Sól i potas a kontrola ciśnienia tętniczego krwi Sól to nazwa zwyczajowa chlorku sodu (NaCl). Sól jest niezbędna dla życia i dla utrzymania dobrego stanu zdrowia. Z kolei nadciśnienie tętnicze jest ważnym czynnikiem ryzyka choroby niedokrwiennej serca, zawału serca i udaru mózgu. Występowanie nadciśnienia jest związane z wysokim spożyciem sodu i niskim spożyciem potasu. Powstaje jednak pytanie, czy zalecenie ograniczenia spożycia soli ma praktyczne znaczenie dla ciśnienia tętniczego?
Znaczenie fizjologiczne soli
Sól, lub chlorek sodu, jest szeroko stosowany dla nadawania smaku produktom żywnościowym i w jej przechowywaniu. Ponadto jest naturalnym składnikiem wielu produktów. Stosuje się prosty przelicznik
- 1 g sodu odpowiada około 2,5 g soli.
Sód i chlor regulują ciśnienie tętnicze krwi, biorą udział w kontroli bilansu płynów w organizmie i zapewniają dobre warunki dla pracy mięśni i układu nerwowego. Sód uczestniczy w aktywnym wchłanianiu wielu składników odżywczych, na przykład glukozy i aminokwasów.
Średnio w organizmie dorosłego człowieka znajduje się 90 g sodu, z czego połowa jest obecna we krwi i innych płynach, ponad 1/3 w kościach a pozostałe ilości wewnątrz komórek organizmu.
Średnie spożycie sodu wynosi od 2 do 6 g dziennie, chociaż organizm potrzebuje nie więcej niż 0,5 g sodu na dobę. Zapotrzebowanie zwiększa się w czasie nasilonych strat, na przykład w czasie miesiączki, karmienia piersią i silnego pocenia się.
Spożycie sodu jest ważnym elementem zdrowia publicznego, ponieważ jego ograniczenie pozwala na zmniejszenie średniego ciśnienia tętniczego dla całej populacji.
Potas
Potas jest naturalnym składnikiem większości produktów spożywczych.
Jego najważniejszymi źródłami są warzywa i owoce. W organizmie potas znajduje się przede wszystkim wewnątrz komórek. Spełnia wiele funkcji fizjologicznych i bierze udział w podobnych procesach jak sód, spełniając funkcję dopełniającą. Zatem równowaga pomiędzy sodem i potasem w organizmie jest kluczowa dla jego prawidłowego
funkcjonowania.
Ciśnienie tętnicze - przeciwstawne działanie sodu i potasu W regulacji ciśnienia tętniczego krwi podstawowe znaczenie odgrywa zdolność nerek do wydalania lub zatrzymywania sodu.
Większość badań pokazuje, że ograniczenie spożycia sodu wiąże się z obniżeniem wartości ciśnienia tętniczego a ten efekt jest największy u osób z wysokim ciśnieniem tętniczym, otyłych i w starszym wieku.
Jednak odpowiedź organizmu na ograniczenie spożycia sodu jest zmienna osobniczo i może nie prowadzić do istotnego obniżenia ciśnienia u osób z prawidłowym ciśnieniem tętniczym.
Z kolei wysokie spożycie potasu wpływa na obniżenie ciśnienia tętniczego, co może być spowodowane zdolnością potasu do
zwiększenia wydalania sodu przez nerki oraz bezpośrednim wpływem naczyniorozkurczowym potasu.
Produkty spożywcze obfitujące w potas, z niską zawartością sodu Najlepszym źródłem potasu są produkty świeże, nieprzetworzone lub nisko przetworzone, ponieważ przetwarzanie żywności wpływa redukująco na zawartość potasu. Surowa żywność ma ponadto zazwyczaj niską zawartość sodu. Natomiast żywność przetworzona jest głównym źródłem sodu dla naszego organizmu.
W tabeli 1 wymieniono przykłady produktów spożywczych obfitujących w potas z niską zawartością sodu.
Tab. 1. Przykłady produktów spożywczych (nie przetworzonych) z wysoką zawartością potasu i niską zawartością sodu.
Awokado, morela i
Fasola i inne
Daktyle, rodzynki i inne
Banany
inne owoce pestkowe
warzywa strączkowe
suszone owoce
Kapusta, sałata,
Zioła i przyprawy, np.
Ryby takie jak dorsz,
szpinak i inne
pietruszka, chili -
sardynki, pstrąg,
Grzyby - świeże i suszone
świeże i suszone
zielone warzywa
tuńczyk
liściaste
Melony, arbuzy
Orzechy ziemne,
Owoce i soki
jabłka i niektóre
włoskie i inne
Ziemniaki, bataty
cytrusowe
inne owoce
orzechy
Jogurt i niskotłuszczowe
Czerwone i białe
Pomidory i
Soja, mleko i
mięso
przetwory
produkty mleczne (za
twarogi
pomidorowe
wyjątkiem serów)
Największy wpływ na ciśnienie tętnicze ma nasz styl życia Okazuje się, że otyłość, niska aktywność fizyczna oraz niskie spożycie potasu ma większy wpływ na wartości ciśnienia tętniczego niż wysokie spożycie sodu. Znaczenie ma również niskie spożycie wapnia magnezu oraz wysoki stosunek spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych do kwasów wielonienasyconych omega-3. W ostatnich latach notuje się zwiększone zainteresowanie dietą DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension), która zawiera duże ilości warzyw, owoców i produktów zbożowych (aby zwiększyć podaż potasu i błonnika pokarmowego) oraz dostarcza odtłuszczone produkty mleczne, ryby, warzywa strączkowe, drób i chude mięso. Stosowanie takiej diety, przy utrzymywaniu niskiego spożycia soli, przynosiło istotne obniżenie wartości ciśnienia tętniczego.
Tabela 2 ilustruje potencjalne korzyści różnych modyfikacji trybu życia na ciśnienie tętnicze.
Średnie obniżenie
wartości ciśnienia
Modyfikacja
Treść rekomendacji
skurczowego
(zakres)
5 - 20 mmHg/10
Redukcja wagi Utrzymywanie prawidłowej masy ciała (wskaźnik masy ciała
kg utraty masy
ciała w graniach 18,5 - 24,9 kg/m2)
ciała
Spożywanie diety bogatej w warzywa, owoce oraz
Wprowadzenie niskotłuszczowe produkty mleczne wraz z ograniczeniem 8 - 14 mmHg diety DASH
zawartości tłuszczów ogółem i tłuszczów nasyconych
Ograniczenie
Ograniczenie spożycia sodu do nie więcej niż 2,4 g/d
spożycia sodu
2 - 8 mmHg
sodu lub 6 g/d soli
Regularna aerobowa aktywność fizyczna (np. energiczny
Aktywność
marsz), co najmniej 30 min. dziennie przez większość
4 - 9 mmHg
fizyczna
dni w tygodniu
Ograniczenie spożycia alkoholu do maksymalnie 3
jednostek dziennie dla mężczyzn oraz 2 jednostek
Ograniczenie dziennie dla kobiet i mężczyzn o mniejszej masie ciała (1
spożycia
2 - 4 mmHg
jednostka alkoholu = 10 g czystego etanolu = 1 szklanka
alkoholu
piwa = 1 lampka wina = 1 kieliszek alkoholu
wysokoprocentowego)
Eksperci zalecają ograniczenie spożycia soli
W ciągu ostatnich 20 lat ostatecznie potwierdzono wpływ wysokiego spożycia soli na ciśnienie tętnicze. Grupy ekspertów w wielu państwach wydały w związku z tym zalecenia dotyczące spożycia soli. Zaleca się ograniczenie spożycia soli do 5 - 6 g/dobę (2 - 2,4 g/sodu). Ponadto zaleca się spożywanie dziennie 5 porcji warzyw i owoców, które (poza innymi korzystnymi dla zdrowia cechami) zwiększają spożycie potasu.
TŁUMACZENIE dr n. med. Janusz Ciok