Szkoła praska

Szkoła praska

Prekursorzy: Moskiewskie Koło Lingwistyczne,

• Główne dokonania:

powstałe w 1915 (Jakobson, Trubiecki)

• Fonologia (Trubiecki, Jakobson)

1926 – Powstaje Praskie Koło Lingwistyczne

• Morfologia (teoria opozycji morfologicznych )

„Szkoła praska”

(Jakobson)

Inne nazwy: funkcjonalizm – nazwa szersza, bo

• Składnia – teoria aktualnego rozczłonkowania zdania (perspektywy komunikacyjnej

obejmuje takŜe m.in. poglądy André Martineta i wypowiedzenia) (Mathesius, Danes, Firbas, M. Hallidaya

Sgall)

Funkcjonalizm – pytanie o funkcję elementów w

• Funkcje języka

języku

• Teoria literatury

Szkoła praska - fonologia

Szkoła praska - fonologia

Podstawy fonologii Trubieckiego: delimitatywna: inicjalne lub finalne miejsce akcentu; fonemy wyst

• Definicja fonemu jako wi

ępujące tylko na początku

ązki cech

lub końcu morfemów (ang. /h/ i /ŋ/)

dystynktywnych

kulminatywna: akcent decydujący o wyrazowości,

• Teoria funkcji elementów fonicznych samogłoska konstytująca sylabę; rozróŜnienie (fonemów, akcentu itd.):

słów „istniejących” i „nieistniejących (np. * dłowa)

– delimitatywna,

dystynktywna: miejsce akcentu w językach o

– kulminatywna,

akcencie swobodnym; dystynktywna rola

– dystynktywna:

fonemów

Szkoła praska - fonologia

práctico

Typy opozycji:

practico

• bilateralne – multilateralne (np. miejsca, practicó

sposobu artykulacji);

• prywatywne – gradualne – ekwipolentne (dzwięczności – stopnia otwarcia samogł.

– miejsca artykulacji)

• stałe – neutralizowane

• izolowane – skorelowane

1

Szkoła praska - fonologia Szkoła praska - fonologia

Typy opozycji:

• Pojęcie neutralizacji opozycji i

• bilateralne – multilateralne (np. miejsca, archifonemu:

sposobu artykulacji);

/koD/ : /kotem/ : /kodem/

• prywatywne – gradualne – ekwipolentne (dzwięczności – stopnia otwarcia samogł.

• Cechy dystynktywne artykulacyjne

– miejsca artykulacji)

• Zestaw opozycji wynikający z inwentarza

• stałe – neutralizowane

fonemów ustalonych dla danego języka

• izolowane – skorelowane

Wokaliczny – niewokaliczny

OdróŜnia samogłoski od niesamogłosek

Szkoła praska - fonologia

Konsonantalny -- niekonsonantalny

OdróŜnia spółgłoski od niespółgłosek

Odnosi się do wyglądu na spektrogramie: skupione –

Skupiony -- rozproszony

duŜo energii w środku widma, rozposzone – rokład Fonologia binarna Jakobsona (R. Jakobson, bardziej równomierny

Napięta – nienapięta

M. Hale, Podstawy języka):

Dźwięczna – bezdźwięczna

Nosowa – ustna

Zestaw uniwersalnych 12 cech

Nieciągła – ciągła

dystynktywnych, akustycznych i

Tnąca – łagodna

OdróŜnia dźwięki ostre, np. /s/ od łagodniejszych szczelinowych, np. /f/.

audytywnych przypisywanych (+) lub nie Urwana – nieurwana

OdróŜnia glotalizowane (zwarcie krtaniowe) od głosek bez zwarcia

(-) fonemom

Ciemna – jasna

Ciemne – więcej energii w niskich

częstotliwościach; jasne – w wysokich Molowa -- niemolowa

Molowa – obniŜenie w wysokich

częstotliwościach wywołane przez dodatkową przeszkodę (zaokrąglone i krtaniowe są molowe) Durowa -- niedurowa

Durowa – podniesienie wysokich częstotliwości, np. jak w spółgł. miękkich.

Szkoła praska - fonologia

Morfologia:

Korzyści

• Pojęcie członu nacechowanego i

• Uniwersalny zestaw dla wszystkich

nienacechowanego (+ vs. -/0)

języków

• Opozycje prywatywne symetryczne (+ : -) i

• Ten sam zestaw cech dla samogłosek i asymetryczne (+ : 0), np.

spółgłosek; [w] i [v] róŜnią się jedną cechą

– aktor : aktorka

– wilk : wilczyca

Porównać „binarne” opisy polszczyzny

(Laskowski, Dukiewicz – Sawicka)

2

Szkoła praska

Funkcje języka

Składnia:

Kod

aktualne rozczłonkowanie zdania (=

struktura tematyczno-rematyczna)

Nadawca

Komunikat

Odbiorca

Kontekst

Kontakt

Szkoła praska

Funkcje języka

Funkcje języka

f.metajęzykowa

• f. poznawcza (denotatywna) – kontekst (kod)

• f. emotywna (ekspresywna) – nadawca f. emotywna

f. poetycka

f. konatywna

• f. konatywna – odbiorca

(odbiorca)

(komunikat)

(odbiorca)

• f. fatyczna – kontakt

• f. poetycka – komunikat

f. poznawcza

• f. metajęzykowa – kod

(kontekst)

f. fatyczna

(kontakt)

Literatura:

• J. Apresjan, Koncepcje i metody współczesnej lingwistyki strukturalnej, Warszawa 1971, PIW, cz. I, rozdział 3.

• R. Jakobson, M. Halle, Podstawy języka, Wrocław, 1964, Ossolineum, (wstęp L.

Zawadowskiego i Cz. I. Fonologia i Fonetyka

• R. Jacobson, „Poetyka w świetle

językoznawstwa” (w:) W poszukiwaniu istoty języka, Warszawa 1989, PIW, t. 2, str. 77 - 124

3