S T A N O W I S K O Z E S P O ¸ U E K S P E R T Ó W P T G
Ginekol Pol. 2012, 83, 871-876
Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego
Towarzystwa Ginekologicznego dotyczÄ…ce
diagnostyki i metod leczenia endometriozy
The statement of Polish Society s Experts Group concerning diagnostics
and methods of endometriosis treatment
Członkowie zespołu:
prof. dr hab. n med. Antoni Basta
dr n. med. Aleksandra Brucka
dr n. med. Jarosław Górski
prof. dr hab. n. med. Jan Kotarski
dr n. med. Bartosz Kulig
prof. dr hab. n. med. Przemysław Oszukowski
prof. dr hab. n. med. Ryszard Poręba
prof. dr hab. n. med. Stanisław Radowicki
prof. dr hab. n. med. Jerzy Radwan
prof. dr hab. n. med. Jerzy Sikora
prof. dr hab. n. med. Andrzej Skręt
prof. dr hab. n. med. Jana Skrzypczak
prof. dr hab. n med. Krzysztof Szyłło
Abstract
Endometriosis is defined by endometrial glands and stroma outside of the endometrial cavity. Three types of en-
dometriosis have been described: peritoneal endometriosis, ovarian endometriosis and deep infiltrating endome-
triosis.
Endometriosis afflicts 6-15% of women population. It occurs mainly in the group of women in reproductive age,
but also in the group of minors and approximately 3% of women after menopause. Within the group of women
suffering from infertility, the frequency of endometriosis increased to 35-50% of cases.
Endometriosis is associated with pain symptoms which can bear the character of pain occurring periodically
and altering into constant pain, dysmenorrhea, dyspareunia, dysuria and dyschezia. The correlation between the
stage of endometriosis and intensity of pain symptoms not always has to be proportionate.
Laparoscopy can be perceived as a standard procedure in endometriosis diagnostics as it allows simultaneous
treatment. Profound interview as well as visual diagnostics (USG, MRI) should precede laparoscopy.
Treatment of endometriosis can be divided into pharmacological and surgical treatment, which can be invasive
or non-invasive. The type of treatment depends on patient s age and her procreation plans, occurring ailments and
endometriosis type. Important role is played by adjuvant treatment such as appropriate diet and lifestyle. Treatment
of advanced endometriosis should be conducted in reference centres that are appointed with adequate equipment
and have the possibility of interdisciplinary treatment.
© Pol s ki e Towar zys t wo Gi nekol ogi czne
Nr 11/2012
871
S T A N O W I S K O Z E S P O ¸ U E K S P E R T Ó W P T G
Ginekol Pol. 2012, 83, 871-876
Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące diagnostyki i metod leczenia endometriozy.
Presented standards can digest and outline the order of proceedings both in diagnostics and endometriosis
treatment. The research group believes that the above compilation will facilitate undertaking appropriate decision in
diagnosis and treatment of the disease, which will subsequently contribute to therapeutic success.
Wprowadzenie 1. Endometrioza  diagnostyka
Endometrioza jest definiowana jako występowanie bło- Obraz kliniczny endometriozy
ny śluzowej trzonu macicy poza jej naturalnym umiejsco-  diagnostyka etapowa
wieniem [1,2]. Opisano trzy typy endometriozy: otrzewno-
Skuteczność leczenia endometriozy zależy od precyzyj-
wą, jajnikową i postać głęboko naciekającą [3].
nego określenia jej typu, stopnia nasilenia oraz oczekiwań pa-
Endometrioza dotyczy 6-15% ogólnej populacji kobiet, cjentki zależnych od jej wieku i planów macierzyńskich [6]. Po-
występuje głównie u kobiet w wieku rozrodczym, jak rów- stępowanie diagnostyczne składa się z trzech następujących
nież u młodocianych i u 3% kobiet po menopauzie [4, 5]. etapów.
U kobiet cierpiących z powodu niepłodności, częstość wy-
Zbieranie wywiadu
stępowania endometriozy wzrasta do 35-50% przypadków.
Podstawowym objawem endometriozy jest ból. Pacjentki
Endometrioza jest związana z objawami bólowymi
najczęściej zgłaszają występowanie: bolesnych i/lub obfitych
o charakterze: bólu występującego okresowo przechodzą-
miesiÄ…czek, dyspareunii, dyzurii, bolesnej defekacji, dolegli-
cego w ból ciągły, bolesnych miesiączek, bolesnego współ-
wości bólowych w okolicy krzyżowej, dyskomfortu czy pobo-
życia, bolesnego oddawania moczu czy stolca.
lewania brzucha, wzdęć, biegunek czy trwającego co najmniej
Związek pomiędzy stopniem zaawansowania choroby
6 miesięcy przewlekłego bólu brzucha: niezależnego od fazy
a nasileniem występowania dolegliwości, nie zawsze musi
cyklu miesiÄ…czkowego [4, 7, 8, 9].
być proporcjonalny.  Złotym standardem w diagnostyce
Mniej typowymi dolegliwościami są: nawracający cyklicz-
endometriozy jest laparoskopia, która umożliwia jednocza-
nie ból kończyny dolnej o charakterze rwy kulszowej, cykliczne
sowe leczenie. Powinna ona być poprzedzona dokładnym
krwawienie z odbytnicy lub dróg moczowych.
zebraniem wywiadu, diagnostykÄ… obrazowÄ…  USG, MRI.
Pacjentki chorujące na endometriozę mogą uskarżać się
Leczenie endometriozy możemy podzielić na farma-
na: dysfunkcję dolnego odcinka układu pokarmowego (wzdę-
kologiczne i chirurgiczne, które może mieć charakter 
cia, biegunka, naprzemienne biegunki i zaparcia głównie wystę-
oszczędzający bądz
radykalny. Rodzaj zastosowanego le-
pujące tuż przed i w trakcie miesiączki) oraz zaburzenia czyn-
czenia zależy od: wieku pacjentki i jej chęci prokreacyjnych,
ności układu moczowego (objawy dyzuryczne, incydenty parć
występujących dolegliwości, postaci endometriozy. Ważną
naglących czy częstomocz). Często przebieg endometriozy
rolę odgrywa leczenie uzupełniające: właściwa dieta i tryb
jest asymptomatyczny, a choroba jest rozpoznawana przypad-
życia. Leczenie endometriozy zaawansowanej powinno być
kowo np. podczas różnych zabiegów operacyjnych. Czasami
przeprowadzane w ośrodkach referencyjnych, wyposażo-
jedynym objawem jest zmniejszona płodność pacjentki.
nych w odpowiedni sprzęt z możliwością leczenia interdy-
Pojawienie się bolesnych miesiączek powinno nasunąć
scyplinarnego.
podejrzenie endometriozy szczególnie jeśli nigdy wcześniej pa-
Przedstawione standardy systematyzujÄ… oraz wyzna-
cjentka nie skarżyła się na podobne dolegliwości [6].
czają kolejność postępowania zarówno w diagnostyce oraz
leczeniu endometriozy. Zespół ma nadzieję, że opracowa-
Badanie przedmiotowe
nie w znacznym stopniu ułatwi podejmowanie właściwych
Badanie ginekologiczne powinno określić pozycję, wiel-
decyzji w rozpoznawaniu i leczeniu choroby, co przyczyni
kość oraz ruchomość macicy. Badanie przez pochwę jak i przez
się do sukcesów terapeutycznych.
odbytnicę pomaga w ocenie więzadeł krzyżowo-macicznych
i przegrody odbytniczo-pochwowej, miejsc występowania guz-
ków endometriozy głęboko naciekającej. Badanie palpacyjne
okolic przydatków może ujawnić występowanie oporów patolo-
gicznych  torbieli endometrialnych.
Przeprowadzenie badania ginekologicznego w trakcie mie-
siączkowania zwiększa prawdopodobieństwo znalezienia og-
nisk endometriozy głęboko naciekającej.
© Pol s ki e Towar zys t wo Gi nekol ogi czne
Nr 11/2012
872
S T A N O W I S K O Z E S P O ¸ U E K S P E R T Ó W P T G
Ginekol Pol. 2012, 83, 871-876
Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące diagnostyki i metod leczenia endometriozy.
PrzewagÄ… rezonansu magnetycznego nad innymi metoda-
Endometrioza głęboko naciekająca
mi obrazowania w diagnozowaniu endometriozy głęboko nacie-
Badanie kliniczne wymaga dokładności, gdyż subtelne
kającej jest możliwość jednoczesnej dokładnej oceny przednich
zmiany w ścianie pochwy podczas rutynowego wziernikowania
i tylnych okolic miednicy [15, 16]. Dzięki użyciu tego narzędzia
czy badania palpacyjnego bardzo łatwo można przeoczyć. Tak-
można ustalić mapę wszystkich występujących ognisk DIE.
że drobne guzki endometrialne zlokalizowane w przegrodzie
Badanie kontrastowe jelita grubego metodą podwójnego
odbytniczo-pochwowej czy więzadłach krzyżowo-macicznych
kontrastu pozwala uwidocznić zmiany chorobowe obejmujące
przy zbyt pośpiesznym badaniu ginekologicznym łatwo po-
przednią ścianę jelita grubego oraz zaburzenia architektoniki
minąć. Podczas badania przy użyciu wziernika poszukujemy
okolicznych tkanek. W przypadkach zajęcia bocznych okolic
przede wszystkim zmian patognomonicznych dla endometrio-
miednicy mniejszej w przebiegu DIE u pacjentki należy zawsze
zy, którymi są ogniska zasinienia zlokalizowane w 1/3 górnej
wykonać badanie urograficzne [18]. Przy podejrzeniu istnienia
tylnej ściany pochwy [6].
ognisk endometriozy w pęcherzu moczowym, powinna być wy-
W badaniu palpacyjnym ścian pochwy najczęściej wy-
konana cystoskopia [17].
czuwamy zmiany guzkowate, bolesny naciek w więzadłach
krzyżowo-macicznych, w zachyłku pęcherzowo macicznym lub
Laparoskopia  narzędzie diagnostyczne
zatoce Douglasa. Znalezienie tych zmian nie jest konieczne do
i diagnostyczno-lecznicze
postawienia pełnego rozpoznania głęboko naciekającej endoo-
Laparoskopia jest obecnie złotym standardem w diagno-
metriozy (DIE  Deep Infiltrating Endometriosis) [10, 11].
styce endometriozy. Jedynym odstępstwem od tej reguły jest
stwierdzenie obecności ognisk endometriozy uwidocznionych
Torbiele endometrialne
podczas wziernikowania pochwy. Autorzy zalecajÄ… wykona-
W okolicy przydatków oceniamy obecność oporów tkan-
nie badania histopatologicznego wszystkich pobieranych lub
kowych oraz tkliwość tych regionów. Prawidłowe jajniki nie
usuwanych tkanek w celu postawienia jednoznacznego rozpo-
zawsze sÄ… badalne palpacyjnie. Torbielom endometrialnym jaj-
znania zdajÄ…c sobie sprawÄ™ z podzielonych na ten temat opinii
ników często towarzyszą zrosty i zgrubienia tkankowe okolic
w dostępnym piśmiennictwie specjalistycznym.
przydatków.
Wskazania do wykonania laparoskopii
1. Pacjentki z dolegliwościami bólowymi miednicy:
Obrazowe badania diagnostyczne
 cierpiÄ…ce z powodu dyspareunii, bolesnych mie-
siączek, dyschezji, przewlekłego bólu, u których
Torbiele endometrialne
pogorszeniu ulega jakość życia a leczenie farmako-
Badanie ultrasonograficzne zarówno przezbrzuszne
logiczne zachowawcze jest nieskuteczne lub prze-
jak i przezpochwowe jest priorytetowym narzędziem diag-
ciwwskazane,
nostycznym zmian guzowatych przydatków służącym jed-
 u których jest podejrzenie stanu ostrego np. skrętu
nocześnie do oceny innych struktur miednicy mniejszej.
przydatków czy pęknięcia torbieli przydatków,
Obrazowanie metodÄ… rezonansu magnetycznego wy-
 u których jest podejrzenie zajęcia przez endometrio-
kazuje wysoką swoistość w rozpoznawaniu torbieli endo-
zę jelit, pęcherza moczowego, moczowodów czy
metrialnych [6]. Tomografia komputerowa nie jest metodÄ…
nerwów przebiegających w rejonie miednicy,
wykorzystywanÄ… standardowo w diagnostyce torbieli en-
2. Pacjentki, u których podczas badania ginekologicznego
dometrialnych [12].
stwierdzono obecność bolesnych guzków na więzad-
łach krzyżowo-macicznych.
Endometrioza głęboko naciekająca
3. Pacjentki, u których zdiagnozowano zmiany guzowate
Endometrioza głęboko naciekająca jest chorobą, w lecze-
przydatków.
niu której szczególnie istotne jest postępowanie operacyjne,
4. Pacjentki z niepłodnością, u których badanie gineko-
dlatego dla jego prawidłowego i skutecznego przebiegu nie-
logiczne i dodatkowe badania obrazowe nie wykazujÄ…
zbędne jest ustalenie mapy istniejących zmian patologicznych
istnienia patologii.
za pomocą różnych metod diagnostyki obrazowej. Główną
zaletÄ… ultrasonografii przezodbytniczej (transrectal ultrasono-
Diagnostyka nieinwazyjna
graphy - TRUS) jest dokładna ocena głębokości naciekania en-
TrwajÄ… poszukiwania biomarkera pozyskiwanego z surowi-
dometriozy w ścianie jelita grubego [6,13,14]. Wskazaniami do
cy, osocza lub moczu, który w szybki i prosty sposób pozwolił-
wykonania TRUS są: zaburzenia czynnościowe jelit, najczęś-
by na postawienie właściwego rozpoznania [19].
ciej z towarzyszącymi dolegliwościami bólowymi nawracający-
Stężenia glikoprotein Ca-125 oraz Ca 19-9 nie dają nam
mi podczas miesiÄ…czkowania, incydenty krwawienia z dolnego
ostatecznych odpowiedzi w różnicowym procesie diagnostycz-
odcinka przewodu pokarmowego, podejrzenie istnienia zmian
nym i leczniczym, ale pomagajÄ… w podejmowaniu decyzji oraz
w ścianie jelita grubego, występowanie dużej zmiany ognisko-
ukierunkowaniu postępowania i dlatego pozostają zalecanym
wej w okolicy tylnego sklepienia pochwy ( o średnicy e"3 cm).
narzędziem uzupełniającym.
© Pol s ki e Towar zys t wo Gi nekol ogi czne
Nr 11/2012
873
S T A N O W I S K O Z E S P O ¸ U E K S P E R T Ó W P T G
Ginekol Pol. 2012, 83, 871-876
Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące diagnostyki i metod leczenia endometriozy.
Najlepsze efekty terapeutyczne sÄ… osiÄ…gane w wyniku sko-
Endometrioza u młodocianych
jarzenia leczenia operacyjnego z leczeniem farmakologicznym.
Endometrioza jest uważana za przyczynę dolegliwości
Leki wykorzystywane w tym postępowaniu należą do następu-
bólowych w miednicy mniejszej i niepłodności u kobiet w wie-
jÄ…cych grup:
ku rozrodczym, niemniej jednak coraz częściej występuje ona
1. preparaty estrogenowo-progestagenowe,
wśród młodych dziewcząt. Międzynarodowe dane epidemiolo-
2. preparaty progestagenowe w postaci doustnej,
giczne wskazują, że 38% kobiet z rozpoznaną endometriozą
3. preparaty progestagenowe w postaci depot,
doświadczało pierwszych objawów poniżej 15 roku życia [4].
4. system wewnÄ…trzmaciczny uwalniajÄ…cy progestagen,
Czas od wystąpienia pierwszych symptomów choroby do mo-
5. agoniści GnRH,
mentu jej rozpoznania niejednokrotnie ulega wydłużeniu nawet
6. danazol.
do 12 lat.
Dotychczasowe obserwacje kliniczne wykazały, iż skutecz-
Obraz kliniczny
ność wymienionych grup leków jest do siebie zbliżona, różnice
występują w nasileniu i rodzaju działań niepożądanych wyni-
Przyczyną opóz
nienia w rozpoznaniu endometriozy jest
kających z hipoestrogenizmu. W przypadku analogów GnRh
interpretowanie występującego bólu u młodocianych jako jed-
ujawniające się działania niepożądane powodują ograniczenie
nego z objawów pierwotnej bolesnej miesiączki lub składowej
terapii do sześciu miesięcy [22, 23, 24].
fizjologicznego procesu dojrzewania płciowego [20].
Do leków I rzutu należą:
Występowanie bolesnych miesiączek niedługo po menar-
" niesteroidowe leki przeciwzapalne  NLPZ,
che (do 6 miesięcy) powinno nasunąć podejrzenie istnienia
" preparaty estrogenowo-progestagenowe,
przyczyn wtórnych np. wad układu moczowo-płciowego lub
" preparaty progestagenowe.
endometriozy. Endometrioza występuje w 76% przypadków
Niesterydowe leki przeciwzapalne hamujÄ… syntezÄ™ prosta-
wad układu moczowo-płciowego z zaburzeniami odpływu krwi
glandyn, przyczyniajÄ… siÄ™ do zmniejszenia procesu zapalnego
miesiączkowej [21]. Natomiast w 11% przypadków młodocia-
i ustępowania dolegliwości bólowych [25, 26].
nych z endometriozą będą również rozpoznane wady układu
rozrodczego [4].
Złożona terapia estrogenowo-progestagenowa może być
stosowana cyklicznie lub w sposób ciągły [27, 28, 29].
Diagnostyka
Progestageny podawane sÄ… doustnie lub jako hormonalny
Proces diagnostyczny endometriozy u młodocianych obej-
system wewnÄ…trzmaciczny.
muje: dokładne przeprowadzenie wywiadu chorobowego, ba-
Nowym lekiem posiadajÄ…cym wskazania rejestracyjne
danie przedmiotowe, w tym ginekologiczne, odpowiednie do
w leczeniu endometriozy jest dienogest podawany doust-
wieku pacjentki i jej aktywności płciowej oraz wykonanie do-
nie w dawce 2 mg/dobę. Wykazuje on wybiórczą aktywność
datkowych badań obrazowych [4]. Zachowanie poczucia bez-
19-nortestosteronu i progesteronu. Badania potwierdzajÄ… jego
pieczeństwa, prywatności i poufności jest w tych przypadkach
skuteczność kliniczną porównywalną z agonistami GnRH
szczególnie istotne podczas badania podmiotowego i przed-
w zmniejszaniu przewlekłego bólu w obrębie miednicy mniej-
miotowego. Badania obrazowe miednicy mniejszej sÄ… koniecz-
szej, bólu miesiączkowego oraz dyspareunii. Jednocześnie
nym elementem diagnostycznym u młodocianych. Szczególnie
rzadsze występowanie działań niepożądanych w porównaniu
u dziewcząt, które nie wyrażają zgody na badanie ginekologicz-
z agonistami GnRH korzystnie wpływa na komfort życia. Za-
ne lub z przyczyn obiektywnych nie można go przeprowadzić,
lety dienogestu predystynują go do długotrwałej terapii endo-
należy wykonać badanie ultrasonograficzne sondą doodbytni-
metriozy, co ma szczególne znaczenie w przypadku częstości
czÄ… lub obrazowanie technikÄ… rezonansu magnetycznego.
nawrotów choroby, bezpośrednio lub w krótkim odstępie czasu
po zakończeniu leczenia [30, 31, 32].
2. Endometrioza
System wewnÄ…trzmaciczny uwalniajÄ…cy lewonorgestrel jest
 leczenie zachowawcze
skuteczny w zmniejszaniu przewlekłych dolegliwości bólowych
Leczenie farmakologiczne ma na celu zmniejszenie lub wy-
w obrębie podbrzusza [33]. Wśród jego zalet należy wymienić
eliminowanie dolegliwości bólowych, zahamowanie dalszego
ciągłość terapii w okresie 5-letnim, duże miejscowe stężenia
rozwoju i regresję ognisk endometrialnych oraz przywrócenie
hormonu przy niewielkich stężeniach ogólnoustrojowych, co
płodności. Dotychczasowe doświadczenia wskazują możli-
wpływa na zmniejszenie częstości występowania objawów
wość rozpoczęcia leczenia farmakologicznego endometriozy
niepożądanych charakterystycznych dla progestagenów. Brak
wyłącznie na podstawie obrazu klinicznego bez konieczności
poprawy po zastosowanej farmakoterapii i wykluczeniu innych
potwierdzenia istnienia choroby w badaniu laparoskopowym
schorzeń układu moczowego oraz pokarmowego jest wskaza-
(terapia empiryczna). Ten rodzaj terapii znajduje zastosowanie
niem do wykonania diagnostyki laparoskopowej.
u dziewczÄ…t i kobiet w okresie reprodukcyjnym. Farmakoterapia
Danazol ze względu na swoje liczne skutki uboczne: przy-
może stanowić element przygotowania do zabiegu operacyjne-
rost masy ciała, trądzik, łojotok, hirsutyzm, atroficzne zapalenie
go, jak również jest postępowaniem uzupełniającym w okresie
pochwy, uderzenia gorąca, obniżenie libido, wirylizm, zmiana
pooperacyjnym.
© Pol s ki e Towar zys t wo Gi nekol ogi czne
Nr 11/2012
874
S T A N O W I S K O Z E S P O ¸ U E K S P E R T Ó W P T G
Ginekol Pol. 2012, 83, 871-876
Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące diagnostyki i metod leczenia endometriozy.
barwy głosu, negatywny wpływ na profil lipidowy, obecnie sto- nia ognisk endometriozy głęboko naciekającej stwierdzonych
sowany jest sporadycznie [34, 35]. w czasie laparoskopii diagnostycznej. W takim przypadku na-
leży przeprowadzić pełną diagnostykę przedoperacyjną oraz
Wybór sposobu leczenia i dobór poszczególnych prepara-
uzyskać świadomą, pisemną zgodę pacjentki na niezbędne
tów uzależniony jest od tolerancji i stopnia nasilenia objawów
rozszerzenie postępowania chirurgicznego, np. resekcję części
niepożądanych ujawniających się w trakcie terapii.
ściany pęcherza moczowego lub jelita [36].
Prowadzone badania majÄ… na celu opracowanie nowych
metod leczenia endometriozy niewywołujących opisanych po- Torbiele endometrialne jajników
wyżej objawów niepożądanych. Oceniana jest przydatność
Torbiele endometrialne jajników często współistnieją z za-
terapeutyczna inhibitorów aromatazy, selektywnych modulato-
awansowanÄ… postaciÄ… endometriozy. W planowaniu leczenia
rów receptora estrogenowego i progesteronowego oraz leków
należy zawsze brać pod uwagę plany pacjentki związane z roz-
wpływających na układ immunologiczny [35].
rodczością. Wiąże się to z postępowaniem operacyjnym mak-
symalnie oszczędzającym strukturę jajnika i/lub jajowodu.
3. Endometrioza Całkowite wycięcie torbieli endometrialnej zwiększa płod-
 leczenie operacyjne ność operowanych oraz zmniejsza ryzyko nawrotu choroby,
bolesnego miesiączkowania, dyspareunii, bólu w obrębie mied-
Planując leczenie operacyjne endometriozy, należy:
nicy mniejszej oraz konieczności ponownej operacji [37,38,39].
" dokładnie sprecyzować wskazania - przeprowadzić
Wycięcie torbieli endometrialnej może się wiązać z niezamie-
pełną diagnostykę - wybrać odpowiednią technikę operacyjną
rzoną resekcją prawidłowej struktury jajnika, co może dopro-
- uwzględnić doświadczenie operatora.
wadzić do zmniejszenia  rezerwy jajnikowej . Tłumaczy to ko-
Wskazaniami do operacyjnego leczenia endometriozy sÄ…:
nieczność dokładnego preparowania tkanek i unikania niepo-
" ból w obrębie miednicy mniejszej,
trzebnego uszkodzenia struktury jajnika. Rekomenduje siÄ™ usu-
" niepłodność w przebiegu endometriozy,
wanie torbieli endometrialnych o średnicy powyżej 3 cm [36].
" endometrioza głęboko naciekająca,
W przypadku mniejszych zmian można zastosować leczenie
" torbiele endometrialne jajników.
zachowawcze lub odessanie zawartości torbieli, przepłukanie
Leczenie operacyjne można podzielić na zachowawcze
jej wnętrza i zniszczenie struktur ściany torbieli za pomocą dia-
i radykalne [36]. Leczenie zachowawcze wykonuje siÄ™ u pa-
termii lub lasera. Wznowy po laparoskopowym wycięciu torbieli
cjentek młodocianych i kobiet w wieku rozrodczym, planują-
endometrialnych ujawniajÄ… siÄ™ u 30% leczonych chorych [40].
cych zajście w ciążę. Postępowanie zachowawcze obejmuje:
Zastosowanie pooperacyjnej supresji hormonalnej zmniejsza
" uwolnienie zrostów, szczególnie okołojajnikowych i oko-
ryzyko wznowy i sprzyja łagodzeniu objawów endometriozy.
łojajowodowych  wycięcie lub ablację ognisk endome-
Leczenie dolegliwości bólowych miednicy mniejszej.
triozy  usunięcie torbieli endometrialnych - resekcję
Leczenie operacyjne należy wdrożyć, jeśli:
ognisk endometriozy w narzÄ…dach sÄ…siadujÄ…cych.
" ból nie ustępuje po leczeniu farmakologicznym lub pa-
Ablację zmian endometrialnych można wykonać za pomo-
cjentka nie wyraża zgody na ten sposób leczenia; istnie-
cÄ… elektrodiatermii lub lasera.
jÄ… przeciwwskazania do jego stosowania;
Radykalne leczenie operacyjne stosowane jest u pacjen-
" występują ciężkie postacie bolesnego miesiączkowa-
tek nieplanujących ciąży bądz
tych, u których utrzymują się do-
nia, dyspareunia, dyschezja;
legliwości bólowe mimo zastosowanej farmakoterapii. Ma ono
" ból pojawia się nagle i wynika z pęknięcia lub skręcenia
na celu wywołanie menopauzy chirurgicznej w następstwie
torbieli endometrialnej jajnika;
obustronnego usunięcia jajników.
" endometrioza ma charakter inwazyjny z zajęciem pę-
RekomendowanÄ… technikÄ… operacyjnÄ… leczenia endome-
cherza moczowego, ściany jelita, nerwów miednicy.
triozy, niezależnie od stopnia zaawansowania, jest laparosko-
Doświadczenie kliniczne wskazuje, że procedury, takie jak
pia.
neurektomia przedkrzyżowa czy ablacja nerwów macicznych,
Pacjentki ze stwierdzoną endometriozą głęboko nacieka-
są nieskuteczne i mogą powodować liczne powikłania, m.in.:
jącą, obejmującą pęcherz moczowy bądz
jelito, powinny być
zaparcia, wypadanie macicy [41, 42, 43].
leczone w ośrodkach wielospecjalistycznych posiadających
Leczenie operacyjne niepłodności związanej
doświadczenie w przeprowadzeniu tak zaawansowanych za-
z endometriozÄ…
biegów operacyjnych.
W przypadku endometriozy w stopniu I i II leczenie ope-
Endometrioza głęboko naciekająca
racyjne polega na uwolnieniu zrostów, usunięciu wszystkich
Podstawową formą leczenia endometriozy głęboko nacie- widocznych jej ognisk lub ich elektro- czy laseroablacji. W en-
kającej jest doszczętne wycięcie ognisk endometriozy. Może dometriozie III i IV stopnia głównym celem leczenia jest przy-
się to wiązać z koniecznością wycięcia więzadeł krzyżowo- wrócenie prawidłowych warunków anatomicznych poprzez
macicznych, górnej części tylnej ściany pochwy, części ściany uwolnienie zrostów i usunięcie wszystkich widocznych ognisk
pęcherza moczowego lub odcinka jelita. Nie zaleca się wycina- endometriozy.
© Pol s ki e Towar zys t wo Gi nekol ogi czne
Nr 11/2012
875
S T A N O W I S K O Z E S P O ¸ U E K S P E R T Ó W P T G
Ginekol Pol. 2012, 83, 871-876
Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące diagnostyki i metod leczenia endometriozy.
U kobiet, u których współistnieje endometrioza głęboko
naciekająca i niepłodność, wykazano, że głęboka resekcja og-
IX Krajowa Konferencja Szkoleniowa
nisk endometriozy powinna przyczynić się do poprawy płodno-
ści. W przypadku torbieli endometrialnych lepszy wskaz
nik uzy-
Ginekologia
skanych ciąż stwierdzono po wycięciu zmiany w porównaniu
z fenestracją i koagulacją ściany torbieli [39]. Usunięcie torbieli
i położnictwo 2012
polepsza warunki do wykonywania punkcji pęcherzyków, po-
prawia odpowiedz
na stymulacjÄ™ hormonalnÄ… i zmniejsza ryzy-
ko rozwoju infekcji. Usuwanie zmian mniejszych niż 3 cm przed
procedurą IVF nie poprawia wyników i nie jest zalecane [45]. Kraków, 23 24 listopada 2012 r.
Nowohuckie Centrum Kultury, al. Jana Pawła II 232
W przypadku endometriozy powierzchownej stwierdzono
Więcej informacji na stronie: mp.pl/gip2012
porównywalne wyniki leczenia zarówno przez wycięcie zmiany,
Kierownik naukowy prof. Jan Kotarski
jak też jej ablację.
W przypadku leczenia niepłodności istotne znaczenie ma
tworzenie się zrostów. Mogą one powstać zarówno w następ-
stwie samej endometriozy, jak i toczących się procesów za-
palnych w obrębie miednicy mniejszej i jamie brzusznej. Two-
rzeniu się zrostów sprzyjać mogą również zabiegi operacyjne,
zarówno po laparoskopii diagnostycznej, jak i po procedurach Piątek
związanych z wycięciem lub niszczeniem ognisk endometriozy. Sesja I  Sesja International Continence Society
Nietrzymanie moczu  rodzaje i diagnostyka
Oprócz opisanych zaleceń dotyczących techniki operowania
Jak zapobiegać uszkodzeniom dna miednicy w czasie porodu?
Leczenie operacyjne wypadania narządów macicy  mesh or not to mesh?
należy również rozważyć zastosowanie środków barierowych
Otwarcie konferencji oraz wręczenie nagród laureatom programu edukacyjnego
zapobiegających tworzeniu się zrostów.
 Postępy w ginekologii i położnictwie
Wykład wprowadzający do warsztatów
Sesja II  Sesja interdyscyplinarna
Padaczka u kobiet w wieku rozrodczym
Nawracające zakażenia układu moczowego
Czy postępy w mikrobiologii ułatwiają pracę ginekologa?
Wybrane choroby zakaz
ne u ciężarnych
Piśmiennictwo u autorów
Sesja III  Ginekologia
Badanie śródoperacyjne: oczekiwania klinicysty a możliwości patologa
Zespół bólowy miednicy mniejszej
Nowości w ginekologii dziecięcej
Sesja IV  Sesja etyczno-prawna
Czy kompromis może być alternatywą dla sprzeciwu sumienia?
Ochrona karna lekarza
Znaczenie właściwego informowania pacjentów  opisy przypadków
Sobota
Sesja V  Położnictwo
Nowotwory u kobiet w ciąży
Szew ratunkowy
Postępowanie podczas ciąży i porodu w przypadku mięśniaków macicy
Przebieg ciąż po leczeniu niepłodności
Sesja VI  Wewnątrzmaciczna terapia płodu
Postępowanie w razie wykrycia zaburzeń serca płodu
Diagnostyka wad i zaburzeń u płodu, które można leczyć wewnątrzmacicznie
Terapia wewnątrzłonowa
Sesja VII  Sesja diagnostyczno-endokrynologiczna
Ograniczenia i pułapki metod oznaczania hormonów i markerów nowotworowych
Najnowsze metody biochemiczne i ultrasonograficzne w ocenie ryzyka raka jajnika
i raka endometrium
Wytyczne North American Menopause Society dotyczÄ…ce terapii hormonalnej
z 2012 roku
Dysmenorrhoea  banalny problem i niebanalne trudności diagnostyczno-terapeutyczne
Sesja VIII   Jak to robiÄ™?
Wysiłkowe nietrzymanie moczu  jak prawidłowo zakładać sling podcewkowy?
Nawrotowe nietrzymanie moczu  substancje wypełniające
Zabiegi oszczędzające w przypadku raka sromu   za i przeciw
Histeroskopia w leczeniu niepłodności
Program konferencji może ulec zmianie. W czasie konferencji równolegle z wykładami będą się
odbywać warsztaty.
Zgłoszenia
telefonicznie: 12 293 40 04
pocztÄ… elektronicznÄ…: [e-mail]
na stronie internetowej: mp.pl/gip2012
© Pol s ki e Towar zys t wo Gi nekol ogi czne
Nr 11/2012
876
ginekologia i położnictwo
2012