“Ekstremizm polityczny. Źródła ekstremizmu. Charakterystyki osobowościowe

ekstremistów. Czynniki psychopatologiczne i warunki społeczne ekstemizmu.”

Ekstremizm – 1.krańcowe stanowisko w jakiejś sprawie, doktrynie, skrajność, krańcowość.

2.stosowanie ostatecznych środków, np.:terroru, dla osiągnięcia celu politycznego,

ideologicznego.

Ekstremista – zwolennik ekstremizmu, stosowania radykalnych, ostatecznych środków.

Ekstremizm polityczny jest zjawiskiem względnym. Ekstremizmem możemy nazwać

zjawiska, działania mocno odchylone od norm przyjętych w społeczeństwie.Wszystko zależy od

punktu odniesienia. Ruch Solidarności w latach 80 był nazywany przez władze ekstremistycznym,

ale teraz dla społeczeństwa hasła wolnościowe są zachowaniem porządanym. Wołania młodych

hippisów o zaprzestanie wojny w Wietnamie było traktowane jako przejaw skrajnie lewicowych

poglądów. W ustabilizowanych demokracjach zachodnio-europejskich partie komunizujące jak i

faszyzujące są traktowane jako przejaw ekstremizmu, chociaż 70 lat temu były one akceptowanymi

elementami systemu politycznego wielu państw europejskich. Patrząc przez pryzmat podziału

systemy partyjnego na układzie prawica-lewica, partie ekstremistyczne występują po lewej jak i po

prawej stronie sceny politycznej.

Ekstremizm prawicowy cechuje ultranacjonalizm, etnocentryzm, antyparlamentaryzm,

antypluralizm, antyegalitaryzm. Do nich możemy zaliczyć ruchy wyrosłe z tradycji

międzywojennego faszyzmu, walczące z ideologią komunistyczną i ruchy przeciwstawiające się

ludziom obcym etnicznie. Lewicowe odpowiedniki charakteryzuje silny egalitaryzm, chęć zmiany

struktury społecznej, rozbudowany program socjalizm i interwencjonizm państwowy w sferze

ekonomiczej.Do ruchów ekstremistycznej lewicy zalicza się partie ekologiczne, feministyczne,

pacyfistyczne, anarchistyczne i komunistyczne. Trzeba zaznaczyć, że cześć partii ekologiczych

przeszła transformację pozwalającą działać im w ramach systemu demokratycznego (Zieloni w

Niemczech). Większość ruchów ekstremistycznych cechują następujące cechy wspólne:

wojowniczość i destrukcja ukierunkowana na zniszczenie instytucji demokratycznych w państwie,

fundamentalizm przekonań wyrażający się w podziale świata na “dobry' i “zły”, zgodnie z którym

własna ideologia jest traktowana jako jedyna słuszna i mieszcząca się w obszarze ”dobrego” świata

oraz proste recepty na uporanie się ze złożonymi problemami.

Charakterystykami osobowościowymi ekstremistów zajmowali się przede wszystkim

E.Fromm i T.W. Adorno. Według Fromm'a analiza osobowości ekstremistów politycznych opiera

sie na dwóch założeniach: mechanizmy regulujące wszelkie zachowania człowieka mają charakter

nieświadowy oraz znaczenie wczesnodziecięcych doświadczeń w kształtowaniu określonej

struktury popędowej, pragnień lub potrzeb, które determinują wybory i zachowania człowieka w

różnych sferach życia. Skłonności do zachowań ekstremalnych mają osoby o charakterze

autorytarnym. Fromm uważa, że charakter autorytarny jest oparty na dwóch przeciwstawnych

dążeniach pozostających w symbiozie. Masochizm obniża poczucie własnej wartości i stwarza

potrzebę więzi z autorytetem, który jest idealizowany. Przez to człowiek podnosi poczucie własnej

wartości. Drugim dążeniem jest sadyzm, który objawia się jako chęć władzy absolutnej i czerpania

z tego satysfakcji.

Adorno uważa, że cechy osobowości autorytarnej można pogrupować w trzech wymiarach.

Pierwszy odnosi się do ujmowania hierarchii społecznej jako ustalonego porządku, w którym

istnieją osoby wyżej i niżej zhierarchizowane. Drugi odnosi się do bezkrytycznego i arefleksyjnego

podporządkowania się autorytetom. Trzeci dotyczy skłonności do irracjonalnego myślenia, które

wyraża się posługiwaniem się stereotypami w myśleniu o rzeczywistości oraz wiara w przesądy.

Typowy charakter autorytarny wytwarza się w rodzinie o silnie zhierarchizowanej strukturze. Na

podstawie badań klinicznych Adorno wykazał większy poziom cech autorytarnych u ekstremistów

prawicowych.

Psychologowie zajęli się też przebadaniem właściwości intelektualnych ekstremistów

politycznych. Przebadano członków partii faszystowskich i komunistycznych. Stwierdzono przy

pomocy testów na inteligencję, że członkowie partii faszystowskich charakteryzują się niższym

poziomem inteligencji niż komuniści. Zauważono duże rozbieżności pomiędzy przywódcami a

członkami tychże partii. Ciekawe wydaje się badanie amerykańskiego psychologa Presley'a, który

badał cechy rozwoju moralnego u ekstremistów lewicowych jak i prawicowych, i zwolenników

partii centrowych. Wyniki wykazały, że ekstremiści cechują się wyższym poziomem rozwoju

moralnego, z czego wynika, iż potrafią łatwiej przeciwstawić się przyjętym społecznie i prawnie

regułom życia społecznego. Ekstremiści lewicowi cechują się wyższym rozwojem poziomu

moralnego, czyli zdecydowanie częściej kierują się w życiu samodzielnymi przemyśleniami, niż

ekstremiści prawicowi, którzy korzystają z konwencjonalnych praktyk religijnych lub obyczajów

hierarchicznego społeczeństwa.

W osobowościach ekstremistycznych próbowano odkryć jakiś rodzaj zaburzeń

predysponujących do zachowań ekstremistycznych. Rokeach badał poziom dogmatyczności. Z jego

badań wynika, że wysoki poziom dogmatyzacji współistnieje z lękiem, niską samooceną i

skłonnościami paranoicznymi. Wiele osób z silną dogmatywnością w dzieciństwie ssały kciuk,

obgryzały paznokcie, miały zaburzenia snu i niepohamowane wybuchy złości. Osobowości

ekstremistyczne charakteryzują się niskim poczuciem własnej wartości, podejrzliwością, agresja,

nietolerancją, złe przyjmowanie krytyki.

Czynniki społeczne wpływające na zachowania ekstremistyczne można podzielić na trzy

grupy: makrospołeczne, mikrospołeczne i demograficzne. Otoczenie makrospołeczne wpływa na

kształtowanie się postaw ekstremistycznych wśród członków społeczeństwa. W społeczeństwach o

wysokim stopniu zhierarchizowania i przymusie zewnętrznym, a także systemach, które ograniczają

możliwość realizacji podstawowych potrzeb człowieka. Polityka zewnętrzna determinuje styl życia

i zachowania społeczne, a z drugiej strony zachowania te kształtują ową politykę i w taki sposób

powstaje błędne koło. Otoczenie mikrospołeczne grup ekstremistycznych jest “lepem” na osoby

podatne ponieważ charakteryzuje się m.in.: całkowitym podporządkowaniem przywódcy, przemoc

jako element walki jest akceptowana,są to grupy zamknięte(hermetyczne), występuje duża

solidarność pomiędzy członkami organizacji. Oraganizacje te są atrakcyjne dla osób

niezadowolonych z siebie, nie akceptowanych we własnych kręgach społecznych, nie spełniających

nadziei swoich bliskich. Przynależność do organizacji daje im siłę ,poczucie przynależności i silna

więź emocjonalną z członkami grupy. Także czynniki demograficzne mają duży wpływ na

kształtowanie się osobowości ekstremistycznych. Im wyzszy poziom wykształcenia i poziom

społeczny tym mniejsze nasilenie cech autorytarnych. Studenci kierunków technicznych wykazują

wyższy poziom ksenofobii, etnocentryzmu i rasizmu niż ich koledzy z kierunków

humanistycznych.

Bibligrafia: art. Ekstremizm polityczny – Urszula Jakubowska, z ksiązki Psychologia społeczna pod

red. Krystyny Skarżyńskiej.