WARSZTATY Z EMISJI GŁOSU DLA NAUCZYCIELI
1. Ćwiczenia oddechowe
2. Ćwiczenia mięśni gardła, krtani i podniebienia miękkiego
3. Ćwiczenia głosowe (mormorando, miękkie nastawienie głosowe)
4. Ćwiczenia artykulacyjne, dykcji
Ćwiczenia oddechowe
Ćwiczenie 1
Stań na lekko rozsuniętych nogach. Obejmij dłońmi dolne żebra klatki piersiowej. Delikatnie
wdychaj powietrze nosem, rozszerzając żebra tak, byś nie odczuwał żadnego innego napięcia
poza napięciem mięśni wdechowych rozszerzanej powietrzem klatki piersiowej. Wyobraź
sobie, że „zwiędłe” pęcherzyki płucne napełniają się gazem jak maleńkie baloniki i całe płuca
stają się pękiem swobodnie kołyszących się na sznurku baloników. Jesteś pełny powietrza, ale
nie odczuwasz żadnego dławienia w gardle. Baloniki są uwiązane w okolicy pępka – tam
znajdują oparcie. Ten rodzaj oddechu nazywamy całościowym. Wydychając powietrze po
sekundowym zatrzymaniu, pracuj dolną partią brzucha, utrzymując punkt oparcia w okolicy
pępka, a żebra klatki piersiowej w leniwym ściąganiu się. Odpocznij, powtórz ćwiczenie dwa
razy.
Ćwiczenie 2
Nabierz powietrza ustami, zatrzymaj je, a następnie wyrzucaj małymi porcjami i pracując
mięśniami brzucha, mów: -cha – cha – cha… Po każdym cha zatrzymaj czujnie wypływ powietrza nie zaciskając gardła. Powtórz ćwiczenie dwa razy.
Ćwiczenie 3
Nabierz powietrza ustami, zostawiając je otwarte. Zamknij powietrze, czyli zdecydowanie
zewrzyj więzadła głosowe. Po sekundzie zatrzymania rozwieraj je i zwieraj delikatnymi,
suchymi, bezgłośnymi stuknięciami, które przypominają uderzenia kropel deszczu na
parapecie: a’a’a’a’a’a…o’o’o’o’o’o’… Wykonaj serię stuknięć, a następnie bezgłośnym
aaaaaaa usuń – bardzo ściśnięte pod głośnią – powietrze.
Ćwiczenie 4
Nabierz powietrza i wymawiaj szeptem:
Stukupukstukupukstukupukstukupukstukupuk…
Odpocznij, nabierz powietrza i mów szeptem:
Tikitikitikitikitikitiki – takatakatakatakataka – tukutukutukutukutuku
Mów frazy na jednym wydechu. Wdech nabieraj, gdy pojawi się znak „V”.
Bajka o gruszce
1. Stworzył Pan Bóg gruszkę, żeby gruszki dała. V
2. Gruszka nie chce gruszek dać, gruszki nie chcą lecieć. V
3. Stworzył Pan Bóg kozę, żeby gruszki trzęsła. V
4. Koza nie chce gruszek trząsać, gruszka nie chce gruszek dać, gruszki nie chcą lecieć.
V
5. Stworzył Pan Bóg psa, żeby kozę kąsał. V
6. Pies nie chce kozy kąsać, koza nie chce gruszek trząsać, gruszka nie chce gruszek dać,
gruszki nie chcą lecieć. V
7. Stworzył Pan Bóg kija, żeby psa walił. V
8. Kij nie chce psa walić, pies nie chce kozy kąsać, koza nie chce gruszek trząsać,
gruszka nie chce gruszek dać, gruszki nie chcą lecieć. V
9. Stworzył Pan Bóg ogień, żeby kija spalił. V
10. Ogień nie chce kija spalić, kij nie chce psa walić, pies nie chce kozy kąsać, koza nie
chce gruszek trząsać, gruszka nie chce gruszek dać, gruszki nie chcą lecieć. V
11. Stworzył Pan Bóg wodę, żeby ogień zalała. V
12. Woda nie chce ognia zalać, ogień nie chce kija spalić, kij nie chce psa walić, pies nie
chce kozy kąsać, koza nie chce gruszek trząsać, gruszka nie chce gruszek dać, gruszki
nie chcą lecieć. V
13. Stworzył Pan Bóg wołu, żeby wodę wypił. V
14. Wół nie chce wody wypić, woda nie chce ognia zalać, ogień nie chce kija spalić, kij
nie chce psa walić, pies nie chce kozy kąsać, koza nie chce gruszek trząsać, gruszka
nie chce gruszek dać, gruszki nie chcą lecieć. V
15. Stworzył Pan Bóg rzeźnika, żeby wołu zabił. V
16. Rzeźnik nie chce wołu zabić, wół nie chce wody wypić, woda nie chce ognia zalać,
ogień nie chce kija spalić, kij nie chce psa walić, pies nie chce kozy kąsać, koza nie chce gruszek trząsać, gruszka nie chce gruszek dać, gruszki nie chcą lecieć. V
17. Stworzył Pan Bóg śmierć, żeby rzeźnika zabrała. V
18. Śmierć chce rzeźnika zabrać, rzeźnik chce zabić wołu, wół chce wodę pić, woda chce
ogień zalać, ogień chce kija Spalic, kij chce psa walić, pies chce kozę kąsać, koza chce
gruszki trząsać, gruszka chce gruszki dać, gruszki chcą spadać.
Ćwiczenia mięśni gardła, krtani i podniebienia miękkiego
Ćwiczenie 1
Zamykamy usta i opuszczamy jak najniżej żuchwę. Wyobrażamy sobie, że z lekka tłumimy
intensywne ziewnięcie; należy tu zachować pewną ostrożność, gdyż tłumienie wywołanego
autentycznego ziewania nie przyniesie pożądanego skutku, lecz przeciwnie, zdekoncentruje
nas. Powietrze pobieramy krótkimi wdechami nosem, a następnie wydychamy je również przez nos, zwalniając napięcie podniebienia miękkiego. Powtarzamy 10 razy.
Ćwiczenie 2
Ćwiczenie wykonujemy tak jak ćwiczenie 1, ale powietrze nabieramy przez usta, a
wydychamy nosem. Powtarzamy 10 razy. Można spróbować obserwując wszystko w lusterku
podnosić i opuszczać tylną kurtynkę podniebienia, nie wypiętrzając jednakże tylnej części
języka, lecz starając się trzymać cały język dość płasko na dnie jamy ustnej. To ćwiczenie jest trudne i może nie wychodzić od razu.
Ćwiczenie 3
Zamykamy usta, opuszczamy nisko żuchwę, małymi porcjami wdychamy i wydychamy
powietrze nosem. Wyobrażamy sobie, że mamy w jamie ustnej gorące jajko, ustawione na
sztorc. Obniżamy tylną część języka (bo „parzy”) i uciekamy z podniebieniem miękkim do
góry (też „parzy”). Dowolnie podnosimy i opuszczamy żuchwę, kształtując wyobrażone
jajko. Powtarzamy 10 razy.
Ćwiczenia głosowe – miękkie nastawienie głosowe
Nastawienie głosowe to wybór jednego z 3 sposobów rozpoczynania fonacji, czyli odezwania
się. Najbardziej prawidłowym, bezpiecznym (ochrona krtani) i pożytecznym jest tylko jeden z
nich: atak miękki. Pozostałe to atak twardy i chuchający. Sposób zwierania więzadeł i
synchronizację przepływu powietrza podczas fonacji nazywamy nastawieniem głosowym.
Nastawienie twarde to szczelne zwarcie więzadeł głosowych, przy czym moment zwarcia
wyprzedza moment przepływu powietrza. Rozwarcie jest równie zdecydowane, wybuchowe,
właśnie „twarde”. Przypomina to gwałtowne otwarcie zatrzaśniętych drzwi.
Nastawienie miękkie następuje po niezbyt silnym zwarciu więzadeł głosowych, raczej
„zbliżonych” niż zwartych. Takie nastawienie pozwala na rozpoczęcie fonacji przy
minimalnej nawet ilości powietrza. Zbliżenie więzadeł i początek wydechu następują
równocześnie. Oznacza to, że zanim nastąpi akt „zatrzaśnięcia drzwi” to już rozpoczyna się ich otwieranie; więzadła zbliżają się do siebie tak, że ich wolne, przyśrodkowe krawędzie
mogą swobodnie drgać, czyli nie przylegają ściśle do siebie.
Ćwiczenie 1
Aby zaobserwować i wywołać u siebie atak miękki należy zacząć fonację samogłoski od
pomyślanej głoski ch, rozpoczynającej (tylko w wyobraźni) dźwięczne samogłoski:
(ch) aaaaa, i przejście sposobem legato (łącznym) do następnych samogłosek.
Ćwicz:
(ch) aaaaaooooo… (ch) o to chodzi! (ch) ale po co!
Pomyśl o ch i wypowiedz dobrze tak jakbyś chciał wypowiedzieć obrze, czyli nadźwięczając głoskę d przez miękki atak: o, u, y, a.
(ch) dobrze, (ch) duży, (ch) dywan, (ch) dawno,
(ch) Ala, (ch) Ela, (ch) widzisz go!, (ch) co to znaczy!, (ch) taki wygodny!
Oddech razem z głosem – miękkie nastawienie głosowe!
Ćwiczenie 3
Otwórz gardło jak do ziewania i wyraźnie kierując fale wydechową w okolicę środkowo-
podniebienną pojękuj tak, jak to robią skamlące szczeniaki: płaczliwymi kaskadami dźwięku.
a a a
a a a
a a a
aaaaa… aaaaa… aaaaa…
Zjeżdżaj z niezbyt wysoka niezbyt nisko. Powtarzaj.
Ćwiczenia artykulacyjne, dykcji
Ćwiczenie 1
Wymawiaj szybko na jednym wydechu, nie przerywając toku wymawianiowego, lecz
rytmizując go odpowiednio.
1. en de troa kata
mama leza wula wata
mama leze wula wu
en de troa żu.
2. Idzie zając po drzewinie
niesie dzieci w Pęczerzynie
które jemu piśnie
weźmie za łeb
o ziem ciśnie.
Stanisław Młodożeniec
Pochód
Klamry w zygzakach elips
W nulach - kolosach
Ćwicz:
amra emre ymry imry omro umru
wzy wza wze wzo – wzywzawzewzo –
wzywać wzwyż wzdymać wzdychać wzdręga wzdłużyć wzburzyć
wzbronić wzbudzić wzgląd wzbraniać wzbić wzbierać wzbogacić
wzmóc wzgórek wzmacniacz wzmianka wzlecieć wzrastać wznak
wzy-wzy-wzywać (nisko) wzy-wzy-wzywać (wysoko) wzy-wzy-wzywać (nisko) wzy-wzy-
wzywać (wysoko)
wwwwzywać wwwwzywać wwwwzuwać wwwwzywać
wwwwzwy wwwwzwy wwwwzwy wwwwzwy wwwwzwy wwwwzwy wwwwzwy
wzwyżwzwysz wzwyżwzwysz wzwyżwzwysz wzwyżwzwysz wzwyżwzwysz wzwyżwzwysz
dych-dych-dychać wzdywzdywzdychać dych- dych- dychać wzdywzdywzdychać
wzdre wzdra wzdry wydro wzoru wzdręga – genga wzdręga – genga
łusz-łusz-łusz wzdłusz łusz-łusz-usz wzdłusz wzdła wzdłe wzdło
wzbawzbewzby wzbawzbewzby wzbawzbewzby wzbawzbewzby wzbawzbewzby
Ze wzgórka wzleciał wzwyż.
Wzbraniał ze względu na wzburzenie.
To wzmacniacz czy wzrost?
Wrastać na wznak wzwyż
gzal gzel gzyl gzol gzul
gzal-kla gzel-kle gzyl-kli gzol-klo gzul-klu
wnu wna wne wnywnawne wno wny wno wnownywno wnewnywnu wnywnuwno
ssach ssach sach ssach sachsachsachsach sachsachsachsach
gzygli gzygli gzygli gzygli gzygli gzygli gzygli
klakk klakk klekk klekk kloak kloak klukk klukk kklikk
Źródła:
B. Toczyska: „Głośno i wyraźnie. 9 lekcji dobrego mówienia”, Gdańsk 2007
„Sarabanda w chaszczach”, Gdańsk 1997
Mariola Wrzos