Katedra Metod i Technik Nauczania
62. Podstawowe pojęcia pedagogiczne. Do podstawowych pojęć
pedagogicznych zaliczamy:
wychowanie,
kształcenie,
nauczanie,
osobowość,
środowisko,
kultura i czas wolny.
Definicję tych pojęć podaję za W. Okoń.
Wychowanie, świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między
wychowankiem, a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości
wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę emocjonalno-motywacyjną, która polega na
kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celów życia.
Proces wychowania uwarunkowany jest wieloma czynnikami. Wiąże się on przede wszystkim ze
zrozumieniem przez jednostkę określonych norm społeczno-moralnych oraz nadaniem tym normom – w
zależności od jej uprzednich doświadczeń i gry motywów-znaczenia osobistego. Na jakość i głębokość
zmiany składa się m.in. jakość norm, klarowność ich przekazu, stopień dokładności odbioru, zgodność lub
niezgodność z dotychczasowymi przekonaniami jednostki, siła i trwałość przeżycia osobistego tych norm
oraz ich życiowe zastosowanie. Proces i wyniki wychowania kształtują się pod wpływem:
1) świadomego i celowego oddziaływania odpowiedzialnych za w. Osób i instytucji
(m.in. rodziców, nauczycieli, szkoły, organizacji społeczno-politycznych i kulturalnych);
2) systemu w. równoległego, a zwłaszcza odpowiednio zorganizowanej działalności środków masowego
oddziaływania ;
3) wysiłków jednostki nad kształtowaniem własnej osobowości. Do podstawowych składników w.
tradycyjnie zalicza się:
w. umysłowe, w. moralne, w. religijne, w. obywatelskie, w. estetyczne, w. fizyczne; pedagogika
współczesna zalicza tu ponadto kształcenie politechniczne. Ze względu na ogromne znaczenie aktywności
własnej wychowanka należy całość w. pojmować jako w. przez działalność umysłową, społeczną,
wytwórczą, artystyczną i zdrowotną.
Nauczanie , planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych
trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości- pod wpływem uczenia się i
opanowywania wiedzy , przeżywania wartości i działań praktycznych. N. jest działalnością intencjonalną,
znaczy to, że jego intencją jest wywołanie uczenia się jako czynności podmiotowej samych uczniów, stąd
też niektórzy dydaktycy określają nauczanie jako kierowanie uczeniem się, jest to jednak określenie
niepełne, pomija bowiem inne cechy nauczania. Jedną z takich ważnych cech nauczania. Stanowi obieg
informacji między nauczycielem i innymi źródłami a uczniem, umożliwiający opanowanie wiedzy naukowej
czy to przez jej przyswojenie w gotowej postaci, czy poprzez samodzielne rozwiązywanie zagadnień.
Nabywając wiedzę o określonej rzeczywistości uczeń staje się zdolny do podejmowania decyzji regulującej
jego stosunek do tej rzeczywistości. Jednocześnie poznając liczne wartości moralne, estetyczne, społeczne i
przeżywając je w procesie nauczania kształtuje swój stosunek do nich i tworzy własny system wartości.
Ważnym czynnikiem wytwarzania zmian w uczniach jest również ich działalność praktyczna, odpowiednio
zharmonizowana z opanowywaniem wiedzy o rzeczywistości. Tak szeroko rozumiane nauczanie. Umożliwia
uczniom nie tylko zdobycie wiadomości, umiejętności i nawyków oraz rozwinięcie zdolności i zainteresowań
, lecz także ukształtowanie przekonań i postaw oraz trwałych dyspozycji do uczenia się. Tak więc nauczanie
wiąże się z kształceniem i wychowaniem.
Kształcenie dla H. Muszyńskiego czyli nauczanie jest działaniem, zmierzających do ukształtowania
dyspozycji instrumentalnych (wiedzy, umiejętności, inteligencji etc.), podczas gdy wychowanie ma zmierzać
do ukształtowania dyspozycji emocjonalno-wolicjonalnych (czyli kierunkowych) osobowości jednostki.
Sośnicki również przez kształcenie rozumie przekształcanie intelektualnej strony człowieka, czego rezultatem
ma być wykształcenie, zakłada też możliwość szerszego rozumienia wykształcenia jako pełnego stanu całej
psychiki człowieka, a zwłaszcza” związania jego strony emocjonalnej, wolicjonalnej i jego działania ze stroną
intelektualną”. Szeroko pojmuje wykształcenie i Nawroczyński - jako zespolenie się wartościowych
wytworów ducha ludzkiego z wewnętrznym życiem duchowym rozwijającej się jednostki ludzkiej,
nacechowanym jej indywidualnością. Współczesna teoria kształcenia coraz bardziej oddala się od
stanowiska które kojarzy kształcenie z rozwojem, intelektualnej strony osobowości, a tym bardziej z
„przekazywaniem wiedzy”, wiąże je natomiast z rozwojem całej osobowości. Traktując kształcenie jako
proces prowadzący do wykształcenia i odnoszący się do całej osobowości, można w tym procesie
wyróżnić: a) poznawanie świata, jaki stworzyła natura oraz jaki stworzył i stwarza człowiek, włącznie z jego
kulturą i techniką; b) proces przygotowania się do udziału w przetwarzaniu świata ; c) procesy rozwijania
sprawności i kwalifikacji fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań; d)
procesy kształtowania indywidualnego, twórczego stosunku do wartości społecznych, moralnych,
poznawczych i religijnych. Proces kształcenia w którym uczestniczy jednostka, może być organizowany
przez instytucje, zwłaszcza rodzinę i szkołę jak i przez pojedyncze osoby, kształcenie może też być
podejmowane samorzutnie przez jednostkę (samokształcenie). Rozróżniamy kształcenie ogólne i kształcenie
specjalne, czyli zawodowe. Tradycyjnie wyodrębnia się trzy poziomy kształcenia: podstawowy, zwany też
elementarnym, średni, tj. Umożliwiający zdobycie przygotowania do studiów wyższych, i wyższy.
Osobowość, termin używany w różnych znaczeniach, najczęściej oznacza zespół stałych właściwości i
procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej
zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności, w
reagowaniu emocjonalnym, w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości .Wg
Nawroczyńskiego, osobowość to „harmonijna a zarazem indywidualna struktura duchowa jednostki
ludzkiej”. Wg. S. Hessena osobowość człowieka jest dziełem jego samowychowania, które polega na
stawianiu sobie ponadosobowych celów i twórczym do nich dążeniu.
Środowisko to całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych, kulturalno-
oświatowych i instytucjonalnych- w ich wzajemnych związkach i zależnościach. W tym rozumieniu
środowisko jest przestrzenią, w której społeczeństwo realizuje różne formy działalności,tworząc w ten
sposób warunki własnego życia oraz zaspokajania materialnych duchowych potrzeb.
Kultura (łac. Cultura - uprawa), ogół stworzonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych,
artystycznych i technicznych oraz procesy tworzenia tych wartości. Pojęcie kultury nie jest przez wszystkich
pojmowane jednakowo. W przeszłości kojarzyło się z „uprawą roli” bądź z „uprawą umysłu”, następnie
szczególnie dużo kontrowersji wywołało przeciwstawienie kultury-jako całokształtu dorobku ludzkości-
procesowi tworzenia tego dorobku. Niektórzy wreszcie za dobra kultury przyjmowali te dobra, które godne
są „kultu”, a więc szczególnej czci. Współcześnie zaczyna się pojmować kulturę szeroko, a więc zarówno
jako efekty, jak i procesy tworzenia dóbr, zarówno jako normy, wartości i wzory zachowań, jak
wytworzone przez ludzi dzieła, zarówno wartości naukowe i artystyczne, jak społeczne i techniczno-
cywilizacyjne.
Czas wolny , czas do dyspozycji jednostki po wykonaniu przez nią zadań obowiązkowych; pracy
zawodowej, nauki obowiązkowej w szkole i w domu oraz niezbędnych zadań domowych. Czas wolny
racjonalnie przeznacza się na: 1) odpoczynek, tj. Regenerację sił fizycznych i psychicznych; 2) rozrywkę,
która sprawia przyjemność; 3) działalność społeczną o charakterze dobrowolnym i bezinteresownym; 4)
rozwój zainteresowań i uzdolnień jednostki przez zdobywanie wiedzy i amatorską działalność artystyczną,
techniczną, naukową czy sportową.
P
P o
o lliitte
e c
c h
h n
n iik
k a
a L
L u
u b
b e
e lls
s k
k a
a
t
t e
e ll.. ((0
0 --8
8 1
1 )) 5
5 3
3 8
8 --4
4 4
4 --9
9 8
8 ffa
a x
x .. ((0
0 --8
8 1
1 )) 5
5 3
3 8
8 --4
4 4
4 --9
9 8
8 ,, e
e m
m a
a iill:: w