Morfologia – nauka o zewnętrznej i wewnętrznej budowie organizmów żywych we wszystkich fazach ich cyklu życiowego

Fizjologia – nauka o czynnościach życiowych komórek, tkanek, narządów i całych organizmów

Konstytucja (biotyp człowieka) – genetyczne uwarunkowania właściwości biologicznych i psychicznych osobnika, modyfikowane w rozwoju osobniczym przez czynniki konkretnego środowiska zewnętrznego.

Konstytucja jest to stan reaktywności organizmu, wytworzony w procesie wzajemnych

oddziaływań czynników środowiska na genotyp, w trakcie rozwoju osobniczego.

Konstytucja stanowi zespół cech i właściwości indywidualnych człowieka,

zdeterminowanych genetycznie i ukształtowanych ostatecznie czynnikami środowiskowymi budowa morfologiczna decydująca o wyglądzie

i kształcie ciała

cechy mówiace o aktualnym stanie tkanek (kościec, mięśnie, tkanka

tłuszczowa)

cechy fizjologiczne i biochemiczne, typ układu krążenia, przemiany materii,

czynności hormonalne

typ układu nerwowego decydujący

o właściwościach osobowości psychicznej

właściwości odpornościowe ustroju, cechy patologiczne i anomalia

Typologia francuska: o typie budowy decyduje przewaga określonych układów

anatomicznych

1. Typ trawienny, trzewny – twarz szeroka, zwłaszcza w dolnej, żuchwowej

części; klatka piersiowa krótka, szeroka, rozwarty kąt podżebrowy, szerokie

biodra

2. Typ oddechowy – twarz, nos, szyja wydłużone, długie kończyny i klatka

piersiowa, kąt podmostkowy ostry

3. Typ mięśniowy – twarz proporcjonalna, prostokątna, równomierne proporcje

tułowia w stosunku do kończyn, klatka piersiowa silnie rozwinięta w kształcie

odwróconego trapezu, silny rozwój mięśni i owłosienia ciała

4. Typ mózgowy – silny rozwój mózgoczaszki, słaby trzewioczaszki, smukła

budowa ciała, słabe umięśnienie, długie kończyny, ostry kąt podmostkowy

Typologia Kretschmera (1888 – 1964) – typy morfologiczne i psychologiczne

Typy Kretschmera:

1. Typ leptosomatyczny

2. Typ atletyczny

3. Typ pykniczny

Typ leptosomatyczny ( leptos – wąski, soma – ciało) – budowa smukła, wąska, delikatna, wątła, o przewadze wymiarów długościowych nad szerokościowymi, klatka piersiowa płaska Typ atletyczny ( athlon – walka) – silna budowa szkieletu i mięśni, twarz i szyja szerokie, klatka piersiowa wysklepiona, barki szerokie, miednica wąska, kończyny długie o szerokich dłoniach i stopach

Typ pykniczny ( pyknos – gruby) – przewaga pomiarów poprzecznych nad długościowymi, szkielet delikatny i drobny, przysadzista budowa ciała, słaby rozwój mięśni, tendencja do otyłości, twarz szeroka, szyja krótka, kontury ciała zaokrąglone, skóra delikatna

Typologia Wankego i Kolasy – opis budowy oparty jest na podstawie wymiarów kostnych

„I” – mężczyźni: słaba budowa, długi tułów, wąskie barki, średnioszeroka miednica, płaska klatka piersiowa, mała masa w stosunku do wysokości; kobiety: smukła sylwetka, długi tułów, wąska miednica, głęboka klatka piersiowa

„A” – mężczyźni: długi tułów, wąskie barki, szeroka miednica, beczkowata klatka piersiowa, duża masa w stosunku do wysokości ciała; kobiety: długi tułów, wąskie barki, szeroka miednica, głęboka klatka piersiowa, duża masa w stosunku do wyskokości ciała

„V” – mężczyźni: tułów krótki, szerokie barki, wąska miednica, płaska klatka piersiowa, duża masa w stosunku do wysokości ciała; kobiety: krótki tułów, szerokie barki, wąska miednica, płaska klatka piersiowa, mała masa ciała

„H” – mężczyźni: krótki tułów, szerokie barki i miednica, beczkowata klatka piersiowa, średnia masa ciała; kobiety: krótki tułów, szerokie barki, szeroka miednica, głęboka klatka piersiowa, duża masa ciała

Dymorfizm płciowy

Płeć – zespół cech organizmu określanych jako cechy płciowe, warunkujący jego rolę w rozmnażaniu i rekombinacji genetycznej.

Dymorfizm płciowy: di – podwójnie, morphe – kształt

Dwupostaciowość – różnice drugorzędowych i trzeciorzędowych cech płciowych między

organizmami kobiecymi i męskimi, uwarunkowane genetycznie.

Płeć chromosomalna – jest okreslana rodzajem chromosomów płciowych, które zostały

przekazane przez parę rodzicielską. Męskość czy żeńskość osobnika jest ustalana genetycznie Płeć chromatynowa – okresla ją obecność ciałek Barra (chromatyna płciowa –

unieczynniony chromosom X) w jądrach komórek kobiet, lub ich brak u mężczyzn.

Płeć gonadalna – wyznaczana jest przez formowanie się typu gonady – jąder u mężczyzn i jajników u kobiet. Płeć gonadalna powstaje w początkach 7 tygodnia życia

wewnątrzłonowego

Płeć hormonalna – jest uwarunkowana jakością i ilością wydzielanych hormonów płciowych determinujących rozwój cech płciowych. Płeć hormonalną można oznaczać od okresu

dojrzewaniana podstawie wydzielania hormonów płciowych.

Płeć somatyczna (fenotypowa) – jest określana rozwojem wewnętrznych narządów

płciowych, na podstawie rozwoju gonad i dróg wyprowadzających, oraz przez obecność prącia i moszny u mężczyzn, a sromu u kobiet. Płeć somatyczną można określać od początku 3 miesiąca życia wewnątrzmacicznego

Płeć metrykalna – ustalana jest przy urodzeniu na podstawie budowy narządów płciowych Płeć psychiczna – jest nabytym w rozwoju osobniczym poczuciem przynależności do danej płci. Mechanizmy decydujące o kształtowaniu się poczucia płci nie są w pełni ustalone.

Interseksualizm – zaburzenie różnicowania płci – sprzeczność między poczuciem płci psychicznej a płcią genetyczną i fenotypową.

Cechy płci

PIERWSZORZĘDOWE (płeć gonadalna) – zdeterminowane przez

chromosomy płciowe wchodzące w zestaw zygoty, co warunkuje rozwój

wewnętrznych i zewnetrznych narządów płciowych

DRUGORZĘDOWE (płeć somatyczna) – zespół różnic morfologicznych

rozwijajacych się pod wpływem hormonów płciowych (proporcje budowy,

umięśnienia, owłosienia, barwy głosu itp.). Są to cechy wspólne dla ogółu

ludzi jednej plci.

TRZECIORZĘDOWE – uwarunkowane czynnikami hormonalnymi,

kształtują sie w okresie dojrzewania (m.in. zachowania seksualne związane z

instynktem płci)

CZWARTORZĘDOWE – czynniki cywilizacyjno-kulturowe wzmagające

cechy płciowe (cechy ubioru, wybór zabawek, sportu, podział form pracy).

Zostały wypracowane w rozwoju historycznym grup ludzkich i oddziałują na

ludzi od momentu urodzenia.

Zróżnicowanie serologiczne – grupy krwi

O właściwościach grupowych krwinek czerwonych decydują zawarte w nich antygeny, oznaczone literami A, B i 0.

O właściwościach surowicy decydują przeciwciała – aglutyniny, oznaczone a i b lub anty-A i anty-B

Konflikt serologiczny matczyno-płodowy – choroba hemolityczna noworodków – niszczenie krwinek płodu wskutek ich niezgodności z antygenami układu grupowego Rh matki.

Jeżeli dziecko ma antygen D (jest Rh+), który nie występuje u matki (Rh-), to pojawiają się u niej przeciwciała anty-D, które przenikają przez łożysko do krążenia dziecka i łączą się z antygenem D – krwinki dziecka ulegają zniszczeniu.

W Polsce częstość Rh+ wynosi 83%, a Rh- 17%.

Rytmy biologiczne

Rytmy biologiczne – biorytmy, cykle biologiczne – procesy zachodzące u roślin i zwierząt, wykazujące regularne wahania, powtarzające się rytmicznie

Chronobiologia – nauka zajmująca się rytmami biologicznymi

chronos ( gr. ) – czas

Klasyfikacja biorytmów ze względu na przyczynę:

RYTMY ENDOGENNE (wrodzone) – powstają na skutek działania

specyficznych bodźców pochodzących z samego organizmu, dążącego do

zachowania okreslonej stałości i równowagi wewnętrznej (oddychanie, praca

serca). Automatyzm tych rytmów pozwala na stałe przystosowanie się ustroju

do zmieniających się bodźców środowiskowych.

RYTMY EGZOGENNE – warunkowane przyczynami zewnętrznymi, które

stanowią cechy środowiska przyrodniczego i społecznego (np. pora i częstość

posiłków, pora pracy zawodowej)

Klasyfikacja biorytmów ze względu na częstotliwość (Jethon 1995):

krótsze od 20 godzin – ultradialne (infradialne)

okołodobowe – cirkadialne

okołotygodniowe – cirkaseptalne

okołomiesięczne – cirkamezalne

okołoroczne – cirkaannualne

wieloletnie – multiannualne

Rytmy okołodobowe

Najpowszechniej spotykane biorytmy – rytmy słoneczne, zgodne z obrotem

Ziemi wokół własnej osi – ich cykliczność może wynosić od 20 do 28 godzin

U człowieka rytmice dobowej podlega:

sekwencja stanów czuwania i snu

podziały komórkowe

temperatura ciała

wydzielanie wielu hormonów

pobieranie pokarmu

stężenie glukozy i innych substancji we krwi

wydajność umysłowa

Mechanizm dobowej rytmiki funkcji komórki

zakodowany jest w zespole genów, tzw. chronomie

na podstawie informacji genetycznej syntetyzowane jest „białko zegarowe”

stężenie „białka zegarowego” zwiększa się i zmniejsza cyklicznie w rytmie

okołodobowym

czynności komórki sterowane przez „białko zegarowe” nasilają się tylko w

odpowiedniej porze doby, w innym czasie przebiegają na niskim poziomie

Rytm tygodniowy

Jest przykładem rytmów kształtowanych przez rozwój struktur społecznych i

cywilizacyjnych.

Dotyczy m.in., wydolności organizmu, która narasta od poniedziałku do

piątku, a spada – od soboty do poniedziałku.

Rytm okołomiesięczny

Wykazuje związek z fazami księżyca – miesiącem księżycowym trwającym

29,5 doby.

Przykładem jest cykl miesięczny u kobiet, posiadający swe odbicie w

czynnościach narządów oraz w zmianach cech psychiki.

Rytm sezonowy

Wiąże się z intensywnością nasłonecznienia oraz ze zmianami czynników

pogodowych (temperatura, wilgotność, ciśnenie atmosferyczne, zawartość

jonów w atmosferze, promieniowanie ultrafioletowe).

Czynniki te działają przez układ autonomiczny za pośrednictwem układu

hormonalnego (podwzgórze, przysadka, tarczyca).

Zimą: maleje ogólny metabolizm ustroju, wzrasta poziom CO2 i białka oraz

albumin we krwi, maleje poziom gammaglobulin; zwiększa się aktywność

tarczycy a maleje wydzielanie hormonu wzrostu przez przysadkę.

Rytmy wieloletnie

Rytmy sprawności psychofizycznej

Rytmy reprodukcji

Rytmy zdarzeń demograficznych

Rytmy przemian rozwojowych w ujęciu międzypokoleniowym