Komórki somatyczne w mleku kóz

Wiadomoś ci Zootechniczne, R. XLV (2007), 1-2: 35-41

Czy liczba komórek somatycznych w mleku kóz

jest wiarygodnym wskaźnikiem stanu

zdrowotnego wymienia?*

Emilia Bagnicka1, Nina Strzałkowska1, Artur Jóźwik1,

Jarosław Kaba2, Józef Krzyżewski1

1Instytut Genetyki i Hodowli Zwierzą t PAN w Jastrzę bcu, ul. Postę pu 1,

05-552 Wólka Kosowska

2Katedra Nauk Klinicznych, Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW,

ul. Nowoursynowska 159 c, 02-776 Warszawa

apalenia gruczołu mlekowego∗ (mastitis)

subklinicznych stanów zapalnych hodowcom

Z stanowią w około 20% przyczynę chorób potrzebny jest tani i prosty wskaźnik do ich zdia-i upadków kóz (Kondracki i Bednarek, 1995).

gnozowania. Powszechnie stosowanym wskaźni-

Ilość subklinicznych stanów mastitis połówek

kiem stanu zdrowia wymienia jest liczba komó-

wymienia kóz w stadzie może dochodzić nawet

rek somatycznych w mleku (LKS). Wzrost LKS

do 70% (Leitner i in., 2004). Z tego powodu

w mleku jest wynikiem przebiegającego procesu

przypadki zapalenia wymienia wpływają w zna-

zapalnego. W mleku krów, w porównaniu z ko-

czący sposób na wynik ekonomiczny produkcji

zami, LKS jest natomiast stosunkowo dobrym

mleka koziego. Zarówno stany kliniczne, jak

wskaźnikiem stanów subklinicznych mastitis.

i subkliniczne powodują zwiększenie kosztów

Według Deluykera i in. (1993) obecność już 100

opieki weterynaryjnej oraz obniżenie wydajno-

tys. komórek somatycznych w 1 ml mleka, po-

ści, pogorszenie jakości mleka (Haenlein, 2002)

chodzącego z całego wymienia od poszczegól-

i zmniejszenie wydajności serów (Galina i in.,

nych krów, wskazuje na procesy zapalne.

1996). W Polsce problem ten występuje w ponad

Z badań Malinowskiego i Kłosowskiej (2000)

62% stad (Kaba – dane nie publikowane). Brak

wynika, że aby uznać stado krów za wolne od

wyraźnych objawów przy stanach subklinicz-

mastitis, LKS w mleku zbiorczym nie może

nych zapalenia wymienia powoduje, że są one

przekraczać 150 tys./ml. Odmienny niż u krów

trudne do zdiagnozowania przez hodowcę. Wy-

charakter wydzielania mleka oraz inne uwarun-

eliminowanie stanów zapalnych gruczołu mle-

kowania fizjologiczne powodują, że mleko kozie

kowego kóz, wywoływanych obecnością drob-

zawiera wyższą liczbę komórek somatycznych.

noustrojów, mogłoby przyczynić się do znaczą-

W Polsce dotychczas nie ustalono ogólnokrajo-

cej poprawy jakości mleka koziego, które

wej normy na LKS w mleku kozim. Mleczarnie

w opinii coraz bardziej wymagających konsu-

skupujące mleko kozie opierają się na własnych

mentów ma dużą szansę zyskać miano produktu

normach zakładowych, dopuszczających obec-

prozdrowotnego. W celu wczesnego rozpoznania

ność do 2 mln komórek/ml. Według Dyrektywy

Rady UE (nr 92/46 EEC z dnia 16.06.1992),

∗

w świeżym mleku kozim liczba komórek soma-

Temat finansowany przez Ministerstwo Nauki

tycznych nie powinna przekraczać 1,5 mln w ml.

i Szkolnictwa Wyższego nr 2P06Z 013 30.

W Norwegii, gdzie produkcja mleka odgrywa

Prace przeglądowe

35

E. Bagnicka i in.

znaczącą rolę, LKS jest jednym z kryteriów de-

LKS w mleku kozim aż w 90% może być uwa-

cydującym o cenie tego surowca przy skupie.

runkowana działaniem czynników niezakaźnych,

Mleko zaliczane do najwyższej klasy – Elite –

głównie środowiskowych. Ze szczególnym nasi-

nie może zawierać więcej niż 1,5 mln LKS, zaś

leniem zjawisko to następuje w końcowym sta-

mleko klasy najniższej może zawierać nawet po-

dium laktacji (Haenlein i Hinckley, 1995). Con-

nad 2,25 mln (TINE Norske Meierier, 2001).

treras i in. (1999) podają, że w okresie jesieni

Według norm amerykańskich, mleko kozie może

tylko w około 10% przypadków wzrost LKS

zawierać do 1 mln komórek w 1 ml mleka, jed-

w mleku kóz jest wynikiem zakażenia gruczołu

nak połowa hodowców w tym kraju nie jest

mlekowego patogenami. Jak już wspomniano

w stanie spełnić tych norm (Paape, 2000).

wcześniej, wzrost LKS w końcowym stadium

Apokrynowy charakter wydzielania mle-

laktacji jest zjawiskiem fizjologicznym, nie ma-

ka u kóz powoduje niszczenie komórek mleko-

jącym najczęściej żadnego związku z infekcją

twórczych i przedostawanie się do mleka frag-

wymienia (Emanuelson i in., 1988). Poparciem

mentów cytoplazmy oraz ich jąder ko-

tej tezy są wyniki badań uzyskanych przez Rotę

mórkowych. Dlatego też, w skład komórek so-

i in. (1993), którzy wykazali, że LKS w mleku

matycznych mleka koziego wchodzą trzy grupy:

kóz wolnych od mastitis w pierwszej tercji lakta-

komórki nabłonkowe, leukocyty i fragmenty cy-

cji wynosiła 920 x 103 x ml-1, w drugiej 580 x

toplazmy (Oliszewski i in., 2004). W laborato-

103 x ml-1, zaś w końcowym stadium laktacji aż

riach europejskich do liczenia komórek so-

1810 x 103 x ml-1. Zatem, z tego względu współ-

matycznych wykorzystywane są przede wszyst-

czynnik korelacji między LKS a liczbą bakterii

kim aparaty oparte na liczeniu elementów zawie-

w mleku jest niezbyt wysoki i wynosi 0,44 (Ha-

rających DNA, a więc zarówno całych komórek,

enlein, 2002).

jak i ich jądrzastych fragmentów. Z tych wzglę-

W literaturze światowej spotyka się rów-

dów oprócz leukocytów, które migrują do mleka,

nież przeciwstawne opinie dotyczące wykorzy-

aparaty te zliczają również inne elementy ko-

stania LKS jako wskaźnika stanu zdrowotnego

mórkowe zawierające DNA. Ponadto, gruczoł

gruczołu mlekowego kóz. McDougall i in.

mlekowy kóz produkuje czynniki chemotaktycz-

(2001) uważają, że LKS jest najlepszym wskaź-

ne dla neutrofili, makrofagów i limfocytów, co

nikiem zakażenia wymienia. Leitner i in. (2004)

przyczynia się do zwiększenia ich migracji do

oraz Wilson i in. (1995) stwierdzili ponadto, że

mleka. Niezależnie od obecności patogenów pro-

infekcja bakteryjna w sposób istotny wpływa na

ces ten nasila się szczególnie pod koniec laktacji,

podwyższenie LKS i zdaniem wielu autorów

jako zwiększona naturalna ochrona wymienia

najczęstszą przyczyną występowania stanów za-

przy zasuszaniu. Czynniki chemotaktyczne są

palnych gruczołu mlekowego jest obecność bak-

więc fizjologicznym regulatorem homeostazy

terii (Contreras i in., 1999; Haenlein, 2002; Man-

gruczołu mlekowego (Manlongat i in., 1998).

longat i in., 1998). Jednakże z badań Poutrel i in.

We wcześniejszych badaniach Paape i Capuco

(1997) wynika, że w około 50% przebadanych

(1996) stwierdzili, że mleko kozie z niezainfe-

połówek wymienia kóz stwierdzono obecność

kowanych wymion zawiera od 50 do 400 tys./ ml

patogenów, mimo braku klinicznych objawów

komórek somatycznych. Jednak, wyniki póź-

mastitis.

niejszych badań Paape (2000) wskazują, że mle-

Wyodrębnia się dwie grupy drobno-

ko zdrowych kóz może zawierać nawet do kilku

ustrojów wywołujące stany zapalne: „major pa-

milionów elementów komórkowych w 1 milili-

thogens” i „minor pathogens”. Drobnoustroje

trze. Warto podkreślić, że na LKS w mleku ko-

izolowane z próbek mleka krowiego w Polsce,

zim, oprócz obecności patogenów, wpływa rów-

należące do pierwszej grupy patogenów, to ko-

nież wiele innych czynników, m.in. wiek kóz,

agulazo-dodatni Staphylococcus aureus (gron-

stadium laktacji (pokrywające się z porą roku),

kowiec złocisty) oraz paciorkowce z grup B, C

ruja, wielkość stada, rodzaj doju, budowa wy-

i E, tj. Streptococcus agalactiae, S. dysgalactiae

mienia i strzyków, zakażenie wirusem CAE

i S. uberis, jak również Escherichia coli, Arco-

(Contreras i in., 1999; Danków i in., 2003;

nobacterium pyogenes, Mycoplasma bovis. Do

McDougall i Voermans, 2003; Wilson i in.,

patogenów drugiej grupy, izolowanych z kro-

1995). W stadach komercyjnych podwyższona

wiego mleka, należą gronkowce koagulazo-

36

Prace przeglądowe

Komórki somatyczne w mleku kóz

ujemne ( Staphylococcus spp. ) oraz Corynebacte-

stanach zapalnych wywołanych innymi drob-

rium bovis i Candidia spp. Spośród wymienio-

noustrojami – 1552 tys. Drobnoustroje naj-

nych drobnoustrojów za zakaźne uważane są:

częściej izolowane z koziego mleka należą zatem

Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactiae,

do koagulazo-ujemnych gronkowców. Jedni au-

Mycoplasma bovis i Corynebacterium bovis. Po-

torzy podają, że gronkowce tej grupy są poten-

zostałe to drobnoustroje środowiskowe, z któ-

cjalnymi patogenami dla wymienia, ponieważ

rych część może być również czynnikiem etiolo-

powodują wzrost LKS i wywołują długotrwałą

gicznym zapaleń wymion u krów. Obecność na-

infekcję (Contreras i in., 1999; Moroni i in.,

wet jednej kolonii S. aureus lub S. agalactiae

2005; Poutrel i in., 1997), natomiast inni nie

przy rozcieńczeniu 0,01 ml jest podstawą do

stwierdzają różnic w LKS między zainfekowa-

uznania tych drobnoustrojów za przyczynę zapa-

nymi i niezainfekowanymi tą grupą patogenów

lenia. W przypadku innych drobnoustrojów

połówkami wymienia (Hunter, 1984; Leitner

obecność 5 jednorodnych kolonii przy analo-

i in., 2004; Sheldrake i in., 1981). Gronkowiec

gicznym rozcieńczeniu mleka (czyli 500 kolonii

złocisty ( Staphylococcus aureus), izolowany

w 1 ml) stanowi kryterium uznania ich za czyn-

w około 10% przypadków mastitis, jest drob-

nik etiologiczny (Lassa, 2005).

noustrojem odpowiedzialnym za stany zapalne

W dotychczas przeprowadzonych w Gre-

wymienia, zarówno subkliniczne, jak i kliniczne,

cji badaniach na kozach w okresie całej laktacji

nawet występujące w ciężkiej postaci, tzw. zgo-

stwierdzono, że infekcja gruczołu mlekowego

rzelinowego mastitis. Gronkowiec ten jest zali-

kóz drobnoustrojami z grupy paciorkowców,

czany do głównej grupy patogenów mleka ko-

w przeciwieństwie do krów, występuje bardzo

ziego, a zakażenie nim łączy się najczęściej

rzadko. Najczęściej występującymi patogenami

z istotnym wzrostem LKS w mleku. Jednak, jest

wywołującymi mastitis były: Staphylococcus

on mniej rozpowszechniony i ma mniejszą zdol-

spp. − 59%, S. aureus – 17%, S. epidermidis −

ność rozprzestrzeniania się w stadzie kóz niż

14%, S. capitis − 13%, S. hyicus – 11%, Bacillus

w stadzie krów. Być może, kozy są bardziej od-

spp. − 30%, z rodzaju Escherichia – 4%, Micro-

porne na zakażenie tym patogenem niż krowy.

coccus spp. − 3%, Streptococcus spp. – 2%, Co-

Rzadziej izolowanymi drobnoustrojami z mleka

rynebacterium spp. – 1%, Pseudomonas spp. –

koziego (od 5 do 10% przypadków mastitis) są

1% (Kalogridou-Vassiliadou, 1991). Z badań

paciorkowce. W hodowli bydła mlecznego pa-

przeprowadzonych we Francji przez Lerondelle

ciorkowiec Streptococcus agalactiae zaliczany

i in. (1992) wynika, że stanami zapalnymi do-

jest do patogenów zakaźnych, natomiast u kóz

tkniętych było 25% badanych połówek wymion,

występuje rzadko. Inne paciorkowce izolowane

które w 92% przypadków były wywoływane

z mleka koziego należą do drobnoustrojów śro-

przez koagulazo-ujemne gronkowce, zaś w 8%

dowiskowych, a zakażenia nimi są skutkiem nie-

przez koagulazo-dodatni S. aureus. W cytowa-

właściwej higieny (m.in. stosowania złej jakości

nych badaniach, infekcja przez Staphylococcus

ściółki). W sprzyjających warunkach szczepy

aureus spowodowała wzrost LKS do około 8

tych paciorkowców mogą jednak również wywo-

mln/ml, zaś przez koagulazo-ujemne gronkowce

łać stany zapalne wymienia (Contreras i in.,

– nieco ponad 1 mln; w mleku z połówek wol-

2003; White i Hinckley, 1999).

nych od patogenów LKS wynosiła 520 tys. Con-

Jak już wspomniano wcześniej, wzrost

treras i in. (1996) podają, że w podobnych bada-

liczby komórek somatycznych w mleku kóz nie

niach przeprowadzonych w Hiszpanii w 70%

zawsze spowodowany jest stanem zapalnym gru-

przypadków patogenami były koagulazo-ujemne

czołu mlekowego. Zatem, diagnozując zapalenie

gronkowce. Pozostałe gatunki to koagulazo-

wymienia u kóz, należy brać pod uwagę cały ze-

dodatnie gronkowce – 1%, Corynebacterium

spół objawów chorobowych oraz przeprowadzić

spp. – 12%, Mycoplasma spp. – 9%. W USA

badania bakteriologiczne próbek mleka, pocho-

dominującymi patogenami były gronkowce

dzących z każdej połówki wymienia. Według

(96%), a wśród nich dominował S. epidermidis

Kalinowskiej (1996, 1997), najlepszym wskaźni-

(67%) (Contreras i in., 1999). W przypadku za-

kiem oceny stanu zdrowia wymienia jest liczba

każenia wymienia Staphylococcus epidermidis

leukocytów w mleku i ich procentowy udział

LKS w mleku wynosiła 1840 tys./ml, zaś przy

w ogólnej LKS. Zarówno badania bakteriolo-

Prace przeglądowe

37

E. Bagnicka i in.

giczne, jak i metoda cytrometrii przepływowej,

Czynnikami sprzyjającymi stanom zapalnym wy-

są jednak kosztowne. Aby ułatwić diagnozowa-

mienia mogą być także: niewłaściwie prze-

nie stanów subklinicznych mastitis podejmowa-

prowadzany dój oraz zbyt długie utrzymywanie koź-

no (jak dotąd nieliczne) próby poszukiwania za-

ląt przy matkach (Krzyżewski i in., 1995). Ważne

leżności między stanem zdrowotnym wymienia

jest również prawidłowe żywienie, pokrywające

a wybranymi parametrami fizykochemicznymi

w pełni wszystkie potrzeby pokarmowe zwierząt

i biochemicznymi w mleku pochodzącym z gru-

(http://www.rcd.wroc.pl/RR/2000/rr2/rr102.htm).

czołu mlekowego dotkniętego stanem zapalnym.

Możliwość namnażania się w gruczole

Pierwsze badania wykonywane były przede

mlekowym drobnoustrojów zależy od zdolności

wszystkim na krowach. Najbardziej obiecującym

układu immunologicznego zwierzęcia do ich

parametrem, wskazującym na występowanie

zwalczania oraz od stopnia ich inwazji, który

subklinicznych stanów zapalnych, okazała się

z kolei zależy od warunków środowiskowych.

aktywność enzymu niszczącego błony komór-

Niewłaściwe żywienie może powodować upo-

kowe bakterii występujących w mleku (N-

śledzenie systemu odpornościowego zwierzęcia,

acetylo-β-D-glukozoaminidaza = NAGaza) (Py-

przez co staje się ono podatne na infekcje, w tym

örälä, 2003). Oliszewski i in. (2002) oraz Leitner

gruczołu mlekowego. Skoro niektóre składniki

i in. (2004) potwierdzili to w badaniach doty-

mineralne i witaminy mają bezpośredni wpływ

czących mleka koziego, wykazując istotnie

na funkcjonowanie układu odpornościowego, to

większą aktywność NAGazy w mleku po-

mogą mieć one również znaczenie w profilaktyce

chodzącym z zainfekowanych połówek wy-

mastitis. Dotyczy to selenu (Se), witaminy E,

mienia. Ponadto, u krów przydatnymi wskaźni-

witaminy A, β-karotenu, cynku (Zn) i miedzi

kami stanu zdrowia wymienia mogą być poziom

(Cu), a więc składników będących częścią sys-

laktozy oraz konduktywność (przewodność)

temu antyoksydacyjnego komórki. Witamina E

mleka w połączeniu z jego ilością i tempem od-

zwiększa szybkość migracji neutrofili do miejsca

dawania w procesie doju (Pyörälä, 2003). We-

infekcji, efektywność fagocytozy przez neutrofi-

dług McDougall i in. (2001), Ying i in. (2002)

le oraz ich zdolność do zabijania bakterii. Selen,

oraz Finn i in. (1997), również u kóz bardzo po-

jako składnik enzymu peroksydazy glutationo-

mocnym wskaźnikiem stanu zdrowia wymienia

wej, bierze udział w niszczeniu wolnych rodni-

może być test na przewodnictwo elektryczne

ków, co ma wpływ na funkcjonowanie systemu

mleka. Wyniki uzyskane w nielicznych ba-

odpornościowego. Selen wraz z witaminą E

daniach przeprowadzonych na kozach wykazały

zwiększa zdolność neutrofili do zabijania pato-

istnienie ujemnej korelacji między ogólną liczbą

genów, przez co zmniejsza się liczba komórek

drobnoustrojów określoną metodą płytkową

somatycznych w mleku. Beta-karoten sprzyja

a poziomem laktozy w mleku (lecz tylko

namnażaniu limfocytów, co może zwiększać

w pierwszym okresie laktacji) oraz dodatniej za-

zdolności immunologiczne gruczołu mlekowego.

leżności między ogólną liczbą drobnoustrojów

Stosowanie dodatku β-karotenu zalecane jest w

a wydajnością mleka i zawartością białka (Ying

przypadku znacznego udziału kiszonki z kukury-

i in., 2002).

dzy i pasz treściwych w dawce. Dodatek ka-

Podstawowym warunkiem zmniejszenia

rotenu zalecany jest również w przypadku niskiej

prawdopodobieństwa występowania stanów za-

jakości pasz objętościowych. W odporności gru-

palnych gruczołu mlekowego u kóz jest szeroko

czołu mlekowego dużą rolę przypisuje się „barie-

rozumiana profilaktyka, bowiem liczba drobno-

rze strzykowej”, gdyż dobrze rozwinięty prze-

ustrojów w mleku jest uzależniona od sposobu

wód strzykowy, wyścielony nieuszkodzonym

jego pozyskiwania i przechowywania. Niezależ-

nabłonkiem płaskim, zapobiega wnikaniu bakte-

nie od warunków higienicznych, bakterie zawsze

rii chorobotwórczych do wymienia. Z tego po-

znajdują się w otoczeniu zwierzęcia: na jego skó-

wodu po każdym doju konieczna jest regeneracja

rze, wymieniu, strzykach czy sprzęcie dojarskim.

łatwo złuszczającego się nabłonka przewodu

Dlatego też, przyczynami mastitis mogą być za-

strzykowego, pokrytego warstwą keratyny. Jed-

równo zły stan sanitarny pomieszczeń (nieodpo-

nym z najważniejszych czynników odpowie-

wiednia ściółka), jak i urządzeń do doju

dzialnych za „rekonstrukcję” keratyny jest cynk

(http://www.rcd.wroc.pl/RR/2000/rr2/rr102.htm).

(Zn). Ponadto, pierwiastek ten aktywuje wiele

38

Prace przeglądowe

Komórki somatyczne w mleku kóz

enzymów niezbędnych dla funkcjonowania sys-

ta jest skuteczna w stadach z niskim poziomem

temu immunologicznego, zatem niedobór Zn

zakażenia wymion. Drugą metodą jest wprowa-

może przyczynić się do zwiększenia zapadalno-

dzenie przez przewód, do dolnej części zatoki

ści zwierząt na mastitis. Ostatnio zwraca się co-

strzykowej, odpowiednio przygotowanej, obojęt-

raz większą uwagę na udział miedzi (Cu) w sys-

nej chemicznie pasty, która nie uszkadzając tkanki,

temie antyoksydacyjnym, a przez to w profi-

tworzy sztuczny korek, noszący nazwę wewnętrz-

laktyce mastitis. To zagadnienie nie jest jesz-

nej osłony (zatyczki) strzykowej czy sztucznego

cze w pełni udokumentowane. Pozytywna re-

czopu. W przypadku zakażonych ćwiartek

akcja zwierząt na Cu zależy prawdopodobnie

wprowadzenie tej pasty powinno być połączo-

od stopnia pokrycia zapotrzebowania na nią

ne z terapią antybiotykową (Malinowski, 2004;

(Kowalski, 2004; http://www.apra.pl/hoduj_bydlo

http://www.vetpol.org.pl/ZW%20lipiec%202004

/archiwum/hzg_0404_spis.htm).

_3.pdf). Podobną strategię postępowania nale-

Ograniczenie infekcji, zwłaszcza wywo-

żałoby również zastosować u kóz.

łanej przez koagulazo-ujemne gronkowce, moż-

Zasady prawidłowego postępowania przed,

na uzyskać przez stosowanie natychmiast po za-

w trakcie i po doju, zapewnienia optymalnych

kończeniu doju dippingu – zanurzania strzyków

warunków utrzymania zwierząt, utrzymania

w płynie dezynfekcyjnym, tworzącym błonę

i użytkowania sprzętu dojarskiego, leczenia ma-

(biofilm) zamykającą wejście do kanału strzy-

stitis podczas laktacji, czy postępowania przy

kowego (Contreras i in., 2003). Z drugiej jednak

zasuszaniu krów zostały przedstawione przez

strony, w niektórych przypadkach, środki uży-

prof. Edwarda Malinowskiego w dwumiesięcz-

wane do dezynfekcji strzyków mogą powodować

niku „Hoduj z Głową” (2004, nr 5): „Program

uczulenia u zwierząt i ujemnie wpływać na stan

zwalczania mastitis i utrzymania produkcji wy-

gruczołu mlekowego. Z tych względów Woyke

sokiej jakości mleka - opracowany na podstawie

(2006) zaleca okresowo zmianę rodzaju stoso-

wytycznych National Mastitis Council”. Artykuł

wanych środków. U krów tworzenie takiego fil-

jest dostępny również na stronie internetowej:

mu, czasami wspomagane kuracją atybiotykową,

http://www.apra.pl/hoduj_bydlo/archiwum/hzg_

jest konieczne przy zasuszaniu zwierząt. Metoda

040542.htm.

Literatura

Contreras A., Sierra D., Corrales J.C., Sanchez A.,

76: 3445-3452.

Marco J. (1996). Physiological threshold of somatic

cell count and California Mastitis Test for diagnosis

Emanuelson U., Olsson T., Mattila T., Astroem G.,

of caprine subclinical mastitis. Small Rum. Res., 21:

Holmberg O. (1988). Effects of parity and stage of

259-264.

lactation on adenosine triphosphate. J. Dairy Res., 55:

49-55.

Contreras A., Paape M.J., Millert R.H. (1999). Preva-

lence of subclinical intramammary infection caused

Finn G., Fahr R.-D., Schulz J., Lengerken G. von,

by Staphylococcus epidermidis in a commercial dairy

Walther R. (1997). Investigation into selected criteria

goat herd. Small Rumin. Res., 31: 203-208.

as indicator for udder health in goats. 48th EAAP,

Vienna, 25-28.08.1997.

Contreras A., Luengo C., Sanchez A., Corrales J.C.

(2003). The role of intramammary pathogens in dairy

Galina M.A., Morales R., Lopez B., Carmona M.A.

goats. Liv. Prod. Sci., 79: 273-283.

(1996). Effects of somatic cell count on lactation and

soft cheese yield by dairy goats. Small Rumin. Res.,

Danków R., Cais-Sokolińska D., Pikul J., Wójtowski

21: 251-257.

J. (2003). Jakość cytologiczna mleka koziego. Med.

Wet., 59: 77-80.

Haenlein G.F.W. (2002). Relantioship of somatic cell

count in goat milk to mastitis productivity. Small

Deluyker H.A., Gay J., Weaver L.D. (1993). Interre-

Rumin. Res., 45: 163-178.

lationship of somatic cell count mastitis and milk

yield in a low somatic cell count herd. J. Dairy Sci.,

Haenlein G.F.W., Hinckley L. (1995). Goat somatic

Prace przeglądowe

39

E. Bagnicka i in.

cell count situation in USA. Int. J. Anim. Sci., 10:

i utrzymania produkcji wysokiej jakości mleka - opra-

305-310.

cowany na podstawie wytycznych National Mastitis

Council. Hoduj z Głową, 5.

Hunter A.C. (1984). Microflora and somatic cell con-

tent of goat milk. Vet. Rec., 114: 318-320.

Malinowski E., Kłosowska A. (2000). Stan zdrowia

wymienia krów punktem krytycznym produkcji mle-

Kalinowska B. (1996). Wpływ stanu zdrowotnego

ka. Prz. Mlecz., 9: 93-96.

wymienia kóz na skład chemiczny i cechy fizyczne

mleka. Acta Agr. Silv., Ser. Zoot., 34: 87-110.

Manlongat N., Yang T.J., Hinckley L.S., Bendel R.

B., Krider H.M. (1998). Physiologic-chemoattractant-

Kalinowska B. (1997). Przydatność terenowego od-

induced migration of polymorphonuclear leukocytes

czynu komórkowego (TOK) do oceny stanu zdrowot-

in milk. Clin. Diagn. Lab. Immunol. 5, 3: 375-381.

nego gruczołu mlekowego kóz. Zesz. Nauk. Zakładu

Hodowli Owiec i Kóz, SGGW, Warszawa, ss.195-

McDougall S., Voermans M. (2003). Influence of

196.

estrus on somatic cell count in dairy goats. J. Dairy

Sci., 86 (3): 828-834.

Kalogridou-Vassiliadou D. (1991). Mastitis-related

pathogens in goat milk. Small Rum. Res., 4: 203-212.

McDougall S., Murdough P., Pankey W., Delaney C.,

Barlow J., Scruton D. (2001). Relationships among

Kondracki M., Bednarek D. (1995). Najważniejsze

somatic cell count, California mastitis test, impedance

choroby występujące u kóz. Med. Wet., 51: 75-79.

and bacteriological status of milk in goats and sheep

in early lactation. Small Rum. Res., 40: 245-254.

Kowalski Z.M. (2004). W poszukiwaniu „cudownego

proszku". Hoduj z Głową, 4.

Moroni P., Pisoni G., Antonini M., Ruffo G., Carli S.,

Varisco G., Boettcher P. (2005). Subclinical mastitis

Krzyżewski J., Ryniewicz Z., Grądziel N., Gałka E.

and antimicrobial susceptibility of Staphylococcus

(1995). Influence of the length of the suckling period

caprae and Staphylococcus epidermidis isolated from

on the somatic cell count, chemical composition and

two Italian goat herds. J. Dairy Sci., 88: 1694-1704.

technological properties of goat milk. IDF Seminar:

Production and utilisation of ewes and goats milk.

Oliszewski R., Nunez de Kairuz M.S., Elias de Gon-

Limin-Hersonissos, Crete, 19-21.10.1995, p. 90.

zalez S.N., Oliver G. (2002). Assessment of beta-

glucuronidase levels in goat’s milk as an indicator of

Lassa H. (2005). Występowanie, znaczenie i diagno-

mastitis: comparison with other mastitis detection

styka laboratoryjna zapaleń gruczołu mlekowego u

met. J. Food Prot., 6: 864-866.

krów. Szkolenie: Badania mikrobiologiczne, cytolo-

giczne i fizykochemiczne mleka krowiego. Puławy,

Oliszewski R., Nunez de Kairuz M.S., Gonzalez S.,

10-11.05.2005.

Oliver G. (2004). Beta-Glucuronidase method to de-

termine mastistis levels in goat milk. Met. Mol. Biol.,

Leitner G., Merin U., Silanikove N., Ezra E., Chaffer

268: 475-479.

M., Gollop N., Winkler M., Glickmann A., Saran A.

(2004). Effect of subclinical intramammary infection

Paape J.M. (2000). Situation regarding the legal limit

on somatic cell counts, NAGase activity and gross

for somatic cell counts for goats in the United States.

composition of goats’ milk. J. Dairy Res., 71: 311-315.

Proc. Conference Internationale sur les Caprins, 15-

18.05. 2000, Tours, France, tome II, pp. 755-756.

Leitner G., Merin U., Silanikove N. (2004). Changes

in milk composition as affected by subclinical mastitis

Poutrel B., Crémoux R. de, Ducelliez M., Verneau D.

in goats. J. Dairy Sci., 87: 1719-1726.

(1997). Control of intramammary infection in goats:

Impact on Somatic Cell Counts. J. Anim Sci., 75:

Lerondelle C., Richard Y., Issartial J. (1992). Factors

566-570.

affecting somatic cell counts in goat milk. Small

Rum. Res., 8: 129-139.

Pyörälä S. (2003). Indicators of inflammation in the

diagnosis of mastitis. Vet. Res., 34: 565-578.

Malinowski E. (2004 a). Nieantybiotykowa ochrona

wymienia krowy przed zakażeniem w okresie zasu-

Rota A.M., Gonzalo C., Rodriguez P.L., Rojas A.I.,

szenia. śycie Wet., 7.

Martin L., Tovar J.J. (1993). Effects of stage of lacta-

tion and parity on somatic cell counts in milk of Ver-

Malinowski E. (2004 b). Program zwalczania mastitis

ata goats and algebraic models of their lactation

40

Prace przeglądowe

Komórki somatyczne w mleku kóz

curves. Small Rum. Res., 12: 211-219.

pathogens in goat milk. Small Rum. Res., 33: 117-121.

Sheldrake R.F., Hoare R.J., Woodhouse V.E. (1981).

Wilson D.J., Stewart K.N., Sears P.M. (1995). Effects

Relationship of somatic cell count and cell volume

of stage of lactation, production, parity and season on

analysis of goat’s milk to intramammary infection

somatic cell counts in infected and uninfected dairy

with coagulase-negative staphylococci. J. Dairy Res.,

goats. Small Rum. Res., 16: 165-169.

48: 393-403.

Woyke W. (2006). Poprawmy jakość pozyskiwanego

TINE Norske Meierier (2001). TINE Norske Meierier

mleka. Bydło, 7: 48-49.

regelverk om bedømmelse og betaling av leverandø-

melk etter kvalitet. Fastsatt av Styret i TINE Norske

Ying Ch., Wang H.T., Hsu J.H. (2002). Relationship

Meierier 25. September 2001.

of somatic cell count, physical, chemical and enzy-

matic properties to the bacterial standard plate count

White E.C., Hinckley L.S. (1999). Prevalence of mastitis

in dairy goat milk. Liv. Prod. Sci., 74 (1): 63-67.

IS SOMATC CELL COUNT IN GOAT’S MILK A RELIABLE

INDICATOR OF UDDER HEALTH?

Summary

The economic results of goat milk production are influenced by both clinical and subclinical mastitis.

Breeders need a simple and inexpensive indicator of mammary gland health. Epithelial cells, leukocytes and cytoplasmatic particles enter the composition of somatic cells in goat’s milk. In addition to the presence of pathogens, many other factors have an influence on the somatic cell count (SCC). Thus, SCC is not the only indicator of the state of mammary gland health. The most promising indicators of subclinical mastitis could be the activity of the N-acetyl-β-D-glucosaminidase enzyme followed by the electrical conductivity of milk and lactose content (but only in the first stage of lactation).

The basic method of reducing mastitis incidence is proper prophylaxis, because the number of microbes in milk depends on the method of milking and milk storage. The prevention of mastitis is much cheaper than treatment.

Prace przeglądowe

41