Katedra Biochemii , Farmakologii i Toksykologii

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Zatrucie fosforem

i

i

f

os

o for

o kie

i m c

ynk

n u

u

opracował prof. dr hab. Marcin Świtała

Materiały wykładowe z przedmiotu

Toksykologia weterynaryjna i ochrona

środowiska (w. 7b/2010)

WSTĘP

Jako pierwiastek występuje w kilku formach

alotropowych między innymi jako fosfor biały (Ŝółty)

- dobrze rozpuszczalny w lipidach i fosfor czerwony nierozpuszczalny w tłuszczach.

Toksyczny jest tylko biały fosfor, czerwony nie

wyk

y a

k zu

a

j

zu e

e w

łas

a n

s o

n ś

o c

ś i

c

tok

o s

k y

s c

y zn

c

yc

y h

c

h

W przyrodzie fosfor występuje w formie fosforanów

głównie jako fosforanu wapnia.

Fosfor biały ma charakterystyczny zapach czosnku, w ciemności świeci.

Był dawniej stosowany do produkcji zapałek.

Ze względów na bezpieczeństwo człowieka produkcja

fosforowych zapałek została zakazana juŜ w 1901 r.

mocą konwencji międzynarodowej.

W wielu krajach był środkiem gryzoniobójczym a takŜe sł

s uŜ

u y

Ŝ ł

y d

o

d

o t

ruc

u i

c a

a p

t

p ak

a ó

k w

ó d

r

d ap

a i

p eŜ

e ny

n c

y h

c

h po

p

o za

m

za as

a k

s o

k w

o an

a i

n u

u

w jajach.

Obecnie słuŜy do produkcji kwasów fosforowych,

związków fosforoorganicznych, sztucznych ogni oraz w przemyśle wojskowym do produkcji bomb zapalających i dymnych.

ETIOLOGIA

Obecnie zatrucia fosforem występują bardzo

rzadkie

Obe

b c

e n

c i

n e

e m

oŜ

o l

Ŝ iwoś

o ć

ś

ć za

t

za ruc

u i

c a

a zwier

e zą

z t

ą f

os

o f

s or

o em

e

występuje w krajach objętych działaniami

wojennymi na terenie w którym zastosowano

bomb zapalających.

MoŜe takŜe zostać wyłoŜony jako trutka.

TOKSYKODYNAMIKA

Fosfor biały działa miejscowo draŜniąco wywołując

trudno gojące się oparzenia. Po przyjęciu drogą

pokarmową wywołuje uszkodzenia przewodu

pokarmowego i po wchłonięciu do krwi (równieŜ

przez skórę) działa silnie hepatotoksycznie

Fosfor po wniknięciu do komórek zaburza podsta-

wowe przemiany metaboliczne - węglowodanów,

lipidów i białek zwłaszcza w wątrobie. Obserwuje się spadek zapasów glikogenu, a wzrost poziomu

lipidów. Wbudowuje się w struktury lipidowe błon

komórkowych.

TOKSYKOKINETYKA

Fosfor biały łatwo przechodzi przez błony

komórkowe.

Wch

c ł

h an

a i

n a

a s

i

s ę

ę łat

a wo

o p

r

p zez

ze p.

p p

o

p k

o a

k r

a mow

o y

y or

o az

a ze

ze

skóry i błon śluzowych.

Fosfor wydala się głównie przez nerki w postaci

fosforanów.

OBJAWY KLINICZNE

Ogólne osłabienie, świnie zakopują się w ściółkę

p. pokarmowy - silne wymioty, ślinotok, brak

apetytu, bóle kolkowe, biegunki (często krwawe),

po okresie przejściowej poprawy występuje

Ŝó

Ŝ ł

ó tac

a zk

c

a

zk ,

a

zaburzenia krąŜenia,

konwulsje, śpiączka i śmierć po ok. 2-5 dniach,

Zatrucie moŜe przebiegać nadostro z objawami

zapaści naczyniowej

ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE

obrzęk błoń śluzowych przewodu

pokarmowego, treść Ŝołądka moŜe wydawać woń

czosnku

tłus

u zc

s

zo

zc

w

zo e

e zw

yr

y od

o n

d i

n en

e i

n e

e w

ąt

ą rob

o y

b

y ,

n

e

n r

e ek

e ,

k

mięśni, Ŝółtaczkowe zmiany błon śluzowych,

liczne wybroczyny w narządach, wylewy krwawe

w podskórzu i mięśniach szkieletowych,

krew smołowata, niekrzepnąca

ROZPOZNANIE

na podstawie oznaczenia fosforu w treści i narządach ROKOWANIE:

ostroŜne, często niepomyślne

LECZENIE

Środki wymiotne (apomorfina, 1-2%, siarczan miedzio-wy), leki przeczyszczające (o działaniu osmotycznym -

so

s l

o e)

e , w

ęg

ę i

g el

e l

ec

e zn

c

i

zn czy

c

.

zy Je

J ś

e l

ś i t

o

o m

oŜ

o liwe

e p

ł

p uk

u a

k n

a i

n e

e

Ŝołądka 0,2-0,4% roztworem siarczanu miedziowego (w celu przejścia fosforu w nierozpuszczalny fosforek miedziowy) lub alternatywnie płukanie 0.1-0,2 %

nadmanganianem potasu.

Stosować dietę niskotłuszczową.

W leczeniu oparzeń stosuje się przemywanie ran 1-2%

roztworem siarczanu miedziowego.

Zatrucie fosforkiem

cynkowym

Zn P

3

2

WSTĘP

Fosforek cynku jest rodentycydem. SłuŜy do

tępienia gryzoni w formie przynęt sporządza-

nych na bazie ziaren zbóŜ najczęściej

pszenicy.

Jest szarym proszkiem nierozpuszczalnym w

wodzie. Jest stosunkowo trwały.

ETIOLOGIA

Do zatruć dochodzi na skutek:

• przypadkowego spoŜycia przynęty

• ce

c l

e ow

o eg

e o

g

o u

Ŝ

u y

Ŝ c

y i

c a

a pr

p zyn

zy ę

n t

ę y

y p

r

p zy

zy po

p r

o ac

a h

c u

h n

u k

n a

k c

a h

c

h

sąsiedzkich

Najbardziej naraŜonym na zatrucie jest drób- ale

obserwowano zatrucia takŜe u koni, bydła, świń i

psów

TOKSYCZNOŚĆ

DT (mg/kg) DL(mg/kg)

bydło, owce, 45-50 55-60

koz

o y,

y świ

w ni

n e

psy 15-28 20-25

kury

20-25 28-30

myszy 30-40 50-100

TOKSYKODYNAMIKA

W środowisku kwaśnym Ŝołądka fosforek cynku

przechodzi w fosforowodór (PH ) i wchłania si

3

ę w

tej postaci działając toksycznie na układ nerwowy i układ krąŜenia. Silnie zaburza przemianę materii

hamując oddychanie i przemiany węglowodanów,

lipi

p dó

d w

ó i

b

i

b ał

a ek

e ,

k w

yw

y oł

o uj

u e

j

e g

ł

g ęb

ę o

b k

o i

k e

e

zmian

a y

n

y

zwyrodnieniowe w wątrobie i w innych narządach

miąŜszowych.

W moczu pojawia się białko, cukier, aceton,

urobilina.

OBJAWY KLINICZNE

- u drobiu przebieg bardzo ostry, najczęściej bez po-przedzających objawów - giną w ciągu kilku godzin

- u bydła po kilku godzinach od spoŜycia trucizny

występują brak apetytu, posmutnienie, ślinotok, w

końcowej fazie skurcze i drgawki

- u koni bardzo silne bóle p. pokarmowego, zlewne poty, kaszel, duszność, napieranie na przeszkody, zaburzenia równowagi, wypadanie języka, niemoŜność utrzymania się na nogach utrata przytomności i śmierć

- u psa na początku silne wymioty i pobudzenie

nerwowe, bezcelowe bieganie, wycie, skomlenie

szczerzenie zębów, drŜenia, drgawki toniczno-

klonicze, temperatura do 41 oC

- u

u ś

w

ś ini

n po

p c

o z

c ąt

ą ko

k w

o o

o b

r

b ak

a

k ap

a e

p t

e yt

y u,

u po

p s

o m

s ut

u ni

n en

e i

n e,

e

potem zgrzytanie zębami, ruchy przymusowe, giną

wśród drgawek i skurczów.

ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE

nieŜytowe zmiany błon śluzowych przewodu

pokarmowego, treść Ŝołądka często zmieszana z

krwią moŜe wydawać woń acetylenu

miąŜszowe i tłuszczowe zwyrodnienie wątroby ,

nerek, mięśni, w wątrobie ogniska martwicze,

liczn

c

e

zn

e w

yb

y r

b oc

o zy

c

n

zy y

y w n

a

n r

a ząd

ą a

d c

a h

c ,

h wyl

y ew

e y

y k

r

k waw

a e

e

w podskórzu i mięśniach szkieletowych,

przekrwienie i obrzęk płuc,

u drobiu w wolu spotkać moŜna zaprawione

ziarno.

ROZPOZNANIE

Na podstawie oznaczenia fosforu w treści.

ROKOWANIE: najczęściej niepomyślne.

LECZENIE

St

S os

o u

s j

u e

e s

i

s ę

ę ś

r

ś od

o k

d i

k wym

y iot

o ne

n ,

e ś

r

ś od

o k

d i

k o

s

o ł

s an

a i

n aj

a ąc

ą e

c ,

e

przeczyszczające ale nie olejowe bo zwiększają

wchłanianie fosforu, płukanie Ŝołądka 5% NaHCO ,

3

(ogranicza hydrolizę), wodą utlenioną lub

nadmanganianem potasu.

U kur usunięcie treści z wola.