PL5n s. 68

68

Propozycje scenariuszy lekcji

Materiał:

podręcznik: T. Nyczek, Tańcząc tango, s. 248

Tok lekcji:

Lekcję proponuję przeprowadzić metodą dyskusji sterowanej.

Zadajemy uczniom pytania do dyskusji:

Czym jest rodzina we współczesnym świecie?

Jaką pełni funkcję?

Jaką funkcję pełnią dziadkowie i rodzice?

Jakie wartości rodzice przekazują swoim dzieciom?

Czy w świecie współczesnym panuje kult młodości, a jeżeli tak, to jakie jest w nim miejsce ludzi starych?

Czy ludzie starzy są potrzebni?

Czy porównując model rodziny dawnej i współczesnej, zmianę ról i odwrócenie porządku, rzeczywiście możemy powiedzieć, że sztuka Mrożka jest groteską?

Czy sztuka napisana pół wieku temu nie odbija autentycznych relacji w rodzinie?

Jakie mogą być konsekwencje wychowania dzieci bez autorytetu, w relatywi-

zmie moralnym?

Jeśli przyjmiemy, że przemiany zachodzące w rodzinie wskazują na przemiany zachodzące w świecie, to jaki jest świat wokół nas? Kim jest Edek? Co symbo-lizuje? Do czego prowadzi relatywizm moralny? Skąd się biorą totalitaryzmy?

Na koniec prosimy o odpowiedź na pytanie: Czy zatem Tango Mrożka nas śmieszy?

Wnioski:

Mimo że sztuka Mrożka operuje kategorią groteski, zawiera zabawne powiedzenia i sceny, przedstawia świat relatywizmu moralnego, świat, dla którego perspektywą jest prymitywna siła Edka.

Jeśli odnajdujemy w sztuce Mrożka podobieństwa do naszego świata, jeśli zadajemy sobie podobne pytania co Artur, jeśli nie umiemy znaleźć w naszym świecie

porządku i ładu, to sztuka Mrożka przestaje nas śmieszyć. Pokazuje bowiem świat w kryzysie, otwarty dla despotów i tyranów.

Temat: Dom i antydom w powieści Michaiła Bułhakowa.

(czas realizacji – 1 lekcja)

Cele szczegółowe:

doskonalenie umiejętności interpretacji dzieła literackiego

dostrzeżenie banalności zła w powieści Michaiła Bułhakowa

Materiał:

M. Bułhakow, Mistrz i Małgorzata

podręcznik: Bułhakow, Michaił (1891–1940), s. 302

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

PL5n s. 69

Propozycje scenariuszy lekcji

69

Przygotowanie:

Przed rozpoczęciem pracy nad lekturą prosimy uczniów, by zaznaczyli w książce fragmenty, które – ich zdaniem – wiążą się z motywem domu. Prosimy również, by przygotowali krótką charakterystykę domu (czym jest dom, z czym się kojarzy, jakie obszary semantyczne obejmuje motyw domu). Dodatkowo prosimy, by odnaleźli

fragmenty, w których pojawia się zaprzeczenie domu, czyli antydom.

Tok lekcji:

1. Ustalenie definicji domu; dyskusja.

Na początku lekcji prosimy paru uczniów, by odczytali pracę domową. Wspólnie zapisujemy najważniejsze (podane przez uczniów) cechy domu, a także skojarzenia uczniów związane z prawdziwym domem. Możemy przywołać literackie obrazy

domu, np. dom w Czarnolesie, dworek z Pana Tadeusza. Dom skojarzy się uczniom prawdopodobnie z: bezpieczeństwem, intymnością, bliskością, ciepłem, rodzinną atmosferą, ciszą, książkami, własnymi meblami, obrazami, powrotami do domu, indywidualizmem itp.

2. Charakterystyka antydomu w powieści; praca w małych grupach.

Prosimy uczniów, by odszukali w powieści fragmenty, w których jest mowa o antydomu. Co w powieści Bułhakowa jest zaprzeczeniem domu? Co charakteryzuje

fałszywy dom?

Odczytujemy na przykład fragment rozdziału 4., od słów: „Poeta stropił się, ale nie na długo, nagle doszedł bowiem do przekonania, że profesor niezawodnie musi znajdować się w domu numer trzynaście, i to niewątpliwie w mieszkaniu numer czterdziestym siódmym” do słów: „Mimo woli starał się odgadnąć, kim też mógł

być ów bezczelny Kiriuszka i czy to nie do niego przypadkiem należy wstrętna uszanka” ∗ oraz dwa ostatnie akapity rozdziału 4.:

„Iwan tak właśnie zrobił, zagłębił się tajemniczą sieć arbackich zaułków [. . .].

I przez całą tę trudną drogę, nie wiedzieć czemu, niewypowiedzianie dręczyła Iwana wszechobecna orkiestra, przy akompaniamencie której ociężały bas śpiewał o swej miłości do Tatiany”.

Zaprzeczeniem domu w Mistrzu i Małgorzacie jest mieszkanie, w szczególności komunalne. Jest ono brudne, zaniedbane, hałaśliwe, pozbawione intymności

(Iwan wchodzi do obcej łazienki), pozbawione indywidualizmu – we wszystkich mieszkaniach słychać tę samą audycję radiową, lokatorzy korzystają ze wspólnej kuchni:

„Wyobrażam sobie twoją żonę przyrządzającą w rondelku we wspólnej kuchni

sandacza au naturel” (r. 5., s. 71)

i wspólnej łazienki:

„– Jak się wychodzi z klozetu, to trzeba gasić po sobie światło, tyle pani powiem, Pelagio Piotrowa – mówiła ta, przed którą stał rondel z jakąś parującą potrawą – bo jak nie, to wystąpimy, żeby panią wykwaterowali.

– A pani to też dobra! – odpowiadała druga.

∗ Wszystkie cytaty z Mistrza i Małgorzaty pochodzą z: M. Bułhakow, Mistrz i Małgorzata, Warszawa 1987.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

PL5n s. 70

70

Propozycje scenariuszy lekcji

– Obieście dobre! – powiedziała dźwięcznie Małgorzata, przesadzając parapet i wpływając do kuchni.

Obie zwaśnione odwróciły się na dźwięk głosu i zamarły z brudnymi łyżkami

w dłoniach. Małgorzata ostrożnie wsunęła między nie rękę, zakręciła kurki obu prymusów, zgasiła je” (r. 21., s. 301–302).

3. Wnioski; praca grupowa.

Prosimy uczniów, by podsumowali dotychczasowe ustalenia. Pomogą im w tym

poniższe pytania:

Co oznacza mieszkanie w powieści?

Czego symbolem się staje?

Kiedy pierwszy raz pojawia się informacja o mieszkaniu?

Uczniowie zauważą, że:

Pierwsza wzmianka na temat mieszkania pojawia się w złowieszczym momencie,

gdy na pytanie Berlioza, gdzie będzie mieszkać, Woland odpowiada: „W pana

mieszkaniu”. Mieszkanie jest synonimem czegoś mrocznego (w lokalu nr 50 dzieją się dziwne rzeczy, zamieszkują je siły nieczyste), często łączy się ze śmiercią („Przebywanie na połowie nieboszczyka jest zabronione” – z mieszkania nr 50

znikają ludzie, ginie w nim baron Megier itp.). Żądza posiadania mieszkania skłania Alojzego Mogarycza do napisania donosu itp.

4. Kim są lokatorzy moskiewskich mieszkań? Próba opisania społeczeństwa

Moskwy; praca w małych grupach.

Dzielimy klasę na grupy, które będą sporządzać charakterystyki wybranych przez siebie bohaterów powieści:

Stiopa Lichodiejew, dyrektor teatru Variétés,

Nikanor Iwanowicz Bosy, prezes spółdzielni mieszkaniowej,

Timofiej Kondratiewicz Kwaskow, sąsiad Bosego, oraz petenci starający się o przydział mieszkania po Berliozie (rozdz. Głupie dowcipy Korowiowa),

Rimski, dyrektor finansowy teatru Variétés,

Warionucha, administrator teatru Variétés,

Alojzy Mogarycz,

publiczność spektaklu z udziałem trupy Wolanda,

Maksymilian Andriejewicz Popławski, wujek Berlioza (nie mieszka w Moskwie, ale bardzo chce w niej zamieszkać),

Andrzej Fokicz Sokow, bufetowy w Variétés,

inni, np. Annuszka.

Uczniowie prezentują sylwetki bohaterów powieści i dochodzą do wniosku, że: Mieszkańcy Moskwy są zdeprawowani, chciwi, nieuczciwi. Donoszą na siebie i są wobec siebie bardzo nieżyczliwi. Kradną, kłamią, są gotowi do popełnienia wielu podłości dla własnych korzyści. Jednym z najbardziej pożądanych dóbr w Moskwie jest mieszkanie.

5. Rozmowa podsumowująca; metoda heurezy.

Na koniec odczytujemy uczniom słowa Wolanda:

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

PL5n s. 71

Propozycje scenariuszy lekcji

71

„Ludzie jak ludzie. . . w zasadzie są jacy byli, tylko problem mieszkaniowy ma na nich zgubny wpływ”

oraz końcowy fragment powieści:

„[. . .] w zwróconych ku zachodowi oknach na górnych piętrach gmachów zapalało się roztrzaskane oślepiające słońce. Oko Wolanda płonęło dokładnie tak samo jak jedno z takich okien, choć Woland siedział plecami do zachodu”,

a następnie prosimy uczniów, by podsumowali wnioski z obu lekcji. Uczniowie zauważą, że:

Demoralizacja mieszkańców Moskwy jest w powieści związana z problemem

mieszkaniowym. To miasto i jego mieszkania są szatańskie, dlatego światło

z okien moskiewskich mieszkań odbija się w oku Wolanda. W czasie swojego lotu Małgorzata wymierza karę mieszkaniu krytyka Łatuńskiego, jego samego jednak ocala przed świtą Wolanda.

Wspólne, obskurne mieszkania, brak anonimowości, podglądanie, szpiegowanie, pożądanie cudzego mieszkania, brak indywidualizmu – to wszystko tworzy obraz społeczeństwa Moskwy lat 20. Totalitaryzm, wymuszając na ludziach określony sposób zachowania, degradując ich i poniżając, zmusza do zachowań podłych

i niskich, i w tym właśnie się przejawia cała banalność zła ukazana w powieści.

3. Praca domowa.

Przeczytaj rozdział Co się zdarzyło w Gribojedowie.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

Temat: W kuźni talentów, czyli dom pracy twórczej.

(czas realizacji – 1 lekcja)

Cele szczegółowe:

doskonalenie umiejętności analizy tekstu literackiego

rozumienie, na czym polega absurdalność rzeczywistości Moskwy lat 20.

XX wieku

dostrzeganie humoru powieści Michaiła Bułhakowa

Materiał:

M. Bułhakow, Mistrz i Małgorzata

Tok lekcji:

Lekcję proponuję rozpocząć od przeczytania fragmentu z rozdziału Ostatnie przygody Korowiowa i Behemota:

„– Ba! Przecież to dom pisarzy! Wiesz, Behemocie, słyszałem o tym domu bardzo wiele dobrego, bardzo wiele pochlebnych opinii. Zwróć na ten dom uwagę, mój przyjacielu. Aż przyjemnie pomyśleć, że pod tym dachem wzbiera i dojrzewa cały ocean talentów.

– Jak ananasy w oranżeriach! – powiedział Behemot [. . .].

– Masz całkowitą rację – zgodził się ze swoim nieodłącznym koleżką Korowiow –

i słodka zgroza ściska serce, kiedy pomyślisz sobie, że w tym domu dojrzewa teraz