Podobieństwo budowy do kwasu para-
aminobenzoesowego
SULFONAMIDY
Wchodzą w szlak przemian metabolicznych na jego miejsce i hamują w ten sposób syntezę kwasu foliowego przez bakterie
Kwas foliowy jest niezbędny bakteriom do syntezy nukleotydów purynowych
Bakterie syntetyzujące kwas foliowy nie mogą korzystać z egzogennego kwasu foliowego, natomiast komórki ssaków wykorzystują kwas foliowy pobierany z pokarmu Sulfonamidy
Sulfonamidy
Działanie bakteriostatyczne
Krótko działające (t 1/2 <8h) – sulfafurazol,
Działają na bakterie G+ i G
sulfakarbamid
Dobrze wchłaniają się w żołądku i jelicie cienkim
O średnim czasie działania (t 1/2 <8-16h) –
Maksymalne stężenie w osoczu osiągają po 4-6 h sulfametoksazol
Przez albuminy krwi są wiązane w różnym stopniu
O przedłużonym czasie działania –
(→ T
)
1/2
sulfafenazol, sulfametoksydiazyna,
Przenikają do wszystkich tkanek organizmu i przez sulfadoksyna
łożysko
Farmakokinetyka
Sulfasalazyna
Metabolizowane głównie w wątrobie – acetylacja,
Bardzo słabo wchłania się z przewodu pokarmowego utlenianie i sprzęganiu z kwasem glukuronowym
Wskazania
Wrzodziejące zapalenie okrężnicy
Sulfonamidy i ich metabolity są wydalane z moczem
Choroba Crohna
Choroby wątroby – wydalane z moczem w postaci
Metabolity (bakterie jelitowe)
niezmienionej
5-aminosalicylan – działanie lecznicze
Sulfapirydyna – efekty toksyczne (anemia, hemoliza,
Uszkodzenie nerek – możliwość kumulacji
agranulocytoza)
metabolitów
Działania niepożądane – nudności, gorączka, bóle stawów, odwracalna niepłodność u mężczyzn
1
Sulfonamidy do stosowania
miejscowego
miejscowego
Sulfarinol
Srebrzan sulfadiazyny
sulfatiazol i nafazolina
In vitro hamuje wzrost prawie wszystkich patogenych
ostry bakteryjny nieżyt nosa i stany zapalne błon bakterii i grzybów
śluzowych nosa
Redukcja kolonizacji bakteryjnej oraz częstości występowania zakażeń ran oparzeniowych – lek z
Sulfacetamid
wyboru w zapobieganiu zakażeniom pooparzeniowym
krople do oczu, również w połączeniu z
hydroksyetyloceluloz
Gdy leczenie obejmuje dużą powierzchnię osoczowe ą
stężenie sulfadiazyny może osiągać wartości
ostre, podostre i przewlekłe bakteryjne zapalenie terapeutyczne
spojówek i rogówki
Sulfadoksyna
Działania niepożądane
Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego
Bardzo długi okres półtrwania (7 – 9 dni)
Objawy alergiczne – wysypki, gorączka, fotowrażliwość
W skojarzeniu z pirymetaminą – profilaktyka i leczenie malarii
Objawy neurotoksyczne (rzadko) – bóle głowy, zmęczenie, zaburzenia widzenia
Objawy hepatotoksyczne (rzadko) – cholestaza, uszkodzenie wątroby, martwica wątroby; u noworodków żółtaczka na skutek wypierania bilirubiny z połączeń z albuminami
Zaburzenia w obrazie krwi (anemia hemolityczna, agranulocytoza)
Działania niepożądane – noworodki
Interakcje
Wypieranie bilirubiny z połączeń z albuminami osocza Nasilają działanie
⇓
Doustnych antykoagulantów
Odkładanie wolnej bilirubiny w zwojach podstawy mózgu i
Leków hipoglikemizujących – pochodnych
jądrach podwzgórzowych
sulfonylomocznika
⇓
śółtaczka jąder podkorowych (kernicterus)
Leków przeciwdrgawkowych
NIE podawać kobietom w ciąży bliskim porodu 2
Kotrimoksazol
Sulfametoksazol i trimetoprim
Preparat działa bakteriostatycznie na:
Hamują metabolizm kwasu foliowego na
bakterie Gram-dodatnie (m.in. Streptococcus spp., dwóch różnych etapach
Staphylococcus spp., Listeria monocytogenes, Nocardia asteroides)
Sulfametoksazol działa antagonistycznie w
nieco słabiej działa na bakterie Gram-ujemne (większość stosunku do kwasu p-aminobenzoesoweg
pałeczek Enterobacteriaceae, Moraxella catarrhalis, część szczepów Haemophilus influenzae, Vibrio cholerae, Yersinia
Trimetoprim hamuje reduktazę kwasu
spp., Brucella spp.)
foliowego
działa także na Pneumocystis carini
Synergizm hiperaddycyjny
Kotrimoksazol – wskazania
Kotrimoksazol
ostre zakażenia dróg oddechowych (głównie zapalenie zatok
Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego
obocznych nosa oraz leczenie i profilaktyka
Łatwo przenika do tkanek – płuc, migdałków
pneumocystozowego zapalenia płuc, zwłaszcza u pacjentów ze zmniejszoną odpornością),
podniebiennych, gruczołu krokowego, płynu
zapalenie ucha środkowego
mózgowo-rdzeniowego, nerek
zakażenia nerek i dróg moczowych
Oba składniki preparatu są metabolizowane w
zapalenie gruczołu krokowego!!!,
wątrobie i wydalane głównie z moczem
zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
choroby przenoszone drogą płciową (m.in. rzeżączka)
zakażenia przewodu pokarmowego
zakażenia ropne skóry
Środki odkażające i antyseptyczne
Są to związki niszczące drobnoustroje
Środki odkażające i
patogenne
antyseptyczne
W porównaniu z antybiotykami – mniejsza
selektywność, co ogranicza ich stosowanie w
lecznictwie ze względu na większą
toksyczność wobec tkanek makroorganizmu
3
Środki antyseptyczne
działanie bakteriobójcze
związki niszczące drobnoustroje lub
stosowane do niszczenia wegetatywnych form
hamujące ich namnażanie (działają
drobnoustrojów chorobotwórczych w
bakteriobójczo lub bakteriostatycznie)
pomieszczeniach, na sprzęcie i wyposażeniu
medycznym, artykułach spożywczych i w wodzie
można stosować na skórę i błony śluzowe
(rany, oparzenia) lub doustnie
Niektóre środki umożliwiają wyjałowienie, czyli zniszczenie wszystkich form drobnoustrojów łącznie (chemioterapeutyki nie wchłaniające się z
z przetrwalnikami
przewodu pokarmowego)
zwykle niższe stężenia niż środki
dezynfekcyjne
Zastosowanie
Skuteczność
Odkażanie:
Stężenie – często fakt, czy związek działa
odkażająco czy antyseptycznie zależy od stężenia
Pomieszczeń
tego związku!!!
Przedmiotów domowego użytku
Czas ekspozycji drobnoustrojów na działanie środka
Narzędzi
Temperatura
Skóry nie uszkodzonej
Wilgotność
Ran i błon śluzowych
pH środowiska
Obecność substancji organicznych
Mechanizmy działania środków
Środki odkażajace i antyseptyczne
odkażających
Zmiana odczynu środowiska
Kwasy i zasady – kwas undecylenowy, mlekowy, borowy, salicylowy
Środki utleniające – nadtlenek wodoru, nadmanganian potasu
Zmiana ciśnienia osmotycznego
Chlorowce i ich pochodne – jod, jodofory, wapno chlorowane, podchloryn wapnia, podchloryn sodu, chloraminy, chlorheksydyna
Wydzielanie w środowisku wodnym tlenu
Alkohole – alkohol etylowy
Denaturacja białek bakterii
Aldehydy – aldehyd mrówkowy, aldehyd glutarowy
Zmiany fizykochemiczne protoplazmy bakterii
Fenole – krezol, lizol
Metale ciężkie i ich sole – azotan srebra, białczan srebra, sole srebrowe
inne
sulfadiazyny i sulfatiazolu
Barwniki – fiolet krystaliczny, etakrydyna
Inne – ichtiol, chlorchinaldol, chlorek sodu
4
Kwas borowy
Stosowany do przepłukiwań pochwy
Środek przeciwbakteryjny
W stanach zapalnych przywraca fizjologiczny kwaśny
Słabe działanie bakteriostatyczne
odczyn wydzieliny i hamuje rozwój patologicznej flory
Duża toksyczność
bakteryjnej
Łatwo wchłaniany z uszkodzonej skóry i błon
śluzowych
Zastosowanie: płukanie worka spojówkowego
Kwas salicylowy
Kwas undecylenowy
Działanie antyseptyczne i keratolityczne
Umiarkowane działanie przeciwgrzybicze
Zastosowanie: leczenie powierzchniowych
Roztwory, emulsje i maści – stężenie
zakażeń skóry, zwłaszcza grzybiczych
substancji czynnej 5 – 10%
Składnik zasypek i maści
Spirytus salicylow (roztwór 5 – 10%)
stosowany jako kosmetyk o działaniu
antyseptycznym
Nadtlenek wodoru
Nadmanganian potasu
3% roztwór – woda utleniona, do odkażania
Krystaliczna substancja o ciemnofioletowej barwie ran
Łatworozpuszczalny w wodzie
Działanie przeciwbakteryjne bardzo słabe
Działa bakterio i grzybobójczo
Mało skuteczny ze względu na długi czas ekspozycji
Działanie wybielające
potrzebny do działania przeciwbakteryjnego
Roztwór 30% - perhydrol silnie drażni tkanki;
W roztworach stężonych bardzo skuteczny i bardzo stosowany w stomatologii do oczyszczania
toksyczny
kanałów zębowych
5
Jodofory
Szybko i silnie działa na wszystkie drobnoustroje
Są to kompleksy jodu z wielocząsteczkowymi
związkami organicznymi
Jodyna (roztwór jodu w alkoholu z dodatkiem jodku potasowego) – do odkażania otoczenia ran lub skóry
Mogą być stosowane do odkażania skóry i
nieuszkodzonej (pole operacyjne)
przedmiotów
Płyn Lugola – do odkażania ran
Działanie odkażające i antyseptyczne
Działanie przeciwgrzybicze – stosowany w
grzybicach skóry
Częste uczulenia na jod
Może być używany do odkażania przedmiotów
Chlorofory
Chlor
Związki uwalniające stopniowo wolny chlor lub kwas podchlorawy
Działa przeciwbakteryjnie, wiruso- i
Zastosowanie: odkażanie wody, przedmiotów,
pierwotniakobójczo
pomieszczeń i urządzeń sanitarnych
Podchloryn wapniowy i sodowy – uwalniają chlor pod
Obecność substancji organicznych osłabia
wpływem niewielkich stężeń CO2
znacznie jego działanie
Wapno chlorowane – powinno zawierać co najmniej
Wolny chlor nie jest używany w medycynie
30% chloru
ale ma zastosowanie w uzdatnianiu wody
Chloraminy – do odkażania przedmiotów i
powierzchni oraz skóry rąk
Alkohol etylowy
Aldehyd mrówkowy
Działa przeciwbakteryjnie niezbyt silnie lecz w
Związek gazowy
odpowiednich stężeniach dość skutecznie
Formalina – 40% wodny roztwór formaldehydu
Na większość bakterii działa bakteriobójczo
Działa na wszystkie makro i mikroorganizmy
Działanie na grzyby i wirusy niepewne
Nie działa na zarodniki
Działanie powolne (0,5% roztwór w 6-12h)
Roztwory 50 – 70%
Obecność substancji organicznych osłabia jego działanie
Stężenie o działaniu przeciwbakteryjnym denaturuje białko
Stosowany do odkażania przedmiotów i pomieszczeń 6
Fiolet krystaliczny
Silnie działające środki przeciwbakteryjne
Działa na bakterie Gram – dodatnie, na niektóre grzyby chorobotwórcze, zwłaszcza drożdżaki
Azotan srebra – w stężeniu 0,1% zabija większość drobnoustrojów, szczególne działanie na bakterie
Stosowany w alkoholowych i wodnych roztworach Gram – dodatnie, w stężeniach bakteriobójczych
Do odkażania: powierzchownych uszkodzeń
powoduje denaturację tkanek
naskórka, błon śluzowych, ropnych zakażeń skóry, w
Białczan srebra – ropne zakażenia nosa i worka grzybicach i drożdżycach
spojówkowego
Zastosowany na uszkodzone powłoki ciała działa
Sól srebrowa sulfadiazyny – leczeniu zakażeń lekko ściągająco i osuszająco
oparzeń
Chlorchinaldol
Nie zawiera jodu
Stosowany w bakteryjnych i grzybiczych zakażeniach skóry i błon śluzowych
Lek jest produkowany w tabletkach do odkażania jamy ustnej, tabletkach dopochwowych oraz
maściach
7