Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
If you steal from one author it's plagiarism; if you steal from many it's research
Jeśli okradasz jednego autora to jest plagiat; jeśli zaś okradasz wielu to są badania
Wilson Mizner [1]
Plagiat - informacje podstawowe
• Jeżeli w umowie o pracę nie postanowiono inaczej, instytucji naukowej przysłu-
guje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika, który stwo-
rzył ten utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Twórcy
przysługuje prawo do wynagrodzenia. Pierwszeństwo opublikowania wygasa, je-
żeli w ciągu sześciu miesięcy od dostarczenia utworu nie zawarto z twórcą umo-
wy o wydanie utworu albo jeżeli w okresie dwóch lat od daty jego przyjęcia
utwór nie został opublikowany.
• Uczelni w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym przysługuje pierwszeń-
stwo w opublikowaniu pracy dyplomowej studenta. Jeżeli uczelnia nie opubliko-
wała pracy dyplomowej w ciągu 6 miesięcy od jej obrony, student, który ją przy-
gotował, może ją opublikować, chyba że praca dyplomowa jest częścią utworu
zbiorowego.
• Plagiat stanowi m.in. podstawę wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec
nauczycieli akademickich oraz wobec studentów. Przeczytaj te informacje, bę-
dziesz wiedział, czy poprawnie piszesz swoje prace naukowe.
1. Definicja plagiatu
Plagiat to pojęcie należące do języka potocznego, a nie prawnego. Oznacza kradzież utwo-
ru, lub pomysłu. Plagiator przypisuje sobie cudzą twórczość. Jest to zawsze naganne moral-
nie, ale nie zawsze stanowi naruszenie praw autorskich, lub pokrewnych [2] , więc nie zawsze
pociąga za sobą sankcje cywilnoprawne, lub karne.
Ze zdefiniowaniem plagiatu prawnik ma pewien problem. Z pozoru to zadanie proste, gdy
poprzestaje się na abstrakcyjnym zakazie przywłaszczenia sobie cudzej twórczości. Jak jed-
nak zdefiniować twórczość i ustalić, czyją jest ona zasługą? Cały dorobek ludzkości stanowi
przecież efekt przetwarzania i rozwijania dorobku poprzedników. Informowanie o każdym,
najmniejszym nawet, zapożyczeniu prowadzi do absurdu. Jednakże nieinformowanie o zapo-
życzeniach istotnych stanowi nieuczciwość, a czasem nawet naruszenie prawa autorskiego.
2. Plagiat, a przywłaszczenie autorstwa utworu
Prawo autorskie chroni tylko utwory [3], a nie "odkrycia, idee, procedury, metody i zasa-
dy działania oraz koncepcje matematyczne"[4]. Dlatego tylko sposób wyrażenia wyników
naukowych i idei (konkretnymi słowami, schematem konstrukcyjnym pracy, rysunkami, foto-
grafiami, schematami itp) może być utworem. Wykorzystywanie we własnych publikacjach
elementów niechronionych pozostaje poza sferą zainteresowania prawa autorskiego. Chodzi
przede wszystkim o te elementy cudzego utworu, które nie posiadają cechy "działalności
twórczej o indywidualnym charakterze"[5] , a więc są banalne, oczywiste, powtarzalne w pra-
cy każdego specjalisty w danej dziedzinie.
Plagiat z założenia jest umyślny. Również karne prawo autorskie penalizuje przywłaszczenie
autorstwa[6] , czyli działania z zamiarem bezpośrednim. Dla stwierdzenia plagiatu obojętne
jest to, czy plagiator rozpoznaje autora, którego pracę wykorzystuje, czy np. przypisuje sobie
utwory rozpowszechniane pod pseudonimem, lub anonimowo (np. w internecie).
Kradzież autorska polegać może na przejęciu do swego dzieła całego cudzego utworu, lub
jego części, zarówno w postaci oryginalnej, jak i w opracowaniu (streszczeniu, tłuma-
czeniu itp). Dozwolone jest natomiast inspirowanie się cudzą twórczością[7] oraz przejmo-
wanie z cudzych prac elementów niechronionych. Aby ocenić konkretny przypadek zapoży-
czenia cudzej twórczości trzeba zbadać całokształt okoliczności. Istotna jest nie tylko ilość,
ale przede wszystkim jakość przejętych cudzych wartości oraz ich sposób wykorzystania.
Twórczość naukowa nie powstaje w oderwaniu od dorobku poprzedników. Powszechnie
przyjęte jest cytowanie i krytyczne omawianie cudzych utworów. Cytować wolno nie tylko
utwory wyrażone słowami, ale również utwory plastyczne, muzyczne, filmowe itp. Prawo
autorskie zezwala na cytowanie[8] , ale tylko we własnym utworze i tylko w oznaczonym w
ustawie celu. Obowiązuje zasada, że przytaczając dosłownie cudze słowa w tekście utworu
naukowego należy posłużyć się cudzysłowem. Zgodne z prawem korzystanie z cudzej twór-
czości wymaga powoływania się na jej autora i miejsce publikacji[9] . Konieczne jest infor-
mowanie o tym w każdym miejscu, w którym znajduje się przywołanie fragmentu cudzego
utworu, w taki sposób, jaki wyznaczają przyjęte zwyczaje. Oczekiwany stopień dokładności
informacji zmienia się w zależności od tego, o jaką prezentację własnej twórczości chodzi:
czy jest to artykuł stricte naukowy, czy popularyzatorski, czy zajęcia dydaktyczne.
Streszczenia cudzych wypowiedzi mogą, w zależności od okoliczności konkretnego przypad-
ku, zostać ocenione albo jako przekazy samych idei drugiej osoby, albo jako opracowania[10]
jej utworu (lub jego części). W tym ostatnim przypadku ich rozpowszechnianie wymaga ze-
zwolenia autora oryginału[11] i ujawnienia autora streszczonego utworu (lub jego części) W
pierwszym przypadku wystarczy samo poinformowanie, bezpośrednio w tekście, lub w przy-
pisie, o źródle zapożyczenia.
Tylko wtedy, gdy naruszone są prawa do utworu, możliwe jest zastosowanie przewidzianych
w ustawie sankcji cywilnoprawnych[12] , lub karnych[13] . Ustawa przyznaje autorom utwo-
rów prawa majątkowe (dające wyłączność eksploatacji dzieła[14] - w granicach przewidzia-
nych w ustawie[15] i prawo do wynagrodzenia oraz prawa osobiste[16] , tj.chroniące więź
emocjonalną twórcy z utworem).
3. Plagiat, a naruszenie autorskich praw majątkowych
Przywłaszczenie sobie autorstwa cudzego utworu, lub jego części, może, ale nie musi,
wiązać się z naruszeniem autorskich praw majątkowych. I odwrotnie, naruszenie autor-
skich praw majątkowych niekoniecznie musi polegać na plagiacie. Z pierwszą sytuacją
mamy do czynienia, gdy ktoś przypisuje sobie autorstwo utworu, do którego prawa majątko-
we już wygasły[17] , albo z którego korzysta w ramach dozwolonego użytku[18] . Natomiast z
drugą sytuacją spotkamy się wtedy, gdy ktoś bez zezwolenia korzysta z cudzego utworu, ale
nie przypisuje sobie jego autorstwa. Przykładowo, jeżeli cytat będzie właściwie wyróżniony i
przypisany do odpowiedniej osoby, ale samo posłużenie się cytatem zostanie ocenione jako
nie uzasadnione wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczo-
ści[19] , wtedy dojdzie do naruszenia autorskich praw majątkowych. Podobnie ocenić należy
zachowanie kogoś, kto kopiuje, choćby to robił tylko dla własnego użytku osobistego[20] ,
program komputerowy.
Plagiat, a inne naruszenia autorskich praw osobistych
Prawo autorskie zna więcej naruszeń autorskich praw osobistych. W art.16 ustawy znaj-
duje się ich przykładowe, niewyczerpujące wyliczenie. Nie wolno więc:
- pomijać nazwiska autora przy komunikowaniu utworu publiczności;
- ujawnić jego nazwiska, gdy zdecydował się udostępnić utwór anonimowo, lub pod pseudo-
nimem;
- naruszać treści lub formy utworu (tj. wprowadzać do niego niedozwolonych zmian);
- nierzetelnie wykorzystywać utworu;
- udostępniać publiczności utworu, który nie został już za zgodą twórcy publiczności udo-
stępniony.
Przywłaszczenie sobie cudzego pomysłu lub wyników naukowych
Przywłaszczenie sobie cudzego pomysłu, lub wyników naukowych może stanowić naruszenie
praw osobistych[21] i uzasadniać odpowiedzialność cywilnoprawną[22]. Ten, kto dochodzi
ochrony musi wykazać i swoje autorstwo danego pomysłu, i świadome, naganne działanie
naruszającego (np. podstępne zdobycie cudzych wyników badań, czy idei). Ochrona nie zo-
stanie udzielona w razie stwierdzenia przypadkowej zbieżności idei czy wyników doświad-
czeń naukowych.
Natomiast w procesach o przywłaszczenie autorstwa utworu dowód autorstwa jest uproszczo-
ny ze względu na domniemanie, że twórcą jest ten, którego nazwisko w tym charakterze uwi-
doczniono na egzemplarzach utworu, lub którego autorstwo podano do publicznej wiadomo-
ści w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnieniem utworu[23] . Ten, kto twier-
dzi coś przeciwnego musi to udowodnić.
1http://www.brainyquote.com/quotes/authors/w/wilson_mizner.html
2Są one uregulowane w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego
1994 (tekst jednolity Dz.U. Nr 80 z 2000 r, poz. 904 ost zm. Dz.U.172 z 2004r, poz. 1804),
zwanej dalej ustawą.
3 Zgodnie z art.1 ustawy utwory to przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakte-
rze, ustalone w jakiejkolwiek postaci. Są one przedmiotami prawa autotrskiego niezależnie od
ich wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Do utworów zalicza się między innymi:
utwory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie,
publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe); plastyczne, fotogra-
ficzne, audiowizualne, sceniczne, sceniczno-muzyczne, architektoniczne, wzornictwa prze-
mysłowego itp-patrz przykładowe wyliczenie z art.1 ust.2 ustawya.
4 Art.1 ust.2'
5 Art.1 ust.1
6 Art.115 ust.1
7 Art.2 ust. 4
8 Art.29 ust 1
9 Od 1.05.2004 art.34 łagodzi ten wymóg stanowiąc, że: "Podanie twórcy i źródła powinno
uwzględniać istniejące możliwości."
10 Art.2 zalicza do opracowań np. przeróbki, adaptacje, tłumaczenia.
11 Art.2 ust. 2
12 Art.78-80
13 Art.115-123
14 Art. 17
15 Wyznaczają je przepisy o dozwolonym użytku- patrz art.23-35)
16 Art.16, 55, 58
17 art. 36-40
18 art.23-35, i 100. Osobno uregulowana jest treść praw do programów komputerowych – por.
art. 74-77'
19 Art.29 ust.1 ustawy
20 Art.77
21 Chronionych na podstawie art. 23 i 24 kodeksu cywilnego.
22 Art. 415, 448 kodeksu cywilnego
23 Art.8 ust.2
© Uniwersytet Warszawski. Wszelkie prawa zastrzeżone. Webmaster Rzecznik prasowy
Administrator