Zimbardo P., Kuch K. - Psychologia i życie – notatki

rozdział I – podstawy

–

wyjaśnianie tajemnic zachowania ludzi

–

fizjologiczne podstawy zachowania

–

zachowanie przystosowawcze: warunkowanie i uczenie się

Psychologia to naukowe badanie zachowania organizmów.

Czy miłość i uczucie są niezbędnym warunkiem dobrego stanu fizycznego i normalnego rozwoju, czy też wystarczyłoby odpowiednie pożywienie i inne korzystne warunki bytowe?

Eksperyment Fryderyka II. Eksperyment naturalny nad wpływem dobroci ludzkiej. Badania Margaret Ribble. Wniosek: brak normalnej interakcji między matką a dzieckiem jest

„rzeczywistą deprywacją, która może wyrządzić niemowlęciu szkodę, zarówno o charakterze psychologicznym, jak i biologicznym”. Karłowatość deprywacyjna – Lytt Gardner.

Więź fizjologiczna pomiędzy deprywacją

emocjonalną a niedorozwojem fizycznym –

w przypadku deprywacji emocjonalnej okolica zwana

podwzgórzem

nie

wywiera

zwykłego

pobudzającego wpływu na przysadkę mózgową,

która wydziela hormony wzrostowe. Nie znamy

jeszcze dokładnie tego procesu, lecz przypuszcza

się, że wiąże się on z wpływem napięcia

emocjonalnego

na

wytwarzanie

hormonu

wzrostowego i innych hormonów przysadki

mózgowej.

W jakim stopniu przyczyną zachowania są

cechy danej osoby, a w jakim warunki

środowiskowe? Eksperyment Stanleya Milgrama.

Większość badanych sprzeciwiała się, protestowała,

lecz nie odmawiała posłuszeństwa. Prawie 2/3

badanych (62%) naciskało po kolei wszystkie przełączniki, aż do ostatniego, z najwyższą karą.

Później, gdy eksperyment przeprowadzono ponownie w sytuacji społecznej, która zwiększała prestiż i autorytet eksperymentatora do samego końca doszło 85% badanych. Testy osobowości nie ujawniły żadnych cech, którymi osoby posłusznie wypełniające polecenia eksperymentatora różniłyby się od osób odmawiających ich wykonania. Wniosek: czynniki sytuacyjne mogą brać górę nad naszymi postawami i uznawanymi wartościami i skłaniać nas do robienia rzeczy, których popełnienia nawet nie potrafilibyśmy sobie wcześniej wyobrazić.

Założenia i podstawowe problemy

Założenia dotyczące porządku w przyrodzie, determinizmu i empiryzmu.

–

Uczony zakłada istnienie w przyrodzie organizującego porządku, to jest systemu

zdarzeń, procesów, zjawisk, które są możliwe do przewidzenia, ponieważ powtarzają się z pewną regularnością.

–

Zakłada się, że wszystkie zdarzenia mają przyczyny, które poprzedzają je i determinują to, co się stanie. Gdybyśmy znali wszystkie istotne warunki –

zmienne – to możliwe byłoby deterministyczne przewidywanie, kiedy i jak wystąpi dane zjawisko.

Przeciwstawne założenia dotyczące „natury ludzkiej.

–

Psychika a organizm. Wyniki badań nad karłowatością deprywacyjną są często

sprzeczne z założeniem, że zjawiska zachodzące w świadomości są po prostu epifenomenami, ubocznymi produktami zdarzeń rzeczywistych procesów neurologicznych, nie odgrywających żadnej roli w łańcuchu przyczynowo-skutkowym. Adekwatny opis zachowania musi jednak uwzględnić i te procesy.

–

Natura czy wychowanie. John Locke, tabula rasa, environmentalizm, zwolennicy tej teorii kładą nacisk na wychowanie jako czynnik decydujący o naszej indywidualności, przeciwnie do natywistów, według których o tym jacy jesteśmy decydują nasze geny.

–

Czy z natury jesteśmy źli, czy dobrzy? Ci, którzy dostrzegają tylko ciemne strony rzeczywistości, uważają, że natura ludzka jest z gruntu zła – hedonistyczna.

Istnieje też pogląd przeciwny.

–

Uniwersalne prawa czy wyjątkowość jednostki. Podejście idiograficzne – każdy przypadek i człowiek jest jedyny w swoim rodzaju. Podejście nomotetyczne –

starania, aby uzgodnić ogólnie zależności między zachowaniem o jego uwarunkowaniami, zależnościami, dotyczącymi wszystkich ludzi.

–

Przyczyny w danej osobie, czy przyczyny w środowisku? Atrybucja

dyspozycyjna, atrybucja sytuacyjna – terminy, których używa się dla wskazania, że przyczyny zachowania przypisuje się czynnikom tkwiącym w osobie lub w sytuacji zewnętrznej.

–

Czy pojedyncza osoba, czy grupa ma być jednostką w badaniach?

Co i jak badać? Można:

a) studiować zachowanie zewnętrzne, ale też i procesy psychiczne

b) uznawać obiektywne dane, ale też dokonać subiektywnej ich analizy c) badanie wszelkich żywych organizmów, czy tylko ludzi

d) kłaść nacisk na precyzję i prostotę, ale też złożoność i bogactwo opisu e) rozpatrywanie całościowe lub częściowe

f) koncentrować się na przeszłości lub warunkach obecnych g) zbierać dane bez teorii lub przyjąć za punkt wyjścia jakąś teorię

h) prowadzić badania dla naukowej wartości lub ze względu na ich praktyczne zastosowanie

i)

badanie przebiegu zjawisk psychicznych, czy ich wyniku

Behawioryści. [psychologia S-R]

➢

przekonanie, że podstawę rzeczywistości stanowi obiektywny, materialny świat fizycznych działań

➢

badają zachowanie organizmów, zbierają dane w postaci obiektywnych, zewnętrznych, specyficznych, zlokalizowanych reakcji na specyficzne bodźce, przy czym te reakcje i bodźce są precyzyjnie mierzone, a zależności pomiędzy nimi są zazwyczaj proste

➢

ścisłe definicje, odpowiednie słownictwo

➢

częściej przeprowadzają eksperymenty na zwierzętach

Fenomenolodzy.

➢

podstawą rzeczywistości jest subiektywny świat doznań indywidualnych

➢

zrozumienie świadomości, a nie kontrola zachowania

➢

procesy psychiczne, introspekcyjne opisy procesów nieobserwowalnych

➢

ujęcie całościowe

Psychologia humanistyczna.

➢

podobna do fenomenologii, ale w mniejszym stopniu jest empirycznym sposobem podejścia do uprawiania psychologii, a większym stopniu – programem ideałów wskazujących na czym powinno polegać jej uprawianie

➢

uważają, że deterministyczne poglądy Freuda prowadzą do pesymistycznego obrazu zależności od irracjonalnych sił

➢

głębokie zainteresowanie procesem samorealizacji

➢

nacisk na integralność i specyficzność jednostki

➢

troska o polepszenie losu ludzkiego i zrozumienie jednostki

➢

Rollo May, Carl Rogers, Abraham Maslow

Cele psychologii:

1) opisywanie zdarzeń prawdziwych

2) dane i fakty, sprawozdania i obserwacje; podwójnie ślepe próby; operacjonizm –

pojęcie Percy'ego Brielgmana, polega ono na tym, że dane pojęcie definiuje się za pomocą operacji stosowanych przy pomiarze, np. głód można zdefiniować operacyjnie jako pewną liczbę godzin bez pożywienia

3) wyjaśnienie tego co się dzieje

a) typy wyjaśnień stosowane w psychologii

- wnioskowanie o przyczynach natury mentalistycznej albo psychicznej, takich jak uczucia czy pragnienia – eksperyment Myrona Tumblesona

- kategorie zjawisk fizjologicznych zachodzących w mózgu, komórkach nerwowych

- użycie analogii – podobieństwo nieznanych zjawisk do innych, powszednich

- w podawaniu wyjaśnień przez dzieci – występuje forma wyliczenia warunków granicznych

- pokrewne podejście, ale bardziej wyrafinowane nazywa się wyjaśnieniem funkcjonalnym – określa się zachowanie poprzez warunki bodźcowe, których jest ono funkcją [B. F. Skinner] – takie wyjaśnienie nie mówi nam jak są ze sobą związane dwa zjawiska, ale że są ze sobą związane, jedno następuje regularnie po drugim

- model i symulacja, w tym symulacja danego procesu behawioralnego

- wyjaśnienia teoretyczne

4) przewidywanie tego, co się zdarzy

a) przewidywanie szacunkowe a przewidywanie w wyniku zrozumienia

- szacunkowe – np. ilu motocyklistów zginie w wypadkach drogowych w ciągu najbliższego weekendu – dotyczą grup, a nie jednostek

b) hipotezy dotyczące zależności

- hipoteza – stwierdzenie określające, w jaki sposób mogą być ze sobą

związane dwa zjawiska lub dwie zmienne (ale też ich większa liczba)

c) korelacja a związek przyczynowo-skutkowy

- korelacje – stwierdzenia dotyczące istnienia związku

- eksperyment: spokojni Teksańczycy i pobudliwi despoci; badane przez

naukowców z Yerkes Primate-Center

5) sterowanie tym, co się dzieje

a) ostateczny sprawdzian trafności przyczynowego wyjaśnienia zachowania polega na możności zademonstrowania warunków, które pozwalają wywołać, zahamować, podtrzymać lub zmienić dane zachowanie – konieczne i sprzyjające warunki wystąpienia danego zachowania

b) użyteczność praktyczna

c) sterowanie – Norbert Wiener - „to nadawanie informacji, które skutecznie zmieniają zachowanie odbiorcy”; proces sterowania cybernetycznego lub sterowania za pomocą sprzężenia zwrotnego

d) opowieść o Billu Wellsie - „Czy mógłby pan wspomóc biedaka? Nic dzisiaj nie jadłem.”

e) sterowanie zachowaniem

6) podnoszenie jakości życia przez zmieniane tego, co się dzieje

a) George Miller – przemówienie z okazji objęcia przez niego stanowiska przewodniczącego Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego

Badania naukowe i metoda eksperymentalna.

1) naukowa badanie – sposób pozwalający ograniczyć fałszywe wnioskowanie o zjawiskach natury; wymaga to szczególnej konstelacji postaw badacza, a także stosowania wyraźnie określonych procedur formułowania, sprawdzania i oceniania twierdzeń, które mają stać się wnioskami ogólnymi – to wszystko razem wzięte nazywa się metodą naukową.

- Prawda dzięki wierze czy zmysłom? - przykład Galileusza

2) badanie naukowe składa się z czterech głównych etapów:

1. znalezienia godnej uwagi idei

2. sprawdzenia jej

3. wyciągnięcia wniosków

4. opisania tego, co stwierdzono w taki sposób, by inny badacz mógł powtórzyć to badanie w celu np. zweryfikowania

3) Idee formułowane w postaci sprawdzalnych hipotez pochodzą z wielu źródeł, tak jak: a) wnioski wyprowadzone z teorii

b) niezgodne ze sobą obserwacje lub wnioski

c) zagadkowe zjawisko, które podważa tradycyjny sposób myślenia

d) potrzeba zmiany pewnych warunków życia

e) przypadkowe zdarzenia lub obserwacje

d) intensywna analiza doświadczeń i zachowania

4) Podstawowe zasady zbierania danych.

a) definicja i miary rzeczy, które chce się ustalić

b) szumy i sygnały

- przykład – koński rozum – Mądry Hans

c) sformułowanie hipotezy; hipoteza zerowa – hipoteza w postaci negatywnej d) gdy bada się wpływ pewnego warunku bodźcowego (S) na reakcję (R) – ten pierwszy jest zmienną niezależną, a ta druga – która podlega wpływowi – nosi nazwę zmiennej zależnej.

e) metoda eksperymentalna – można manipulować zmienną niezależną

f) typowy plan eksperymentu

populacja

studenci I r. uczelni X

grupa kontrolna

grupy

grupa eksperymentalna

uczenie się fragmentu A

pretest

uczenie się fragmentu A

oddziaływanie eksperymentalne

witaminy przez miesiąc

uczenie się fragmentu B

posttest

uczenie się fragmentu B

zmiana w grupie kontrolnej posttest minus pretest

zmiana w grupie eksperymentalnej

g) wyciąganie wniosków; [ocena prawdopodobieństwa]

h) średnia, zmienność, korelacja

- aby opisać wyniki pewnej grupy, potrzebujesz: pojedynczej liczby dostatecznie typowej, aby reprezentowała cały zbiór wyników, oraz liczby, która informuje jak dalece wyniki te różnią się między sobą

› najbardziej typową liczbą jest miara tendencji centralnej, czyli przeciętna; najczęściej stosowane są trzy rodzaje tej miary: średnia arytmetyczna, mediana, modalna.

› miary zmienności informują nas, czy wyniki są ciasno skupione, czy też ich

rozrzut jest znaczny; najczęściej używane miary zmienności to obszar zmienności

(od najniższego do najwyższego)

oraz

odchylenie

standardowe (miara przeciętnego oddalenia poszczególnych wyników od średniej w danej grupie).

- aby opisać zależności między dwoma zbiorami wyników dla tych samych osób, należy posłużyć się wzorem pozwalającym obliczyć współczynnik korelacji (r)

› statystyka ta informuje, czy związek jest pozytywny czy negatywny, a

także czy jest silny czy słaby

› współczynniki korelacji wahają się od -1,0 co oznacza całkowicie ujemną

korelację, poprzez zero, co oznacza brak korelacji, do +1,0, co oznacza

całkowitą dodatnią korelację; całkowitą korelację spotyka się rzadko –

można przyjąć że 'umiarkowana' korelacja (dodatnia lub ujemna) wynosi

od 0,25 do 0,60, a 'wysoka' korelacja od 0,6 do 0,99.

i) nie można powiedzieć jednak, że zmienna niezależna powoduje dane zachowanie, lecz jedynie, że zmiany zmiennej niezależnej powodują zmiany w zachowaniu, oraz nie można powiedzieć że zmienna niezależna jest jedynym czynnikiem wpływającym na zachowanie

Pułapki psychologiczne.

1) Co jest prawdą w reklamach? - Morał: Całość jest prawdziwsza niż część.

2) Przykład - „Radykalizacja” poglądów politycznych ochotników VISTA – Morał: Porównaj, zanim wyciągniesz wniosek.

3) Dym w oczy – czy można wierzyć w to, co czytamy w gazetach? - Morał: Jedna korelacja nie oznacza związku przyczynowego.

4) „Seks może cię przyprawić o szaleństwo” - Morał: Istnieje wielka przepaść między stwierdzeniami wypowiedzi a generalizacjami odnoszącymi się do czynów.

5) Wyż noworodków w wyniku awarii elektrowni – Morał: Staranne opracowane wyjaśnienia nie istniejących faktów są jak wata cukrowa: usta pełne, w brzuchu

pusto.

6) „Ach, żeby tak być Murzynem, teraz, gdy policja bije białych” - Morał: Kiedy opisujemy 'jak jest', naprawdę oznacza to 'jak się nam wydaje', w zależności od

tego, na co nauczyliśmy się zwracać uwagę, jak definiujemy i mierzymy przedmiot naszych zainteresowań i co inni chcą, żebyśmy zobaczyli.

7) „Tyrania liczb” - czy statystyka może kłamać? - Morał: Statystyka jest liczbą, dopóki nie chcesz, żeby udowodniła słuszność tego wniosku – wtedy jest bronią.

8) „Historia pewnego przypadku” - czyli jak błyskawicznie tworzy się autorytet naukowy – Morał: Autorytety są godne zaufania w takim tylko stopniu, jak ich najsłabsze materiały dowodowe, ich najbardziej wątpliwe przesłanki i ich wątpiący krytycy.

Poziomy analizy psychologicznej.

✔ poziom mikroskopowy – zainteresowanie skupia się na możliwie najdrobniejszych częściach, zdarzeniach i subjednostkach organizmu – np. badanie przemian chemicznych w komórkach oka podczas przekazywania impulsu nerwowego.

✔ poziom molekularny – również występuje zainteresowanie szczegółami, małymi, policzalnymi jednostkami pomiaru; jednak studiuje się tu większe jednostki niż na poziomie mikroskopowym, ponieważ przedmiotem badania są procesy mniej szczegółowe, które same składają się z subjednostek – np. psychologowie dziedzin uczenia się, spostrzegania, psycholingwistyki.

✔ poziom molarny – przedmiotem badanie jest albo cały funkcjonujący organizm, albo system zachowań, w który zaangażowana jest znaczna część całego organizmu

– psychologowie osobowości, kliniczni, społeczni.

+ redukcjonizm – stanowisko, że wszystkie zjawiska psychiczne uda się opisywać w kategoriach neurologicznych lub biochemicznych

STRESZCZENIE

✗

interakcje – wzajemne oddziaływanie, dzięki psychologii uzyskujemy wiedzę o interakcjach między żywymi istotami a środowiskiem oraz między nimi nawzajem

✗

porządek w naturze, determinizm, wiedza empiryczna

✗

różne poglądy na temat procesów poznawczych i psychicznych, różne zdania na temat natury czy wychowania, kwestia dobrej czy złej natury ludzkiej

✗

podejście nomotetyczne lub idiograficzne

✗

przyczyny dyspozycyjne w ludziach lub sytuacyjne w środowisku

✗

cześć bada jednostki, część grupy

✗

behawioryści, fenomenolodzy

✗

opisywanie, wyjaśnianie, przewidywanie, sterowanie

✗

obserwowanie a wnioskowanie

✗

operacjonizm

✗

wyjaśnienia

fizjologiczne,

analogie, wyjaśnienia

funkcjonalne, wyjaśnienia

teoretyczne; modele; teoria, hipoteza, zmienne, korelacja

✗

metoda eksperymentalna; zmienna niezależna, grupa eksperymentalna, grupa kontrola, losowe przydzielanie do badań; ocena prawdopodobieństwa; istotność statystyczna

✗

poziom analizy – mikroskopowy, molekularny, molarny; podejście eklektyczne