Katedra Technik Wytwarzania

i Automatyzacji

METROLOGIA I KONTKOLA JAKOŚCI - LABORATORIUM

TEMAT:

OBLICZANIE PASOWAŃ OTWORÓW I WAŁKÓW

Pasowanie – wzajemna relacja wałka i otworu, określona różnicą ich wymiarów przed połączeniem

Pasowanie oznacza się pisząc kolejno:

• wymiar nominalny (wspólny dla otworu i wałka),

• oznaczenie pola tolerancji otworu,

• znak / ,

• oznaczenie pola tolerancji wałka,

np. ø 20H8/f9.

Każde pasowanie wałka i otworu charakteryzuje różnica ich rzeczywistych wymiarów, którą nazwa się wskaźnikiem lub determinantem pasowania P (rys.1.).

Graniczne wartości wskaźników pasowań wynoszą:

Pmin = Ao – Bw = EI – es

Pmax = Bo – Aw = ES – ei

Średnia wartość wskaźnika pasowania Ps obliczana jest ze wzoru: P

+ P

( A − B ) + ( B − A )

( EI − es) + ( ES − ei)

max

min

0

w

0

P

w

=

=

=

s

2

2

2

Rys. 1. Wskaźniki pasowania

W zależności od wartości wskaźników granicznych pasowania można podzielić na:

• pasowanie luźne: Pmax > Pmin ≥ 0

• pasowanie ciasne: 0 ≥ Pmax > Pmin

• pasowanie mieszane: Pmax > 0 > Pmin

2

Jeżeli wskaźnik P jest dodatni, mówimy o luzie S (rys.2.): Rys. 2. Luz minimalny i maksymalny

Ujemny wskaźnik P interpretujemy jako wcisk N. Wcisk N jest równy wartości bezwzględnej z ujemnego wskaźnika P: (rys.3.):

Rys. 3. Wcisk minimalny i maksymalny

Przy pasowaniu mieszanym istnieje możliwość wystąpienia luzu bądź wcisku zależnie od konkretnych wymiarów wałka i otworu.

Tolerancję pasowania jest sumą tolerancji otworu i wałka:

Tp = To + Tw = Pmax – Pmin

Usystematyzowany zbiór pasowań wałków i otworów przeznaczonych do stosowania w budowie maszyn nosi nazwę układu pasowań. Wśród znormalizowanych pasowań 3

wyróżniamy pasowania normalne oraz pasowania uprzywilejowane, które są zalecane do stosowania w pierwszej kolejności.

Ustalając pasowanie często korzysta się tzw. zasady stałego otworu lub wałka.

Zasada stałego otworu polega na dostosowaniu do otworu podstawowego (otworu tolerowanego w głąb materiału, EI=0) tolerancji wałka w zależności od tego, jaki rodzaj pasowania należy uzyskać (rys.4.). Zasada stałego wałka polega na dostosowaniu tolerancji otworu do wałka podstawowego (wałka tolerowanego w głąb materiału, es=0) (rys.5.).

Rys.4. Pasowania dla stałego otworu

Rys.4. Pasowania dla stałego wałka

4

Literatura

Jakubiec W., Malinowski J.: Metrologia wielkości geometrycznych. WNT, Wa-wa 2004.

Białas S., Metrologia techniczna z podstawami tolerowania wielkości geometrycznych dla mechaników. Oficyna Politechniki Warszawskiej, Wa-wa 2006

5