Szkoła praska
Prekursorzy: Moskiewskie Koło Lingwistyczne,
• Główne dokonania:
powstałe w 1915 (Jakobson, Trubiecki)
• Fonologia (Trubiecki, Jakobson)
1926 – Powstaje Praskie Koło Lingwistyczne
• Morfologia (teoria opozycji morfologicznych )
„Szkoła praska”
(Jakobson)
Inne nazwy: funkcjonalizm – nazwa szersza, bo
• Składnia – teoria aktualnego rozczłonkowania zdania (perspektywy komunikacyjnej
obejmuje także m.in. poglądy André Martineta i wypowiedzenia) (Mathesius, Danes, Firbas, M. Hallidaya
Sgall)
Funkcjonalizm – pytanie o funkcję elementów w
• Funkcje języka
języku
• Teoria literatury
Szkoła praska - fonologia
Szkoła praska - fonologia
Podstawy fonologii Trubieckiego: delimitatywna: inicjalne lub finalne miejsce akcentu; fonemy wyst
• Definicja fonemu jako wi
ępujące tylko na początku
ązki cech
lub końcu morfemów (ang. /h/ i /ŋ/)
dystynktywnych
kulminatywna: akcent decydujący o wyrazowości,
• Teoria funkcji elementów fonicznych samogłoska konstytująca sylabę; rozróżnienie (fonemów, akcentu itd.):
słów „istniejących” i „nieistniejących (np. * dłowa)
– delimitatywna,
dystynktywna: miejsce akcentu w językach o
– kulminatywna,
akcencie swobodnym; dystynktywna rola
– dystynktywna:
fonemów
Szkoła praska - fonologia
práctico
Typy opozycji:
practico
• bilateralne – multilateralne (np. miejsca, practicó
sposobu artykulacji);
• prywatywne – gradualne – ekwipolentne (dzwięczności – stopnia otwarcia samogł.
– miejsca artykulacji)
• stałe – neutralizowane
• izolowane – skorelowane
1
Szkoła praska - fonologia Szkoła praska - fonologia
Typy opozycji:
• Pojęcie neutralizacji opozycji i
• bilateralne – multilateralne (np. miejsca, archifonemu:
sposobu artykulacji);
/koD/ : /kotem/ : /kodem/
• prywatywne – gradualne – ekwipolentne (dzwięczności – stopnia otwarcia samogł.
• Cechy dystynktywne artykulacyjne
– miejsca artykulacji)
• Zestaw opozycji wynikający z inwentarza
• stałe – neutralizowane
fonemów ustalonych dla danego języka
• izolowane – skorelowane
Wokaliczny – niewokaliczny
Odróżnia samogłoski od niesamogłosek
Szkoła praska - fonologia
Konsonantalny -- niekonsonantalny
Odróżnia spółgłoski od niespółgłosek
Odnosi się do wyglądu na spektrogramie: skupione –
Skupiony -- rozproszony
dużo energii w środku widma, rozposzone – rokład Fonologia binarna Jakobsona (R. Jakobson, bardziej równomierny
Napięta – nienapięta
M. Hale, Podstawy języka):
Dźwięczna – bezdźwięczna
Nosowa – ustna
Zestaw uniwersalnych 12 cech
Nieciągła – ciągła
dystynktywnych, akustycznych i
Tnąca – łagodna
Odróżnia dźwięki ostre, np. /s/ od łagodniejszych szczelinowych, np. /f/.
audytywnych przypisywanych (+) lub nie Urwana – nieurwana
Odróżnia glotalizowane (zwarcie krtaniowe) od głosek bez zwarcia
(-) fonemom
Ciemna – jasna
Ciemne – więcej energii w niskich
częstotliwościach; jasne – w wysokich Molowa -- niemolowa
Molowa – obniżenie w wysokich
częstotliwościach wywołane przez dodatkową przeszkodę (zaokrąglone i krtaniowe są molowe) Durowa -- niedurowa
Durowa – podniesienie wysokich częstotliwości, np. jak w spółgł. miękkich.
Szkoła praska - fonologia
Morfologia:
Korzyści
• Pojęcie członu nacechowanego i
• Uniwersalny zestaw dla wszystkich
nienacechowanego (+ vs. -/0)
języków
• Opozycje prywatywne symetryczne (+ : -) i
• Ten sam zestaw cech dla samogłosek i asymetryczne (+ : 0), np.
spółgłosek; [w] i [v] różnią się jedną cechą
– aktor : aktorka
– wilk : wilczyca
Porównać „binarne” opisy polszczyzny
(Laskowski, Dukiewicz – Sawicka)
2
Funkcje języka
Składnia:
Kod
aktualne rozczłonkowanie zdania (=
struktura tematyczno-rematyczna)
Nadawca
Komunikat
Odbiorca
Kontekst
Kontakt
Szkoła praska
Funkcje języka
Funkcje języka
f.metajęzykowa
• f. poznawcza (denotatywna) – kontekst (kod)
• f. emotywna (ekspresywna) – nadawca f. emotywna
f. poetycka
f. konatywna
• f. konatywna – odbiorca
(odbiorca)
(komunikat)
(odbiorca)
• f. fatyczna – kontakt
• f. poetycka – komunikat
f. poznawcza
• f. metajęzykowa – kod
(kontekst)
f. fatyczna
(kontakt)
Literatura:
• J. Apresjan, Koncepcje i metody współczesnej lingwistyki strukturalnej, Warszawa 1971, PIW, cz. I, rozdział 3.
• R. Jakobson, M. Halle, Podstawy języka, Wrocław, 1964, Ossolineum, (wstęp L.
Zawadowskiego i Cz. I. Fonologia i Fonetyka
• R. Jacobson, „Poetyka w świetle
językoznawstwa” (w:) W poszukiwaniu istoty języka, Warszawa 1989, PIW, t. 2, str. 77 - 124
3