Autonomiczny układ nerwowy

Układ przywspółczulny (parasympatyczny)

- cz. ośrodkowa – jądra nerwów czaszkowych (III, VII, IX i X)

+ część krzyżowa rdzenia kręgowego

- włókna przedzwojowe – długie

- zwoje – okolice narządów lub śródścienne, rec. Nn

- włókna zazwojowe – krótkie, rec. M na kom. efektorowych anabolizm

Układ współczulny (sympatyczny)

- cz. ośrodkowa – cz. piersiowa i lędźwiowa rdzenia kręg.

- włókna przedzwojowe – krótkie,

- zwoje – przykręgowe, rec. Nn

- włókna zazwojowe – długie, rec. α i β na kom. efektorowych katabolizm

Synapsa - część presynaptyczna

- szczelina synaptyczna

- część postsynaptyczna

Receptory:

- jonotropowe

- metabotropowe

- presynaptyczne

- postsynaptyczne

Agonista

Antagonista

ACETYLOCHOLINA (ACh)

- synteza – w neuronach cholinergicznych z choliny

i acetylokoenzymu A przy udziale acetylotransferazy choliny

- magazynowana w ziarnistościach cz. presynaptycznej

- uwalniania po depolaryzacji w procesie egzocytozy

(konieczna obecność jonów Ca)

- interakcja z receptorami

(postsynaptycznymi, presynaptycznymi)

- rozkład przez acetylocholinesterazę (AChE) na cholinę (wchłaniana zwrotnie do cz. presynaptycznej ) i kwas

octowy, lub przez nieswoiste esterazy

ACETYLOCHOLINA (ACh)

neuromediator w synapsach cholinergicznych

Synapsy cholinergiczne:

- w zwojach przywspółczulnych i współczulnych –

na kom. zwojowych rec. Nn

- synapsy zazwojowe układu przywspółczulnego -

na kom. efektorowych rec. M

- płytka motoryczna - rec. Nm

- w OUN - rec. Nn, rec. M

Parasympatykotonia / Sympatykotonia

Parasympatykoliza / Sympatykoliza

Parasympatykomimetyki / Sympatykomimetyki

Parasympatykolityki / Sympatykolityki

Acetylocholinomimetyki (cholinomimetyki)

Receptory cholinergiczne

nikotynowe – rec. N

- Nn – neuronalne, w zwojach przywspółczulnych i

współczulnych układu wegetatywnego, w OUN

- Nm - mięśniowe, w płytkach motorycznych –

połączeniach nerwów somatycznych z komórkami

mięśni poprzecznie prążkowanych

muskarynowe - rec. M

- M - “neuronalny”

1

- M - “sercowy”

2

- M - “gruczołowy”

3

Receptory muskarynowe

M1 (wzrost IP3, DAG – depolaryzacja - epsp – potencjał pobudzenia)

- kom. okładzinowe żołądka – wzrost produkcji HCl

- CUN – pobudzenie (m.in. pamięć)

M2 (spadek cAMP - hiperpolaryzacja - ipsp – potencjał hamowania)

- serce (przedsionki, układ bodźczo-przew.) - bradykardia

- neurony (hamowanie presynaptyczne)

M3 (wzrost IP3, DAG – depolaryzacja - epsp – potencjał pobudzenia)

- gruczoły zewnętrznego wydzielania – wzrost wydz.

- mięśnie gładkie - skurcz

Parasympatykotonia

oko - skurcz mięśnia zwieracza źrenicy (zwężenie źrenicy)

- spadek ciśnienia śródgałkowego

- wzrost wydzielania łez

wzrost wydzielania gruczołów zewnątrzwydzielniczych (potowych, ślinowych, łzowych, śluzowych)

oskrzela - skurcz oskrzeli

- wzrost wydzielania śluzu przez gr. oskrzelowe

serce – ujemne działanie chrono-, ino- i dromotropowe

p.pok. - nasilenie perystaltyki

- wzrost wydzielania gruczołów (m.in wzrost

produkcji HCl)

- skurcz dróg żółciowych

Parasympatykotonia

pęcherz moczowy – skurcz mięśnia wypieracza

macica - skurcz

naczynia krwionośne – brak bezpośredniego wpływu –

działanie pośrednie – rozszerzenie naczyń przez uwalnianie tlenku azotu

Parasympatykomimetki

1) o działaniu bezpośrednim

a) estry choliny: (acetylocholina rec. M, N)

KARBACHOL (rec. M, N)

BETANECHOL (rec. M)

b) naturalne alkaloidy: PILOKARPINA

2) o działaniu pośrednim – inhibitory AChE

Parasympatykomimetyki o działaniu bezpośrednim Mechanizm działania: agoniści rec. M

Efekty – patrz parasympatykotonia

Zastosowanie:

- okulistyka (głównie 2 % pilokarpina)

- jako leki przeciwjaskrowe

- jako leki zwężające źrenicę

- w leczeniu keratoconjunctivitis sicca

- w celu pobudzenia perystaltyki p.pok.

(karbachol, betanechol)

- w atonii pęcherza moczowego (karbachol, betanechol)

- w leczeniu syndromu dysautonomii u psów i kotów

(betanechol, pilokarpina)

Parasympatykomimetyki o działaniu pośrednim Inhibitory AChE

o krótkim działaniu

EDROFONIUM

o średnio długim działaniu

NEOSTYGMINA

(NIE przechodzi do OUN)

FIZOSTYGMINA

(przechodzi do OUN)

pirydostygmina

galantamina

o długim lub nieodwracalnym działaniu

- fosforoorganiczne leki przeciwjaskrowe

(fluostygmina, ekotiopat)

- niektóre leki przeciwpasożytnicze

- fosforoorganiczne pestycydy

- fosforoorganiczne gazy bojowe

Parasympatykomimetyki o działaniu pośrednim Inhibitory AChE

Mechanizm działania:

odwracalne lub nieodwracalne hamowanie aktywności AChE →

hamowanie rozkładu ACh → wzrost jej stężenia w szczelinie synaptycznej → nasilenie działania ACh

Efekty

1) muskarynopodobne - pobudzenie rec. M -

parasympatykotonia

2) nikotynopodobne -

a) pobudzenie rec. Nn w zwojach AUN →

m.in. wydzielanie katecholamin z nadnerczy

b) pobudzenie rec. Nm w płytkach motorycznych →

wzrost napięcia mięśni, drżenia mięśni c) inhibitory przechodzące przez barierę krew- mózg (np. fizostygmina) – pobudzenie rec. N w OUN → najpierw objawy pobudzenia, poźniej depresja OUN

Parasympatykomimetyki o działaniu pośrednim Inhibitory AChE

Zastosowanie:

- okulistyka - leki przeciwjaskrowe, leki zwężające źrenicę (np. 0,5-1 % fizostygmina)

- w atoniach p.pok., pęcherza mocz.

- zatrucie parasympatykolitykami (fizostygmina)

- jako antidotum dla leków zwiotczających mięśnie szkieletowe wywołujących blok niedepolaryzacyjny (kuraromimetyki) (głównie neostygmina i.v., też edrofonium – wcześniej dobrze jest podać parasympatykolityki)

- leczenie miasthenia gravis – choroba charakteryzująca się zmniejszaniem liczby rec. Nm w płytkach motorycznych –

słabnięcie mięśni szkieletowych

(neostygmina + terapia sterydowa)

Parasympatykomimetyki - przeciwwskazania

- niedrożność p.pok. lub dróg moczowych

- zaawansowana ciąża

- astma

- zaburzenia układu krążenia (bradykardia)

- choroba wrzodowa

Reaktywatory AChE

PRALIDOKSYM

OBIDOKSYM

Mechanizm działania: odłączają inhibitory od AChE

stosowane w leczeniu zatruć związkami fosforoorganicznymi

skuteczne tylko w pierwszej fazie zatrucia (w ciągu 24 h)

podane w nadmiarze same blokują AChE

konieczne jest równoczesnie podanie leków działających objawowo – parasympatykolityków (wysokie dawki atropiny)

nie przechodzą do OUN (dla zniesienia objawów

ośrodkowych – diazepam)

Parasympatykolityki

Mechanizm działania: antagoniści rec. M

Efekty:

- rozszerzenie źrenicy ( mydriasis), porażenie akomodacji, wzrost ciśnienia śródgałkowego

- hamowanie wydzielania gruczołów zewnątrzwydzielniczych

- zwiotczenie mięśni gładkich p.pok, dróg żółciowych, pęcherza moczowego, oskrzeli,

- tachykardia

- efekty z OUN (w wysokich dawkach atropina przechodzi do

OUN – pobudzenie; skopolamina - u zwierząt pobudzenie, u ludzi uspokojenie)

Parasympatykolityki - zastosowanie

jako leki spazmolityczne – w stanach spastycznych p.pok.

dróg żółciowych, moczowych, oskrzeli

jako leki przednarkotyczne (w premedykacji) – w celu:

- zahamowania wydz. ślinianek i grucz. oskrzelowych,

- rozszerzenia oskrzeli,

- osłony serca przed wpływem nerwu błędnego

w okulistyce w celu rozszerzenia źrenicy

w zatruciach przebiegających z silnym pobudzeniem układu parasympatycznego (np. inhibitorami AChE)

jako leki przeciwwrzodowe

jako leki przeciwwymiotne

Parasympatykolityki

ATROPINA – okulistyka (1 %), premedykacja,

zatrucia parasympatykomimetykami

HOMATROPINA 2-5 %, TROPIKAMID 0,5-1 % - okulistyka

GLIKOPYROLAT – premedykacja (nie przechodzi do OUN)

skopolamina (hyoscyna)

BUTYLOBROMEK SKOPOLAMINY – spazmolityk

(nie przech. do OUN)

PROPANTELINA (oksyfenonium, adyfenina) - spazmolityki

IPRATROPIUM – lek przeciwastmatyczny,

selektywny antagonista rec. M3, stos. wziewnie

PIRENZEPINA, TELENZEPINA – leki przeciwwrzodowe,

selektywni antagoniści rec. M1

Środki działające na zwoje

Nikotyna