ROŻNICE INDYWIDUALNE – WYKŁAD 5, 30.03.2010
Osobowość w ujęciu nieróżnicowym:
• integracja funkcji psychicznych – pokazanie hierarchi czynników nadrzędnych
• podstawowe motywy lub potrzeby – należy je wyróżnić, nazwać, zbadać
• mechanizm regulacji psychicznej – wykazanie jak umysł współgra ze środowiskiem zewnętrznym
Osobowość w pojęciu różnicowym = SYSTEM CECH
RÓŻNICOWE KONCEPCJE OSOBOWOŚCI:
Joy P. Guilford
Stworzył model 10 niezależnych (ortogonalnych czyli prostopadłych) czynników: G – ogólna aktywność (pobudzenie vs. ospałość) R – powściągliwość (zdolność do odraczania reakcji lub nagród) A – asertywność (zdolność do narzucania własnego zdania vs. uleganie wpływom) S - towarzyskość
E – stabilność emocjonalna (zrównoważenie, odporność na działanie bodźców itp.) O – odporność (delikatność – podatność na zranienie vs. twardość) F - przyjacielskość
T – rozważność (branie pod uwagę szerokiego zakresu danych i ich pobieżna analiza vs. branie pod uwagę wąskiego zakresu danych i ich szczegółowa analiza) P – ustosunkowanie (tolerancja – zgoda na to, że ludzie są różni vs. dążenie do tego, aby nasze było na wierzchu)
M – męskość (mężczyźni – zimni vs. kobiety – gorące) W założeniu wszystkie czynniki miały być jednakowo ważne, jednak Guilford najbardziej cenił O, E, S, T.
Badania Guilforda wykazały brak korelacji pomiędzy tymi dziesięcioma czynnikami (-> potwierdzenie hipotezy, że są one niezależne od siebie), jednak innym badaczom nie udało się zreplikować jego wyników.
1
10 czynników = podstawowe cechy osobowości = źródło zachowania Heksy (nawyki) – czynniki modyfikujące działanie osobowości Np. jeżeli mieli byśmy dwie osoby o identycznym modelu osobowości, to ich zachowania będą różne z uwagi na to, że każda z tych osób w ciągu życia wykształciła sobie różne nawyki.
Raymond B. Cattell
Cecha jako ukryte źródło zachowań.
Źródła informacji o osobowości:
1. Trzy podstawowe źródła
- L-data: obserwowanie zachowania w naturalnych warunkach, np. czy dziecko ma problem z wysiedzeniem na 45minutowej lekcji
- Q-data: dane zebrane z kwestionariuszy samoopisowych; to, co człowiek sam o sobie wie
- T-data: dane z eksperymentów, najczęściej z testów 2. Dane leksykalne
Al port – jeżeli jakieś cechy są ważne w opisie zachowania, to na pewno będą one miały swoje odzwierciedlenie w języku
Cattel uzupełnił Al portowską listę ok. 4000 terminów opisujących osobowość kilkuset dodatkowymi terminami. Następnie pogrupował je w klastery (związki słów)opisujące poszczególne cechy.
Koncepcja cechy wg Cattel a.
O cechach wnioskujemy na podstawie zachowania.
Cechy wyjaśniają stałość zachowania:
• międzysytuacyjną
• międzyczasową
Cattel wyodrębnił następujące rodzaje cech:
• powierzchniowe – obserwowalne w zachowaniu
• źródłowe – nieobserwowalne; wnioskujemy o nich pośrednio; są ważniejsze ponieważ stanowią źródło zachowania
2
Wśród cech powierzchniowych i źródłowych wyodrębnił trzy kategorie:
• dynamiczne – opisują motywacyjny aspekt zachowań jednostki; są najważniejsze w strukturze osobowości („Co pana Y motywuje w życiu?” - pytanie de facto o osobowość) ERGI
SENTYMENTY
POSTAWY
Podstawowe instynkty
Uczucia lub upodobania
Zainteresowania jednostki;
natury biologicznej; np.
wykształcone w trakcie rozwoju;
najmniej biologiczne, najbardziej
potrzeba bezpieczeństwa,
mniej biologiczne niż ergi; np.
wyuczone; np. postawa wobec
potrzeba seksualna, głód,
religijność człowieka, dbanie o
prezydenta, kościoła metodystów,
ciekawość
karierę, dbanie o własne Ja
podatków
• zdolnościowe – inteligencja
• temperamentalne – zestaw cech odpowiadających za tempo działania 12 czynników podstawowych wyróżnionych na podstawie L-data: A – emocjonalność
B – inteligencja (jest to rzecz raczej niespotykana – większość koncepcji nie zalicza inteligencji do struktury osobowości)
C – siła ego (skuteczność w godzeniu id i superego, np. czy ulegamy impulsom, jak mocno stąpamy po ziemi itp.)
E – dominacja
F – surgencja (beztroska, nie dbanie o wydatki itp.) G – siła superego (w jakim stopniu rozwinięte jest sumienie i system wartości) H – odporność
I – wrażliwość (delikatność vs. twardość charakteru) L – podejrzliwość (nadmierna vs. brak)
M – niekonwencjonalność
N – skrytość
O – pewność siebie (poczucie pewności, brak tendencji lekowych) 3
4 czynniki dodatkowe wyodrębnione na podstawie Q-data: Q1 – konserwatyzm
Q2 – zależność
Q3 – swoboda
Q4 – nastrój
12 + 4 = 16 cech źródłowych, które generują cechy powierzchniowe opisywane poszczególnymi słowami
Redukcja do 8 cech:
[niestety, nie udało mi się zanotować nazwiska autora oraz szczegółów; sama koncepcja polegała na łączeniu ww. czynników tworząc jakieś główniejsze kategorie; przykłady połączeń: AFHQ2, EFHML; generalnie raczej nic istotnego ]
Redukcja do 4 typów osobowości (Kline, 1994):
• Niski lęk vs. wysoki lęk → neurotyczność
• Exvia vs. Invia → ekstrawersja
• Zależność vs. niezależność → uległość
• Samokontrola → sumienność
Czy lepiej wybrać model 16, 8 czy 4 - czynnikowy?
Wszystko zależy od tego, w jakim celu robimy analizę. Jeżeli chcemy ukazać indywidualność jednostki
– lepszy będzie model 16-czynnikowy. Jeżeli chcemy przedstawić osobowość bardziej ogólnie (np.
prowadzimy badania nad związkiem osobowości z inteligencją) wtedy możemy zastosować modele z mniejszą ilością czynników.
5 czynników II-rzędu (Coon, Rieke, 1998)
• Ekstrawersja
• Lęk (odwrotność stabilności emocjonalnej)
• Sztywność umysłowa (niski poziom otwartości)
4
• Samokontrola
12 cech osobowości patologicznej (Cattel uważał, że osobowości patologicznej nie można opisać za pomocą ww. 16 cech)
D1 – hipochondryczność
D2 – skłonności samobójcze
D3 – nieadekwatność emocji (wybuchowość)
D4 – depresyjność lękowa
D5 – nieadekwatność emocji (aleksytymia – nieumiejętność poprawnego identyfikowania własnych emocji)
D6 – poczucie winy
D7 – poczucie nudy
Pa – paranoiczność
Pp – psychotyczność
Sc – schizofreniczność
As – psychoasteniczność
Ps – nieadekwatność psychospołeczna
Kwestionariusz 16 PF
Stosujemy go tam, gdzie potrzebna jest diagnoza szczegółowa, np. w badaniach przydatności do pracy.
Ma dużą wartość predykcyjną; np. największą szansę na osiągnięcie sukcesu akademickiego mają osoby, które:
• Są introwertykami
• Mało lękowe
• Zależne
• Zrównoważone
5
• 16 cech źródłowych : 30 – 40% (średnio 38%)
• 4 typy: 50 – 60% (średnio 54%)
Ogólna ocena: teoria ambitna i kompleksowa.
Krytyka:
• Zbyt dużo czynników? NIE, ponieważ wszystkie są potrzebne i coś wnoszą do analizy czynnikowej.
• Arbitralny dobór danych do analizy czynnikowej (lista słów).
• Dziwne, subiektywnie nacechowane nazewnictwo.
6