w Polsce
Sabina Tkocz
1
o Obejmuje 4 regiony (województwa)
południowej Polski:
n Małopolski
n Świętokrzyski
n Lubelski
n Podkarpacki
2
o Początki rozwoju regionu – I tysiąclecie n.e.,
o Państwo Wiślan,
o Dzielnica monarchii Piastowskiej,
o Obejmuje m.in..
n
Wyżynę Krakowsko-Częstochowską,
n
Nieckę Nidziańską,
n
Bramę Krakowską,
n
Kotlinę Oświęcimską,
n
Pogórze (zachodnie, środkowe),
n
Beskidy Zachodnie,
n
Łańcuch Tatrzański,
3
o Warunki naturalne rozwoju turystyki
n
Silne zróżnicowanie krajobrazowe,
n
Tatry – jedyne góry typu alpejskiego,
n
Beskidy,
n
Wapienne Pieniny,
n
B. atrakcyjny przełom Dunajca,
n
Dolina Wisły,
n
Puszcza Niepołomicka,
n
Dobre warunki narciarskie, wypoczynkowe,
uzdrowiskowe,
4
o Warunki naturalne c.d.
n 6 parków narodowych
o
Tatrzański,
o
Babiogórski,
o
Gorczański,
o
Magurski,
o
Ojcowski,
o
Pieniński,
5
o Warunki naturalne c.d.
n Jurajska, wapienna Wyżyna Krakowsko-
Częstochowska,
o
Wapienne ostańce – Maczuga Herkulesa w Pieskowej
Skale, Skałki Twardowskiego,
o
Szlak „Orlich Gniazd”,
o
Ojcowski PN
n
Dolina Prądnika – od Pieskowej Skały, przez Ojców po Prądnik Korzeniowskiego,
n
Jaskinia Ciemna – k. Ojcowa, najstarsze w Polsce ślady człowieka sprzed ok.. 100 tys. lat,
6
n
11 PK, użytki ekologiczne, rezerwaty przyrody,
stanowiska dokumentacyjne, pomniki przyrody,
n
Warunki terapeutyczne kopalń soli kamiennej,
n
Znaczna część objęta ochroną prawną,
n
Dobre warunki uzdrowiskowe
o
Krynica Zdrój, Muszyna Zdrój, Piwniczna Zdrój, Rabka Zdrój, Szczawnica, Kraków,
o Podkarpacie
n
Kotlina Oświęcimska i Kotlina Sandomierska połączone Bramą Krakowską,
n
Puszcza Niepołomicka,
7
o Karpaty
n
Region intensywnej turystyki górskiej, kwalifikowanej, uzdrowiskowej, wypoczynkowej, szczególnie
narciarskiej,
n
5 PN (Babiogórski, Pieniński, Tatrzański, Gorczański i Magurski),
n
Znakomite szlaki kajakowe,
n
„Żelazne Wrota” – przełom Dunajca,
n
Tradycyjna kultura ludowa Podhala,
n
Zabytkowe dwory szlacheckie i zamki,
n
Lanckorona, Stary Sącz, Biecz – zabytkowe zespoły urbanistyczne,
8
n Tatry
o
„międzynarodowe” ośrodki turystyczne – Zakopane,
Bukowina, Kościelisko, Poronin,
o
Wioski podhalańskie – Czarny Dunajec, Biały
Dunajec, Białka, Łopuszna, Jabłonka, Czorsztyn,
o
Przejścia graniczne – Chyżne, Łysa Polana, Niedzica, Chochołów,
o
Bardzo intensywne wykorzystanie dużej bazy
noclegowej,
o
Liczna szlaki turystyczne (Orla Perć, Sokola Perć) o
Wody uzdrowiskowe – szczawy w Pieninach,
9
n Tatry c.d.
o
Kasprowy Wierch – ponad 65-letnia kolej linowa,
o
Giewont (ok.. Zakopanego)
o
Gubałówka – kolej linowa,
o
Rysy, szczyt Mnich,
o
Dolina 5-ciu stawów i Morskie Oko, Dolina
Kościeliska,
o
Hala Gąsienicowa,
o
Ruiny zamków – Czorsztyn, Niedzica,
o
Dwory szlacheckie – Frydman, Łopuszna,
10
n Tatry c.d.
o
Bogactwo folklorystyczne
n
Górale Podhalańscy, Pienińscy, Orawianie i Spiszacy, n
Muzeum im. Chałubińskiego w Zakopanem,
n
Muzeum w Niedzicy i Szczawnicy,
n
Skansen orawski z Zubrzycy Górnej,
o
Zabytki architektury drewnianej
n
Drewniane kościoły w Dębnie Podhalańskim, Grywałdzie, Harklowej, Zakopanem i Orawce,
o
Wille „witkiewiczowskie” w Zakopanem,
11
n
Beskidy
o
Pasma: Gorce – gniazdo Turbacza, Beskid Wyspowy, cz.
Beskidy Żywieckiego – Babia Góra (Babiogórski PN, wys.
1725 m n.p.m, MAB), cz. Beskidu Makowskiego, Beskid Sądecki,
o
Rzeki Raba, Poprad, Dunajec, Kamienica,
o
Wody mineralne – Rabka, Poręba – Szczawa, Krynica
Zdrój (najwyżej położone), Muszyna Zdrój, Piwniczna Zdrój,
o
Zagłębie balneologiczne,
o
Zapory (Rożnów),
o
Pogórze Ciężkowickie – Skamieniałe Miasto,
12
o Warunki kulturowe
n Obiekty wpisane na listę UNESCO:
o
Kraków – zespół staromiejski
o
Kalwaria Zebrzydowska – zespół klasztorny
o
Oświęcim – muzeum byłego obozu koncentracyjnego
o
Drewniane kościoły – Binarowa, Sękowa, Dębno
Podhalańskie, Lipnica Murowana,
o
Wieliczka – kopalnia soli kamiennej,
n Historyczne kopalnie soli kamiennej
o
Wieliczka, Bochnia,
13
o Kraków
n
Centrum turystyczne i artystyczne Polski,
n
Miasto o znaczeniu międzynarodowym,
n
Długa historia sięgająca I-IV w.,
n
IX w. – gród książęcy na Wawelu,
n
XI w. – stolica Polski,
n
1364 r. – pierwszy uniwersytet założony przez
Kazimierza Wielkiego,
n
Bardzo znaczące zabytki,
n
miasto kulturalne – teatry, ponad 30 muzeów,
14
o Kraków c.d.
n Wawel – zamek i wzgórze zamkowe
o
początkowo palatium romańskie,
o
od 1038 r. stała siedziba Kazimierza Odnowiciela,
o
przekształcone w gotycką rezydencję,
o
następnie przebudowane (z rozkazu króla Zygmunta I Starego) na renesansową,
o
Muzeum Katedralne (włócznia św. Maurycego, infuła
św. Stanisława, krzyż z diademów książęcych z XIII w., płaszcz koronacyjny króla Stanisława Augusta
Poniatowskiego),
15
o Kraków c.d.
o
Skarbiec koronny na Wawelu – wystawa (miecz
koronacyjny tzw „Szczerbiec”, chorągwie króla
Zygmunta Augusta, regaliów po Janie III Sobieskim), o
katedra, (panteon polski)
n
dokonywano koronacji i pochówków królewskich,
n
przechowywane relikwie i insygnia koronne,
n
Wieża Zygmuntowska – Dzwon Zygmunta (kiedyś
największy w Polsce)
o
Wawel Zaginiony – rezerwat archeologiczno-
architektoniczny i stała ekspozycja,
16
o Kraków c.d.
n
Planty – pierścień ogrodów miejskich na miejscu murów, n
Pozostałości murów – Barbakan i Brama Floriańska, trzy baszty (Pasamoników, Stolarską, Ciesielską)
o
Barbakan – gotycka budowla obronna z siedmioma
wieżyczkami; dawniej połączony z Bramą Floriańską; wzniesiony w latach 1498-1499 za panowania Jana Olbrachta; obecnie jest oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, złożone tu zostały prochy Juliusza Słowackiego,
o
Brama Floriańska – pochodzi z początku XIV w., wewnątrz klasycystyczny ołtarz z początku XIX w. z późnobarokową kopią cudownego obrazu Matki Boskiej Piaskowej,
17
o Kraków c.d.
n
Miasto uniwersyteckie
o
Collegium Maius - najstarszy budynek Akademii Krakowskiej, obecnie Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego – bezcenne astrolabium arabskie z 1054 r., tzw. Globus Jagielloński, który jest jednym z najstarszych globusów, na którym umieszczono nazwę Ameryka,
o
Collegium Novum – jeden z reprezentacyjnych budynków UJ, W auli – portrety wielu wybitnych profesorów (Józefa Dietla, Józefa Szujskiego) oraz obraz Jana Matejki przedstawiający postać Mikołaja Kopernika podczas badań nieba,
18
o Kraków c.d.
n
Gotycki kościół oo. Franciszkanów z secesyjną dekoracją Stanisława Wyspiańskiego,
n
Późnobarokowy kościół św. Piotra i Pawła z kryptą Piotra Skargi, Narodowy Stary Teatr,
n
Biblioteka Jagiellońska,
n
Barokowy kościół św. Anny,
n
Romański kościół św. Andrzeja,
n
Gotycki kościół św. Katarzyny,
n
Klasztor Kamedułów na Srebrnej Górze,
n
Opactwo Benedyktynów w Tyńcu,
19
o Kraków c.d.
n
Rynek – jeden z największych w Europie (200 x 200 m), największy w średniowieczu,
n
Kościół Mariacki ze skrzyniowym,
późnośredniowiecznym ołtarzem Wita Stwosza,
n
Sukiennice – średniowieczna hala targowa (obecnie
renesansowe; na piętrze Galeria Polskiego Malarstwa i Rzeźby XIX wieku – oddział Muzeum Narodowego),
n
Ratusz – siedziba władz miejskich, niegdyś z więzieniem w podziemiach z izbą tortur (do naszych czasów
zachowała się wieża – gotycka z XIV w., zwieńczona kiedyś gotyckim hełmem; obecnie filia Muzeum
Historycznego miasta Krakowa)
20
o Kraków c.d.
n
Pomnik Adama Mickiewicza (według projektu Teodora
Rygiera),
n
Pomnik Grunwaldzki – pomnik króla Władysława
Jagiełły, na placu Matejki, postawiony w 1910 r. dla upamiętnienia pięćsetnej rocznicy bitwy z Krzyżakami, n
Pomnik Mikołaja Kopernika – odlany z brązu, stoi na Plantach przy Collegium Witkowskiego,
n
Pomnik Tadeusza Kościuszki – z brązu, w 1900 r., a Wawelu, na bastionie króla Władysława IV Wazy,
n
Pomnik Józefa Dietla – dzieło Xawerego Dunikowskiego, na placu Wszystkich Świętych,
21
o Kraków c.d.
n
Teatr im. Juliusza Słowackiego
o
otwarty 21 października 1893 r.,
o
w stylu eklektycznym z przewagą neobaroku,
o
powstał na miejscu wyburzonego w 1892 kościoła św. Ducha, o
pierwszy budynek w Krakowie, który posiadał oświetlenie elektryczne,
n
Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej
o
drugi najstarszy teatr w Polsce, obok Teatru Narodowego w Warszawie i Teatru Wybrzeże w Gdańsku,
o
podlegających bezpośrednio Ministrowi Kultury,
22
o Kraków c.d.
n Opera Krakowska
o
teatr operowy,
o
instytucja powołana w 1954 r.,
o
sięgająca swymi korzeniami wieku XVIII w.,
n Filharmonia im. Karola Szymanowskiego w
Krakowie - najważniejsza i jedna z największych
sal koncertowych Krakowa,
n Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha”
23
o Kraków – Muzea
o
Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu,
o
Sukiennice,
o
Dom Jana Matejki,
o
Zbiory Książąt Czartoryskich (Dama z Gronostajem Leonarda da Vinci, Krajobraz z miłosiernym samarytaninem Rembranta) , o
Oddział Czapskich,
o
Muzeum Archeologiczne,
o
Muzeum Historyczne miasta Krakowa,
o
Muzeum Narodowe (najstarsze muzeum narodowym w Polsce), o
Muzeum Diecezjalne (włócznia św. Maurycego)
24
o Kraków
n
Kazimierz
o
Dawne miasto Żydowskie,
o
Zabytki kultury żydowskiej: cmentarz Remuh, synagogi (Stara koniec XV w., Izaaka (1644), Kupa (1643), Tempel (1862), Wysoka (1563), Poppera (1620),
n
Kleparz – wchodzący w skład Dzielnicy I Stare Miasto, położona na północ od Starego Miasta, w latach 1366–
1792 samodzielne miasto,
o pierścień fortów wokół Krakowa (stworzony przez
Austriaków) – Twierdza Kraków (Fort 49
"Krzesławice”),
25
o Czerna k. Krzeszowic –klasztor Karmelitów Bosych o Kopalnia soli w Wieliczce
n
Muzeum Żup Solnych,
n
Zbiory ponad 3000 eksponatów historii górnictwa
solnego,
n
Kaplica św. Kingi – największa podziemna,
n
„Szpital” i komory uzdrowiskowe,
n
Na liście UNESCO,
o Oświęcim
n
Brzezinka – dawny obóz koncentracyjny Auschwitz-
Birkenau (UNESCO),
26
o Ojców
n
Potężny niegdyś zamek na miejscu średniowiecznego
grodziska,
o Pieskowa Skała
n
Renesansowy zamek, obecnie oddział Państwowych
Zbiorów Sztuki na Wawelu,
o Olkusz
n
Tradycje polskiego górnictwa kruszcowego, we
wczesnym średniowieczu rozwinęło się górnictwo, ze względu na płytko położone pokłady srebra,
27
o Miechów
n
Kościół i klasztor Bożogrobowców z końca XII w.,
zachowane elementy romańskie i gotyckie,
o Racławice
n
Miasto historyczne (zwycięstwo powstańców T.
Kościuszki z armią rosyjską),
n
Pamiątkowy kopiec i pomnik,
o Czorsztyn
n
Zbiornik wodny na Dunajcu (Tatry),
n
Ruiny zamku
28
o Niedzica
n
Nad zaporowym J. Czorsztyńskim,
n
Zachowane ruiny zamku gotycko-renesansowego
(odnalezione indiańskie „kipu” i sfałszowane
średniowieczne monety z mennicy Joannitów),
n
Muzeum Historyczne i Etnograficzne Spisza,
o Szczawnica
n
Punkt „wypadowy” w Pieniny,
n
Koniec spływów kajakowych na Dunajcu,
n
Wyciąg krzesełkowy na Palenicę,
29
o Prandocin
n Kościół – kamienna, romańska nawa, gotycki,
ceglane prezbiterium,
n Najstarsza w Polsce figura przydrożna,
o Książ Wielkopolski
n Późnorenesansowy pałac (XVI w.) z
geometrycznym parkiem,
30
o Zakopane
n
Zimowa stolica Polski,
n
Więcej turystów niż mieszkańców,
n
Położone w Tatrach,
n
Fragment Tatrzańskiego PN,
n
Od północy – Gubałówka (kolej linowa),
n
od południa – Giewont,
n
Kasprowy Wierch (kolej linowa)
n
liczne wyciągi narciarskie, trasy zjazdowe, skocznie narciarskie (Wielka Krokiew – 1925 r., największa w Polsce),
31
o Zakopane c.d.
n
Liczne zabytki
o
Stary Kościółek Matki Bożej Częstochowskiej, Drewniany kościół przy ul. Kościuszkowskiej, „stary kościółek”, o
Cmentarz zasłużonych na Pęksowym Brzyzku,
o
Kaplica Najświętszego Serca Jezusa w Jaszczurówce, o
Willa „Pod Jodłami”,
n
Muzea
o
Muzeum Tatrzańskie,
o
GaleriaW. Hasiora,
o
Muzeum Stylu Zakopiańskiego w willi Koliba,
o
Muzeum Karola Szymanowskiego w willi "Atma" , 32
o Zakopane c.d.
n
Wille w stylu witkiewiczowskim,
n
Teatr im. Stanisława Ignacego Witkiewicza
n
Jesień Tatrzańska i Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich,
n
Różnorodna i rozbudowana baza turystyczna
(gastronomiczna i noclegowa),
n
Siedziba TOPR,
n
Krupówki,
n
Wyjście na Morskie Oko,
33
o
Chochołów – miejscowość historyczna, powstanie przeciw austryjackiemu zaborcy – 1846 r.,
o
Rabka – drewniany kościół z Muzeum Etnograficznym, o
Szczyrzyc – zespół klasztorny Cystersów,
o
Dobra – kościół (Narodzenia Najświętszej Marii Panny, murowany w stylu neobarokowym, zbudowany w latach
1905 - 1912 r.) i dwór (z 1874 roku, zespół gospodarczy -
gorzelnia, wozownia, magazyny, park krajobrazowy z aleją kasztanową, stawami i wyspą otoczoną fosą),
o
Laskowa – dwór XVI w.,
o
Dobczyce – przy zbiorniku J. Dobczyckie; zespół obronny z zamkiem
34
o Nowy Targ
n
Drewniany kościół św. Anny z XVI w.,
n
Pomnik pisarza Władysława Orkana,
n
Ośrodek narciarski,
n
Lotnisko (loty turystyczne nad Podhalem),
o Tymbark – udostępnione zakłady przetwórstwa owocowego,
o Rabka – uzdrowisko (szczególnie dla dzieci), o Szczawa – uzdrowisko,
35
o Limanowa
n
Przy Miejskiej Górze (najwyższy w Polsce stalowy
Krzyż),
n
Ośrodek narciarski,
o Zawoja
n
Wieś Beskidu Żywieckiego,
n
Najdłuższa wieś w Polsce,
n
Najstarsze schronisko w Beskidach – na Markowych
Szczawinach (1906 r.),
n
Muzeum Turystyki Górskiej, Muzeum Babiogórskiego
PN,
n
Wyciągi narciarskie,
36
o Sucha Beskidzka
n
Zamek – obecnie oddział Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu,
n
Karczma „Rzym” – rynek,
o Maków Podhalanski – miejscowość turystyczno-wypoczynkowa,
o Biecz
n
Zabytkowe stare miasto,
n
Fragment murów obronnych,
n
Dom Beiera z wieżą katowską,
n
Kościół i klasztor reformatów (pierwotnie zamek),
37
o Nowy Sącz
n
Jedno z najstarszych miast Małopolski (lokowane w 1292
r.),
n
W niewielkiej odległości od J. Rożnowskiego,
n
Zachowane mury obronne,
n
Ruiny zamku (wzniesiony przez króla Kazimierza
Wielkiego w latach 1350-1360 na skarpie),
n
W pobliżu Sądecki Park Etnograficzny – skansen regionalny, prezentującym architekturę drewnianą i tradycyjną kulturę ludową historycznej Sądecczyzny; obejmuje cztery grupy etnograficzne: Lachów Sądeckich, Pogórzan, Górali Sądeckich i Łemków Nadpopradzkich, 38
o Stary Sącz
n
Przywilej lokacyjny w XIV w.,
n
Klasztor Klarysek założony przez księżną Kingę (w
klasztorze sztandar zdobyty przez Jana III Sobieskiego na Turkach),
n
Zabudowa rynku – średniowieczna,
n
Festiwal Muzyki Dawnej,
o Gorlice
n
Miejscowość historyczna,
n
Zabytkowy Dwór Karwacjanów,
39
o Tarnów
n
Nad rzeką Białą,
n
Ośrodek przemysłowy (Zakłady Azotowe),
n
Zachowany średniowieczny układ miasta,
n
Renesansowe kamienice,
n
Dom Mikołajowski – najstarsza kamienica,
n
Ratusz (proj. J. M. Padovano) XIV w.,
n
Muzeum Diecezjalne (najstarsze w Polsce),
n
Muzeum Etnograficzne – jedyny w Polsce dział
poświęcony Romom,
40
o Tarnów c.d.
n
Monumentalna Bazylika katedralna Narodzenia NMP z
pocz. XV w.,
o
kościół gotycki (kolegiata),
o
renesansowe nagrobki rodu Tarnowskich,
o
manierystyczne nagrobki rodu Ostrogskich,
o
pomnik nagrobny Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej, uważany za najpiękniejszą w Europie renesansową rzeźbę przedstawiającą kobietę,
o
krypty w podziemiach bazyliki,
n
Bima – pozostałość po starej synagodze ,
41
o Tarnów c.d.
n
Park Strzelecki – mauzoleum gen. J. Bema,
n
Zamek Tarnowskich – na Górze św. Marcina,
o Bochnia
n
750 letnia kopalnia soli – muzeum, sanatorium,
n
Nad rzeką Rabą,
n
Muzeum im. prof. Stanisława Fischera – w dawnym
klasztorze dominikanów, późnobarokowy budynek,
o Nowy Wiśnicz – gotycki, przebudowany w
renesansowo-barokowy zamek bastionowy Kmitów,
42
o
Ciężkowice
n
Zespół drewnianych domów z podcieniami,
n
W pobliżu rezerwat „Skamieniałe Miasto”,
o
Lipnica Murowana
n
Rynek z drewnianymi domami z podcieniami,
n
Drewniany, gotycki kościół św. Leonarda z XV .,
n
Coroczny konkurs palm wielkanocnych,
o
Kalwaria Zebrzydowska
n
Założenia urbanistyczne na wzór Kalwarii Jerozolimskiej, n
Bazylika MB Anielskiej,
n
Klasztor Bernardynów,
n
Miasto pielgrzymkowe,
43
o Lanckorona
n
Wieś w Beskidzie Makowskim,
n
Zabytkowy układ urbanistyczny, z drewnianymi domami z podcieniami,
n
Ruiny zamku Kazimierza III Wielkiego na Górze
Lanckorońskiej,
o Wadowice
n
Miejsce urodzenia Karola Wojtyły,
n
Obecnie miejsce pielgrzymek,
n
Trzynawowy kościół NMP z obrazem MB Nieustającej
Pomocy (koronowany 1999 r.)
44