Zarządzenie wiedzą - materiały do ćwiczeń
Zagadnienia związane z zarządzaniem wiedzą
I. Organizacja ucząca się
Wg Senge  organizacja, która ciągle rozszerza swoje mo\
liwości kreowania własnej przyszłości, a nauka technik
adaptacji jest związana z uczeniem się rozszerzającym mo\
liwości twórcze.
Omawiając organizację uczącą się nale\
y zwrócić uwagę na jej dwa elementy:
1) elastyczność  ciągła adaptacja i dostosowywanie się do otoczenia,
2) uczenie się  przepływ wiedzy pomiędzy pracownikami i zespołami pracowników.
II. Ró\
ne ujęcia definicja zarządzania wiedzą.
Zarządzanie wiedzą wg Probsta, Rauba, Romhardta  to zintegrowany zestaw działań, którego celem
jest odpowiednie kształtowanie zasobów wiedzy.
Zarządzanie wiedzą wg PricewaterhouseCoopores  sztuka przetwarzania informacji i innych aktywów
intelektualnych w trwałą wartość dla klientów i pracowników organizacji.
Zarządzanie wiedzą wg Ernst i Young  system zaprojektowany, aby pomóc przedsiębiorstwom w
zdobywaniu, analizowaniu, wykorzystywaniu wiedzy, w celu podejmowania szybszych, mądrzejszych i lepszych
decyzji, dzięki czemu mogą one osiągnąć przewag konkurencyjną.
Zarządzanie wiedzą wg Arthur Andersen  proces identyfikowania, zdobywania i wykorzystywania wiedzy
mający na celu poprawę pozycji konkurencyjnej organizacji.
III. Cele zarządzania wiedzą  trzy poziomy zarządzania wiedzą:
1) normatywny (zało\
enia)  najwy\
szy poziom, formułowane są zało\
enia dotyczące ogólnej polityki
zarządzania wiedzą; polityka firmy, misja, wizja, kultura organizacyjna w aspekcie zasobów wiedzy,
2) strategiczny (plany)  poziom pośredni, tworzone są plany długoterminowych działań,
3) operacyjny (zadania)  pojawiają się konkretne działania.
Modele zarządzania wiedzą
1. Japoński model zarządzania wiedzą
Model japoński zarządzania wiedzą jest efektem badań dwóch Japończyków: Nonaki i Takeuchiego, którzy na początku
lat 90. opracowali model "spirali wiedzy". Zarządzanie wiedzą na zasadzie "spirali" to powtarzający się cykl czterech
procesów konwersji wiedzy.
Profesor Nonaka za Michaelem Polanyiem postuluje występowanie wiedzy w dwóch postaciach: ukrytej (tacit) i jawnej,
dostępnej (explicit). Istotę tej pierwszej dobrze określa zdanie:  Wiemy więcej ni\
potrafimy powiedzieć . Druga, to wiedza
skodyfikowana, zapisana w formalnym i usystematyzowanym języku1.
Zgodnie z tym modelem wiedza powstaje przez interakcje wiedzy ukrytej i wiedzy dostępnej. Te interakcję
nazywany mianem konwersji wiedzy. Jest ona procesem społecznym zachodzącym między ró\
nymi osobami, a nie we
wnętrzu jednostki2.
Przy czym konwersja tej wiedzy odbywa się na cztery następujące sposoby3:
1
Gazeta IT.
2
Nonaka, Takeusci, Kreowanie wiedzy w organizacji.
3
Jerzy Baruk, Zarządzanie wiedzą i innowacjami, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2006.
strona 1 z 6
Zarządzenie wiedzą - materiały do ćwiczeń
1. Od wiedzy ukrytej do wiedzy ukrytej  socjalizacja (codzienne kole\
eństwo)  jest to proces dzielenia się
doświadczeniem, czyli tworzeniem wiedzy ukrytej w postaci modeli mentalnych i umiejętności technicznych. Pracownik
zdobywa więc wiedzę ukrytą bezpośrednio od innych bez wykorzystywania języka. Socjalizacja dokonuje się
poprzez przebywanie ludzi w grupie. Zdobywanie wiedzy odbywa się przez obserwację, naśladowanie,
ćwiczenie, myślenie grupowe. Ta wiedza osadza się w jednostkach.
2. Od wiedzy ukrytej do dostępnej  eksternalizacja (formalizacja zasobu wiedzy)  jest procesem tworzenia
wiedzy, w którym wiedza ukryta zostaje udostępniona (wyra\
ona) w postaci określonych metafor, analogii,
pojęć, hipotez bądz
modeli. Pracownik, jednostka artykułuje swoje poglądy, u\
ywa obrazów, metafor, dz
więków. W tym
procesie powstaje wiedza konceptualna  wiedza wyartykułowana. Np. osoba, która przez jakiś czas robiła coś  z
głowy teraz to zapisał jako np. instrukcja postępowania.
3. Od wiedzy dostępnej do dostępnej  kombinacja (łączenie istniejących teorii)  jest to proces konwersji wiedzy
drogą łączenia ró\
nych składników wiedzy dostępnej. Pracownicy dzielą się wiedzą za pośrednictwem
dokumentów, spotkań, rozmów telefonicznych lub sieci komputerowych. Generalnie jest to proces
porządkowania i włączania koncepcji do określonego systemu wiedzy. W procesie kombinacji bierze się pod uwagę koszty,
dane rynkowe, strategie, wymagania techniczne, poglądy dostawców i klientów. Wiedza ma charakter wiedzy
usystematyzowanej. Np. dopisanie do przepisu ciasta jakiegoś nowego składnika.
4. Od wiedzy dostępnej do ukrytej  internalizacja (przeniesienie teorii do praktyki)  to proces włączenia wiedzy
dostępnej w sferę wiedzy ukrytej . Mo\
na więc mówić o uczeniu się poprzez działanie. Proces, w wyniku którego
wiedza formalna wprowadzana jest do praktyki. Następuje połączenie nowo wytworzonej wiedzy z istniejącymi
procesami wytwarzania: marketingu, kontrolingu, sprzeda\
y. Powstaje nowa wiedza indywidualna pracowników.
Niezbędne jest uosobienie wiedzy. Wiedza ma charakter wiedzy operacyjnej.
Japońscy naukowcy uwa\
ają, \
e konwersja wiedzy zachodzi ciągle.
W roku 1998 Nonaka i Konno wprowadzili koncepcję Ba (odpowiednik miejsca)  są to przestrzenie, w których
zachodzi dynamiczna wymiana wiedzy i w których zachodzą procesy konwersji wiedzy wymienione wy\
ej. BA 
Kontekst tworzenia wiedzy. Cztery Ba zdefiniowane przez Nonaka to:
1. Ba inicjujące, pierwotna ba (socjalizacja)  miejsca, gdzie jednostki dzielą się wiedzą ukrytą, swoimi emocjami,
uczuciami, modelami, doświadczeniami. Aby zaistniał taki proces musi być miła atmosfera, zaufanie, rozluz
nienie.
2. Ba dialogowe (eksternalizacja) - przestrzeń, w której dochodzi do zamiany wiedzy ukrytej w jawną, kluczowe są tutaj
dialogi i metafory; muszą być stworzone warunki do dialogu ale tak\
e do refleksji  dialog umo\
liwiający ocenę wiedzy.
3. Ba systematyzujące, cyber Ba (kombinacja) wirtualna przestrzeń interakcji  słu\
y kombinacji nowej i ju\
istniejącej
wiedzy jawnej w organizacji, określona jest przez interakcję kolektywną i media wirtualne. Stanowi podstawę kombinacji
wiedzy, która mo\
e być łatwo transferowalna do du\
ej liczby ludzi. Podstawą tego  Ba jest technologia informatyczna, sieci on-
line, dokumenty, banki danych, które tworzą współpracujące wirtualne otoczenie.
4. Ba ćwiczące - wspomaga internalizację, uczenie się. Tworzy kontekst do internalizacji jednostki, uosabiają wiedzę
jawną komunikowaną przez media w postaci pisemnej lub w postaci programu w wiedzę ukrytą.
W wyniku tworzenia nowej wiedzy powstają aktywa wiedzy, które obejmują cztery grupy wiedzy:
1. Wiedza doświadczalna  wiedza cicha budowana przez wspólne dzielenie się doświadczeniami członków organizacji,
klientów, dostawców. Obejmuje ona: umiejętności, know  how, wiedzę emocjonalną, , cielesną (gesty, ekspresja twarzy),
wiedzę energetyczną, wiedzę rytmiczną czyli improwizację.
2. Wiedza konceptualna  aktywa artykułujące się poprzez obrazy, symbole, język, tworzące produkt, projekt, znak firmowy.
3. Wiedza syntetyczna  wiedza jawna, łatwa do transferowania w postaci dokumentów, bazy danych, specyfikacji,
patentów.
4. Wiedza rutynowa  to wiedza cicha osadzona w praktyce działania organizacji.
strona 2 z 6
Zarządzenie wiedzą - materiały do ćwiczeń
2. Model zasobowy
Model zasobowy zarządzania wiedzą powstał w pierwszej połowie lat 90. jako rezultat badań nad innowacyjnością
przedsiębiorstw przemysłowych. Opiera się on przede wszystkim na koncepcjach D. Leonard-Barton z Harvard Business
School i jej modelu "z
ródeł wiedzy" (wellsprings of knowledge) opartego na koncepcji kluczowych kompetencji i kluczowych
umiejętności.
Model zasobowy zarządzania wiedzą bazuje na rozwijanym od dawna w ramach zarządzania strategicznego podejściu
zasobowym. Traktuje ono wiedzę jako najwa\
niejszy zasób firmy (jest podstawowym zasobem strategicznym).
Zasób \
eby był strategiczny musi posiadać:
1) wartość,
2) rzadkość,
3) limitowalność,
4) zorganizowanie.
Zgodnie z nim z
ródłem wiedzy mo\
e być samo przedsiębiorstwo lub jego otoczenie. Warunkiem efektywnego zarządzania
wiedzą jest współdziałanie wzajemnie powiązanych pięciu elementów:
1) importowania wiedzy z otoczenia,
2) implementacji4 i integracji nowych narzędzi i technologii,
3) eksperymentowania,
4) wspólnego rozwiązywania problemów,
5) kluczowych umiejętności, na które składają się: systemy fizyczne i techniczne, systemy zarządzania, wiedza i umiejętności
pracowników, normy i wartości.
Model zasobowy zarządzania wiedzą dotyczy zarówno teraz
niejszości, jak i przyszłości oraz wnętrza przedsiębiorstwa i jego
otoczenia.
Kluczowe umiejętności to element, który integruje pozostałe, bo to wiedza umiejętności i doświadczenia.
Rys. 1. "y
ródła wiedzy" w modelu zasobowym
y
ródło: D. Leonard-Barton, Wellsprings of Knowledge. Building and Sustaining the Sources of Innovaion, Harvard Business School Press, Boston
1995.
4
Wdro\
enie, wprowadzenie w \
ycie. Praktyczna realizacja zadania przy zastosowaniu konkretnych narzędzi i
rozwiązań technicznych. W szczególności: stworzenie programu komputerowego realizującego postawione zadanie.
strona 3 z 6
Zarządzenie wiedzą - materiały do ćwiczeń
3. Model procesowy zarządzania widzą
Model procesowy wg Probsta, Raumhardta, Rauba
Zarządzanie wiedzą to zintegrowany zestaw działań, którego celem jest odpowiednie kształtowanie zasobów wiedzy.
Wyró\
nili oni kluczowe procesy zarządzania wiedzą:
1. Lokalizowanie wiedzy  wiedza znajduje się w ró\
nych miejscach, np. w ró\
nych działach, ale często firma nie potrafi
wskazać, gdzie taka wiedza się znajduje. Aby wskazać gdzie wiedza się znajduje stosuje się mapy z
ródeł wiedzy, bazy
danych o klientach i pracowników. Lokalizowanie wiedzy zewnętrznej odbywa się na drodze opisu i analizy otoczenia firmy
w zakresie dotyczącym wiedzy.
2. Pozyskiwanie wiedzy - wiedzę mo\
na pozyskiwać od pracowników oraz ze z
ródeł zewnętrznych.
3. Rozwijanie wiedzy  jest procesem uzupełniającym pozyskiwanie wiedzy z zewnątrz. Zdobywanie nowych umiejętności,
tworzenie nowych produktów, prowadzenie badań.
4. Dzielenie się wiedzą i rozpowszechnianie jej  są to procesy, dzięki którym pojedyncze wyizolowane informacje lub
umiejętności przekształcone są w zasoby wiedzy słu\
ące całej organizacji.
5. Wykorzystanie wiedzy.
6. Zachowywanie wiedzy  zabezpieczanie wiedzy przed jej utratą np. gdy pracownicy odchodzą.
4. Modele zarządzania wiedzą chronioną5
Rodzaje wiedzy chronionej
Wiedza chroniona w przedsiębiorstwie obejmuje:
1. wiedza jawna chroniona,
2. wiedza utajona
3. kompilacja wiedzy jawnej chronionej i utajonej.
Rys. 2. Rodzaje wiedzy chronionej
y
ródło: Wiesław Kotarba (red)., Ochrona wiedzy, a kapitał intelektualny organizacji, PWE, Warszawa 2006.
5
Red. Naukowa Wiesław Kotarba, Ochrona wiedzy, a kapitał intelektualny organizacji, PWE, Warszawa 2006.
strona 4 z 6
Zarządzenie wiedzą - materiały do ćwiczeń
Wiedza jawna chroniona  to wiedza, która jest wprawdzie ujawniana i to do powszechnej wiadomości, lecz podlega
ochronie prawnej na rzecz określonego podmiotu (jej właściciela), przez określony czas i na określonym terytorium. Jest ona w
czasie ochrony dostępna dla innych podmiotów wyłącznie w sensie mo\
liwości zapoznania się z jej treścią, natomiast nie jest
dostępna w sensie mo\
liwości zarobkowego korzystania z niej. Korzystanie z tej wiedzy wymaga zgody jej właściciela.
Wiedza jawnie chroniona jest często ściśle powiązana z wiedzą poufną (utajoną). Np. rozwiązaniu w postaci chronionego
patentem wynalazku towarzyszy zwykle know-how.
Przyjmując za kryterium podziału wiedzy jawnej chronionej jej przedmiot, mo\
na tę wiedzę podzielić na 3 podstawowe grupy:
1) rozwiązania  wynalazki, wzory (u\
ytkowe i przemysłowe), topografie układów scalonych, nowe odmiany roślin i projekty
racjonalizatorskie,
2) oznaczenia  nazwy handlowe (oznaczenia podmiotów gospodarczych), oznaczenia towarów i usług  znaki towarowe i
usługowe oraz oznaczenia geograficzne,
3) utwory - opracowania wyników prac badawczych, . opracowania naukowe, działa artystyczne, ale tak\
e programy
komputerowe.
Wiedza utajona  to wiedza stanowiąca nieujawnione do wiadomości publicznej informacje. Wiedzę tę mo\
na podzielić na
wewnętrzną i ogólną.
Na wiedzę wewnętrzną składają się: know how oraz tajemnice słu\
bowe. Treścią tej wiedzy są głównie informacje
techniczne, technologiczne, handlowe, marketingowe i organizacyjne przedsiębiorstwa.
Wiedza ta to informacje, co do których podjęto w organizacji niezbędne działania w celu zachowania jej poufności. Gospodarcze
wykorzystanie wiedzy utajonej wewnętrznej jest mo\
liwe tylko za zgodą jej posiadacza (właściciela) wg ustanowionych przez
niego zasad.
Wiedza ogólna utajona , to wiedza chroniona dyrektywnie (na zasadach obowiązujących ogólnie). Chodzi o ochronę danych
osobowych i ochronę tajemnic państwowych (informacji niejawnych).
Odmianą wiedzy utajonej jest wiedza ukryta. Mo\
na ją nazwa wiedzą osobistą. Jest to wiedza nie uświadamiana, wynikająca z
intuicji, przekonań, doświadczeń danej osoby.
Model zarządzania wiedzą chronioną:
Zarządzanie wiedzą chronioną mo\
na przedstawić jako podporządkowane strategiom danej organizacji, uporządkowane
systemowo, zespoły działań zorientowanych na:
1. identyfikację wiedzy podlegającej ochronie i/lub mogącej podlegać ochronie,
2. ocenę zdolności ochronnej wiedzy przeznaczonej do ochrony,
3. ocenę celowości ochrony,
4. uzyskanie ochrony,
5. korzystanie z systemów ochrony wiedzy,
6. ocenę wykorzystania wiedzy chronionej i informacji o ochronie wiedzy,
7. kreowanie wiedzy z wykorzystaniem informacji o ochronie wiedzy.
strona 5 z 6
Zarządzenie wiedzą - materiały do ćwiczeń
Uproszczony model zarządzenia wiedzą chronioną
Elementy przedstawionego wy\
ej modelu modna odpowiednio scalić.
1. Identyfikacja wiedzy  identyfikacja wiedzy aktualnie chronionej i wiedzy, która powinna podlegać ochronie.
2. Badanie zdolności ochronnej  przeprowadzanie oceny zdolności ochronnej (sprawdzenie istnienia przesłanek ochrony
dla poszczególnych kategorii wiedzy).
3. Pozyskiwanie wiedzy chronionej  przygotowanie zgłoszeń do ochrony i przeprowadzenie procedur uzyskiwania
ochrony w trybie rejestracji; ustalenie zasad zachowania poufności (tajności) wiedzy oraz kreowanie wiedzy.
4. Korzystanie z ochrony wiedzy  korzystanie z monopolu na wiedzę chronioną oraz korzystanie z systemów ochrony
wiedzy, w tym w zakresie informacji o ochronie wiedzy,
5. Ocena- ocena przydatności wiedzy aktualnie chronionej, ocena celowości utrzymania wiedzy w ochronie, ocena celowości
uzyskania ochrony dla wiedzy mogącej potencjalnie podlegać ochronie.
Rys. 3. Uproszczony model zarządzania wiedzą chronioną
y
ródło: Wiesław Kotarba (red)., Ochrona wiedzy, a kapitał intelektualny organizacji, PWE, Warszawa 2006.
strona 6 z 6