1
2
Profil działalności podstawowej.
PIENIĄDZ - DEFINICJA
Pieniądz – powszechnie akceptowany środek regulowania zobowiązań
3
Profil działalności podstawowej.
FORMY PIENIĄDZA
Gotówkowy
Pieniądz symboliczny – kategoria pochodna od pieniądza kruszcowego, zastępująca pieniądz kruszcowy w funkcji środka płatniczego i środka przechowywania wartości; emitent – Bank Centralny
Przykład: banknoty, bilon
Bezgotówkowy
Pieniądz depozytowy – zapisy na rachunkach bankowych (po stronie Ma), oznacza wierzytelność klienta i zobowiązanie banku do wypłaty na żądanie klienta w ustalonym terminie, pieniądza gotówkowego do wartości depozytu
Przykład – lokata bankowa, przelew wynagrodzenia, etc.
4
PIENIĄDZ.
PIENIĄDZ
Pieniądz realny – umożliwia:
Gromadzenie abstrakcyjnego bogactwa
Regulowanie zobowiązań
Dokonywanie zmiany jego postaci
Pieniądz realny
Pieniądz (realny) gotówkowy – banknoty, bilon
Pieniądz (realny) bezgotówkowy, inaczej depozytowy
Treść ekonomiczna, nie stanowi o różnicy obu rodzajów pieniądza
Zróżnicowana jest postać (wygląd) pieniądza gotówkowego i bezgotówkowego
Surogaty pieniężne
Określane są również mianem „niby-pieniądza”
Kontrahent może odmówić przyjęcia surogatów pieniężnych w celu zrealizowania zobowiązania lub odroczenia go w czasie
Przykład: czeki, weksle
5
PIENIĄDZ.
PIENIĄDZ
Pieniądz idealny
Stanowi miernik wartości (miara obrachunkowa) w gospodarce narodowej
Wartość może różnić się od cen realnych
Przybiera postać wartości pieniężnych wyobrażonych, m.in., jako:
cena dóbr i usług
należności
wycena rzeczowych składników majątku
wartości niematerialne i prawne
Spodziewana wartość wyrażona w pieniądzu może w istotny sposób („in plus” lub „in minus”) różnić się od realnych cen uzyskanych ze sprzedaży dóbr lub usług, czyli kwot pieniężnych wynikających z przeprowadzenia transakcji sprzedaży.
6
Profil działalności podstawowej.
HISTORIA
Starożytność – wymiana nadwyżek towarowych
Wykorzystanie szlachetnych kruszców
Złotnicy – kantory wymiany – bankierzy
Banki komercyjne
System Bankowy – Bank Centralny
7
Profil działalności podstawowej.
PODAŻ PIENIĄDZA
Podaż pieniądza - definicja
Wartość występujących w obiegu rodzajów pieniądza, która jest w dyspozycji przedsiębiorstw i ludności – zasób pieniądza znajdujący się w obiegu
Elementy podaży – różnice w zależności od systemu określania podaży pieniądza
Agregat pieniądza – opisuje podaż pieniądza
1
Podaż pieniądza tworzą:
Pieniądz gotówkowy
Pieniądz bezgotówkowy banków komercyjnych
8
Profil działalności podstawowej.
WIELKOŚĆ PODAŻY PIENIĄDZA
Podaż pieniądza w gospodarce winna mieć takie rozmiary, aby:
W gospodarce nie było nadmiaru pieniądza – to prowadzi do powstania zjawisk inflacyjnych
W gospodarce nie było niedoboru pieniądza – to utrudnia jej rozwój ze względu na utrudniony dostęp do przedsiębiorców i inwestorów do pieniądza, niedobór pieniądza w gospodarce powoduje, bowiem zakłócenia w dokonywanych w pieniądzu rozliczeniach, w związku z operacjami prowadzonymi przez podmioty gospodarcze
9
FUNKCJE Finansów.
PODAŻ PIENIĄDZA, a BANKI
Bank centralny
W pełni kontroluje ilość znajdujących się w obiegu banknotów i bilonu, które sam emituje.
Nie oznacza to, że panuje już nad ilością krążącego pieniądza.
Problem tkwi, bowiem w jego definicji. Tak, więc, pieniądzem jest nie tylko gotówka, czyli banknoty i monety, ale wszystko, co jest powszechnie akceptowaną zapłatą za dobra i usługi
Sytuację komplikuje istnienie banków
W Polsce istnieje gospodarka o dwustopniowym systemie bankowym. Istnieje bowiem bank centralny i banki komercyjne 10
Profil działalności podstawowej.
PODAŻ PIENIĄDZA, a BANKI
Dwa rodzaje pieniądza
Pieniądz banku centralnego, czyli gotówkowy
Pieniądz tak zwany bankowy będący pochodną pieniądza banku centralnego, gotówkowego 11
Profil działalności podstawowej.
POWIĄZANIE DEPOZYTÓW i KREDYTÓW
Mechanizm powiązania depozytów bankowych z kredytami
W czasie stabilizacji gospodarczej banki nie muszą całej zgromadzonej w postaci wkładów gotówki trzymać w skarbcu
Klienci dokonują wpłat i wypłat na przemian i wystarczy tylko stosunkowo niewielka rezerwa gotówkowa, aby zrealizować wszystkie ich dyspozycje
Resztę środków banki mogą spożytkować udzielając kredytu przedsiębiorstwom lub indywidualnym osobom, zarabiając na tej transakcji
Pożyczone sumy wracają do banków, w postaci wpłat na rachunki i mogą służyć do udzielenia kolejnej pożyczki, i tak dalej, i tak dalej 12
Profil działalności podstawowej.
GRANICA TWORZENIA KREDYTÓW
Obywatele wolą trzymać pieniądze na rachunkach bankowych ze względów bezpieczeństwa
Banki zazwyczaj starają się udzielić jak najwięcej kredytów, aby powiększyć swoje zyski w postaci odsetek od nich
Stopa rezerwy (gotówkowej) - granica tworzenia kredytów, którą banki muszą zatrzymać, aby zachować wypłacalność.
Zależność tę opisuje wzór:
D = R/r,
Gdzie:
D – wkłady na żądanie
R - wartość rezerw gotówkowych
r - stopa rezerwy (gotówkowej)
13
MNOŻNIK KREACJI PIENIĄDZA
O wielkości kreacji pieniądza bankowego przy danych zasobach gotówkowych informuje mnożnik kreacji pieniądza, będący odwrotnością stopy rezerwy (gotówkowej)
m = 1/r
Gdzie:
m – mnożnik kreacji pieniądza
r – stopa rezerwy (gotówkowej)
14
MIARY PODAŻY PIENIĄDZA
2
Narodowy Bank Polski stosuje cztery miary podaży pieniądza, określane jako elementy podaży pieniądza.
M0 – baza monetarna
M1 do M3 – agregaty pieniężne
15
Profil działalności podstawowej.
M0
M0 - baza monetarna, najwęższa koncepcja miary pieniądza, obejmująca gotówkę w obiegu, czyli:
Wartość krążącego w gospodarce pieniądza gotówkowego, wyemitowanego przez bank centralny,
Wartość rachunków:
Bieżących banków komercyjnych w banku centralnym:, (codzienne rozliczenia między bankami oraz bankami i NBP)
Rezerwy obowiązkowej.
16
M1, M2, M3
M1 - obejmuje M0 oraz depozyty płatne na żądanie złotych i walutach obcych w bankach komercyjnych osób prywatnych, podmiotów gospodarczych i niebankowych instytucji finansowych
M2 – obejmuje M1 oraz wkłady oszczędnościowe, czyli wszystkie depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat włącznie
M3 – obejmuje M2 oraz depozyty terminowe, czyli bankowe papiery dłużne o terminie zwrotu nieprzekraczającym 2 lata oraz zobowiązania banków z tytułu operacji z przyrzeczeniem odkupu, przeprowadzonych przez banki z podmiotami niebankowymi 17
Profil działalności podstawowej.
BANK CENTRALNY, a PODAŻ PIENIĄDZA
Bank centralny odpowiada za podaż pieniądza, choć nie może dokładnie kształtować jej zmian.
Bank centralny ma bezpośredni wpływ na dwa czynniki:
wielkość bazy monetarnej
stopę rezerw obowiązkowych banków komercyjnych, czyli tę część zgromadzonych przez nie wkładów, które mają obowiązek przechowywać na rachunku w banku centralnym
Oba czynniki działają w przeciwnym kierunku
18
Profil działalności podstawowej.
BANK CENTRALNY, a PODAŻ PIENIĄDZA
Narodowy Bank Polski ma również do dyspozycji instrumenty pośredniego oddziaływania na ilość pieniądza w obiegu
Przede wszystkim są to operacje otwartego rynku
Przykład.
Kupując lub sprzedając bony pieniężne w transakcjach z bankami komercyjnymi NBP zmienia stan posiadanych przez nie rezerw gotówkowych
Kupując bony pieniężne bank centralny powiększa rezerwy banków, które mogą przeznaczyć je na nowe kredyty. Odwrotna operacja zmniejsza środki będące podstawą do kreacji pieniądza bankowego
NBP, aby zapłacić za bony pieniężne, emituje pieniądze, zwiększając bazę monetarną 19
Profil działalności podstawowej.
KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Art. 227.
Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.
Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego.
Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej, na 6 lat.
Prezes Narodowego Banku Polskiego nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
20
Profil działalności podstawowej.
KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Art. 227.
W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes Narodowego Banku Polskiego jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i Senat.
Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.
Organizację i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowe zasady powoływania i odwoływania jego organów określa ustawa.
3
21
Profil działalności podstawowej.
PODSTAWOWE STOPY PROCENTOWE NBP
22
Profil działalności podstawowej.
POPYT NA PIENIĄDZ
Podaż pieniądza w warunkach gospodarki rynkowej ściśle powiązana z popytem zgłaszanym na pieniądz.
Popyt na pieniądz można zdefiniować, jako
Zapotrzebowanie podmiotów gospodarczych spoza sektora bankowego na pieniądz gotówkowy oraz bezgotówkowy, który można natychmiast zmienić na gotówkę.
Zaspokojenie popytu na pieniądz następuje przez utrzymywanie części dochodów w formie rezerw pieniężnych (gotówka, wkłady a vista), co nadaje cechę płynności części tych dochodów.
Cech ta umożliwia szybkie regulowanie zobowiązań w sposób niewymagający ponoszenia kosztów związanych z utratą oprocentowania wkładów terminowych, niekorzystną sprzedażą papierów wartościowych, zaciąganiem kredytów, etc 23
Profil działalności podstawowej.
KREACJA PIENIĄDZA
24
KREACJA PIENIĄDZA
25
KREACJA PIENIĄDZA
26
MIARY PIENIĄDZA w POLSCE w MLN ZŁ
27
Profil działalności podstawowej.
SYSTEM BANKOWY
Dwupoziomowość systemu bankowego, jest charakterystyczna dla gospodarki rynkowej 28
Profil działalności podstawowej.
BANK CENTRALNY
Nie podlega bezpośrednio decyzjom parlamentu,
Nie podlega bezpośrednio decyzjom rządu.
Działa na zasadzie non profit, dysponuje funduszami własnym
Ma konstytucyjne prawo kształtowania i realizowania polityki pieniężnej
Nie jest zorientowany na maksymalizację wyników finansowych
Jest to instytucja zwierzchnia w stosunku do pozostałych banków
29
Profil działalności podstawowej.
FUNKCJE NBP
Kształtowanie i realizacja polityki pieniężnej - dążenie do dostosowania ilości pieniądza w obiegu do potrzeb w zakresie obiegu dochodowego i transakcyjnego; ustabilizowanie inflacji na niskim poziomie - cel inflacyjny, corocznie formułowany się nie powinien być przekroczony,
Wyłączne prawo do tworzenia (emisji) pieniądza gotówkowego:
Bank banków:
organizacja rozliczeń pieniężnych z bankami (utrzymanie rezerw obowiązkowych banków komercyjnych)
refinansowanie banków komercyjnych – wpływ na płynność i wielkość akcji kredytowej
Bank Państwa – obsługa budżetu:
Prowadzenie rachunku budżetu Państwa i instytucji centralnych
Przeprowadzanie operacji finansowych w kraju i za granicą w imieniu rządu
Nadzór nad transakcjami kredytowymi za granicą (zaciąganie i spłacanie)
Centralna instytucja dewizowa – gromadzenie złota i dewiz, zapewnienie bezpieczeństwa dewizowego
Nadzór bankowy – zapewnienie bezpieczeństwa środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów na rachunkach bankowych i zgodności działalności banków z aktami prawnymi dot. systemu bankowego. Sprawuje Komisja Nadzoru Bankowego – organ wykonawczy Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego.
30
Profil działalności podstawowej.
POLITYKA PIENIĘŻNA
Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen
Stabilność cen jest niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego
Instrumenty kształtowania polityki pieniężnej przez NBP
4
Operacje otwartego rynku
Rezerwa obowiązkowa
Operacje kredytowo-depozytowe
31
Profil działalności podstawowej.
OPERACJE OTWARTEGO RYNKU
Operacje otwartego rynku - transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi:
obejmują warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego
równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym, dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym
przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (14-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej 32
Profil działalności podstawowej.
REZERWA OBOWIĄZKOWA
Rezerwa obowiązkowa – Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej, ma ona na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym i służy ograniczaniu nadpłynności banków:
rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata
rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP
wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej:
od 31 października 2003 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5% dla wszystkich rodzajów depozytów;
od 30 września 2003 r. wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. EURO
środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane
33
OPERACJE KREDYTOWO-DEPOZYTOWE
Operacje kredytowo-depozytowe - w przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 14-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy:
kredyt lombardowy oraz
lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia)
34
INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ – KOMENTARZ
Polityka stopy procentowej NBP – warunek ustalenia urzędowo stopy % przez RPP, to stopa realna, tzn. wyższa o kilka punktów procentowych od prognozowanej inflacji. Obniżka inflacji powoduje obniżenie oprocentowania kredytów NBP.
Kredyt lombardowy – udzielany przez NBP bankom komercyjnym na jeden dzień, pod zastaw papierów wartościowych. Stopa % ustalona przez RPP. Zastawem są skarbowe papiery wartościowe. Wysokość kredytu nie może być większa niż 80% ich wartości nominalnej papierów.
Kredyt redyskontowy – udzielany przez NBP bankom komercyjnym, które dążąc do zwiększenia swojej płynności przedstawiają zdyskontowane u siebie weksle do redyskonta w tym banku. Zwiększenie tej stopy powoduje zmniejszenie kreacji pieniądza przez banki komercyjne.
35
INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ – KOMENTARZ
W Polsce oprocentowanie kredytu lombardowego i redyskontowego jest czynnikiem psychologicznym, nie ekonomicznym, ponieważ na ogół banki mają nadpłynność i nie muszą korzystać z dofinansowania kredytami banku centralnego. Zmiana oprocentowania, to sygnał dla banków, które z opóźnieniem dostosowują swoje oprocentowanie do oprocentowania kredytu banku centralnego.
Stopa referencyjna – ustalana przez RPP - najistotniejsze znaczenie – stopa rentowności bonów pieniężnych NBP. Bony te kupowane są przez banki mające nadmiar pieniądza. Niska stopa pobudza popyt na kredyt, wysoka ma znaczenie dla napływu kapitału spekulacyjnego z zagranicy.
Rezerwa obowiązkowa – instrument zapożyczony z USA – obowiązek utrzymywania na rachunkach w NBP rezerwy obowiązkowej wyrażonej w złotych. Ma na celu ograniczenie podaży pieniądza oraz zapobieganie występowania niewypłacalności banków komercyjnych i braku ich płynności. Może być też wykorzystywana do zwiększania podaży pieniądza przez obniżenie stopy.
36
OPERACJE BANKOWE – czynne
• Operacje bankowe aktywne (czynne) – zasilenie podmiotów w pieniądz
• Kredyty obrotowe
• Kredyty inwestycyjne
• Kredyt dyskontowy (dyskonto weksla)
• Kredyt akceptacyjny
• Kredyt lombardowy
• Kredyt hipoteczny
• (Leasing)
• Kredyt komercyjny
• Gwarancja bankowa
• (Faktoring)
37
OPERACJE BANKOWE – bierne
5
• Operacje bankowe pasywne (bierne) – gromadzenie środków pieniężnych w banku w celu prowadzenia operacji aktywnych
• Przyjmowanie depozytów a vista
• Przyjmowanie depozytów terminowych
• Emisja własnych papierów wartościowych
38
OPERACJE BANKOWE – usługowe
• Operacje bankowe usługowe (pośredniczące) – wykonywanie czynności zleconych przez klienta i na jego ryzyko
• Otwieranie rachunków bankowych
• Prowadzenie rachunków bankowych
• Inne czynności zlecone przez klientów
39
WEKSEL
Papier wartościowy, potwierdzający istnienie zobowiązania pieniężnego osoby lub osób, które go podpisały,
Papier wartościowy o określonej przez Prawo Wekslowe formie, charakteryzujący się tym, że złożenie na nim podpisu stanowi postawę i przyczynę zobowiązania wekslowego podpisującego.
Osobą uprawnioną do realizacji praw majątkowych wskazanych na wekslu jest prawny posiadacz weksla.
Istota weksla polega na tym, że wystawca (emitent), zobowiązuje się do zapłaty danej osobie (remitentowi) konkretnej kwoty w określonym miejscu i czasie. Posiadacz może przenosić prawa wynikające z weksla na inne osoby. Wykorzystanie weksli reguluje Prawo wekslowe.
Ustawa z 28 kwietnia 1936 roku.
40
WEKSEL
Weksel spełnia m.in. funkcję płatniczą, jako tzw. surogat pieniądza, co polega na tym, że płatnik albo ze względów ekonomicznych (brak środków pieniężnych) lub ze względów technicznych (bezpieczeństwo transakcji) wykorzystuje weksel do regulowania zobowiązań, zgodnie z transakcją
Między terminem wystawienia weksla, a terminem jego realizacji występuje różnica, co oznacza, że weksel stanowi formę kredytu handlowego (kupieckiego)
Weksel stanowi również zabezpieczenie transakcji – funkcja gwarancyjna. Istnieje możliwość przedstawienia weksla do wykupu (dyskonta) przez bank przed terminem płatności – funkcja refinansowa
41
WEKSEL TRASOWANY
Miejsce wystawienia
Data wystawienia
Suma wekslowa
Oznaczenie terminu płatności
Bezwarunkowe polecenie zapłaty sumy wekslowej
Oznaczenie rodzaju weksla (np. trasowany)
Nazwa „weksel” w samym tekście dokumentu
Nazwa osoby, na której rzecz lub zlecenie zapłata ma być dokonana (remitenta)
Suma wekslowa słownie
Nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata)
Osoba trzecia, u której weksel jest płatny (domicylant)
Miejsce płatności weksla
Podpis wystawcy weksla trasowanego (trasanta)
42
WEKSEL - DYSKONTO
Odsetki z tytułu dyskonta weksla obliczane są według wzoru:
d * t S
Ods. = ---------- * -------
365 100
Ods.– suma potrąconych odsetek dyskontowych
d – stopa dyskonta
t – liczba dni od dnia przyjęcia weksla do dnia jego płatności
S – suma wekslowa
365 – zaokrąglona liczba dni w roku
6