Układ przywspółczulny (parasympatyczny)
- cz. ośrodkowa – jądra nerwów czaszkowych (III, VII, IX i X)
+ część krzyżowa rdzenia kręgowego
- włókna przedzwojowe – długie
- zwoje – okolice narządów lub śródścienne, rec. Nn
- włókna zazwojowe – krótkie, rec. M na kom. efektorowych anabolizm
Układ współczulny (sympatyczny)
- cz. ośrodkowa – cz. piersiowa i lędźwiowa rdzenia kręg.
- włókna przedzwojowe – krótkie,
- zwoje – przykręgowe, rec. Nn
- włókna zazwojowe – długie, rec. α i β na kom. efektorowych katabolizm
Synapsa - część presynaptyczna
- szczelina synaptyczna
- część postsynaptyczna
Receptory:
- jonotropowe
- metabotropowe
- presynaptyczne
- postsynaptyczne
Agonista
Antagonista
- synteza – w neuronach cholinergicznych z choliny
i acetylokoenzymu A przy udziale acetylotransferazy choliny
- magazynowana w ziarnistościach cz. presynaptycznej
- uwalniania po depolaryzacji w procesie egzocytozy
(konieczna obecność jonów Ca)
- interakcja z receptorami
(postsynaptycznymi, presynaptycznymi)
- rozkład przez acetylocholinesterazę (AChE) na cholinę (wchłaniana zwrotnie do cz. presynaptycznej ) i kwas
octowy, lub przez nieswoiste esterazy
neuromediator w synapsach cholinergicznych
Synapsy cholinergiczne:
- w zwojach przywspółczulnych i współczulnych –
na kom. zwojowych rec. Nn
- synapsy zazwojowe układu przywspółczulnego -
na kom. efektorowych rec. M
- płytka motoryczna - rec. Nm
- w OUN - rec. Nn, rec. M
Parasympatykotonia / Sympatykotonia
Parasympatykoliza / Sympatykoliza
Parasympatykomimetyki / Sympatykomimetyki
Parasympatykolityki / Sympatykolityki
Acetylocholinomimetyki (cholinomimetyki)
nikotynowe – rec. N
- Nn – neuronalne, w zwojach przywspółczulnych i
współczulnych układu wegetatywnego, w OUN
- Nm - mięśniowe, w płytkach motorycznych –
połączeniach nerwów somatycznych z komórkami
mięśni poprzecznie prążkowanych
muskarynowe - rec. M
- M - “neuronalny”
1
- M - “sercowy”
2
- M - “gruczołowy”
3
M1 (wzrost IP3, DAG – depolaryzacja - epsp – potencjał pobudzenia)
- kom. okładzinowe żołądka – wzrost produkcji HCl
- CUN – pobudzenie (m.in. pamięć)
M2 (spadek cAMP - hiperpolaryzacja - ipsp – potencjał hamowania)
- serce (przedsionki, układ bodźczo-przew.) - bradykardia
- neurony (hamowanie presynaptyczne)
M3 (wzrost IP3, DAG – depolaryzacja - epsp – potencjał pobudzenia)
- gruczoły zewnętrznego wydzielania – wzrost wydz.
- mięśnie gładkie - skurcz
oko - skurcz mięśnia zwieracza źrenicy (zwężenie źrenicy)
- spadek ciśnienia śródgałkowego
- wzrost wydzielania łez
wzrost wydzielania gruczołów zewnątrzwydzielniczych (potowych, ślinowych, łzowych, śluzowych)
oskrzela - skurcz oskrzeli
- wzrost wydzielania śluzu przez gr. oskrzelowe
serce – ujemne działanie chrono-, ino- i dromotropowe
p.pok. - nasilenie perystaltyki
- wzrost wydzielania gruczołów (m.in wzrost
produkcji HCl)
- skurcz dróg żółciowych
pęcherz moczowy – skurcz mięśnia wypieracza
macica - skurcz
naczynia krwionośne – brak bezpośredniego wpływu –
działanie pośrednie – rozszerzenie naczyń przez uwalnianie tlenku azotu
1) o działaniu bezpośrednim
a) estry choliny: (acetylocholina rec. M, N)
KARBACHOL (rec. M, N)
BETANECHOL (rec. M)
b) naturalne alkaloidy: PILOKARPINA
2) o działaniu pośrednim – inhibitory AChE
Parasympatykomimetyki o działaniu bezpośrednim Mechanizm działania: agoniści rec. M
Efekty – patrz parasympatykotonia
Zastosowanie:
- okulistyka (głównie 2 % pilokarpina)
- jako leki przeciwjaskrowe
- jako leki zwężające źrenicę
- w leczeniu keratoconjunctivitis sicca
- w celu pobudzenia perystaltyki p.pok.
(karbachol, betanechol)
- w atonii pęcherza moczowego (karbachol, betanechol)
- w leczeniu syndromu dysautonomii u psów i kotów
(betanechol, pilokarpina)
Parasympatykomimetyki o działaniu pośrednim Inhibitory AChE
o krótkim działaniu
EDROFONIUM
o średnio długim działaniu
NEOSTYGMINA
(NIE przechodzi do OUN)
FIZOSTYGMINA
(przechodzi do OUN)
pirydostygmina
galantamina
o długim lub nieodwracalnym działaniu
- fosforoorganiczne leki przeciwjaskrowe
(fluostygmina, ekotiopat)
- niektóre leki przeciwpasożytnicze
- fosforoorganiczne pestycydy
- fosforoorganiczne gazy bojowe
Parasympatykomimetyki o działaniu pośrednim Inhibitory AChE
Mechanizm działania:
odwracalne lub nieodwracalne hamowanie aktywności AChE →
hamowanie rozkładu ACh → wzrost jej stężenia w szczelinie synaptycznej → nasilenie działania ACh
Efekty
1) muskarynopodobne - pobudzenie rec. M -
parasympatykotonia
2) nikotynopodobne -
a) pobudzenie rec. Nn w zwojach AUN →
m.in. wydzielanie katecholamin z nadnerczy
b) pobudzenie rec. Nm w płytkach motorycznych →
wzrost napięcia mięśni, drżenia mięśni c) inhibitory przechodzące przez barierę krew- mózg (np. fizostygmina) – pobudzenie rec. N w OUN → najpierw objawy pobudzenia, poźniej depresja OUN
Parasympatykomimetyki o działaniu pośrednim Inhibitory AChE
Zastosowanie:
- okulistyka - leki przeciwjaskrowe, leki zwężające źrenicę (np. 0,5-1 % fizostygmina)
- w atoniach p.pok., pęcherza mocz.
- zatrucie parasympatykolitykami (fizostygmina)
- jako antidotum dla leków zwiotczających mięśnie szkieletowe wywołujących blok niedepolaryzacyjny (kuraromimetyki) (głównie neostygmina i.v., też edrofonium – wcześniej dobrze jest podać parasympatykolityki)
- leczenie miasthenia gravis – choroba charakteryzująca się zmniejszaniem liczby rec. Nm w płytkach motorycznych –
słabnięcie mięśni szkieletowych
(neostygmina + terapia sterydowa)
Parasympatykomimetyki - przeciwwskazania
- niedrożność p.pok. lub dróg moczowych
- zaawansowana ciąża
- astma
- zaburzenia układu krążenia (bradykardia)
- choroba wrzodowa
PRALIDOKSYM
OBIDOKSYM
Mechanizm działania: odłączają inhibitory od AChE
stosowane w leczeniu zatruć związkami fosforoorganicznymi
skuteczne tylko w pierwszej fazie zatrucia (w ciągu 24 h)
podane w nadmiarze same blokują AChE
konieczne jest równoczesnie podanie leków działających objawowo – parasympatykolityków (wysokie dawki atropiny)
nie przechodzą do OUN (dla zniesienia objawów
ośrodkowych – diazepam)
Mechanizm działania: antagoniści rec. M
Efekty:
- rozszerzenie źrenicy ( mydriasis), porażenie akomodacji, wzrost ciśnienia śródgałkowego
- hamowanie wydzielania gruczołów zewnątrzwydzielniczych
- zwiotczenie mięśni gładkich p.pok, dróg żółciowych, pęcherza moczowego, oskrzeli,
- tachykardia
- efekty z OUN (w wysokich dawkach atropina przechodzi do
OUN – pobudzenie; skopolamina - u zwierząt pobudzenie, u ludzi uspokojenie)
Parasympatykolityki - zastosowanie
jako leki spazmolityczne – w stanach spastycznych p.pok.
dróg żółciowych, moczowych, oskrzeli
jako leki przednarkotyczne (w premedykacji) – w celu:
- zahamowania wydz. ślinianek i grucz. oskrzelowych,
- rozszerzenia oskrzeli,
- osłony serca przed wpływem nerwu błędnego
w okulistyce w celu rozszerzenia źrenicy
w zatruciach przebiegających z silnym pobudzeniem układu parasympatycznego (np. inhibitorami AChE)
jako leki przeciwwrzodowe
jako leki przeciwwymiotne
ATROPINA – okulistyka (1 %), premedykacja,
zatrucia parasympatykomimetykami
HOMATROPINA 2-5 %, TROPIKAMID 0,5-1 % - okulistyka
GLIKOPYROLAT – premedykacja (nie przechodzi do OUN)
skopolamina (hyoscyna)
BUTYLOBROMEK SKOPOLAMINY – spazmolityk
(nie przech. do OUN)
PROPANTELINA (oksyfenonium, adyfenina) - spazmolityki
IPRATROPIUM – lek przeciwastmatyczny,
selektywny antagonista rec. M3, stos. wziewnie
PIRENZEPINA, TELENZEPINA – leki przeciwwrzodowe,
selektywni antagoniści rec. M1
Nikotyna