Wątki psychoanalityczne w psychologii społecznej:
•
Teorie związków z obiektem: czyli rola wczesno dziecięcych doświadczeń jako wzorca więzi społecznej – krytyka Freuda, wg którego przywiązanie dziecka do matki jest wyłącznie efektem zaspokajania oralnych potrzeb dziecka; Melanie Klein, John Bowlby – dwa pierwsze lata są istotne dla rozwoju społecznych rysów osobowości; opiekunowie tworzą prototyp więzi i schematy innych ludzi
•
Wczesno dziecięce doświadczenia kształtują pojęcie „rozszczepienia” istotne dla dorosłych relacji z innymi. Niemowlę nie pojmuje, iż takie przeciwieństwa, jak racja i błąd, siła i słabość, przyjemność i ból, dobro i zło – mogą być pomieszane w jednej osobie, rozdziela więc matkę (opiekuna) na dwie osoby: „wielką dobrą pocieszycielkę” (gdy zaspokaja potrzeby dziecka) i
„złą straszną” (gdy nie jest obecna lub nie reaguje). Osoby odrzucane lub niekonsekwentnie traktowane (pozbawione bezpiecznego przywiązania) nie potrafią się nauczyć, że człowiek jest mieszaniną dobra i zła, przykrości i przyjemności – w dorosłym życiu szybko uciekają się do „rozszczepienia”, gdy partner okazuje jakąś ułomność lub popełnia błąd od razu staje się
„strasznym człowiekiem”, którego trzeba odrzucić. Osoby bez bezpiecznego przywiązania w momencie lęku mają silną tendencję do rozszczepiania przy podziale na „my” i „oni”, nie potrafi zauważyć dobrych cech swego wroga oraz złych swego przyjaciela.
Ślady psychoanalizy w psychologii społecznej:
•
Koncepcja tożsamości męskiej i żeńskiej, Gilligan, 1982r.: tożsamość męska jest bardziej chwiejna i niepewna niż kobieca (inaczej niż u Freuda). Dzieci obu płci najpierw identyfikują się z matką; chłopcy jeśli chcą rozwinąć męską tożsamość muszą „zerwać” z matką – to matki skłaniają synów do niezależności i odrębności. To dlatego mężczyźni tworzą silniejsze granice między sobą a innymi ludźmi a także mają problemy w nawiązywaniu bliskich kontaktów.
Natomiast kobiety mają problemy ze zwiększaniem własnej niezależności i autonomii, potwierdzaniem talentów, niepoddawaniem się instrumentalnemu traktowaniu w bliskich związkach. Przyczyną lęków męskich przed intymnością i lekceważenia przez nich cech kobiecych (łagodność i opiekuńczość) jest lęk przed utratą męskości czyli lęk przed rozpoznaniem faktu zależności
•
Elementy myślenia psychoanalitycznego (rola dzieciństwa, mechanizmy obronne, rola miłości ojca i matki) obecne są w różnych koncepcjach z zakresu psychologii społecznej. Np. Janis –
teoria szukania silnego przywódcy-ojca w sytuacji zagrożenia; Adorno i inni – brak miłości, ambiwalencje uczuciowe i przeniesienie agresji – źródło osobowości autorytarnej; Lasswell –
typy przywódców politycznych a doświadczenia dziecięce
Harold Lasswell: funkcjonowanie polityków a doświadczenia dziecięce:
•
Studiując biografie wybitnych postaci politycznych Lasswell znalazł trzy rodzaje ograniczeń wynikających z wczesnodziecięcych doświadczeń polityków:
Zbyt wczesne odstawienie od piersi
Silna kontrola czystości
Zakaz manipulacji genitalnych
Osobiste motywy przeniesione z dzieciństwa powodują tłumienie nienawiści do ojca
przeniesione jako nienawiść do silnych przywódców. Każde z tych trzech doświadczeń prowadzi do preferencji innych ról politycznych: administrowania, agitowania lub
teoretyzowania.
Podejście poznawcze: spostrzeganie ludzi:
•
W podejściu poznawczym człowiek jest naiwnym badaczem: stawia hipotezy, przetwarza informacje, dokonuje integracji informacji i oceny. W tym podejściu człowiek jest najbardziej podmiotowy
•
Przykładem podejścia poznawczego są różne koncepcje percepcji społecznej; chociaż są w tych koncepcjach obecne także elementy innych podejść (behawioralnego, psychoanalizy czy koncepcji psychologii postaci – budowania całości)
Specyfika procesu spostrzegania ludzi:
•
Wyjątkowe znaczenie obiektu: źródło stymulacji, emocji, zaspokojenia lub blokady potrzeb, element zadania, wartość sama w sobie
•
Złożoność obiektu i selektywność percepcji; rola wyrazistości i ważności (znaczenia) różnych cech czy wymiarów innego człowieka; znaczenie – funkcją spostrzegającego, obiektu percepcji i sytuacji
•
Transakcyjność procesu: obiekt percepcji (inny człowiek) dostosowuje się do obecności obserwatora; percepcja jest wzajemnym procesem; obiekt może aktywnie zmieniać się, próbować manipulować wrażeniem, jakie wywiera na innych (Tagiuri, Wilmot, 1978r.). W
dwustronnej transakcji Twoje zachowanie wywołuje reakcję u innego, którą następnie wykorzystujesz jako podstawę Twojego sądu. To co widzimy u innych jest w równym stopniu funkcją nas samych, jak i cech drugiego człowieka (i sytuacji). Świat śmieje się lub płacze razem z nami.
•
Pośredni charakter percepcji: na podstawie obserwowalnych właściwości obiektu
wnioskujemy o jego wnętrzu, psychice; wychodzimy poza informacje bezpośrednio dane (J.
Bruner, 1960r.); dokonujemy generalizacji metaforycznej (z cech fizycznych na psychiczne) i z jednych cech psychicznych na inne psychiczne właściwości; korzystamy z UTO – ukrytych teorii osobowości
Wychodzenie poza informacje dane – przykład badania (S. Asch):
•
Uczestnikom podawano kilka określeń osoby bodźcowej (innego człowieka): inteligentny, zdolny, pracowity, zdecydowany, praktyczny, ostrożny. W grupie A (losowanej z tej samej populacji co grupa B) w środku tej listy umieszczono słowo „ciepły” (warm), w grupie B słowo
„chłodny” (cold)
•
Następnie poproszono o opis tej osoby na liście przymiotnikowej
Centralne cechy (badanie Ascha):
•
Grupa A – osoba „ciepła” (serdeczna):
Szczęśliwa (90%)
Wielkoduszna (90%)
Z poczuciem humoru (77%)
Ludzka (80%)
•
Grupa B – osoba „chłodna”:
Niewielko duszna (92%)
Bez poczucia humoru (87%)
Nieszczęśliwa (66%)
Bezwzględna (60%)
Cechy centralne:
•
Organizują percepcję, polaryzują obraz, nadają kierunek przetwarzania informacji, nadają kierunek ocenie (ewaluacji), pozwalają wyjść poza informacje dane
•
Centralność cechy zależy od: siły związku danej cechy z innymi cechami (rzeczywistej lub zakładanej – prywatnej UTO), kontekstu w jakim się spostrzega daną osobę, kultury
•
Co jest „centralne”? Wg Władysława Witwickiego:
Informacje o mocy, sile sprawczej, zdolności do kontroli sytuacji
Informacje o stosunku do nas (życzliwości, sympatii, wrogości, niechęci)
•
Wg Bogdana Wojciszke i Susan Fiske:
Cechy kompetencyjne (sprawnościowe)
Cechy wspólnotowe (moralne)
Ukryte teorie osobowości:
•
UTO – zespół reguł pozwalający na lokowanie człowieka w określonym miejscu pewnego wymiaru – na podstawie jego miejsca na innym wymiarze
•
Funkcje UTO: przetwarzanie informacji o ludziach, budowanie całościowego obrazu na podstawie niewielkiej liczby informacji, zapełnianie luk w wiedzy, dokonywanie szybkich ekstrapolacji, ekonomiczność poznawcza
UTO – dlaczego są stabilne (Norman, Passini, 1977r.):
•
Mogą trafnie odzwierciedlać rzeczywistość
•
Możemy tolerować przypadki niepotwierdzające UTO ponieważ sądzimy, że całkowita stałość nie istnieje
•
Pewne hipotezy UTO nigdy nie mogą być sfalsyfikowane ze względu na naturę komunikacji, np. nie mówimy o cechach negatywnych, zrywamy kontakty z osobami, których nie lubimy przypisując im pewne cechy – nie możemy więc tego skorygować (jeżeli jest to błędny obraz
– hipoteza)
•
Zjawisko samospełniającego się proroctwa związanego z etykietowaniem: nieśmiały
zachowuje się nieśmiało
•
Pewne komponenty UTO są wspólne kulturowo (badanie Rosenberga), inne tworzą się na podstawie osobistych doświadczeń. Badanie nad użytecznością UTO – „osobowość
artystyczna” w kulturze amerykańskiej i chińskiej oraz rola języka torującego określone UTO
(Hoffman, Lau, Johnson, 1986r.)
Spostrzeganie cech fizycznych:
•
Syndrom dziecięcości: zaokrąglone kształty, miękkość, stosunkowo duża głowa w proporcji do tułowia i reszty ciała, duże oczy – wzbudzają specyficzne reakcje emocjonalne: czułość, zbliżanie się, chęć dotykania, przytulania, ochrony, opieki
•
Rozszerzone źrenice: symptom zadowolenia, atrakcyjności, „zarażają” zadowoleniem
•
Makijaż u kobiety: sygnał większej pewności siebie, zainteresowania przeciwną płcią, kobiecości (Smith, 1960r.)
•
Pozycja ciała (zamknięta – otwarta), patrzenie w oczy, dbałość o wygląd, wzrost: badanie Feldmana w USA: wysokim przypisuje się więcej cech pozytywnych i wyższy status (profesor wyższy od studenta o 12cm)
Atrakcyjność fizyczna:
•
Przypisywanie cech społecznie pożądanych i przewidywanie szczęśliwości (badanie Dion, Berscheid, Walter, 1972r.): ładne dziecko – dobre dziecko, potoczne osądy i wyroki sądowe wobec osób z wyraźnymi defektami fizycznymi (badanie Efrana: studenci odgrywają rolę sędziów przysięgłych i decydują o surowości kary: łagodniejsze wyroki wobec ładnych kobiet). Atrakcyjność ofiar gwałtu wpływa na wysokość wyroków w sprawach o gwałt (Bill Thornton, 1979r.)
Braki urody a przystosowanie społeczne:
•
Jeżeli wyraźne defekty fizyczne utrudniają przystosowanie do życia w społeczeństwie – to czy ich usunięcie (przez operacje plastyczne) zmniejsza szanse recydywy?
•
Wśród zoperowanych więźniów 30% wraca do więzienia po 2 latach; wśród
niezoperowanych (oszpeconych) – wraca 56%
•
Efekt generalizacji deficytu (niewidomy gorzej słyszy?); przypisywanie cech negatywnych jako usprawiedliwianie niechęci do kontaktu czy braku pomocy
Efekt kontrastu w percepcji osób:
•
Czy przeciętnie atrakcyjna kobieta zyskuje czy traci w zetknięciu (współobecności) z bardziej atrakcyjną: efekt warunkowania (zyskuje), efekt kontrastu (traci)
•
Eksperyment Douglasa Kenricka i Sary Guthierres (1980r.): studenci z męskiego akademika oceniają zdjęcie kobiety po obejrzeniu odcinka „Aniołków Charli’ego”. Grupa kontrolna oceniła (na skali od 1 do 7) kobietę na zdjęciu jako przeciętnie atrakcyjną (M = 4,11); grupa eksperymentalna M = 3,43
Piękny – bo inni tak sądzą:
•
Studentom pokazywano przez 40 sekund zdjęcia sześciu kobiet (wcześniej ocenionych pod względem atrakcyjności); we wszystkich grupach zdjęcia 2, 3 i 5 były takie same – przeciętnie atrakcyjne; zdjęcia 1, 4 i 6 – w połowie grup przedstawiały kobiety oceniane jako bardzo atrakcyjne a w drugiej połowie – jako nieatrakcyjne
•
Połowa badanych w każdej z grup słyszała, jak współpracownicy eksperymentatora
wypowiadali komentarze na temat kobiet ze zdjęć 3 i 5. Komentarze te były negatywne („co za jędza”) – w grupach oglądających zdjęcia atrakcyjnych kobiet Lub komentarze pozytywne („chciałbym się z nią umówić”) – w grupach oglądających zdjęcia nieatrakcyjnych kobiet. Przy ekspozycji fotografii 5 eksperymentator prosił, aby nie komentować zdjęć. Każda fotografia oceniana była w skali od 1 do 9
•
Badanych proszono, by po fotografii 6 zaznaczył, jak bardzo rekomenduje swojemu
przyjacielowi randkę z tą osobą (jeżeli badana była kobieta) lub jak bardzo sam chciałby się umówić z kobietą ze zdjęcia (gdy badany był mężczyzna)
Mechanizmy związku: atrakcyjność fizyczna – „pozytywność” osoby:
•
Złudzenie, prywatna UTO, że piękne jest dobre; „zasługiwanie” na dobre traktowanie: lepsze stopnie w szkole, lepsze zarobki, szybki awans, mniejsze kary, większe szczęście (Dion, Berscheid, Walters)
•
Efekt aureoli: fizyczna atrakcyjność jest przyjemna, promieniuje, wprowadza nas w dobry nastrój dając zawyżone oceny (Anderson)
Stereotyp: ładny – społecznie lepiej przystosowany, sympatyczniejszy; metaanalizy, Eagly 1991r. 76 badań: istotny efekt urody na oceny umiejętności społecznych i ogólną ocenę, słabszy wpływ na ocenę umiejętności intelektualnych
•
Efekt interakcji, samo potwierdzające się proroctwo: ładne kobiety inaczej się zachowują; dostarczają nagród
•
Wpływ społeczny, konformizm, efekty mediów
Twarz jako źródło informacji:
•
Widziana jest w każdej bezpośredniej sytuacji społecznej, jest łatwo dostępna
•
Badania pokazują dużą stałość ekspresji twarzy w procesie ewolucji; obserwując mimikę widzimy to co ukształtowała natura a nie tylko to co chce pokazać jednostka lub chce zobaczyć obserwator
•
Badania pokazują relatywną stałość wyrazu twarzy i sposobu ekspresji danej osoby –
„osobnicza” specyfika ekspresji
Czy trafnie „czytamy” twarz?
•
Badanie Hassina i Trope (1995r.) – określanie zawodu na podstawie fotografii twarzy: 37%
trafnych diagnoz, duża pewność sądów, im wyższa pewność tym więcej błędów
•
Wniosek: twarze dostarczają błędnych wskazówek, na których opieramy sądy o ludziach.
Ponieważ wskazówki są bardzo wyraziste i bardzo łatwo dostępne z dużą pewnością
stwierdzamy, że „czytamy” je poprawnie
Czytanie agresji z twarzy (J. Carre i Ch. McCormick, 2008r., Kanada):
•
Ocena agresywności – na podstawie pierwszych sekund znajomości
•
Kierujemy się proporcją między długością a szerokością twarzy – na wydłużony kształt twarzy wpływa poziom testosteronu (a ten hormon odpowiada za agresję)
•
Badanie trafności tej percepcji: członkowie drużyn hokejowych – najpierw ocena ich agresywności na podstawie wyglądu twarzy, potem obserwacji sposobu gry i kar za
agresywną grę
Agresja czytana z twarzy:
•
Badanie studentów grających na komputerze: osoby najbardziej „wściekłe” miały najbardziej wydłużone twarze ale i bardziej szerokie
•
Poziom testosteronu okazał się u nich wyższy niż u innych badanych
•
Interpretacja: w procesie ewolucji uczymy się rozpoznawania sygnałów zagrożenia
•
Jako uzupełnienie innych informacji z zachowania lub narracji innych osób
•
Im bardziej niejednoznaczne inne dane – tym większa rola twarzy
•
Korzystamy z twarzy niekoniecznie świadomie, nie możemy ignorować informacji „z twarzy”
– nawet przy podejmowaniu decyzji profesjonalnych