Anna Litwińczuk

Joanna Szenauk

Propozycja odpowiedzi

na pytania z działu Ćwiczymy

czytanie ze zrozumieniem

podręcznika

Krzysztofa Mrowcewicza

Przeszłość to dziś, kl. I, cz. I

Odpowiadając na liczne prośby nauczycie-

li, rozpoczynamy druk przykładowego mode-

lu odpowiedzi na pytania z działu Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem podręcznika Krzysztofa Mrowcewicza Przeszłość to dziś. Chcemy jednak na wstępie uczynić ważne zastrzeżenie. Naszą intencją nie jest w jakiejkolwiek mierze prezentacja gotowych szablonów odpowiedzi. Należy bowiem wyjść od tego, że

pytania i polecenia zamieszczone w podręcz-

niku mają w zamyśle autora i wydawcy peł-

Anna Litwińczuk

nić funkcję przewodnika po niekiedy dość

Autorki, z wykształcenia polonistki, są redaktor−

trudnych tekstach współczesnych badaczy

kami Wydawnictwa STENTOR

i komentatorów oraz pomóc w ćwiczeniu

umiejętności czytania tego typu tekstów. Py-

tań tych nie należy w żadnym wypadku wy-

korzystywać jako gotowych sprawdzianów.

Przedstawione poniżej odpowiedzi – stosow-

nie do funkcji, której podporządkowano pod-

ręcznikowy dział Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem – nie są zatem matrycą, gotowym wzorem rozwiązania, lecz jedynie orientacyj-nymi wskazówkami, które mogą ukierunko-

wać pracę nauczyciela i uczniów.

Joanna Szenauk

Klasa I

1

Anna Litwińczuk, Joanna Szenauk

Maria Ossowska, [ Starogrecki ideał rycerski] (s. 19–20)

1. Rola genealogii była bardzo istotna, ponieważ dzięki znakomitemu pochodzeniu było się zaliczanym do uprzywilejowanej grupy społeczeństwa. Stąd tak dużą wagę przywiązywano do tego, by szczycić się łańcuchem dostojnych przodków.

2. Ponieważ słowo „szlachetny” w świecie Homera nie odnosiło się do charak-teru, lecz do pochodzenia. Przysługiwało komuś z racji samego urodzenia, a nie ze względu na jego zachowanie.

3. Według autorki, szczególna wrażliwość starogreckich rycerzy na piękno postaci wyraża się np. w tym, że Parysowi wybacza się wiele z powodu jego urody.

Dowodem na rolę piękna fizycznego w świecie Homera jest także to, że rycerstwo długo i cierpliwie znosiło trudy wojny prowadzonej z powodu pięknej kobiety.

4. Sprawność fizyczna w świecie Homera świadczyła o wysokim pochodzeniu społecznym. Tylko bowiem wysoko urodzeni dysponowali wolnym czasem i mogli poświęcić go na ćwiczenia fizyczne.

5. Umiejętność pięknego mówienia była cechą odróżniającą rycerzy od niższych klas. Nie chodziło tu o szczególne umiejętności retoryczne, ale znajomość języka wyższych warstw społeczeństwa, różnego od języka, którym posługiwał się lud.

6. [W odpowiedzi na to pytanie uczeń powinien wykorzystać znajomość fragmentów Iliady, by wykazać prawdziwość tezy, że „centralnym rysem bohatera Home-rowego, rysem konstytutywnym, od którego są zależne inne rysy, jest dbałość o cześć, pragnienia sławy i wyróżnienia”. Powinien przede wszystkim zwrócić uwagę na to, że przedstawiciele obu zwaśnionych stron poszukują okazji do indywidualnych poje-dynków, a tym samym – do wykazania się odwagą, walecznością i sprytem. Powodem sławy rycerzy są ich bojowe wyczyny. Ambicja, dbałość o cześć powodują, że Achilles urażony odmową branki wstrzymuje się od udziału w walce. Mimo że naraża w ten sposób Greków na liczne klęski, jego dobre imię nie ucierpiało, a to dlatego, że w oczach jego współtowarzyszy najważniejsza jest dbałość o honor i ambicja. Śmierć przyjaciela Patroklosa powoduje zmianę nastawienia Achillesa: bohater postanawia się zemścić i rusza do walki z Hektorem. Dbałość o cześć wymaga bowiem pomszcze-nia krzywdy. Można też podkreślić, że wyraźny rys okrucieństwa widoczny w posta-wie syna Peleusa nie dyskwalifikuje tej postaci w oczach Greków. Achilles uchodzi za najdzielniejszego rycerza walczącego pod Troją i to on jest głównym bohaterem Iliady (uczeń może przytoczyć cytat z inwokacji: „Gniew Achillesa, syna Peleja, opie-waj, bogini…”)].

Michał Głowiński, [ Mit Prometeusza] (s. 29–30)

1. Michała Głowińskiego w micie o Prometeuszu interesuje symboliczny sens tej postaci. Intryguje go wielość interpretacji postaci Prometeusza.

2. Drugi akapit jest kontynuacją myśli zawartej w pierwszym. W pierwszym akapicie autor zadaje pytanie o to, jakie jest symboliczne znaczenie mitu o Prometeuszu, natomiast w drugim przystępuje do odpowiedzi na to pytanie.

3. Paradoksalność kondycji Prometeusza polegała na tym, że był on postacią na wpół boską, a cierpiał bardziej niż śmiertelnicy. Paradoksalny jest także fakt, że bohaterstwo Prometeusza wyrażało się nie tylko w jego czynach, ale także w cierpieniu.

2

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem

Propozycja odpowiedzi na pytania…

4. Szczególny charakter męki Prometeusza objawia się w tym, że jego cierpienia nie miały końca. Został skazany na mękę powtarzającą się w nieskończo-ność. Cierpienie zatem jest czymś, co wyróżnia tę postać.

5. Sprzeczności w ocenie znaczenia postaci Prometeusza polegają na tym, że z jednej strony bardzo przysłużył się ludzkości, z drugiej zaś – stał się sprawcą jej nieszczęścia, naruszając prawa podyktowane przez naturę i bogów. Walczył

samotnie, ale z myślą o całym rodzaju ludzkim.

6. Porównania w akapicie 4. przybliżają mitologiczną postać współczesne-mu czytelnikowi (odpowiedź b).

7. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa porównywano Prometeusza z Chrystusem, ponieważ bohater mitu, tak jak Chrystus, poświęcał się i cierpiał

za innych, oddał życie za całą ludzkość.

8. Przeciwieństwa (akapit 5.): Bóg – demon, odkupiciel – szatan (ewentualnie: dobro – zło), natura – cywilizacja; ewentualnie też: zależność od praw natury – wolność.

9. Prometeusz, według klasycznej religii olimpijskiej, przyniósł ludziom ogień. Wyposażył ich tym samym w narzędzie obrony przed naturą i środek do panowania nad nią. Według wierzeń ludowych, stworzył też samego człowieka: ulepił go z gliny i tchnął weń życie.

10. Bohater stał się twórcą cywilizacji poprzez obdarowanie ludzkości ogniem. W ten sposób dał jej możliwość przekształcania natury i częściowego uniezależnienia się od niej.

Jan Kott, [ Czytanie „Orestei” ] (s. 36–37)

1. Bogowie pomścili zbrodnie Greków, ponieważ ci spalili całą Troję, wy-mordowali mężczyzn oraz dzieci i zbezcześcili świątynie.

2. „Bogowie dbają, żeby każda zbrodnia została pomszczona”.

3. odpowiedź a)

4. Klitajmestra morduje Agamemnona z trzech powodów:

chce, aby jej kochanek Ajgistos został królem,

chce ukarać Agamemnona za to, że poświęcił ich córkę Ifigenię, by prze-błagać Artemis,

chce ukarać męża za niewierność: za to, że przywiózł ze sobą z Troi na-

łożnicę Kasandrę.

5. odpowiedź b)

6. U Ajschylosa to, co „poza-ludzkie”, jest obecne na scenie w postaci Ery-nii (w Ofiarnicach widzi je tylko Orestes, natomiast w Eumenidach występują one już bezpośrednio) oraz w postaci Pyladesa, który przemawia w imieniu bogów.

Jerzy Krókowski, [ Horacjańska refleksja nad życiem] (s. 49)

1. Poezję Horacego wyróżniają refleksyjne ody.

2. Wyrażenie „korona jego liryki”, określające ody refleksyjne Horacego, oznacza, że ody są najwyższym poetyckim osiągnięciem Horacego, dziełem naj-doskonalszym w całej twórczości poety, czymś, co wieńczy cały jego dorobek.

3. Akapit 2. jest rozwinięciem akapitu 1. (odpowiedź a).

Klasa I

3

Anna Litwińczuk, Joanna Szenauk

4. Poglądy charakterystyczne dla filozofii stoickiej:

często przeciwstawia własne pragnienia temu, o co w pocie czoła ubiega się tłum: bogactwo, zaszczyty, władzę;

pragnie swobody i niezależności;

najwyższe szczęście i spokój duszy nie zależą od zmian fortuny;

kto trzyma się w życiu „złotego środka”, ten w szczęściu zachowa miarę, przygotowany na zmiany fortuny, a w złej doli nie upadnie na duchu.

Poglądy charakterystyczne dla filozofii epikurejskiej:

pragnie żyć spokojnie i beztrosko;

pragnie dożyć w pełni władz umysłowych starości, osłodzonej pieśnią;

nie trzeba sięgać myślą daleko w przyszłość, ale cieszyć się tym, co dzień niesie, i pełną ręką czerpać z uroków życia ( carpe diem).

5. Wyznawana przez Horacego zasada „złotego środka” polegała na zacho-waniu umiaru we wszystkim, gotowości na zmiany losu i niepoddawaniu się skrajnym emocjom.

6. Autor powtarza trzykrotnie w jednym zdaniu czasownik „pragnie”, by podkreślić w ten sposób kontrast pomiędzy pragnieniami Horacego a wymienio-nymi w poprzednim zdaniu trzema celami, do których dąży tłum: bogactwem, zaszczytami i władzą.

7. Metafora „skrzydła śmierci”. Śmierć skojarzona jest z czymś, co nadlatuje nagle i nieuchronnie, groźnie krąży nad człowiekiem, nie pozwala mu zaznać spokoju, towarzyszy jak cień ludzkiemu życiu.

8. Myśl o śmierci jest dla Horacego zachętą do porzucenia troski o dobra materialne, a z drugiej strony – do radości życia, do korzystania z jego ulotnych uroków, do cieszenia się każdą chwilą.

9. Obserwacja natury jest u Horacego punktem wyjścia do refleksji nad człowiekiem i jego sprawami.

Anna Świderkówna, [ Hymn o początku] (s. 61–63)

1. Starożytni Hebrajczycy znali tylko jedno określenie oznaczające wszech-

świat: „niebo i ziemia”.

2. Autorka chciała w ten sposób podkreślić, że chodzi tu nie o początek czegoś, ale o początek wszystkiego.

3. W 35 wersetach Księgi Rodzaju imię Boga pojawia się aż 35 razy, ponieważ jest tam mowa o działaniu Boga, który tworzy wszystko.

4. Cechy odróżniające biblijnego Stwórcę od innych bóstw starożytnego świata:

wszystko otrzymuje od Niego swoje istnienie,

stwarza mocą swojego słowa,

jest Jedyny i Wszechmocny.

5. Zdanie wykrzyknikowe w akapicie 2. eksponuje szczególnie ważną myśl (odpowiedź c).

6. Biblijny „bezład i pustka” i mitologiczny chaos oznaczają to samo: prze-rażającą pustkę, która uniemożliwia jakąkolwiek orientację.

7. Grecki chaos to pustka, otchłań, próżnia, współcześnie chaosem nazy-wamy nieporządek, brak ładu.

4

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem

Propozycja odpowiedzi na pytania…

8. Według autora tekstu biblijnego, gdy Bóg podejmuje decyzję o stworzeniu człowieka, przemawia w liczbie mnogiej. W ten sposób autor wyróżnia stworzenie człowieka.

9. Autorka próbuje uchwycić „własną myśl autora pierwotnego”, odwołu-jąc się do kontekstu literackiego i historycznego. Po pierwsze więc, porównuje słowa zapowiadające stworzenie człowieka z wersetem, który następuje po akcie stworzenia, i stwierdza, że sformułowania te są niemal identyczne i mówią o pa-nowaniu człowieka nad resztą stworzonego świata. Po drugie, przypomina, że w czasie, gdy powstawał biblijny hymn o stworzeniu świata, Judea wraz z Jero-zolimą była pod panowaniem perskim, a w imieniu perskiego władcy zarządzał

nią namiestnik.

10. Zasadniczą ideą słynnego fragmentu Księgi Rodzaju mówiącego o stworzeniu człowieka jest myśl, że człowiek został stworzony po to, by panować nad całym światem.

11. odpowiedź c)

12. Słynne zdanie o stworzeniu człowieka na podobieństwo Boga oznacza, że człowiek jest namiestnikiem Boga na ziemi, analogicznie do sytuacji politycz-nej w ówczesnej Judei. Z jednej strony oznacza to szczególną pozycję człowieka, który rządzi ziemią w zastępstwie Boga i na Jego podobieństwo, niczym namiestnik zarządzający prowincją. Z drugiej strony człowiek jest odpowiedzialny przed Bogiem, tak jak namiestnik jest odpowiedzialny przed władcą imperium.

13. Godność człowieka polega na tym, że został on stworzony przez Boga na Jego obraz i podobieństwo, by panować jako Jego namiestnik. Tak więc wszystkie próby zamachu na człowieka są zamachem na samego Boga. Godność człowieka wiąże się z jego odpowiedzialnością za to wszystko, co zostało mu powierzone.

Erich Auerbach, [ Styl homerycki i styl biblijny] (s. 71–72)

1. Podstawą porównania stylu homeryckiego i biblijnego jest identyczność rodzaju literackiego (epika) i czas powstania (starożytność).

2. Dla czytelnika zaskakujące są niewyjaśnione okoliczności spotkania Boga z Abrahamem. Nie mamy informacji, gdzie ta rozmowa się odbywa, nie wiemy, w jaki sposób i skąd Bóg się pojawia. Zostają przytoczone jedynie słowa, którymi zwrócił się do Abrahama.

3. Zeus swoje decyzje uzasadnia w przemowie wygłaszanej podczas narady z innymi bogami. Decyzje Boga biblijnego są zagadkowe i zaskakujące.

4. niespodziewanie, zagadkowo

5. Czytelnik nie wie, gdzie się znajduje Abraham. Nic także nie wiadomo na temat czynności bohatera w momencie poprzedzającym zdarzenie.

6. Kompozycja opowieści biblijnej pozbawiona jest jakichkolwiek wtrąceń, użyto niewielu zdań, z reguły głównych, stanowiących odrębne całości składniowe.

7. W opowieści biblijnej brakuje epitetów, ponieważ w tekście tym poja-wiają się tylko elementy istotne dla celu akcji, brakuje natomiast jakichkolwiek opisów: miejsc, osób, przedmiotów.

8. W tekście Homera czas i miejsce opisywanych zdarzeń są określone, zjawi-ska zostały dokładnie przedstawione i wyraźnie ze sobą powiązane. Myśli i uczucia są wypowiedziane wprost, a wydarzenia rozwijają się w sposób swobodny i są Klasa I

5

Anna Litwińczuk, Joanna Szenauk

ubogie w napięcie. W tekście biblijnym podano tylko takie informacje, które są ważne dla celu akcji, miejsce i czas pozostają nieokreślone. Myśli i uczucia bohaterów nie zostają ujawnione i wyrażone. W fabule podkreślone zostają jedynie roz-strzygające punkty kulminacyjne, stąd towarzyszące im napięcie. Cały tekst biblijny pozostaje o wiele bardziej zagadkowy i tajemniczy niż tekst homerycki.

Anna Świderkówna, [ Tajemnica ludzkiego cierpienia]

(s. 81–82)

1. Księgę Hioba spośród innych ksiąg biblijnych wyróżnia fakt, że podejmuje ona problem sensu ludzkiego cierpienia i w związku z tym zawiera szczególny ładunek prawdy egzystencjalnej.

2. Mimo że Hiob jest postacią fikcyjną, wierzymy w prawdę jego skarg, ponieważ dotyczą one doświadczenia wspólnego wszystkim ludziom.

3. Epitety: pobożny, sprawiedliwy, chory, opuszczony. Epitety dotyczące Hioba zostały dobrane na zasadzie kontrastu po to, żeby podkreślić fakt, że bohater cierpi niezasłużenie.

4. Autor Księgi Hioba nie chce rozwiązać problemu ludzkiego cierpienia, lecz ukazać, jaką postawę człowiek może przyjąć wobec swojego nieszczęścia.

5. Człowiekowi cierpiącemu nie pomogą rady i pouczenia, bardzo ważna jest natomiast dla niego obecność przyjaciół, którzy są mu życzliwi i rozumieją jego ból.

6. odpowiedź c)

7. Przyjaciele Hioba twierdzą, że cierpienie jest karą za grzechy. Cierpiący niesłusznie się więc buntuje: skoro cierpi, to znaczy, że zgrzeszył.

8. Zdarza się, że ludzie wierzący odbierają cierpienie i chorobę jako karę zesłaną przez Boga. Dla niewierzących istnienie na świecie zła i nieszczęść jest potwierdzeniem tezy o tym, że Boga nie ma.

9. Dylemat Hioba to pytanie o powód, dla którego Bóg zsyła cierpienia na sprawiedliwych (bogobojnych, niewinnych).

10. Dylemat Hioba dotyczy wyłącznie ludzi wierzących w Boga.

Hanna Krall, [ Na czym polega prawda reportażu? ] (s. 95)

1. Autorka w czasie przeprowadzania wywiadu nie zawsze notuje to, co mówi rozmówca, często opisuje otoczenie i zachowanie rozmówcy. Te elementy także dostarczają reporterowi potrzebnej wiedzy o człowieku.

2. Reporter w swojej pracy posługuje się notatnikiem i długopisem, czasem magnetofonem.

3. Autorka nie korzysta często z notesu, gdyż krępuje on i peszy jej rozmów-ców. Kiedy ludzie widzą, że notuje ich wypowiedzi, stają się mniej otwarci i szczerzy.

4. Hanna Krall nie lubi korzystać z magnetofonu, twierdzi, że staje się nie-wolnikiem taśmy. Pełna i zacytowana wiernie wypowiedź wcale nie oddaje prawdy, jest natomiast nużąca dla czytelnika. Notowanie pozwala na gorąco zapisy-wać w skrócie sens wypowiedzi, a tym samym relacja staje się bliższa prawdy.

5. Według Hanny Krall, reporter może zmieniać wypowiedzi bohaterów, skracać je, streszczać. Chodzi o zachowanie sensu, a nie o cytowanie.

6

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem

Propozycja odpowiedzi na pytania…

6. Trwający trzy miesiące wywiad z Markiem Edelmanem mógł się zmieścić w stustronicowej książce, ponieważ Hanna Krall skracała i zgęszczała wypowiedzi swego rozmówcy, wybierała tylko zdania szczególnie celne, najlepiej obrazu-jące to, o czym opowiadał Edelman.

7. Autorka dosłownie cytuje swoich rozmówców wtedy, kiedy ich wypowiedź jest wyjątkowo ważna i trafna, kiedy dane zdanie doskonale określa osobo-wość danego człowieka czy jego środowiska.

Roman Mazurkiewicz, [ Siedem pieczęci „Bogurodzicy” ]

(s. 108–109)

1. Określenia Bogurodzicy: najbardziej zagadkowe dzieło w dziejach polskiej literatury; pierwsze słowo polskiej, chrześcijańskiej poezji; najdawniejsza pieśń –

„pieśń ojców” (czyli carmen patrium); „zagadka zamknięta na siedem pieczęci”.

2. odpowiedź a)

3. odpowiedź a)

4. Najważniejsze zagadki Bogurodzicy to: czas i miejsce powstania dzieła, jego autorstwo oraz to, czy jest dziełem oryginalnym, czy zależnym od obcych wzorów.

5. Przez „pieśń ojców” autor rozumie pieśń powstałą u początków chrześci-jaństwa na ziemiach polskich, tzn. w czasach pierwszych władców i misjonarzy.

6. W opinii badaczy, Bogurodzica mogła powstać w czasach św. Wojciecha i chrystianizacji ziem polskich; według innych hipotez, obecnie dominujących, czas powstania pieśni jest późniejszy i przypada na wiek XIII.

7. odpowiedź b)

8. Obecnie autorstwo i oryginalność są kwestiami pierwszorzędnej wagi.

W średniowieczu autorami byli najczęściej duchowni, którzy tworzyli na chwałę Boga, nie dbając o zasługi i sławę. Toteż większość dzieł tej epoki powstawała anonimowo.

9. O artystycznej oryginalności pieśni świadczy fakt, że nigdzie nie udało się odnaleźć utworu, który mógłby być bezpośrednim jej wzorcem.

10. Autor wyróżnił tłustym drukiem ostatnie słowa akapitu, ponieważ chciał

w ten sposób podkreślić niezwykłość i niepowtarzalność Bogurodzicy na tle literatury średniowiecznej. Fakt artystycznej oryginalności ma szczególną wymowę w wypadku pieśni, która w kulturze polskiej ma tak wysoką rangę jak Bogurodzica.

Jan Ptaśnik, [ Apostołowie dobrowolnego ubóstwa] (s. 121–122)

1. Arnold z Brescii krytykował wystawne życie wyższego duchowieństwa rzymskiego. Swoje uwagi zgłosił papieżowi, za co został wygnany. To wzbudziło nienawiść Arnolda do kurii rzymskiej.

2. Arnold głosił, że Kościół powinien naśladować Chrystusa w ubóstwie.

Chrystus, jego zdaniem, nie posiadał żadnego majątku i wymagał od swoich uczniów, by porzucili dobra ziemskie. Duchowni, jako następcy Chrystusa, po-winni przestrzegać zasady skromnego, ubogiego życia. Kościół, który posiada dobra materialne, odstąpił od nauki Chrystusa.

3. Piotr Waldez wystąpił ze swoją nauką pod wpływem Arnolda z Brescii i przykładu św. Aleksego.

Klasa I

7

Anna Litwińczuk, Joanna Szenauk

4. Piotr, bogaty kupiec z Lyonu, pod wpływem legendy o św. Aleksym wy-rzeka się majątku i zaczyna prowadzić życie żebraka.

5. Największe wrażenie na Piotrze wywarł ten fragment historii Aleksego, w którym jest mowa o tym, że Aleksy cały swój majątek rozdał biednym, a sam został żebrakiem. Nawet to, co zdobył żebrząc, rozdawał potrzebującym.

6. „Ubodzy z Lionu”, wędrując po kraju, głosili ewangeliczne zasady życia w ubóstwie. Przekonywali słowem, ale przede wszystkim własnym przykładem: chodzili boso i w jednej szacie, wszystko, co mieli, było ich wspólną własnością.

Maria Ossowska, [ Średniowieczny rycerz] (s. 138–139)

1. odpowiedź a)

2. Autorka ma wyraźnie negatywny stosunek do rycerskich ślubów; uważa, że są nie do zaakceptowania z punktu widzenia zdrowego rozsądku. Swoją ocenę rycerskiego obrzędu ujawnia za pomocą epitetu dziwny.

3. Zasada fair play, która obowiązywała rycerzy, wynikała z szacunku dla prze-ciwnika, dumy, postawy zabawowej, lęku przed odwzajemnieniem i z humanita-ryzmu.

4. A k a p i t p i e r w s z y:

„Jan Dobry […] gdy jego syn uciekł z Anglii, gdzie był więziony jako zakład-nik, sam oddał się w ręce Anglików w zastępstwie zbiega”.

„Huizinga pisze o grupie rycerzy, która ślubowała nie uciekać nigdy z pola walki dalej niż na odległość 50 akrów. Dziewięćdziesięciu rycerzy miało przypła-cić ten ślub życiem”.

A k a p i t d r u g i:

„[…] jak rzecz się miała z Rolandem”.

„Jeżeli rycerz, z którym się walczyło, spadł z konia (a w zbroi nie mógł pod-nieść się o własnych siłach), ten, kto go strącił, sam także zsiadał z konia, żeby wyrównać szanse. «Nie zabiję nigdy rycerza, który spadł z konia – woła Lancelot.

– Boże broń mnie przed taką niesławą»”.

A k a p i t t r z e c i:

„Roland nie chciał dąć w róg dla przywołania pomocy, żeby nie pomyślano, że się boi. Nic to, że ta odmowa pociągnęła za sobą śmierć jego przyjaciela i wy-rżnięcie jego wojowników. Ten brak względów dla innych nie razi najwyraźniej niebios, skoro archanioł Gabriel osobiście zlatuje z nieba po duszę bohatera”.

Podane przykłady są potwierdzeniem prawdziwości tez stawianych przez autorkę.

5. Średniowieczny rycerz najbardziej obawiał się posądzenia go o tchórzostwo. Dlatego rycerzowi w zbroi nie wolno było się cofać, rzadko też wzywał

pomocy, by nie pomyślano, że się boi. By nie okryć się niesławą, gotów był po-

święcić życie własnego przyjaciela i jego wojowników.

6. odpowiedź d)

7. Roland zasłużył na sławę idealnego rycerza, ponieważ najwyżej stawiał

honor i podporządkował mu inne wartości, nawet życie własne i towarzyszy. Jego postawa jest skrajnym przykładem działania wbrew rozsądkowi, by uniknąć cie-nia podejrzenia o tchórzostwo.

8

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem

Propozycja odpowiedzi na pytania…

Johan Huizinga, [ Wizerunek śmierci] (s. 153–154)

1. Wyjątkowe znaczenie motywu śmierci autor podkreślił za pomocą na-gromadzenia następujących wyrazów: nigdy, żadna, nie wpajała, nikomu.

2. odpowiedź b)

3. Na spopularyzowanie myśli o śmierci miały wpływ nauki kaznodziejów oraz drzeworyty, które docierały do wszystkich warstw społecznych.

4. Obraz śmierci, który pojawił się w XV w., był nastawiony na bezpośred-nie masowe oddziaływanie i charakteryzował się prostotą, ludową dosadnością, prymitywizmem, lapidarnością.

5. Najważniejsze motywy tworzące średniowieczny wizerunek śmierci były następujące:

pytanie „gdzie są” (tzn. gdzie są ci, którzy żyli i wypełniali świat),

motyw rozkładu ludzkiego ciała,

motyw tańca śmierci.

6. W obu akapitach występują metafory muzyczne (1 – chór napomnień o nieuchronności śmierci, 2 – tematy tworzące melodię skargi na kres wspania-

łości ziemskich).

John Ronald Reuel Tolkien, [ O potrzebie fantazjowania]

(s. 169)

1. Fantazja nie niszczy rozumu, nie zmniejsza chęci pogłębiania wiedzy i po-strzegania prawdy. Im bardziej trzeźwy i dociekliwy umysł, tym wspanialsze snu-je fantazje.

2. Podstawą snucia fantazji jest odróżnianie prawdy od fałszu. By twórczo fantazjować, trzeba mieć świadomość tego, że świat jest taki, jak go postrzegamy.

Gdyby ludzie nie dostrzegali różnicy między rzeczywistością a zmyśleniem, fan-tazja zaczęłaby umierać, a w końcu stałaby się złudzeniem.

3. odpowiedź b)

4. Fantazja może być użyta do złych celów. Zdarza się, że wytwory fantazji ludzie biorą za rzeczywistość, a niekiedy mogą one także oszukać umysł samego twórcy. Tolkien ma tu na myśli groźne ideologie oraz mamiące ludzi hasła i obiet-nice.

5. Zagrożenia wynikające z fantazjowania nie są niczym wyjątkowym w ludzkim świecie, gdyż człowiek tworzy na własną miarę i wedle własnych możliwo-

ści. Każde ludzkie działanie jest skażone niedoskonałością.

6. odpowiedź c)

7. W tym akapicie autor odwołuje się do poematu o stworzeniu świata z biblijnej Księgi Rodzaju.

8. Człowiek ma potrzebę tworzenia, ponieważ naśladuje swojego Stwórcę.

9. Wewnętrzna spójność cechująca rzeczywistość to zgodność elementów składających się na jej obraz.

10. Fantazja przynosi jej twórcy radość, jeśli uda mu się tak skonstruować fantastyczny świat, by odkrywał on nową prawdę o rzeczywistości.

Klasa I

9