ściany.
Akcję przeciwpożarową zakończono w dniu 12.08.2009 r. (o godz. 16:00). Akcja
trwała 6 dni.
6. KWK  Sośnica-Makoszowy (Ruch  Sośnica )
W dniu 11.08.2009 r. (o godz. 0:55) zgłoszono rozpoczęcie akcji przeciwpożaro-
wej w rejonie likwidowanej ściany 7D7 w pokładzie 407/2 na poz. 705 m.
W czasie likwidacji ściany 7D7 prowadzonej od 3.08.2009 r. stwierdzono objawy
samozagrzewania węgla w zrobach zawałowych tej ściany. W związku z tym, w ra-
mach prac profilaktycznych przystąpiono do otamowania pola ściany 7D7 za pomocą
dwóch tam przeciwwybuchowych z przełazami zbudowanych na wlocie i wylocie tej
ściany. W trakcie budowy tam w dniu 10.08.2009r. o godz. 22:30 nastąpiło samo-
czynne zamkniecie przełazów w tych tamach, prawdopodobnie na skutek wybuchu
gazów pożarowych w tamowanej przestrzeni. Następnie w dniu 11.08.2009 r. o godz..
0:55 nastąpił wypływ dymów spoza tamy do chodnika wentylacyjnego. Zarejestrowa-
ne przez czujnik CO stężenie tlenku węgla wynosiło 160 ppm. W związku z tym wy-
darzeniem dyspozytor ruchu kopalni podjął decyzję o rozpoczęciu akcji przeciwpoża-
rowej.
Ze strefy zagrożenia pożarowego wycofano 30 pracowników bez użycia aparatów
ucieczkowych.
Pokład 407/2 o grubości 1,9 m i nachyleniu 18o na poz. 705 m został zaliczony do
IV kat. zagrożenia metanowego, klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego i I
stopnia zagrożenia tąpaniami
Węgiel z pokładu 407/2 został zakwalifikowany do II grupy samozapalności jako
węgiel o małej skłonności do samozapalenia. Okres inkubacji pożaru dla tego węgla
wynosi 61 dni.
Po stwierdzeniu, że za zbudowanymi dwoma tamami przeciwwybuchowymi nie
ma mieszaniny gazów wybuchowych dokończono budowę tych tam.
Akcję przeciwpożarową zakończono w dniu 14.08.2009 r. (o godz. 7:35). Akcja
trwała 3 dni.
ZAGROŻENIE POŻAROWE
7. KWK Mysłowice-Wesoła (Ruch Wesoła)
W dniu 22.09.2009 r. (o godz. 1:30) stwierdzono samozapalenie węgla w stropie
nowo wydrążonego chodnika wentylacyjnego B-3 w pokładzie 510 na poz. 665 m.
Czujnik tlenku węgla CO-metrii automatycznej zabudowany w prądzie powietrza
wylotowego z chodnika B-3 wskazał stężenie tlenku węgla 100 ppm. W prądzie tym
pojawiły się dymy.
Ze strefy zagrożenia pożarowego wycofano 52 pracowników bez użycia aparatów
ucieczkowych.
PokÅ‚ad 510 o gruboÅ›ci 10 m i nachyleniu 7° na poz. 665 m zostaÅ‚ zaliczony do IV
kat. zagrożenia metanowego, klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego i III
stopnia zagrożenia tąpaniami.
Węgiel z pokładu 510 został zakwalifikowany do III grupy samozapalności jako
węgiel o średniej skłonności do samozapalenia. Okres inkubacji pożaru dla tego węgla
wynosi 61 dni.
Pożar zlikwidowano przez otamowanie chodnika wentylacyjnego B-3 za pomocą
korków wodnych o parametrach przeciwwybuchowych oraz przez podawanie azotu
do otamowanej przestrzeni.
Akcję przeciwpożarową zakończono w dniu 28.12.2009 r. (o godz. 6:15). Akcja
trwała 9 dni.
8. ZG Piekary [4]
W dniu 22.09.2009 r. (o godz. 4:24) osoba dozoru stwierdziła wydzielanie się
dymu spoza izolowanego wąskiego filaru węglowego między drążoną dowierzchnią
wentylacyjną II w pokładzie 510 (warstwa III - podstropowa) a zlikwidowaną w latach
70-tych ubiegłego wieku dowierzchnią taśmową w tym pokładzie. Stężenie tlenku
węgla wynosiło 60 ppm. Prawdopodobnie nastąpiło samozapalenie węgla w wąskim
filarze węglowym (tzw. płocie węglowym).
Ze strefy zagrożenia pożarowego wycofano 3 pracowników bez użycia aparatów
ucieczkowych.
Pokład 510 w rejonie dowierzchni wentylacyjnej II o grubości około 11 m i na-
chyleniu do 8o był wybierany na trzy warstwy na poz. 415 m.
Pokład 510 został zaliczony klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego oraz
został uznany jako niemetanowy i niezagrożony tąpaniami.
Węgiel z pokładu 510 został zakwalifikowany do V grupy samozapalności jako
węgiel o bardzo dużej skłonności do samozapalenia. Okres inkubacji pożaru dla tego
węgla wynosi 21 dni.
Pożar zlikwidowano przez wykonanie w ślepej dowierzchni wentylacyjnej 2, kor-
ka podsadzkowego o parametrach przeciwwybuchowych, a następnie podsadzono
część tej dowierzchni za tamą pyłami lotnymi.
Akcję przeciwpożarową zakończono w dniu 22.09.2009 r. (o godz. 17:47). Akcja
trwała ok. 13 godzin.
9. KWK Pniówek
W dniu 19.12.2009 r. (o godz. 1:50) powstał pożar endogeniczny w zrobach ścia-
ny W-3 w pokładzie 361 na poz. 830 m.
ZAGROŻENIE POŻAROWE
Pożar został wykryty za pomocą czujników tlenku węgla oraz przez pracownika.
Maksymalne wskazania czujnika tlenku węgla wynosiły 200 ppm.
Ze strefy zagrożenia pożarowego wycofano 30 pracowników w tym 4 osoby uży-
ły aparatów ucieczkowych.
PokÅ‚ad 361 o gruboÅ›ci 1,9 do 2,3 m i nachyleniu okoÅ‚o 12° na poz. 830 m. zostaÅ‚
zaliczony do IV kat. zagrożenia metanowego, klasy B zagrożenia wybuchem pyłu
węglowego i I stopnia zagrożenia tąpaniami.
Węgiel z pokładu 361 został zakwalifikowany do III grupy samozapalności jako
węgiel o średniej skłonności do samozapalenia. Okres inkubacji pożaru dla tego węgla
wynosił 60 dni.
Pożar zlikwidowano przez otamowanie pola ściany W-3 za pomocą trzech tam
przeciwwybuchowych. W czasie akcji przeciwpożarowej wtłoczono do otamowanej
przestrzeni 155 169 kg CO2 i 2915 m3 CH4.
Akcję przeciwpożarową zakończono w dniu 28.12.2009 r. (o godz. 6:15). Akcja
trwała 9 dni.
10. KWK Mysłowice-Wesoła (Ruch Mysłowice)
W dniu 29.12.2009 r. (o godz. 21:30) powstał pożar endogeniczny w zrobach li-
kwidowanej ściany zawałowej 401S prowadzonej w warstwie 2-giej pokładu 510 na
poz. 500 m.
Pożar został zasygnalizowany przez czujnik tlenku węgla CO-metrii automatycz-
nej.
Ze strefy zagrożenia pożarowego wycofano 13 osób bez użycia aparatów uciecz-
kowych.
Pokład 510 o grubości 10 m i nachyleniu 5o został zaliczony do IV kat. zagroże-
nia metanowego, klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego i I stopnia zagroże-
nia tÄ…paniami.
Węgiel z pokładu 510 został zakwalifikowany do V grupy samozapalności jako
węgiel o bardzo dużej skłonności do samozapalenia. Okres inkubacji pożaru dla tego
węgla wynosi 34 dni.
Pożar zlikwidowano przez zbudowanie dwóch korków podsadzkowych.
Akcję przeciwpożarową zakończono w dniu 31.12.2009 r. (o godz. 23:20). Akcja
trwała 2 dni.
2.3.2. Pożary egzogeniczne
1. KWK Sośnica-Makoszowy (Ruch Makoszowy) [5]
W dniu 9.05.2009 r. (o godz. 2:14) nastąpiło zapalenie metanu w zrobach zawa-
łowych ściany P43 w pokładzie 412/1. Zdarzenie to miało miejsce na zmianie C (kon-
serwacyjno-remontowej) gdy czterech pracowników przechodziło przez ścianę od
wlotu powietrza świeżego. Nagle poczuli oni podmuch gorącego powietrza spowodo-
wany prawdopodobnie zapaleniem metanu w zrobach ściany. Wtedy czujniki tlenku
węgla zabudowane w prądzie wylotowym ściany wskazały stężenie tlenku węgla
200ppm, a czujniki metanometryczne 1,5% CH4.
ZAGROŻENIE POŻAROWE
W strefie zagrożenia pożarowego było 36 pracowników, spośród których 4-ech
uległo poparzeniu. Wszystkich pracowników wycofano bez użycia aparatów uciecz-
kowych.
PokÅ‚ad 412/1 o gruboÅ›ci do 1,7 m i nachyleniu 11 do 18° byÅ‚ eksploatowany Å›cia-
ną zawałową P43 na głębokości 850 m. Ściana P43 była przewietrzana zwrotnie sys-
temem U, tj. powietrze świeże do ściany (w ilości 1200 m3/min.) i powietrze zużyte ze
ściany płynęło wzdłuż calizny węglowej.
W czasie prowadzenie tej ściany do jej zrobów podawano antypirogel i azot.
Pokład 412/1 został zaliczony do III kategorii zagrożenia metanowego, klasy B
zagrożenia wybuchem pyłu węglowego i I stopnia zagrożenia tąpaniami.
Węgiel z pokładu 412/1 został zakwalifikowany do II grupy samozapalności jako
węgiel o małej skłonności do samozapalenia.
Pożar zlikwidowano przez otamowanie rejonu ściany P43 za pomocą tamy prze-
ciwwybuchowej zbudowanej w podwójnych odrzwiach tamy bezpieczeństwa na wlo-
cie rejonu ściany oraz za pomocą korka wodnego wykonanego w muldzie w odległo-
ści kilkudziesięciu metrów przed frontem ściany w chodniku wentylacyjnym. Przed
wykonaniem korka wodnego w chodniku tym stwierdzono wypływ gęstych dymów, a
stężenie CO wynosiło 0,5%.
W czasie izolowania rejonu ściany P43 do zrobów podawano azot.
Akcję przeciwpożarową zakończono w dniu 13.05.2009 r. (o godz. 7:04).
Akcja trwała 4 dni.
3. ZAGROŻENIE KLIMATYCZNE*
Zagrożenie klimatyczne w 2009 roku kształtowało się podobnym poziomie jak w
roku 2007 i w roku 2008, przy czym liczba wyrobisk z temperaturą powietrza powyżej
28°C byÅ‚a nieco niższa w porównaniu z 2008 rokiem. Zmiany liczby wyrobisk z pod-
wyższoną temperaturą powietrza w latach 1982-2009 podano w tablicy 6.1 oraz na
rysunku 6.1. Z tablicy tej oraz rysunku 6.1 wynika, że systematyczny wzrost liczby
wyrobisk z podwyższoną temperaturą powietrza obserwowano do roku 2002. W tym
roku zanotowano największą liczbę wyrobisk z podwyższoną temperaturą powietrza
(241). Od tego czasu liczba ta ustabilizowała się na poziomie od około 150 do około
200, ale liczby dwustu wyrobisk już nie przekroczyła. Związane jest to między innymi
ze spadkiem wydobycia i wzrostem zaangażowanego potencjału chłodniczego. Z ta-
blicy 6.3. (opracowanej przez TERMOSPEC) wynika, że łączna moc chłodnicza lo-
kalnych urządzeń chłodniczych w roku 2009 wynosiła około 59,9 MW, a centralnych i
grupowych urządzeń chłodniczych 28,8 MW, razem 88,7 MW.
Stan zagrożenia klimatycznego w polskich kopalniach węgla kamiennego w roku
2009 charakteryzują dane zawarte w tablicy 6.2. W tablicy tej w poszczególnych ko-
lumnach zestawiono: nazwę kopalni, najgłębszy poziom eksploatacyjny  Hmax, tem-
peraturę pierwotną skał na tym poziomie  tpg, temperaturę powietrza na podszybiu
szybu wdechowego (najgłębszego poziomu eksploatacyjnego)  tp, wskaz
nik klima-
tyczny  K, średnie wydobycie dobowe  mw, łączny strumień powietrza płynący
przez kopalnię  V, zaangażowany potencjał chłodniczy  Q0, czy prowadzona jest
eksploatacja podpoziomowa, liczbę wyrobisk z temperaturą powietrza powyżej 280C
w rozbiciu na: ściany czynne, drążone wyrobiska z wentylacją lutniową, wyrobiska
korytarzowe z opływowym prądem powietrza oraz liczbę wyrobisk z podwyższoną
temperaturą powietrza przypadającą na 1000 t wydobycia dobowego. Nadmienić nale-
ży, że w latach 1982÷2009 zmieniaÅ‚y siÄ™ poziomy wydobywcze (powstaÅ‚y nowe po-
ziomy lub też zaniechano eksploatacji na niektórych głębokich poziomach). Dlatego
wartości podane w kolumnach 3 i 4 tablicy 6.1 nie koniecznie muszą się pokrywać z
wartościami tych kolumn w tablicy 6.2.
Z tablicy 6.2. wynika, że w roku 2009 w 21 kopalniach węgla kamiennego
stwierdzono wyrobiska, w których temperatura powietrza mierzona termometrem
suchym była wyższa od 280C. Wyrobisk takich było 158, w tym: 34 ściany, 100 drą-
żonych wyrobisk z wentylacją odrębną i 24 wyrobiska korytarzowe z opływowym
prądem powietrza (wyrobiska przyścianowe).
Na 21 kopalń, w których stwierdzono wyrobiska z podwyższoną temperaturą po-
wietrza w 17 z nich była prowadzona eksploatacja podpoziomowa. W przypadku pro-
wadzenia eksploatacji podpoziomowej faktyczna temperatura pierwotna skał jest wyż-
*
Autor: dr Józef Knechtel
ZAGROŻENIE KLIMATYCZNE
sza od tej, którą podano w tablicach 6.1 i 6.2, a to z kolei przyczynia się do wyższej
temperatury powietrza w takim wyrobisku. W grupie kopalń o największym zagroże-
niu klimatycznym (w których tpg > 400C) zanotowano 59 wyrobisk, w grupie kopalń o
dużym zagrożeniu klimatycznym (w których 350C < tpg d" 400C) 51 wyrobisk, w grupie
o małym zagrożeniu klimatycznym ( w których 300C < tpg d" 350C) 40 wyrobisk, a w
grupie kopalń nie zagrożonych klimatycznie (w których tpg d" 300C) odnotowano 8
wyrobisk.
Na liczbę wyrobisk z podwyższoną temperaturą powietrza ma wpływ między in-
nymi temperatura pierwotna skał. W roku 1993 w polskim przemyśle węglowym były
trzy kopalnie zaliczone do kategorii kopalń o największym zagrożeniu klimatycznym.
W roku 2009 takich kopalń było sześć. Na rysunku 6.3.a podano rozkład liczby kopalń
według kategorii zagrożenia klimatycznego w roku 1993, zaś na rysunku 6.3.b analo-
giczny rozkład w roku 2009. Z porównania tych rysunków wynika, że wzrasta liczba
kopalń o bardzo dużym zagrożeniu klimatycznym, liczba kopalń o dużym zagrożeniu
klimatycznym kształtuje się mniej więcej na stałym poziomie, przy malejącej liczbie
kopalń o małym zagrożeniu klimatycznym oraz kopalń nie zagrożonych klimatycznie.
Na rysunku 6.3.c przedstawiono procentowy udział liczby wyrobisk z podwyższoną
temperaturą powietrza w kopalniach węgla kamiennego w 2009 roku. Prawie 39%
wyrobisk z podwyższoną temperaturą powietrza stwierdzono w kopalniach Jastrzęb-
skiej Spółki Węglowej, prawie 42% takich wyrobisk stwierdzono w kopalniach Kom-
panii Węglowej, natomiast wyrobiska z podwyższoną temperaturą powietrza w kopal-
niach Katowickiego Holdingu Węglowego stanowią ponad 16% wszystkich takich
wyrobisk. Pozostałe 3% stanowią wyrobiska z podwyższoną temperaturą powietrza w
kopalni  Bogdanka . Z analizy tablicy 6.2 wynika, że na sześć kopalń Jastrzębskiej
Spółki Węglowej 50% to kopalnie o bardzo dużym zagrożeniu klimatycznym, a 33%
to kopalnie o dużym zagrożeniu klimatycznym. W Kompanii Węglowej na jedenaście
kopalń, w których stwierdzono wyrobiska z podwyższoną temperaturą powietrza -
18% stanowią kopalnie o bardzo dużym zagrożeniu klimatycznym, a 36% stanowią
kopalnie o dużym zagrożeniu klimatycznym. W Katowickim Holdingu Węglowym na
trzy kopalnie, w których stwierdzono wyrobiska z podwyższoną temperaturą powie-
trza tylko jedna z nich jest kopalnią o bardzo dużym zagrożeniu klimatycznym, a po-
zostałe dwie należą do grupy kopalń o małym zagrożeniu klimatycznym.
Korzystając z materiałów dostarczonych przez TERMOSPEC opracowano rysu-
nek 6.4, na którym przedstawiono zmiany liczby ziębiarek pracujących w polskim
górnictwie wÄ™gla kamiennego w latach 1985÷2009. Z rysunku tego wynika, że w po-
czątkowym okresie w polskim górnictwie węgla kamiennego pracowały głównie pol-
skie ziębiarki typu GUC (produkowane przez Wytwórnię Urządzeń Chłodniczych w
Dębicy). Od roku 1993 w polskich kopalniach węgla zaczęły pracować niemieckie
ziębiarki firmy Wende & Malter, a od roku 1995 również niemieckie ziębiarki firmy
GfW (obecnie WAT). Jednocześnie ze wzrostem liczby ziębiarek niemieckich spadała
liczba ziębiarek typu GUC. Od roku 2001 w polskim górnictwie węglowym pracują
ziębiarki typu TS produkowane w Żorach. Liczba tych ziębiarek z roku na rok rośnie,
przy jednoczesnym spadku liczby ziębiarek niemieckich. Oprócz wymienionych zię-
ZAGROŻENIE KLIMATYCZNE
biarek w kopalniach pracują jeszcze ziębiarki typu MK (z Cieszyna) oraz ziębiarki
typu GMC.
KorzystajÄ…c z informacji zawartych w tablicy 6.3 (opracowanej przez
TERMOSPEC) sporządzono rysunek 6.5, na którym przedstawiono wzrost potencjału
chłodniczego w polskich kopalniach węgla kamiennego. Do roku 1998 wzrost poten-
cjału chłodniczego w polskich kopalniach węgla kamiennego, chociaż wyraz
ny, był
względnie umiarkowany. Od roku 1998 wzrost ten jest bardziej dynamiczny. Z rysun-
ku 6.5. wynika, że w ostatnich ośmiu latach średnio w ciągu roku przybywa 6 338 kW
mocy chłodniczej, przy czym w ciągu ostatniego roku w kopalniach węgla kamienne-
go przybyło 12,74 kW mocy chłodniczej.
Z analizy materiałów otrzymanych z kopalń Kompanii Węglowej, Jastrzębskiej
Spółki Węglowej, Katowickiego Holdingu Węglowego oraz Zakładu Usługowo-
Handlowego  TERMOSPEC wynika, że obecnie największym potencjałem chłodni-
czym dysponują kopalnie Jastrzębskiej Spółki Węglowej (prawie 40 MW mocy
chłodniczej). Aktualnie wszystkie kopalnie wchodzące w skład JSW posiadają klima-
tyzację centralną lub grupową. Znaczny potencjał chłodniczy mają również kopalnie
Kompanii Węglowej (około 36,5 MW), przy czym Kopalnie  Anna  Rydułtowy
oraz  Bielszowice posiadają klimatyzację grupową. W najbliższych latach planowa-
na jest klimatyzacja centralna w kopalniach:  SzczygÅ‚owice ,  SoÅ›nica÷Makoszowy
Ruch  SoÅ›nica oraz  Halemba÷Wirek Ruch  Halemba . W kopalniach Katowickie-
go Holdingu Węglowego planowana jest klimatyzacja grupowa na kopalni  Staszic .
Analizując stan zagrożenia klimatycznego w polskich kopalniach węgla kamien-
nego za ostatnie kilka lat można stwierdzić, że liczba wyrobisk z temperaturą powie-
trza powyżej 280C (mierzoną termometrem suchym) ustabilizowała się i nie przekra-
cza 200. Oprócz działania licznych czynników, o których była mowa w raportach z lat
poprzednich, na liczbę wyrobisk z zagrożeniem klimatycznym mają wpływ głównie
trzy czynniki: malejące wydobycie ze wszystkich kopalń (przy zwiększającym się
wydobyciu z jednej ściany), wzrost wydobycia z podpoziomów oraz wzrost zainsta-
lowanej mocy chłodniczej. Dlatego też liczba wyrobisk z podwyższoną temperaturą
powietrza przypadająca na 1 mln ton wydobycia w dalszym ciągu rośnie, a w roku
2009 osiągnęła wartość 2,04.
ZAGROŻENIE KLIMATYCZNE
KHW
250
JSW
KW
razem
200
150
100
50
0
oÅ› czasu, rok
Rys. 6.1. Liczba wyrobisk z podwyższoną temperaturą powietrza w polskich kopalniach węgla
kamiennego w latach 1982-2009
35
30
25
20
15
10
5
0
1993 1998 2003 2008
oÅ› czasu, rok
Rys. 6.2. Procentowy udział kopalń o największym zagrożeniu klimatycznym w stosunku do
ogólnej liczby kopalń, w których stwierdzono wyrobiska z podwyższoną temperaturą powietrza
liczba wyrobisk
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
procentowy udział, %
ZAGROŻENIE KLIMATYCZNE
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
kopalnie o kopalnie o kopalnie o kopalnie nie
bardzo dużym dużym średnim zagrożone
zagrożeniu zagrożeniu zagrożeniu klimatycznie
klimatycznym klimatycznym klimatycznym
kategoria zagrożenia klimatycznego
Rys. 6.3a. Rozkład liczby kopalń węgla kamiennego według kategorii zagrożenia klimatycznego w
1993 roku
7
6
5
4
3
2
1
0
kopalnie o kopalnie o kopalnie o kopalnie nie
bardzo dużym dużym średnim zagrożone
zagrożeniu zagrożeniu zagrożeniu klimatycznie
klimatycznym klimatycznym klimatycznym
kategoria zagrożenia klimatycznego
Rys. 6.3b. Rozkład liczby kopalń węgla kamiennego według kategorii zagrożenia klimatycznego w
2009 roku
liczba kopalń
liczba kopalń
ZAGROŻENIE KLIMATYCZNE
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Jastrzębska Kompania Katowicki Kopalnie
Spółka Węglowa S.A. Holding samodzielne
Węglowa S.A. Węglowy S.A.
przedsiębiorstwo
Rys.6.3c. Procentowy udział liczby wyrobisk z podwyższoną temperaturą powietrza w kopalniach
węgla kamiennego w 2009 roku
200
GUC
180
DV
160
LKM
140
TS
120
inne
100
razem
80
60
40
20
0
rok
Rys.6.4. Ziębiarki stosowane w polskim górnictwie węgla i rud w latach 1985-2009
temperaturÄ… powietrza
% wyrobisk z podwyższoną
liczba ziębiarek
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
ZAGROŻENIE KLIMATYCZNE
65
klimatyzacja lokalna
60
55
klimatyzacja grupowa i centralna
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
oÅ› czasu, rok
Rys.6.5. Wzrost potencjału chłodniczego w polskich kopalniach węgla kamiennego
łączna moc chłodnicza, MW
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
Tablica 6.1. Liczba wyrobisk z podwyższoną temperaturą powietrza w latach 1982-2009
H t
max pg
Lp. Kopalnia
°
m C
1 Morcinek 950 43,0 0 2 1 0 1 3 6 12 6 9 8 6 8 ? 6 4 5 z z z z z z z z z z z
2 Borynia1) 950 42,8 6 2 6 1 0 1 0 4 8 16 15 16 17 38 8 22 15 15 5 15 14 15 19 42 10 8 21 15
3 Wujek5) 1050 42,0 2 5 8 6 5 11 11 9 11 11 10 14 23 20 15 16 16 15 7 5 28 10 5 10 9 3 3 9
4 Zofiówka 900 42,0 1 0 0 0 1 3 1 3 4 4 7 6 18 15 5 9 9 9 14 13 13 9 11 10 18 15 22 13
5 Halemba-Wirek 1030 41,2 14 15 11 9 12 11 13 12 10 15 23 16 ? 16 6 13 17 39 17 31 33 13 10 10 6 4 2 10
6 Bielszowice 1000 41,0 13 15 9 7 5 7 10 10 17 17 20 40 ? ? 11 25 21 46 24 25 32 15 8 8 10 9 14 9
7 Sośnica-Makoszowy 950 39,4 3 12 11 10 13 10 10 11 8 8 6 12 11 6 2 7 8 3 7 6 8 9 8 8 7 8 5 3
8 Budryk 1050 39,1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ? 0 1 0 0 0 0 3 2 2 3 0 1 3 1 3 4 3 3
9 Pniówek 830 38,0 0 0 0 0 0 1 5 9 8 9 10 24 ? 45 24 18 17 18 23 22 27 27 24 34 29 31 19 23
10 Pokój3) 790 38,0 18 8 10 9 11 6 9 13 6 11 15 10 2 ? 4 1 6 7 10 19 13 19 5 3 5 4 3 4
11 Knurów 850 38,0 0 0 2 2 2 2 2 2 0 0 0 6 6 7 2 0 3 2 2 1 3 1 4 1 2 5 5 5
12 JAS-MOS* 860 37,0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 8 7 3 13 ? 8 17 15 12 21 12 14 6 8 22 14 14 6 3
13 Brzeszcze-Silesia 900 36,9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 2 10 2 4 4
14 Rydułtowy-Anna 1067 36,5 5 4 1 2 0 0 1 4 0 2 2 2 0 ? 1 2 1 9 1 15 6 4 8 13 14 13 11 13
15 Siltech (Jadwiga) 1160 35,2 6 8 5 4 1 5 3 6 5 4 9 6 3 ? 5 4 15 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
16 Szczygłowice 850 35,0 1 1 0 2 2 1 2 6 2 1 3 7 2 ? 1 5 4 4 9 8 4 6 3 7 7 8 9 12
17 Bobrek-Centrum ** 930 34,5 6 6 6 3 3 1 5 3 6 15 10 6 8 ? 2 4 3 14 6 14 17 5 6 3 5 4 7 3
18 Krupiński 820 34,5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 9 3 6 4
19 Staszic-Murcki 720 34,0 2 2 0 0 0 0 0 2 2 1 4 3 ? 5 6 5 7 5 5 5 7 10 5 8 6 11 8 7
20 Mysłowice-Wesoła 865 34,0 2 0 0 0 0 0 0 2 1 6 5 1 2 ? 1 1 6 3 0 8 8 7 4 1 5 5 5 10
21 Wieczorek 750 33,5 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 ? ? ? 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0
22 Rozbark (Bytom II) 660 31,8 5 4 2 1 2 2 0 0 0 2 0 1 ? ? 3 1 5 1 3 7 0 0 0 z z z z z
23 Marcel2) 800 30,8 0 2 1 2 0 0 3 0 6 3 5 5 4 0 3 6 10 14 2 4 6 0 1 2 2 1 1 2
24 Dębieńsko 690 30,0 0 1 2 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 z z z z z z z
25 Bogdanka*** 990 30,0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 2 6 5 7 6 7 5 3 6 7 5
26 Powstańców Śl. 650 29,5 0 0 0 1 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 1 0 0 z z z z z z z z z
27 Katowice-Kleofas 700 29,5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ? ? ? 1 2 1 0 0 0 0 2 0 z z z z z
28 Niwka-Modrzejów 600 28,3 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 ? 0 0 0 0 0 0 0 z z z z z z z
29 ZG Piekary4) 415 26,8 0 0 0 0 0 0 3 0 0 1 0 ? 2 ? 0 0 0 0 0 0 0 0 4 2 1 0 0 1
Razem 84 89 75 61 59 64 84 110 100 146 159 188 119 152 114 162 188 224 164 218 241 166 146 194 175 158 161 158
Liczba wyrobisk na 1 mln t
0,45 0,46 0,39 0,32 0,31 0,33 0,44 0,62 0,60 1,05 1,21 1,37 0,90 1,12 0,84 1,18 1,62 2,05 1,60 2,12 2,35 1,65 1,46 1,97 1,86 1,81 1,93 2,04
wydobycia
1)
- razem z KWK ZMP, 2) - razem z KWK 1 Maja, 3) - razem z KWK Wawel, 4)  razem z ZG Brzeziny, 5) - razem z KWK Śląsk z  zakończona eksploatacja, ?
 brak danych, * - obecnie Hmax =
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
ZAGROŻENIE KLIMATYCZNE
Tablica 6.2. Liczba wyrobisk z podwyższoną temperaturą powietrza w okresie letnim 2009 roku
Najgłęb- Liczba wyrobisk z podwyższoną
Zaangażo-
szy Temp. Temp. temperaturÄ… powietrza
Strumień wany poten- Eksplo-atacja
Lp poziom pierwot- powietrza Wydobycie koryt.
K powie trza, cjał podpo-
. eksplo- naskał, na podsz. m , t/d z opływ. na 1000 t
w
Kopalnia
V,m3/s chłodn. ziomowa ściany ślepe razem
atacji t , 0C t , 0C prÄ…dem wydo-bycia
pg p
Q , kW
0
H , m powietrza
max
1 Borynia 950 43,5 27,2 19,375 5 056 545,7 5220 tak 3 10 2 15 2,967
2 JAS÷MOS 1064 43,0 25,6 6,250 5 000 539,8 7820 tak 1 2 - 3 0,600
3 Wujek 1050 42,0 26,4 8,750 12 206 647,0 1570 tak 2 6 1 9 0,737
4 Zofiówka 900 42,0 25,6 5,833 5 111 664,1 3000 tak 3 10 - 13 2,544
5 Halemba  Wirek 1030 41,2 27,8 66,000 7 115 700,0 1870 tak 2 8 - 10 1,405
6 Bielszowice 1000 41,0 23,8 3,095 13 180 794,8 1480 tak 3 5 1 9 0,683
7 SoÅ›nica÷Makoszowy 950 39,4 25,8 5,182 16 400 910,0 5370 tak - 3 - 3 0,183
8 Budryk 1050 39,1 20,0 1,388 10 000 494,0 3000 tak - 2 1 3 0,300
9 Pniówek 830 38,0 26,6 7,143 11 071 712,0 8560 nie 5 12 6 23 2,077
10 Pokój 790 38,0 22,4 5,600 5 423 220,6 164 nie - 3 1 4 0,738
11 Knurów 850 38,0 23,0 2,000 1 100 495,5 2405 nie - 5 - 5 4,545
12 RyduÅ‚towy÷Anna 1067 36,5 25,2 3,036 9 834 663,0 4120 tak 4 6 3 13 1,322
13 Szczygłowice 850 35,0 27,6 17,500 8 065 386,2 3110 tak 3 6 3 12 1,488
14 Krupiński 820 34,5 24,6 1,912 5 528 417,5 1200 tak 1 2 1 4 0,724
15 Staszic - Murcki 720 34,0 20,4 0,789 18 946 765,4 2300 tak 2 5 - 7 0,369
16 Mysłowice - Wesoła 865 34,0 21,4 0,909 13 230 792,7 890 tak 2 6 2 10 0,756
17 Bogdanka 990 30,9 19,8 0,354 25 200 500,0 3500 nie 1 1 3 5 0,198
18 Marcel 800 30,8 22,8 0,538 10 373 472,5 2100 tak 1 1 - 2 0,193
19 Bobrek÷Centrum 840 30,0 18,6 0,213 11 862 528,2 1000 tak 1 2 - 3 0,253
20 Brzeszcze÷Silesia 740 27,0 23,3 -0,213 7 348 490,0 - tak - 4 - 4 0,544
21 ZG Piekary 438 21,6 18,0 -0,640 7 420 264,5 600 tak - 1 - 1 0,953
Razem 209 468 12 003,5 59 279 tak 34 100 24 158 0,754
Tablica 6.3. Lokalne urządzenia chłodnicze - 2009 rok
Chłodziarki LKM Chłodziarki DV Chłodziarki TS Chłodziarki MK Chłodziarki GMC Ogółem
Spółka Kopalnia
szt. moc szt. moc szt. moc szt. moc szt. moc szt. moc
JASTRZ
BSKA 1 290 28 8 300 14 4 200 8 2 450 1 350 52 15 590
ZAGROŻENIE KLIMATYCZNE
Borynia 9 290 2 610 3 300 900 12 3 510
Jas-Mos 15 290 4 530 15 4 530
Krupiński 3 300 900 3 900
Pniówek 3 290 870 7 300 2 100 10 2 970
Zofiówka 1 290 290 1 300 300 3 300 950 1 350 350 6 1 890
Budryk 1 290 290 5 300 1 500 6 1 790
KOMPANIA 8 2 045 27 8 190 53 16 320 7 2 200 9 3 150 104 31 905
Południe Marcel 3 300 900 2 300 650 5 1 550
Rydułtowy-Anna 1 290 290 5 350 1 630 2 300 600 8 2 520
Jankowice 1 290 290 2 600 3 890
Zachód Knurów 1 175 175 3 290 930 3 300 900 1 300 350 1 350 350 9 2 705
Sośnica-Makoszowy 4 290 1 160 3 290 870 22 300 6 800 29 8 830
Szczygłowice 1 130 130 3 290 930 8 350 2 400 1 350 350 13 3 810
Północ Piekary 2 300 600 1 300 300 3 900
Bielszowice 1 290 290 4 290 1 160 3 300 1 020 1 300 300 3 350 1 050 12 3 820
Pokój 1 350 350 1 300 300 1 350 350 3 1 000
Halemba-Wirek 6 290 1 800 2 300 600 8 2 400
Bobrek-Centrum 2 290 580 3 300 950 2 350 700 7 2 230
Wschód Brzeszcze-Silesia 1 300 300 1 300
Piast 1 300 300 1 300 300 1 350 350 3 950
KHW 0 0 12 4 380 11 3 300 3 1 050 26 8 730
ÅšlÄ…sk 4 420 1 540 5 300 1 500 1 350 350 10 3 390
Staszic 5 350 1 700 2 350 700 7 2 400
Wesoła-Mysłowice 3 300 1 140 6 300 1 800 9 2 940
Bogdanka 9 290 2 730 2 300 600 1 300 300 12 3 630
Razem KWK 9 0 2 335 64 290 19 220 81 300 25 500 27 300 8 250 13 0 4 550 194 59 855
KGHM 0 0 8 2 320 0 0 0 0 0 0 8 2 320
Rudna 8 290 2 320 8 2 320
Razem 9 2 335 72 21 540 81 25 500 27 8 250 13 4 550 202 62 175
Tablica 6.4. Centralne i grupowe urządzenia chłodnicze - 2009 rok
Spółka Kopalnia Chłodziarki York Chłodziarki WAT Chłodziarki Grasso Chłodziarki GMC Ogółem
szt. moc szt. moc szt. moc szt. moc szt. moc
JASTRZ
BSKA 2 10 000 8 10 200 1 4 000 0 0 11 24 200
Pniówek 2 5 000 10 000 2 10 000
Borynia 2 2 000 3 000 2 3 000
Jas-Mos 2 2 000 3 000 2 3 000
Zofiówka 2 2 000 3 000 2 3 000
Krupiński 2 1 200 2 1 200
ZAGROŻENIE KLIMATYCZNE
Budryk 1 4 000 4 000 4 000 1 4 000
KOMPANIA 0 0 1 600 0 0 3 4 000 4 4 600
Rydułtowy-Anna 1 600 1 1 000 2 1 600
Bielszowice 2 3 000 2 3 000
Razem KWK 2 0 10 000 9 0 10 800 1 0 4 000 3 0 4 000 15 28 800
KGHM 1 15 000 15 000 1 15 000 15 000 1 15 000
Rudna 1 15 000 15 000 1 15 000 15 000 1 15 000
Razem 2 10 000 9 10 800 2 19 000 4 19 000 16 43 800