GARBNIKI-to bezazotowe substancje o dużej masie cząsteczkowej 500-3000 jednostek, rozpuszczalne w wodzie, posiadające wiele grup hydroksylowych. Mają charakter polifenoli. Mogą trwale łączyć się z białkami- ponieważ mają wolne grupy –OH.
DEPSYDY- mają charakter polifenoli, mniejszą masę cząsteczkową od garbników i tylko częściową zdolność strącania białek.
Właściwości fizykochemiczne garbników:
-łatwo rozpuszczalne w wodzie
-cierpki, ściągający smak
-dają trudno rozpuszczalne połączenia z białkami, alkaloidami, aminami, amidami, powodują aglutynację erytrocytów
-dają reakcje barwne z metalami np. z Fel - granatowo- zielone zabarwienie GARBNIKI
HYDROLIZUJĄCE KATECHINOWE
( TANOIDY ) (SKONDENSOWANE)
-galotaniny -flawolany
-elagotaniny
1. Garbniki hydrolizujące - mają charakter estrów, rzadziej glikozydów, główny związek to tanina.
To związki wielkocząsteczkowe ulegające hydrolizie kwasowej lub enzymatycznej, zbudowane ze składnika fenolowego i nie-fenolowego np. cukier, alkohol cukrowy.
Rozkład prowadzi do:
Galotaniny- cukier- glukoza
Fenolokwas- kwas galusowy ( kwasy- trigalusowe, digalusowe i jego pochodne) Elagotaniy- cukier- glukoza
Fenolokwas- kwas elagowy- digalakton kwasu galusowego
2.Garbniki katechinowe- nie hydrolizują!-to polimery katechiny lub leukantocyjanidyny.
-to garbniki kory dębu, świerku, sosny, kasztanu , akacji
-oligomeryczne garbniki skondensowane to proantocyjanidyny
-mają układ flawonu
-pochodne katechiny- leukocyjanidyna
-procyjanidyna, cyjanidyna
Garbniki mieszane :
-to estry katechiny i kwasu galusowego
FLOBAFENY- czerwienie katechinowe, to nie garbniki bo nie mają ich właściwości garbujących.
Powstają w w wyniku kondensacji garbników katechinowych. Są nieaktywne.
-szeroko rozpowszechnione zwłaszcza u dwuliściennych (Fagaceae, Polygonaceae, Rosaceae, Fabaceae) Właściwości fizyczne:
-za surowiec garbnikowy uważa się surowiec zawierający powyżej 5%
-substancje bezpostaciowe, rozpuszczalne w wodzie
-smak cierpki, ściągający
-słabo kwasowy charakter
-powodują aglutynację erytrocytów
-dają kolorowe osady z solami żelaza III, miedzi, ołowiu: galotaniny- niebiesko- granatowe zabarwienie a garbniki katechinowe- zielone
Właściwości farmakologiczne i działanie:
-większość biologicznych właściwości wiąże się z ich zdolnościami do tworzenia kompleksów z białkami i polisacharydami
1.przeciwzapalne - antiphlogistica et dermatica:
-zewnętrznie – dzięki właściwościom ściągającym kurczą powierzchniowe naczynia , a poprzez hamowanie aktywności hialuronidazy przyczyniają się do uszczelnienia włośniczek, działając przeciwysiękowo i przeciwobrzękowo- w stanach zapalnych skóry i błon śluzowych
-słabo znieczulająco- znoszą pieczenie, swędzenie towarzyszące stanom zapalnym
-zabezpieczają skórę i błony śluzowe przed wyschnięciem i chronią warstwy leżące poniżej przed działaniem niekorzystnych czynników
2. przeciwbiegunkowo- antidiarrhoica
-podane doustnie działają ściągająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego, utrudniają przenikanie wody do światła hamując rozrzedzanie treści jelitowej
-osłabiają sekrecję błony śluzowej
-zmniejszają resorpcję toksyn bakteryjnych
3. antyseptycznie- antiseptica
-działają bezpośrednio na drobnoustroje denaturując białka co ma znaczenie w leczeniu biegunek bakteryjnych i schorzeń dermatologicznych
3. przeciwkrwotocznie
-powodują aglutynację erytrocytów i ułatwiają powstawanie skrzepów włóknikowych, co łącznie z uszczelniającym wpływem na naczynia włosowate prowadzi do zmniejszenia krwawień 4. antyoksydacyjne
5. w zatruciach solami metali ciężkich i alkaloidami- ponieważ łączą się z nimi umożliwiając ich wypłukanie z żołądka.
-bogate w nie są owoce i kwiatostany głogu, kora sosny nadmorskiej, szyszki cyprysu wiecznie zielonego, w owocach i liściach winorośli właściwej, których korzystne właściwości wynikają też z obecności resweratrolu.
-hamują aktywność licznych enzymów- kolagenazy, elastazy, hialuronidazy, oksydazy ksantynowej, konwertazy angiotensyny
-antyoksydacyjne
-zwiększają przepływ wieńcowy, usprawniają krążenie
-obniżają kruchość i przepuszczalność naczyń krwionośnych
Preparaty zawierające proantocyjanidyny są zalecane w:
- kruchości naczyń włosowatych
- niewydolności żylnej
- aby usprawnić mikrokrążenie w gałce ocznej, poprawić ostrość widzenia o zmroku,
- miejscowo w podrażnieniach oczu spowodowanych przemęczeniem, przebywaniem w morskiej lub chlorowanej wodzie
- retinopatiach w cukrzycy
Surowce garbnikowe:
1. GALLA- DĘBIANKA
-to patologiczne narośle na pączkach młodych pędów dębu galasowego Quercus infectoria Fagaceae, powstają w wyniku złożenia jaj przez samicę galasownika
-garbniki 50-70%- kwas taninowy (tanina)
-kwasy fenolowe- galusowy, elagowy
-triterpeny, fitosterole, węglowodany
W Preparatach: Aeskulan maść, czopki doodbytnicze, Stomatosol – w paradontozie, Acifungin i Acifungin forte
2. TANNINUM- TANINA
syn. KWAS TANINOWY, ACIDUM TANNICUM
-bezpostaciowa jest nierozpuszczalna w wodzie, na jej wierzchu są substancje lipofilowe
-ekstrakcja eterem etylowym i alkoholem 1:4
-po dodaniu wody oddziela się frakcja eterowa i wydziela czysta tanina o barwie słomkowej i rozpuszczalna w wodzie
Tanina – żółtopomarańczowy proszek, używany do przygotowywania nalewki, rozpuszcza się tylko na ciepło, używana tylko na zewnątrz – w dermatologii
3. CORTEX QUERCUS - KORA DĘBU Quercus robur- Fagaceae
-nie mniej niż 5% garbników katechinowych w przeliczeniu na pirogalol- FP VI
-przy dłuższym przechowywaniu przechodzą we flobafeny
-katechina, elagotanoidy
-kwasy fenolowe- galusowy , elagowy
-flawonoidy, węglowodany
Działanie:
- silnie ściągające na skórę i błony śluzowe
- bakteriobójczo – na florę bakteryjną jamy ustnej, przewodu pokarmowego i skóry
- unieczynnia toksyny niektórych bakterii
- korzystnie na ściany naczyń krwionośnych przewodu pokarmowego
- hamują przepuszczalność naczyń krwionośnych i drobne krwawienia Wskazania:
Stosowanie wewnętrznie
- biegunki, zatrucia pokarmowe, nieżyty żołądka i stany przewlekłe
- pomocniczo z antybiotykami w czerwonce i durach brzusznych Stosowanie zewnętrznie:
- płukanie jamy ustnej i gardła – płukanki w stanach zapalnych
- wypryski i małe rany
- upławy, stany zapalne i świąd pochwy i sromu, nasiadówki przy hemoroidach
- nadmierna potliwość dłoni i stóp - kąpiele
Przeciwwskazania:
- tendencje do zaparć,
- sączące duże wypryski, uszkodzenia skóry
Interakcje:
z preparatami do wewnątrz – resorbcja alkaloidów i innych leków zasadowych – obniża ich działanie Preparaty:
Laxistop, Quercor – tabletki, Vaginal, Vagoflos, Vagosan Rectin – mieszanka na hemoroidy, Enterosol – mieszanka przeciwbiegunkowa Dentosept i Dentosept A – płyny, Mucosid 4. RHIZOMA BISTORTAE- KŁĄCZE WĘŻOWNIKA Polygonum bistorta- Polygonaceae
-garbniki – 15-20%- galotanoidy, garbniki katechinowe
-kwasy fenolowe-galusowy, elagowy
-skrobia
Działanie:
- ściągające
- przeciwbiegunkowe
- antyseptyczne
- krwiotamujace
Wskazania:
Stosowane do wewnątrz:
- biegunki, przewlekłe nieżyty żołądka i jelit, zatrucia pokarmowe
- pomocniczo w zakażeniach - Schigella i Salmonella
Stosowane zewnętrznie:
- w zapaleniach jamy ustnej i gardła – płukanki
- upławy, świąd pochwy i sromu
- oparzenia
- owrzodzenia żylakowe kończyn i hemoroidy
- nadmierna potliwość
5.RHIZOMA TORMENTILLAE- KŁĄCZE PIĘCIORNIKA Potentilla erecta- Rosaceae
-garbniki katechinowe wg FP VI nie mniej niż 7% garbników w przeliczeniu na pirogalol
-proantocyjanidyny
-kwasy organiczne- elagowy, chinowy
-kwas tormentilowy
Działanie:
- wyciągi alkoholowe i wodne – silnie ściągające, przeciwdrobnoustrojowo, przeciw zapalnie
- hamują drobne krwawienia
Wyciągi wodne – do płukanek – w stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i gardła,
- w nieżytach żołądka i jelit.
Wskazania:
- do wewnątrz – biegunki, zatrucia, krwawienia z przewodu pokarmowego
- do zewnątrz – płukanki i kompresy na uszkodzona skórę, oparzenia i rany Działania niepożądane
- zaparcia przy długim stosowaniu do wewnątrz
Preparaty
Tinctura Tormentillae
maść tormentilol, maść złożona pięciornikowa, tormacol,
mieszanki ziołowe – Fitomix 9 , Cholagoga I, Tannosan, Diarothen, hemorol – czopki, płyny do płukania – Stomatosol, Paradentosol
6.FOLIUM JUGLANDIS- LIŚĆ ORZECHA WŁOSKIEGO
Juglans regia- Juglandaceae
-elagotaniody 9-10%
-naftochinony- juglon
-flawonoidy z grupy flawonoli- kwercetyna, hiperozyd
-kwas askorbowy
-kwasy fenolowe- galusowy, kawowy
Działanie:
- ściągające,
- przeciwbakteryjne
Wskazania:
Do wewnątrz:
- przewlekłe nieżyty żołądka i jelit, biegunka,
- drobne krwawienia z przewodu pokarmowego
Na zewnątrz:
- powierzchniowe stany zapalne skóry
- nadmierna potliwość stóp i dłoni
- stany zapalne jamy ustnej i gardła
7. CORTEX HAMAMELIIS ET FOLIUM- KORA, LIŚC OCZARU WIRGINIJSKIEGO
Hamamelidis virginiana- Hamamelidaceae
Liść
- garbniki do 10%- mieszanina galotanin i garbników katechinowych w tym proantocyjanidyn
- flawonoidy z grupy flawonolowe- kemferolu, kwercetyny, mirycetyny
- kwasy fenolowe- kawowy, galusowy
- olejek eteryczny
Kora
- garbniki do 10%
- kwasy fenolowe- kawowy, galusowy
- olejek eteryczny
Działanie:
- ściągająco, hamuje miejscowe krwawienie
- hamuje śluzowate wydzieliny
- ograniczają stan zapalny – np. po ukąszeniach owadów
Wskazania
Tylko na zewnątrz
- na krwawienie i żylaki podudzi, hemoroidy
- zwichnięcia, stłuczenia, opuchlizny
- oparzenia
- stany zapalne oczu (zapalenia spojówki, alergiczne), skóry, jamy ustnej i gardła Preparaty:
- Okulosan – krople do oczu, Maści – Phloderm, Proctosanol – maść na hemoroidy Analen – płyn w profilaktyce hemoroidów
8. FOLIUM RUBI FRUTICOSI- LIŚĆ JEZYNY FAŁDOWANEJ
Rubus fruticosis- Rosaceae
-garbniki- galotanoidy wg FP VI nie mniej niż 8% w przeliczeniu na pirogalol
-proantocyjanidyny
-flawonoidy
-kwasy organiczne- jabłkowy, bursztynowy, askorbowy
Działanie:
- przeciwbiegunkowe
- bakterio-, grzybobójczo, przeciwzapalnie
- frakcja terpenów – obniża poziom cukru we krwi – składnik preparatu Diabetofort Wskazania
- do wewnątrz – stany zapalne błony żołądka, biegunki
- na zewnątrz – płukanki do jamy istnej, kąpiele i przemywanie skóry przy trądziku i egzemach Preparaty
- Diabetofort, Fitomix 9
Świeże owoce jeżyny fałdowanej – cenny surowiec dietetyczny o działaniu ogólnie wzmacniającym i poprawiającym trawienie – bogaty w witaminy i sole mineralne.
Do produkcji syropu wykrztuśnego
9. FOLIUM RUBI IDAEI- LIŚĆ MALINY
Rubus idaeus- Rosaceae
-kwasy organiczne- kwas askorbowy
-garbniki- galotanoidy, elagotanoidy
Działanie
- ściągające i przeciwzapalne
- napotne
- moczopędnie
Wskazania
- biegunki,
- stany zapalne gardła
- napotnie w przeziębieniach
Owoc maliny – w syropie – Sirupus Rubi idei
- działanie napotnie i wykrztuśnie
- corrigens smaku
10. FOLIUM MYRTILLI- LIŚĆ BORÓWKI CZERNICY
Vaccinum myrtillus- Ericacaea
-garbniki katechinowe do 20%
-flawonoidy poch. Kwercetyny
-triterpeny- kwas ursolowy
-glikozydy fenolowe- arbutyna
-chrom, magnez, mangan, sód, potas
Działanie:
- ściągające, przeciwbakteryjne w obrębie przewodu pokarmowego
- obniża poziom cukru we krwi
- lekko moczopędnie
11. HERBA POLYGONI HYDROPIPERIS - ZIELE RDESTU OSTROGORZKIEGO
Polygonum hydropiper- Polygonaceae
-elagotanoidy, garbniki katechinowe
-kwasy organiczne- fenolowe, galusowy, elagowy
-flawoniody- glikozydy kwercetyny- rutozyd, hiperozyd, kwercetyna
-olejek eteryczny
-fitosterole
Działanie:
1 wyciągi alkoholowe ze świeżego ziela:
- przeciwkrwotocznie
- zwiększa krzepliwość krwi
Preparat – Extractum hydropiperis fluidum – zwłaszcza w długich i obfitych krwawieniach miesiączkowych 2 wyciągi wodne - przeciwbiegunkowo
- przeciwbakteryjnie
- ściągające
Wskazania:
hemoroidy - nasiadówki - Rectobol
12 HRBA AGRIMONIAE - Ziele rzepiku
- zawiera do 5% garbników katechinowych i hydrolizujących
- olejki eteryczne
- flawonoidy: flawony
- gorycze
- związki mineralne - krzemionka
- kwasy organiczne i witaminy
Działanie:
- ściągające
- przeciwzapalne,
- hamuje nadmierny rozwój flory bakteryjnej w jelitach
- nasila czynność wydzielniczą wątroby – wzmaga wydzielanie żółci – w dwunastnicy usprawnia trawienie
- nasila wydzielanie kwasu żołądkowego
Wskazania:
- biegunki i nieżyty jelit, żołądka,
- osłabiona czynność wątroby
- stany zapalne pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych
Zewnętrznie – płukanie jamy ustnej i gardła
- stany zapalne na skórze
Preparaty:
- Gastrogran – granulat
-