MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Krystyna Skar\
yńska
ZarzÄ…dzanie systemami teletransmisyjnymi
i teleinformatycznymi 312[02].Z3.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
___________________________________________________________________________
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr in\
. Lechosław Kozłowski
mgr in\
. Krzysztof Słomczyński
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Ryszard Zankowski
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 312[02].Z3.01
 ZarzÄ…dzanie systemami teletransmisyjnymi i teleinformatycznymi , zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik teleinformatyk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Tory i linie kablowe 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 12
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Tory i linie światłowodowe 16
4.2.1. Materiał nauczania 16
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 20
4.2.3. Ćwiczenia 20
4.2.4. Sprawdzian postępów 22
4.3. Transmisja sygnałów analogowych i cyfrowych 23
4.3.1. Materiał nauczania 23
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 33
4.3.3. Ćwiczenia 33
4.3.4. Sprawdzian postępów 35
4.4. Wielokrotne systemy cyfrowe 36
4.4.1. Materiał nauczania 36
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 43
4.4.3. Ćwiczenia 44
4.4.4. Sprawdzian postępów 46
4.5. Teletransmisyjne linie radiowe i satelitarne 47
4.5.1. Materiał nauczania 47
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 50
4.5.3. Ćwiczenia 51
4.5.4. Sprawdzian postępów 52
5. Sprawdzian osiągnięć 53
6. Literatura 60
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o technologiach stosowanych
przewodowych i bezprzewodowych systemach transmisji sygnałów analogowych i cyfrowych
oraz zarzÄ…dzaniu systemami teletransmisyjnymi i teleinformatycznymi. W poradniku
znajdziesz:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\
ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
312[02].Z3
Sieci teleinformatyczne
312[02].Z3.02
312[02].Z3.01
Eksploatowanie sieci
ZarzÄ…dzanie systemami
komputerowych LAN
teletransmisyjnymi
i teleinformatycznymi
312[02].Z3.03
Eksploatowanie rozległych sieci
komputerowych WAN
312[02].Z3.04
Administrowanie sieciami
komputerowymi
Schemat układu jednostek modułowych w module
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:
 stosować jednostki układu SI,
 przeliczać jednostki,
 posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu elektrotechniki i elektroniki,
 rozró\
niać podstawowe wielkości elektryczne i ich jednostki,
 rozró\
niać elementy obwodu elektrycznego,
 odczytywać schematy prostych układów elektrycznych i elektronicznych,
 charakteryzować wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach
elektrycznych,
 łączyć układy elektryczne i elektroniczne zgodnie ze schematem,
 wyjaśniać działanie prostych układów elektronicznych na podstawie ich schematów,
 korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
 obsługiwać komputer,
 współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- scharakteryzować podstawowe parametry torów przewodowych,
- przeliczyć parametry elektryczne torów przewodowych na parametry falowe,
- porównać właściwości kabli symetrycznych i koncentrycznych,
- wykonać kontrolę szczelności kabli telekomunikacyjnych,
- wykonać konserwację i pomiary parametrów kabli telekomunikacyjnych,
- porównać zasady transmisji sygnałów optycznych w światłowodach ró\
nych typów,
- porównać parametry światłowodów wielodomowych skokowych i gradientowych oraz
jednomodowych,
- wykonać ró\
ne połączenia światłowodów,
- porównać metodę częstotliwościową i czasową wielokrotnego wykorzystania torów
transmisyjnych,
- rozró\
nić systemy PCM o ró\
nych przepływnościach sygnałów,
- rozró\
nić kody transmisyjne dwu- i trójwartościowe,
- porównać metody zabezpieczenia sygnałów cyfrowych przed błędami,
- wyjaśnić strukturę i zasadę działania urządzeń cyfrowych linii radiowej,
- rozró\
nić systemy łączności satelitarnej,
- wyjaśnić zasadę zwielokrotniania cyfrowego plezjochronicznych systemów PDH,
- rozró\
nić moduły systemów SDH,
- wykonać czynności związane z nadzorem i zarządzaniem siecią SDH,
- obsłu\
yć komputery i specjalistyczne oprogramowanie sterujące pracą urządzeń
teletransmisyjnych,
- zastosować przepisy z zakresu ochrony danych i praw autorskich przy korzystaniu
z informacji w sieciach,
- dobrać metody pomiarowe i przyrządy do pomiaru wielkości teletransmisyjnych,
- wykonać pomiary i zinterpretować otrzymane wyniki,
- eksploatować systemy teleinformatyczne w oparciu o protokoły teletransmisyjne,
- wykonać przeglądy i naprawy urządzeń teletransmisyjnych,
- dokonać zapisów w dokumentacji sieci teletransmisyjnych,
- zastosować ustalone procedury w stanach awaryjnych oraz zagro\
enia,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas pracy przy urządzeniach
elektrycznych oraz emitujÄ…cych pole elektromagnetyczne,
- porozumiewać się w języku angielskim zawodowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Tory i linie kablowe
4.1.1. Materiał nauczania
Pojęcia podstawowe
Teletransmisja jest to dziedzina obejmująca zagadnienia dotyczące przesyłania 
transmisji  informacji na odległość za pomocą urządzeń elektrycznych i elektronicznych.
Przez informacjÄ™ nale\
y rozumieć mowę, muzykę, znaki pisma, obrazy ruchome
i nieruchome, wartości pomiarowe, dane cyfrowe itp., które są kierowane od nadawcy do
odbiorcy.
Transmisja danych jest to proces przekazywania z du\
ą wiernością danych cyfrowych
pomiędzy dwoma punktami w postaci umo\
liwiajÄ…cej ich przetwarzanie w urzÄ…dzeniach
komunikacyjnych.
Systemem teletransmisyjnym nazywamy zespół urządzeń teletransmisyjnych
współpracujących ze sobą według określonych, jednolitych zasad, przeznaczonych do
tworzenia kanałów telekomunikacyjnych.
System teleinformatyczny jest to zintegrowany system transmisji i przetwarzania danych,
ich organizacja i struktura, zasady i zakresy ich wykorzystania w ró\
nych wariantach
zastosowań.
Linią teletransmisyjną nazywamy zespół torów teletransmisyjnych (przewodowych lub
radiowych) zainstalowanych w terenie wraz z urzÄ…dzeniami teletransmisyjnymi (jednego lub
kilku systemów) oraz wszelkimi urządzeniami pomocniczymi.
Tor teletransmisyjny jest to droga przesyłowa sygnałów elektrycznych (informacji)
między dwoma punktami, przestrzennie ograniczona praktycznie do walca o określonym
promieniu. W telekomunikacji rozró\
nia się następujące rodzaje torów:
- tory przewodowe symetryczne zło\
one z dwóch przewodów uło\
onych równolegle obok
siebie  wykonane w wersji napowietrznej lub kablowej,
- tory przewodowe współosiowe (koncentryczne) utworzone z dwóch przewodów
umieszczonych względem siebie współosiowo: jeden przewód ma postać zewnętrznego
cylindra, w którym jest umieszczony drugi przewód w postaci walca,
- tory światłowodowe utworzone z włókien szklanych tzw. światłowodów, w których są
przesyłane elektromagnetyczne fale świetlne (spójne i jednobarwne), będące nośnikiem
informacji,
- tory radiowe (proste lub łamane) utworzone za pomocą zespołu anten kierunkowych.
Kanał telekomunikacyjny jest to droga przesyłowa sygnałów elektrycznych na odległość
za pomocą określonego systemu teletransmisyjnego. Rozró\
niamy kanały częstotliwościowe
ograniczone do określonego pasma częstotliwości tworzone zazwyczaj w systemach
analogowych i kanały czasowe ograniczone czasem przesyłania sygnału do określonego
przedziału, które są tworzone w systemach cyfrowych.
A
ączem telekomunikacyjnym nazywamy zestaw środków technicznych (torów, urządzeń
teletransmisyjnych i komutacyjnych) umo\
liwiających bezpośrednią łączność między dwoma
końcowymi urządzenia przetwórczymi.
A
ączem jednotorowym (lub jednokanałowym) nazywamy takie łącze, w którym
transmisja sygnałów w obu kierunkach odbywa się tym samym torem (kanałem). W łączu
dwutorowym (lub dwukanałowym) przesyłanie sygnałów w obu kierunkach odbywa się
dwoma ró\
nymi torami (kanałami).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Najistotniejszą cechą kanału i łącza telekomunikacyjnego jest pasmo częstotliwości
niezbędne do przesyłania sygnałów danego rodzaju. Odnosi się ono głównie do przesyłania
sygnałów analogowych. Dla sygnałów cyfrowych zdolność przesyłową kanału określa się
przepływnością binarną (liczba bitów przesłanych w ciągu sekundy  bit/s), chocia\
i w tym
przypadku występuje ograniczenie częstotliwościowe.
W kanałach telefonicznych definiowane jest pasmo rozmówne zwane pasmem
akustycznym, zajmowanym przez sygnaÅ‚y mowy, zawierajÄ…ce siÄ™ w granicach 300÷3400 Hz.
Jednostki stosowane w teletransmisji
Do oceny parametrów urządzeń teletransmisyjnych oraz jakości transmisji stosowane są
następujące jednostki:
- dB (decybel)  słu\
y do wyra\
enia w mierze logarytmicznej stosunku dwóch wielkości
mocy (Px/Py), napięcia (Ux/Uy) lub prądu (Ix/Iy), tj. do określenia poziomu mocy,
tłumienności i wzmocnienia w danym punkcie drogi przesyłowej zgodnie ze wzorami:
Px
x dB = 10 lg çÅ‚
Py
Ux
x dB = 20 lg çÅ‚
Uy
Ix
x dB = 20 lg çÅ‚
Iy
gdzie Py, Uy, Iy  wartości odniesienia.
- dBm  słu\
y do wyra\
enia bezwzględnego poziomu mocy pm, tj poziomu mierzonego
względem mocy o wartości 1 mW, określonego wzorem
Px
pm = x dBm = 10 lg çÅ‚çÅ‚çÅ‚
1 mW
gdzie Px,  moc bezwzględna sygnału w danym punkcie drogi przesyłowej [mW].
- dBu  słu\
y do wyra\
enia bezwzględnego poziomu napięcia odniesionego do napięcia
owartości 0,775 V zgodnie z wzorem
Ux
pu = x dBu = 20 lg çÅ‚çÅ‚çÅ‚
0,775 V
gdzie Ux,  napięcie bezwzględne sygnału w danym punkcie [V].
- dBr  słu\
y do wyra\
enia względnego poziomu mocy sygnału pomiarowego
w odniesieniu do mocy w punkcie przyjętym za początek łącza zgodnie z wzorem
Px
pr = x dBr = 10 lg çÅ‚çÅ‚çÅ‚
Pod
gdzie Px,  moc sygnału w danym punkcie drogi przesyłowej [mW],
Pod,  moc odniesienia w punkcie przyjętym za początek łącza [mW].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Parametry kanałów teletransmisyjnych
W systemach teletransmisyjnych jakość transmisji ocenia się na podstawie parametrów
jakościowych kanałów, które w tych systemach są realizowane.
Podstawowymi parametrami kanału telekomunikacyjnego, stanowiącymi wskaz
niki
jakości transmisji, są:
- zniekształcenia tłumieniowe powstające w wyniku niejednakowego tłumienia sygnałów
o ró\
nych częstotliwościach występujących w paśmie przenoszenia kanału,
- zniekształcenia opóz
nieniowe (fazowe) wynikające z ró\
nej szybkości przenoszenia
przez kanał sygnałów sinusoidalnych o ró\
nych częstotliwościach, wchodzących w skład
pasma przenoszenia,
- zniekształcenia nieliniowe powstające w wyniku nieliniowej charakterystyki napięciowo-
prądowej elementów czynnych (np. tranzystory, wzmacniacze) stosowanych
w urządzeniach teletransmisyjnych. Objawem zniekształceń nieliniowych jest pojawienie
się w sygnale wyjściowym kanału składowych częstotliwości, których nie było w sygnale
wejściowym,
- przesłuchy będące zjawiskiem przenikania energii elektrycznej z jednego kanału (toru)
do drugiego wskutek sprzÄ™\
eń elektromagnetycznych miedzy tymi kanałami (torami),
- szumy będące zakłóceniami o szerokim widmie częstotliwości i pochodzą z ró\
nych
z
ródeł. Przyczyną szumów mogą być zniekształcenia nieliniowe, przeniki i tzw. szumy
termiczne.
- zakłócenia zewnętrzne są to zakłócenia występujące w kanałach teletransmisyjnych
wywołane między innymi przez pola elektromagnetyczne linii wysokiego napięcia
(zakłócenia energetyczne), pola elektromagnetyczne radiostacji (zakłócenia radiowe),
wyładowania atmosferyczne (zakłócenia atmosferyczne), silniki elektryczne, zasilacze
impulsowe odbiorników telewizyjnych i komputerów.
Tory i linie kablowe
Tory kablowe stanowią obecnie podstawowy i najbardziej rozpowszechniony środek
łączności w ró\
nych płaszczyznach telekomunikacji. Są one w bardzo małym stopniu
wra\
liwe na wpływ warunków atmosferycznych i zakłócenia zewnętrzne. Kable są układane
pod ziemiÄ… na gÅ‚Ä™bokoÅ›ci 70÷100 cm. Najczęściej klasyfikuje siÄ™ je wedÅ‚ug budowy  tory
i kable symetryczne oraz tory i kable współosiowe.
Tory symetryczne stanowią pary przewodów (zwanych \
yłami) wykonanych z drutu
miedzianego o Å›rednicy 0,4÷1,4 mm. Å›yÅ‚y izolowane materiaÅ‚u izolacyjnym
(np. polietylenem piankowym) są grupowane i skręcane w wiązki najczęściej cztero\
yłowe.
Stosuje się dwa rodzaje skrętu:
- gwiazdowy polegający na jednoczesnym skręceniu wszystkich czterech \
ył,
- dwuparowy polegajÄ…cy na tym, \
e najpierw \
yły są skręcane parami a następnie dwie
pary są skręcane ze sobą.
Na rys. 1 pokazano przykładową budowę kabla symetrycznego z czwórkami
gwiazdkowymi. Wiązki znajdujące się w środku kabla stanowią rdzeń. Pozostałe wiązki są
rozmieszczone wokół rdzenia w jednej lub kilku współosiowych warstwach. Wszystkie \
yły
owinięte materiałem izolacyjnym stanowią ośrodek kabla, na który nakładane są powłoki
i osłony ochronne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 1. Budowa kabla symetrycznego [1, s. 157]
W celu identyfikacji poszczególnych wiązek w ka\
dej warstwie oznacza siÄ™ wiÄ…zkÄ™
licznikowÄ… wyznaczajÄ…cÄ… poczÄ…tek i wiÄ…zkÄ™ kierunkowÄ… wskazujÄ…cÄ… kierunek liczenia wiÄ…zek
w warstwie. Wiązki rozró\
nia się na podstawie barwy taśmy izolacyjnej. Liczenie warstw
rozpoczyna siÄ™ od rdzenia.
Tory kablowe mo\
na scharakteryzować za pomocą jednostkowych parametrów
pierwotnych ( określanych w odpowiednich jednostkach na kilometr), do których zaliczamy:
rezystancję jednostkową toru R [&!/km], pojemność jednostkową między \
yłami C [nF/km],
indukcyjność jednostkowÄ… L [mH/km], upÅ‚ywność jednostkowÄ… G [µS/km].
Na podstawie parametrów pierwotnych wyznacza się parametry falowe toru:
- impedancjÄ™ falowÄ…
R + jÉL
Zf =
G + jÉC
"
- tamowność falową
“ = Ä… + j² = (R + jÉL) (G + jÉC)
gdzie: Ä…  tÅ‚umienność jednostkowa toru, ²  przesuwność jednostkowa toru.
W przypadku niedopasowania impedancji nadajnika i odbiornika do impedancji falowej
kabla występują odbicia sygnału i niekorzystne nakładanie się sygnału z sygnałem
u\
ytecznym.
W praktyce właściwości elektryczne kabla ocenia się na podstawie wartości
następujących parametrów:
- rezystancji pętli \
ył dla prądu stałego,
- rezystancji izolacji \
ył,
- pojemności skutecznej toru,
- wytrzymałości elektrycznej na przebicie,
- tłumienności jednostkowej w funkcji częstotliwości.
Do przesyłania sygnałów zajmujących szerokie pasmo częstotliwości stosowane są tory
współosiowe zwane koncentrycznymi. Tor współosiowy składa się z przewodu zewnętrznego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
w postaci rurki i przewodu wewnętrznego  walca, umieszczonego współosiowo wewnątrz
przewodu zewnętrznego. Dzięki takiej budowie prąd elektryczny płynący w torze nie
wytwarza zewnętrznego pola elektromagnetycznego.
Najwa\
niejszą zaletą torów współosiowych jest mała wra\
liwość na zakłócenia
zewnętrzne, a zwłaszcza przeniki energii z sąsiednich torów.
Monta\
kabli
Monta\
kabli polega na łączeniu sąsiednich odcinków za pomocą złączy kablowych oraz
zakończeniu kabli głowicami. Przed rozpoczęciem monta\
u nale\
y:
- sprawdzić szczelność powłoki,
- sprawdzić \
yły na przerwy i zwarcia,
- zmierzyć rezystancję izolacji.
Przed wykonaniem złącza nale\
y przygotować końcówki kabla (zdjąć osłonę ochronną,
rozdzielić i odgiąć poszczególne wiązki \
ył).
A
ączenie odcinków kabli symetrycznych rozpoczyna się od wiązek le\
Ä…cych w rdzeniu
kabla a następnie w kolejnych warstwach. Sposób łączenia \
ył pokazano na rys. 2.
Rys. 2. A
Ä…czenie \
ył w kablu symetrycznym [1, s. 169]
OdpowiadajÄ…ce sobie \
yły obu odcinków skręca się wstępnie z izolacją a następnie końce
obu \
ył oczyszcza się, skręca i lutuje, poczym skrętkę dogina się do połączonych \
ył i naciąga
tuleję izolacyjną. Po połączeniu wszystkich \
ył, złącze nale\
y wysuszyć gorącym powietrzem
i zabezpieczyć materiałem izolacyjnym.
Kontrola ciśnieniowa szczelności powłoki kabla
W celu niedopuszczenia do zawilgocenia ośrodka kabla w przypadku uszkodzenia
powłoki stosuje się kontrolę ciśnieniową kabli. Rozró\
nia siÄ™ dwa systemy kontroli
ciśnieniowej szczelności:
- system z automatycznym dopełnianiem gazu  polega na doprowadzeniu do ośrodka
kabla gazu kontrolnego i utrzymywaniu go na stałym nadciśnieniu. W przypadku
uszkodzenia powłoki i upływu gazu kontrolnego z kabla, następuje spadek ciśnienia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
w obwodzie zasilania gazem, który uruchamia sygnalizację alarmową na stacji
dozorujÄ…cej,
- system czujnikowy bez rezerwy gazu  polega na napełnieniu odcinków ciśnieniowych
kabla gazem bez jego dopełniania w przypadku uszkodzenia powłoki kabla.
Do sygnalizacji uszkodzenia i jego wstępnej lokalizacji słu\
Ä… czujniki reagujÄ…ce na
spadek ciśnienia w ośrodku kabla, zainstalowane w regularnych odstępach.
Do analizy sygnałów odbieranych z linii stosuje się na stacjach dozorujących
mikroprocesory i komputery.
Konserwacja i pomiary eksploatacyjne linii kablowych
Konserwacja linii kablowych polega na przeprowadzaniu systematycznych kontrolnych
pomiarów elektrycznych torów oraz przeglądów tras i obiektów kablowych (studni i szaf
kablowych), utrzymywaniu w stanie pełnej sprawności urządzeń kontroli ciśnieniowej.
Do czynności konserwacyjnych zalicza się tak\
e wyszukiwanie i usuwanie wszelkich
uszkodzeń.
Metody i przyrządy pomiarowe stosowane do pomiarów kabli powinny być zgodne
z instrukcjami i wytycznymi. Ogólne zasady wykonywania pomiarów podstawowych
parametrów kabli są następujące:
- pomiar rezystancji i asymetrii rezystancji \
ył wykonuje się za pomocą układów
mostkowych lub omomierza, błąd pomiaru nie powinien przekraczać ą1% wartości
mierzonej,
- rezystancjÄ™ izolacji \
ył mierzy się megaomomierzem, metodą mostkową lub za pomocą
woltomierza i miliamperomierza, przy czym pomiar powinien być wykonany
z dokÅ‚adnoÅ›ciÄ… 10% dla wartoÅ›ci 0,1÷10 000 M&!, a powy\
ej 10 000 M&! z dokładnością
około 25% wartości mierzonej,
- próbę wytrzymałości elektrycznej izolacji \
ył wykonuje się za pomocą prądu zmiennego
(50 Hz) w układzie z płynną regulacją wartości napięcia probierczego (napięcia próby),
- pomiar tłumienności skutecznej toru, tłumienności przesłuchowej i odstępu od przesłuchu
wykonuje się metodą techniczną, a błąd pomiaru nie powinien być większy od ą 1 dB,
- pomiary impedancji wejściowej toru wykonuje się metodą mostkową z dokładnością
około ą 1% wartości mierzonej,
- impedancjÄ™ falowÄ… toru Zf wyznacza siÄ™ wykorzystujÄ…c wyniki pomiaru impedancji
wejściowej Zo toru otwartego na końcu i impedancji Zzw toru zwartego na końcu
korzystajÄ…c ze wzoru
_____
Zf = " Zo Zzw
Obecnie do pomiarów u\
ywa się przyrządów wielofunkcyjnych, umo\
liwiajÄ…cych
mierzenie ró\
nych parametrów.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka jest ró\
nica między systemem teleinformatycznym a systemem teletransmisyjnym?
2. Czym ró\
ni siÄ™ linia teletransmisyjna od toru teletransmisyjnego?
3. Jaki jest podział torów teletransmisyjnych?
4. Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje torów teletransmisyjnych?
5. Jaki przedział częstotliwości zajmuje pasmo rozmówne?
6. Jakie specjalistyczne jednostki są stosowane do oceny jakości transmisji?
7. Jakie są parametry kanałów teletransmisyjnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
8. Jak zbudowane sÄ… tory symetryczne?
9. W jaki sposób identyfikuje się wiązki w kablu symetrycznym?
10. Jakie rodzaje skrętu stosuje się w kablu symetrycznym?
11. Jakie znasz parametry falowe toru kablowego?
12. Jakie parametry określają właściwości elektryczne kabla?
13. Jak zbudowany jest tor współosiowy?
14. Na czym polega monta\
kabli?
15. Jakie czynności nale\
y wykonać przed rozpoczęciem monta\
u złącza kablowego?
16. Jakie są kolejne etapy wykonania złącza kablowego?
17. W jakim celu stosuje się kontrolę ciśnieniową szczelności powłoki kabla?
18. Jakie znasz systemy kontroli ciśnieniowej szczelności powłoki kabla?
19. Na czym polega konserwacja linii kablowych?
20. Jakie parametry sÄ… mierzone w ramach prac konserwacyjnych linii kablowych?
21. W jaki sposób są wykonywane pomiary poszczególnych parametrów linii kablowych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sklasyfikuj wskazane przez nauczyciela rodzaje kabli na podstawie ich budowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych kryteria klasyfikacji kabli,
2) dokonać analizy budowy kabli,
3) rozpoznać rodzaje kabli,
4) zapisać nazwy i krótką charakterystykę budowy rozpoznanych kabli.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fragmenty ró\
nych rodzajów kabli,
- papier formatu A4, flamastry,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Wykonaj pomiary parametrów elektrycznych wskazanych przez nauczyciela rodzajów
kabli. Oblicz jednostkowe parametry pierwotne, porównaj otrzymane wartości parametrów
dla ró\
nego rodzaju kabli i oceń właściwości elektryczne mierzonych kabli
teletransmisyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych parametry elektryczne i warunków ich pomiaru,
2) dobrać odpowiednie mierniki i metody pomiaru,
3) wykonać pomiary wartości i zapisać wyniki,
4) wykonać niezbędne obliczenia,
5) przeanalizować otrzymane wyniki,
6) ocenić właściwości elektryczne kabli i uzasadnić ocenę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- odcinki ró\
nego rodzaju kabli,
- zestaw mierników,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Wyznacz parametry falowe toru teletransmisyjnego dla podanych parametrów
jednostkowych: R = 78 &!/km, C = 21 nF/km, L = 50 mH/km, G = 15 µS/km.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych zale\
ności określające parametry falowe torów,
2) wykonać stosowne obliczenia,
3) zapisać wzory i wyniki,
4) uzasadnić poprawność otrzymanych wyników.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Wykonaj złącze kablowe łączące ze sobą dwa odcinki kabla symetrycznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wykonać czynności przed rozpoczęciem monta\
u złącza,
2) przygotować końcówki przewodów do monta\
u.
3) zidentyfikować poszczególne wiązki i przewody w wiązkach,
4) wykonać we właściwej kolejności czynności związane z połączeniem dwóch odcinków
kabla,
5) wykonać pomiary wartości parametrów połączonego kabla i zapisać wyniki,
6) przeanalizować otrzymane wyniki,
7) ocenić poprawność wykonanego złącza kablowego,
8) uzasadnić ocenę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- dwa odcinki kabla symetrycznego,
- zestaw narzędzi i elementy niezbędne do wykonania złącza,
- zestaw mierników,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić ró\
nicę między systemem teletransmisyjnym a systemem
teleinformatycznym? 1
1

2) wyjaśnić pojęcie kanał telekomunikacyjny?
1
1

3) wyjaśnić pojęcie tor teletransmisyjny?
1
1

4) sklasyfikować tory teletransmisyjne?
1
1

5) zdefiniować jednostki: dB, dBm, dBr, dBu,?
1
1

6) opisać parametry torów przewodowych?
1
1

7) rozró\
nić rodzaje kabli telekomunikacyjnych?
1
1

8) porównać właściwości kabli symetrycznych i koncentrycznych?
1
1

9) ocenić właściwości elektryczne kabla?
1
1

10) zidentyfikować wiązki w ka\
dej warstwie kabla symetrycznego?
1
1

11) pomierzyć parametry elektryczne kabla?
1
1

12) przeliczyć parametry elektryczne torów przewodowych na parametry
falowe? 1
1

13) wykonać poprawnie połączenie \
ył w kablu symetrycznym?
1
1

14) rozró\
nić systemy kontroli ciśnieniowej szczelności powłoki kabla?
1
1

15) zastosować odpowiednie metody i przyrządy pomiarowe do
pomiarów kabli? 1
1

16) ocenić jakość toru?
1
1

17) wykonać konserwację kabli telekomunikacyjnych?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2. Tory i linie światłowodowe
4.2.1. Materiał nauczania
Budowa i właściwości torów i kabli światłowodowych
Kable światłowodowe charakteryzują się bardzo szerokim pasmem przenoszenia,
odpornością na zakłócenia, dobrą izolacją elektryczną torów, małą tłumiennością torów oraz
małą masą. Tory przewodowe w kablach światłowodowych stanowią włókna szklane,
w których są przesyłane fale świetlne le\
ące w zakresie bliskim podczerwieni, będące
nośnikami informacji.
Światłowodowe włókna szklane, zwane światłowodami, są wytwarzane z czystego szkła
kwarcowego, przy czym ośrodek włókna nie jest jednorodny, lecz składa się z dwóch warstw
o ró\
nej stałej dielektrycznej, nało\
onych na siebie współosiowo. Część wewnętrzna
światłowodu nazywana jest rdzeniem, część zewnętrzna  płaszczem. Na płaszcz nało\
one sÄ…
powłoki ochronne zabezpieczające światłowód przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz
przed wilgocią. Powłoki ochronne są wytwarzane z lakieru termoutwardzalnego, gumy
silikonowej lub teflonu.
Przewodnikiem światła jest rdzeń światłowodu, w którym rozchodzą się fale świetlne.
Promienie świetlne wprowadzone do światłowodu przebywają drogę wzdłu\
linii Å‚amanej,
ulegając wielokrotnym odbiciom od powierzchni zetknięcia rdzenia z płaszczem. W danym
światłowodzie mogą się rozchodzić tylko określone rodzaje fal zwane modami. Poszczególne
mody ró\
nią się między sobą kątem odbicia na granicy rdzenia i płaszcza i zale\
Ä… od kÄ…ta
padania promienia świetlnego na płaszczyznę czołową światłowodu.
Rys. 3. ÅšwiatÅ‚owód kwarcowy z pokryciem ochronnym i jego wÅ‚asnoÅ›ci: 2¸  sto\
ek akceptacji, 2a  średnica
rdzenia, 2d  średnica płaszcza, lakier i guma silikonowa  materiały pierwszego i drugiego pokrycia
[1, s. 175]
Rozró\
nia się światłowody:
- jednomodowe  o bardzo małej średnicy rdzenia równej długości fali świetlnej,
w których jest przesyłany tylko jeden rodzaj fali,
- wielomodowe  o znacznie większej średnicy rdzenia ni\
długość fali świetlnej,
w których mo\
e rozchodzić się wiele rodzajów fal o danej długości.
W światłowodzie ka\
dy mod rozchodzi się z ró\
ną prędkością, wskutek czego
w światłowodach wielodomowych powstaje zjawisko dyspersji modowej, polegające na tym,
\
e impulsy świetlne odbierane na wyjściu toru są poszerzone w stosunku do impulsów na
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
wejściu toru. W celu zmniejszenia tego zjawiska są konstruowane światłowody gradientowe
o zmniejszającym się współczynniku załamania światła w rdzeniu w miarę oddalania się od
jego osi.
Światłowody telekomunikacyjne dzielimy na:
- światłowody pierwszej generacji  wykorzystujące pierwsze okno długości fal,
zawierające włókna wielomodowe gradientowe, przystosowane do przesyłania fal
świetlnych o długości 850 nm,
- światłowody drugiej generacji  stanowią włókna optyczne wielomodowe gradientowe,
przystosowane do transmisji fal świetlnych o długości 1300 nm, le\
Ä…cych w drugim
oknie długości fal,
- światłowody trzeciej generacji  zawierające włókna jednomodowe, przystosowane do
przesyłania fal świetlnych o długości 1300 nm lub 1550 nm.
Kable światłowodowe są produkowane w ró\
nych rozwiÄ…zaniach konstrukcyjnych,
podstawowe z nich to konstrukcje:
- swobodna rurkowa (tubowa)  włókna są rozmieszczone w rurkach plastikowych,
zawierających od 1 do 10 włókien światłowodowych,
- rozetowa  kabel posiada specjalnie wyprofilowany rdzeń rozetowy, w którym są
układane włókna,
- ścisła  włókno światłowodowe pokryte jest ściśle powłoką z tworzyw sztucznych.
Rys. 4. Konstrukcje kabli światłowodowych: a) swobodna; b) rozetowa; c) ścisła, 1  pokrycie wtórne w postaci
luz
nej tuby, 2  wypełnienie \
elem tiksotropowym, 3  centralny element wzmacniający, 4  taśma
owijająca, 5  powłoka zewnętrzna, 6  włókna światłowodowe, 7  rdzeń rozetowy, 8  dodatkowe
pokrycie wzmacniające, 9  powłoka z przędzy aramidowej, 10  pokrycie pierwotne, 11  pokrycie wtórne
poliamidowe, 12  wzmocnienie włókien szklanych, 13  powłoka zewnętrzna [1, s. 177]
Parametry światłowodów
Podstawowymi parametrami transmisyjnymi światłowodów są:
- tłumienność,
- pasmo przenoszenia.
Parametry zale\
ą od wymiarów geometrycznych włókna, rodzaju u\
ytych materiałów
a przede wszystkim od długości fali przesyłanego światła.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Tabela 1. Podstawowe parametry kabli światłowodowych jedno- i wielodomowych [1, s. 176]
Parametry Jednostki Światłowód Światłowód
jednodomowy wielomodowy
Åšrednica rdzenia µm  50
Åšrednica pola modów µm 9 ÷ 10 
Åšrednica pÅ‚aszcza µm 125 125
Åšrednica pokrycia µm 250 250
Tłumienność jednostkowa
 dla fali 850 nm dB/km  < 3,5
 dla fali 1300 nm < 0,5 < 1,5
 dla fali 1550 nm < 0,3 
Jednostkowa dyspersja chromatyczna
 dla fali 1250 ÷1300 nm ps/(nm‡ km) < 3,5 
 dla fali 1550 nm < 20 
A
ączenie kabli światłowodowych
A
ączenie kabli światłowodowych jest procesem skomplikowanym, wymagającym du\
ej
precyzji i dobrej znajomości wszystkich kolejnych operacji. Złącza powinny być wykonane
niezwykle starannie, poniewa\
od jakości złączy włókien światłowodowych zale\
Ä… parametry
transmisyjne. Ka\
de złącze mo\
e wprowadzać straty dochodzące nawet do 1 dB. Oprócz
włókien światłowodowych muszą być połączone pozostałe elementy kabla, tak aby była
zapewniona ciągłość zabezpieczeń mechanicznych i przeciwwilgociowych.
Przy łączeniu światłowodów niezwykle wa\
ne jest uzyskanie zwierciadlanej, gładkiej
i prostopadłej do osi powierzchni końca włókien
Włókna światłowodowe w kablach tnie się metodą wykorzystującą zjawisko pękania
włókien szklanych w miejscu zarysowania go, pod wpływem działania siły rozciągającej.
Do tego celu u\
ywa się specjalnego zestawu narzędzi.
Złącza stałe włókien światłowodowych wykonuje się w praktyce dwoma sposobami:
przez spawanie lub przez sklejanie włókien.
Spawanie wykonuje siÄ™ za pomocÄ… specjalistycznej aparatury (specjalnych spawarek).
W procesie spawania najpierw za pomocą mikroskopu sprawdza się właściwe ustawienie
względem siebie zetkniętych końców włókien a następnie podgrzewa łukiem elektrycznym.
Cykl spawania jest regulowany przez procesor a po zakończeniu operacji spawania
sprawdzana jest automatycznie jakość spawu poprzez pomiar tłumienności optycznej złącza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys. 5. Sposób spawania światłowodów: a) ustawienie włókien przy spawaniu; b) fazy spawania, 1 
grubordzeniowy światłowód, 2  dioda LED, 3 i 5  spawane włókna, 4  pręt wyginający włókno, 6 
wzmacniacz, 7  fotodioda, 8  mikroprocesor [1, s. 179]
W procesie sklejania włókien światłowodowych łączone włókna umieszczane są
rowku w kształcie litery V, wy\
łobionym w specjalnej płytce np. ze szkła organicznego,
w celu precyzyjnego naprowadzenia ich na siebie. Następnie końcówki łączonych włókien
pokrywa siÄ™ bardzo cienkÄ… warstwÄ… odpowiedniego kleju (np. \
ywicy epoksydowej) i po
zetknięciu ze sobą podgrzewa się w celu szybszego utwardzenia kleju. Na tak wykonane
złącze nakłada się specjalną obudowę. Straty tego typu złącza wynoszą około 0,1 dB.
Rys. 6. Sposób klejenia złączy stałych: a) V rowek i płaska płytka; b) połączenie z podwójnym V rowkiem;
c) centrowanie w trójkącie; d) i e) centrowanie w kapilarze; f) centrowanie w rurce; g) zasada
wykorzystania V rowka [1, s. 180]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Do łączenia pojedynczych światłowodów stosuje się złącza rozłączalne, które składają
się z elementów stanowiących zakończenie włókna światłowodowego, prowadnic
umo\
liwiających właściwe ustawienie zakończeń włókien oraz obudowy złącza.
Przykładową konstrukcję złącza stykowego przedstawia rysunek 7.
Rys. 7. Konstrukcja złącza rozłączalnego: 1  kabel, 2  rurka, 3  tuleja dociskowa, 4  obudowa złącza, 5  nasadka,
6  włókno światłowodowe,7  czoło nasadki, 8  prowadnica [1, s. 180]
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak zbudowany jest światłowód?
2. Na czym polega zjawisko dyspersji modowej?
3. Jakie znasz rodzaje światłowodów?
4. Jakie są ró\
nice między światłowodem jednodomowym, wielodomowym
i gradientowym?
5. Jak dzielimy światłowody telekomunikacyjne?
6. Jakie znasz rodzaje konstrukcji światłowodowych?
7. Jakie znasz parametry transmisyjne światłowodów?
8. Od czego zale\
ą parametry światłowodów?
9. Jakie zjawisko jest wykorzystywane w procesie ciecia światłowodów?
10. Jakie znasz sposoby wykonania złączy stałych włókien światłowodowych?
11. Jakie czynności nale\
y wykonać przy spawie włókien światłowodowych?
12. Jakie są fazy spawania światłowodów?
13. Na czym polega proces klejenia światłowodów?
14. Jakie znasz sposoby klejenia światłowodów?
15. Kiedy stosujemy złącza rozłączne?
16. Jak jest wykonane złącze rozłączne?
17. Jaki parametr określa jakość wykonanego złącza?
18. Jakie są dopuszczane straty na złączu w światłowodach?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sklasyfikuj wskazane przez nauczyciela kable światłowodowe na podstawie ich
konstrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych kryteria klasyfikacji konstrukcji kabli
światłowodowych,
2) dokonać analizy konstrukcji kabli światłowodowych,
3) rozpoznać rodzaje konstrukcji kabli światłowodowych,
4) zapisać nazwy i krótką charakterystykę budowy rozpoznanych konstrukcji kabli
światłowodowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- ró\
ne rodzaje kabli światłowodowych,
- papier formatu A4, flamastry,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Wykonaj połączenie włókien światłowodowych metodą spawania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać czynności związane z przygotowaniem stanowiska pracy do wykonania
ćwiczenia,
2) przygotować końcówki światłowodu do spawu,
3) wykonać we właściwej kolejności czynności związane z połączeniem dwóch odcinków
światłowodu metodą spawania,
4) wykonać pomiar wartości tłumienności optycznej złącza i zapisać wyniki,
5) przeanalizować otrzymane wyniki,
6) ocenić poprawność wykonanego złącza włókien światłowodowych,
7) uzasadnić ocenę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- dwa odcinki kabla światłowodowego,
- narzędzia i elementy niezbędne do wykonania złącza (spawarka światłowodowa,
narzędzie do cięcia światłowodów),
- zestaw mierników,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Wykonaj połączenie włókien światłowodowych metodą klejenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wykonać czynności związane z przygotowaniem stanowiska pracy do wykonania
ćwiczenia,
2) przygotować końcówki światłowodu do połączenia,
3) wykonać we właściwej kolejności czynności związane z połączeniem dwóch odcinków
światłowodu metodą klejenia,
4) wykonać pomiar wartości tłumienności optycznej złącza i zapisać wyniki,
5) przeanalizować otrzymane wyniki,
6) ocenić poprawność wykonanego złącza włókien światłowodowych,
7) uzasadnić ocenę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- dwa odcinki kabla światłowodowego,
- zestaw narzędzi i elementów niezbędnych do wykonania złącza (klej, płytki(prowadnice),
narzędzie do cięcia światłowodów,),
- zestaw mierników,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Ćwiczenie 4
Wykonaj złącze rozłączne kabla światłowodowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wykonać czynności związane z przygotowaniem stanowiska pracy do wykonania
ćwiczenia,
2) przygotować końcówki światłowodu,
3) wykonać we właściwej kolejności czynności związane z monta\
em zakończeń złącza
rozłącznego,
4) wykonać pomiar wartości tłumienności optycznej złącza i zapisać wyniki,
5) przeanalizować otrzymane wyniki,
6) ocenić poprawność wykonanego złącza rozłącznego włókien światłowodowych,
7) uzasadnić ocenę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- dwa odcinki kabla światłowodowego,
- zestaw narzędzi i elementy niezbędne do wykonania złącza (elementy złącza, narzędzie
do cięcia światłowodów),
- zestaw mierników,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) opisać budowę światłowodu ?
1
1

2) wyjaśnić zasadę transmisji sygnałów optycznych w światłowodzie?
1
1

3) wyjaśnić pojęcie dyspersji modowej?
1
1

4) sklasyfikować światłowody?
1
1

5) określić ró\
nice między ró\
nymi rodzajami światłowodów?
1
1

6) określić parametry transmisyjne światłowodów?
1
1

7) sklasyfikować światłowody telekomunikacyjne?
1
1

8) rozró\
nić konstrukcje kabli światłowodowych?
1
1

9) wyjaśnić sposób cięcia światłowodów?
1
1

10) wyjaśnić sposób wykonania złącza włókien światłowodowych
metodÄ… spawania? 1
1

11) wykonać złącze włókien światłowodowych metoda spawania?
1
1

12) wyjaśnić sposób wykonania złącza włókien światłowodowych
metodÄ… klejenia? 1
1

13) wykonać złącze włókien światłowodowych metoda klejenia?
1
1

14) wykonać złącze rozłączne włókien światłowodowych?
1
1

15) określić jakość wykonanego złącza?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.3. Transmisja sygnałów analogowych i cyfrowych
4.3.1. Materiał nauczania
Zasady transmisji analogowej i cyfrowej
Analogowe teletransmisyjne systemy wielokrotne pracujÄ… na zasadzie
częstotliwościowego zwielokrotnienia kanałów. Systemy te umo\
liwiajÄ… utworzenie na
jednym torze wielu kanałów częstotliwościowych, rozmieszczonych w ró\
nych pasmach
częstotliwości, dzięki czemu istnieje mo\
liwość jednoczesnego przesyłania po jednym torze
wielu niezale\
nych od siebie sygnałów elektrycznych. Podstawą zwielokrotnienia jest kanał
telefoniczny o szerokości 3,1 kHz.
Cyfrowe systemy teletransmisyjne sÄ… oparte na zasadzie czasowego zwielokrotnienia
kanałów z wykorzystaniem układów cyfrowych. Dokonuje się w nich przekształcenia
sygnałów analogowych przesyłanych w kanałach telefonicznych na sygnał cyfrowy
z wykorzystaniem modulacji kodowo-impulsowej PCM (ang. Pulse Code Modulation).
Rozwój technologii w zakresie logicznych układów scalonych umo\
liwił budowanie
systemów teletransmisyjnych o większej krotności a zatem i większej przepustowości.
Stworzono systemy cyfrowe o krotnościach 120, 480, 1920 pracujące na kablach
miedzianych. Dalsze zwiększenie krotności umo\
liwiło wprowadzenie włókien
światłowodowych jako ośrodków transmisji.
Metody częstotliwościowe i czasowe wielokrotnego wykorzystania torów transmisyjnych
Zwielokrotnienie częstotliwościowe polega na przekształceniu widma sygnału
akustycznego na sygnały, których widma le\
ą w zakresie wielkich częstotliwości ró\
nych
przedziałów pasma przenoszenia danego toru. Przekształcenie odbywa się na drodze
modulacji amplitudowej i nazywa się przemianą częstotliwości. Zakres częstotliwości, do
którego zostaje przesunięty sygnał modulujący w wyniku przemiany, zale\
y od częstotliwości
fali nośnej, który jest modulowany tym sygnałem i jest nośnikiem informacji zawartych
w sygnale. Zmodulowany sygnał zawiera inne produkty modulacji, które są eliminowane za
pomocą filtrów przepuszczających tylko u\
yteczne pasmo.
W systemach teletransmisyjnych przesyłana jest tylko jedna wstęga boczna, która
umo\
liwia odtworzenie nadawanego sygnału w odbiorniku. Falę nośną niezbędną do
demodulacji po stronie odbiorczej wytwarza się w generatorze lokalnym, dokładnie
odtwarzającym częstotliwość fali nośnej nadajnika. Metoda zwielokrotnienia
częstotliwościowego jest przedstawiona na rys. 8.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 8. Zasada zwielokrotniania częstotliwościowego kanałów: a) schemat połączeń; b) rozkład częstotliwości
kanałów; c) widmo sygnału telefonicznego po przemianie częstotliwości , M  modulator amplitudowy
przemiany częstotliwości, F  filtr tłumiący sygnały niepo\
Ä…dane, W  wzmacniacz, D  demodulator
amplitudowy, fs  naturalny sygnał z pasma akustycznego (sygnał modulujący), F1 ,F2 ,F3  sygnały
nośne kolejnych kanałów (sygnały modulowane), "f = f2  f1  pasmo częstotliwości sygnału
modulującego, f1  graniczna częstotliwość dolna sygnału modulującego, f2 - graniczna częstotliwość
górna sygnału modulującego [2, s. 33]
W podanym przykładzie przesyłane są trzy sygnały fs = 2kHz, zmodulowane przez trzy
ró\
ne fale nośne F1 = 12 kHz, F2 = 16 kHz, F3 = 20 kHz, oraz został zastosowany filtr
dolnoprzepustowy, ograniczający pasmo tak aby przepuszczał tylko boczne wstęgi dolne.
Zwielokrotnienie czasowe polega na przesyłaniu ró\
nych sygnałów po jednym torze
w ró\
nych przedziałach czasu, które nazywane są kanałami czasowymi. Ka\
dy przebieg
określonej wielkości w funkcji czasu mo\
na odtworzyć z chwilowych wartości (próbek) tego
przebiegu, pobieranych w ściśle określonych, regularnych odstępach czasu. Odstęp czasu
między próbkami Tp musi być tak dobrany, aby zawarty w nim przebieg zawierał nie więcej
ni\
jedno minimum lub maksimum. Częstotliwość próbkowania jest określona przez prawo
próbkowania, które ma postać:
Częstotliwość próbkowania fp powinna być, co najmniej dwukrotnie większa od
największej częstotliwości fg sygnału próbkowanego.
fp > 2 fg
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 9. Próbkowanie przebiegu analogowego: 1  przebieg analogowy ( informacja), 2  ciąg impulsów
próbkujących o ustalonej częstotliwości fp = 1/Tp, 3  przebieg po próbkowaniu ( sygnał PAM), "t 
czas trwania próbki [2, s. 37]
Dla sygnałów telefonicznych o widmie 300 ÷ 3400 Hz przyjmuje siÄ™ czÄ™stotliwość
próbkowania fp = 8 kHz, w zwiÄ…zku z tym okres próbkowania wynosi Tp = 1/ fp =125 µs.
Czas trwania próbek "t jest z reguły du\
o krótszy od okresu próbkowania Tp, czyli
czasowego odstępu między próbkami ("t << Tp ), co umo\
liwia przesyłanie między próbkami
danego przebiegu, próbek innych sygnałów pochodzących z innych kanałów telefonicznych.
Na tym właśnie polega zwielokrotnienie czasowe kanałów.
Układ (model mechaniczny) do tworzenia kanałów czasowych, tj. zwielokrotnienia
czasowego kanałów, który ilustruje ideę próbkowania przebiegów z przykładowych
4 oddzielnych kanałów, jest przedstawiony na rys. 10.
Rys. 10. Przykład układu ilustrującego ideę zwielokrotnienia czasowego kanałów [2, s. 38]
W przedstawionym układzie do zwielokrotnienia czasowego kanałów, wykorzystano dwa
komutatory elektromechaniczne posiadające styki stałe oraz styki wirujące (szczotki).
Komutator po stronie nadawczej jest urządzeniem próbkującym, a po stronie odbiorczej 
urządzeniem rozdzielającym. Oba komutatory współpracują z urządzeniami taktującymi
wytwarzającymi przebiegi impulsowe. Do styków stałych dołączone są poszczególne kanały
naturalne o paÅ›mie 300 ÷ 3400 Hz. Szczotki komutatorów poÅ‚Ä…czone sÄ… ze sobÄ… liniÄ…
przesyÅ‚owÄ… i wirujÄ… synchronicznie z ustalonÄ… prÄ™dkoÅ›ciÄ… Ép, która jednoznacznie wyznacza
czÄ™stotliwość próbkowania fp = Ép/2Ä„. WirujÄ…ce szczotki realizujÄ… poÅ‚Ä…czenia miÄ™dzy stacjami
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
kolejno dla poszczególnych kanałów w ró\
nych chwilach czasowych. Połączenia dla danego
kanału powtarzają się cyklicznie z częstotliwością fp.
Rys. 11. Przykład tworzenia sygnału zbiorczego PAM [1, s. 251]
Sygnał zbiorczy wysyłany w linię przez urządzenie próbkujące i odbierany z linii przez
urządzenie rozdzielające, ma postać ciągu impulsów (rys. 11), które są próbkami sygnałów
z poszczególnych kanałów. Taki ciąg impulsów o amplitudach modulowanych przebiegiem
próbkowanym jest oznaczany skrótem PAM (ang. Pulse Amplitude Modulation).
W praktyce próbki nie są przesyłane w linii w sposób bezpośredni w postaci sygnału
PAM, lecz są poddawane dodatkowej modulacji. W systemach teletransmisyjnych najczęściej
stosuje siÄ™ modulacjÄ™ kodowo  impulsowÄ… PCM ( ang. Pulse Code Modulation).
Charakterystyka systemów PCM
Istota metody PCM polega na tym, \
e amplitudy impulsów modulowanych sygnałem
próbkowanym są wyra\
ane liczbami dwójkowymi za pomocą odpowiedniej kombinacji cyfr
0 i 1, przy czym w układzie elektrycznym 1 oznacza stan prądowy a 0  stan bezprądowy. Za
pomocą liczby dwójkowej określany jest przedział w jakim znajduje się wierzchołek dane
próbki. Cały zakres amplitud jest dzielony na 2n jednakowych przedziałów zwanych skokami
kwantyzacji, którym są przyporządkowane kolejne liczby dwójkowe składające się z n cyfr.
Proces określenia, w którym przedziale znajduje się dana próbka nazywa się kwantowaniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Rys. 12. Kwantowanie i kodowanie próbek sygnału [2, s. 39]
Ka\
da próbka w sygnale PCM jest przedstawiona w postaci grupy (7 lub 8) bitów.
Przedział czasu jaki zajmuje grupa bitów reprezentująca dana próbkę nazywany jest czasową
szczeliną kanałową. Zbiór następujących po sobie szczelin czasowych odpowiadających
poszczególnym kanałom naturalnym, w których przesyłane są próbkowane sygnały, nazywa
się ramką. Ramka obejmuje czas pomiędzy dwiema kolejnymi próbkami tego samego
kanału, co oznacza \
e długość ramki jest równa okresowi próbkowania Tp = 1/ fp.
W celu zapewnienia poprawnej transmisji konieczna jest synchronizacja sygnału
nadawanego z sygnałem odtworzonym w odbiorniku. Sygnały te muszą być zgodne, co do
struktury, poło\
enia w czasie i wzoru ramek w urzÄ…dzeniu nadawczym i odbiorczym. Proces
ten nazywa siÄ™ fazowaniem ramek. Do fazowania ramek w nadajniku i odbiorniku sÄ…
wytwarzane odpowiednie sygnały, które są ze sobą porównywane w odbiorniku.
ZasadÄ™ pracy systemu PCM przedstawia rys. 13.
Rys. 13. Schemat blokowy systemu cyfrowego z modulacjÄ… PCM [2, s. 40]
Budowa i zasada działania krotnic PCM 30/32
W urządzeniach zwanych krotnicami PCM 30/32 sygnały z 30 kanałów telefonicznych są
przetwarzane w jeden zbiorczy sygnał cyfrowy o przepływności 2048 kbit/s. Sygnał
wyjściowy z tych krotnic ma postać cyklicznie powtarzających się ramek zawierających po
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
32 szczeliny kanałowe, z których 30 szczelin słu\
y do przesyłania informacji, jedna szczelina
(zerowa  S0 )  do przesyłania wzoru synchronizacji ramki, oraz jedna szczelina (szesnasta-
S16)  do przesyłania sygnalizacji komutacyjnej, a tak\
e kontroli i nadzoru.
Wszystkie szczeliny sÄ… 8-bitowe o czasie trwania 3,9 µs ka\
da. Przepływność jednego kanału
telefonicznego wynosi 64 kbit/s.
Rys. 14. Struktura ramki PCM 30/32: FAS  przebieg analogowy sygnał fazowania ramki, NFAS  brak
sygnału fazowania ramki, Si  bity rezerwowe do wykorzystania międzynarodowego, A  alarm
fazowania ramki, 0  brak alarmu, 1  stan alarmu, Sn  bity rezerwowe [1, s. 254]
W krotnicach PCM 30/32 tworzona jest te\
wieloramka PCM 30/32 zawierajÄ…ca 16
ramek (ponumerowane od 0 do 15) i umo\
liwiająca przesyłanie kryteriów sygnalizacji
komutacyjnej, sygnały kontroli nadzoru. W szesnastej szczelinie ramki zerowej przesłany jest
sygnał synchronizacji (fazowania) wieloramki. W szczelinach szesnastych pozostałych ramek
pierwsze cztery bity stanowią kanały synchronizacyjne kanałów telefonicznych od 1 do 15,
a pozostałe cztery przyporządkowane są kanałom telefonicznym od 16 do 30.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Rys. 15. Struktura wieloramki PCM 30/32: Y  alarm wieloramki, MFAS  sygnału fazowania wieloramki,
NMFAS  brak sygnału fazowania wieloramki, a, b, c, d  bity sygnalizacyjne [1, s. 255]
Podstawowe funkcje krotnic PCM 30/32 to:
w kierunku nadawczym:
- próbkowanie i zwielokrotnienie czasowe sygnałów nadawanych w poszczególnych
kanałach,
- przetwarzanie sygnałów PAM na dwustanowy sygnał PCM,
- utworzenie kanałów czasowych dla sygnałów słu\
ących do nawiązywania łączności,
- ukształtowanie sygnału zbiorczego i wysyłane go w tor,
w kierunku odbiorczym:
- odbiór z linii sygnału cyfrowego i odtworzenie jego pierwotnej postaci,
- odtworzenie z sygnału PCM impulsów PAM,
- wydzielenie sygnałów u\
ytecznych,
- odtworzenie sygnałów komutacyjnych.
Uproszczony schemat blokowy krotnicy PCM przedstawia rys. 16.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Rys. 16. Uproszczony schemat blokowy krotnicy PCM: Wz  wzmacniacz, FDp  filtr dolnoprzepustowy, Og 
ogranicznik amplitudy, BK  bramka kanałowa, Dek  dekoder, Kod  koder, Tk  transkoder [1, s. 256]
Podstawowe układy krotnicy PCM to:
- analogowe układy kanałowe  wydzielają pasmo u\
yteczne, nadajÄ… odpowiedni poziom
sygnałom nadawczym i odbiorczym, zapobiegają zakłóceniom,
- układy zwielokrotnienia czasowego  w kierunku nadawczym słu\
ą do pobierania próbek
i tworzenia sygnału PAM, w kierunku odbiorczym zapewniają wprowadzenie do
poszczególnych kanałów odpowiednich próbek odtworzonych w dekoderze,
- przetworniki A/C (kodery) i C/A (dekodery)  przetwarzają sygnał PAM do postaci
sygnału PCM ( kodery) i odtwarzają impulsy PAM z sygnału PCM (dekodery),
- zegary taktujące  nadają odpowiedni rytm pracy krotnicy i słu\
Ä… do synchronizacji
przebiegów nadawczych i odbiorczych,
- grupowe układy wejściowe i wyjściowe (transkodery)  w kierunku nadawczym
przekształcają dwustanowy sygnał cyfrowy na postać trójstanową, dogodną do transmisji
przez trakt liniowy, w kierunku odbiorczym następuje proces dekodowania,
- układy kanałów sygnalizacyjnych  przetwarzają sygnały komunikacyjne z centrali
telefonicznej związane z poszczególnymi kanałami na sygnały dwustanowe.
Kody sygnału cyfrowego
Podczas transmisji przez tor sygnał cyfrowy zostaje zniekształcony. W celu
wyeliminowania składowej stałej i zmniejszenia wpływu zniekształceń na sygnał u\
yteczny
stosuje się kody liniowe. Najczęściej stosowane w systemach telekomunikacyjnych to:
- kody dwuwartościowe: NRZ (ang. Non Return to Zero) i RZ (ang. Return to Zero)  nie
sÄ… stosowane jako kody liniowe poniewa\
zawierają składową stałą oraz dodatkowo
w NRZ niemo\
liwe jest wydzielenie sygnału zegara z sygnału u\
ytecznego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
- kody trójwartościowe: AMI (ang. Alternate Mark Inversion)  i HDB-3 (ang. High
Density Bipolarity with a Maximum of 3 Zeros)  stosowane do kodowania sygnałów
o przepływnościach: 2 Mbit/s, 8 Mbit/s i 34 Mbit/s,
- kod dwuwartościowy CMI  stosuje się dla sygnałów o przepływnościach 140Mbit/s.
Rys. 17. Kody sygnału cyfrowego [1, s. 262]
Kod AMI tworzony jest według zasady polegającej na zmianie polaryzacji impulsów
o wartości 1 na przeciwną do poprzedniego impulsu.
Kod HDB-3 tworzony jest analogicznie jak AMI dla impulsów o wartości 1, z tą ró\
nicÄ…
\
e dla więcej ni\
trzech kolejnych impulsów o wartości 0, sekwencję czterech zer zastępuje
się jedną z dwu sekwencji 0001 lub 1001 według ściśle określonej zasady.
Kod CMI jest kodem dwuwartościowym zawierającym wartości:  +1 i  -1 . W kodzie
tym impulsy wartości 1 przedstawiane są naprzemiennie w postaci stanu  +1 lub  -1 ,
wartość binarnego 0 w postaci stanu  +1 w pierwszej połowie tego bitu i stanu  -1
w drugiej połowie bitu.
Kody stosowane w światłowodach
Sygnał wejściowy toru światłowodowego ma postać kodu trójwartościowego HDB-3,
natomiast impulsy świetlne nie mogą przyjmować wartości ujemnych więc kod
trójwartościowy jest zamieniany na kod dwuwartościowy np. 5B/6B. W kodzie tym 5 bitom
sygnału wejściowego przyporządkowuje się 6 bitów sygnału dwuwartościowego wysyłanego
w światłowód.
W przypadku sygnału o postaci kodu CMI, sygnał jest najpierw przetworzony na sygnał
binarny, następnie poddany skramblowaniu, które polega na nadaniu sygnałowi kodu
pseudoprzypadkowego (o jednakowym prawdopodobieństwie występowania 0 i 1),
i w końcowym etapie w koderze 5B/6B następuje uformowanie kodu liniowego poprzez
dodanie do grupy 15 bitów, dodatkowych 3 bitów słu\
ących do kontroli błędów,
synchronizacji i przesyłania alarmów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Budowa urządzeń i traktów światłowodowych
Podstawowymi urządzeniami traktu światłowodowego są: nadajnik i odbiornik
umieszczone na początku i końcu traktu oraz niekiedy urządzenia przelotowe pełniące rolę
wzmacniaków  regeneratorów.
Zadaniem nadajnika światłowodowego jest przetworzenie cyfrowego sygnału
elektrycznego na impulsy świetlne, jest to realizowane z wykorzystaniem diody
elektroluminescencyjnej LED (ang. Light Emitting Diode) lub diody laserowej LD (ang.
Laser Diode). Zadaniem odbiornika światłowodowego jest operacja odwrotna, czyli zamiana
sygnału świetlnego na cyfrowy sygnał elektryczny. Funkcje tą spełnia fotodetektor, w którym
główną rolę odgrywa fotodioda, której prąd wsteczny zale\
y od natÄ™\
enia promienia
świetlnego.
Nadajnik światłowodowy zawiera:
- regenerator i zmiennik kodu HDB-3 (lub CMI) sygnału wejściowego,
- koder 5B-6B,
- układ nadajnika optycznego z diodą laserową LD,
- układy taktowania, w których są odtwarzane sygnały taktujące, sterowane przebiegiem
wydzielonym z sygnału wejściowego.
Odbiornik światłowodowy zawiera:
- odbiornik optyczny z fotodiodÄ…,
- wzmacniacze i korektory impulsów oraz regenerator sygnału optycznego,
- dekoder 6B-5B,
- zmienni kodu dwójkowego na kod HDB-3,
- układy taktujące sterowane przebiegiem wydzielonym z sygnału liniowego.
UrzÄ…dzenie przelotowe zawiera :
- odbiornik optyczny,
- regenerator impulsów,
- nadajnik optyczny.
Rys. 18. Uproszczony schemat blokowy urządzeń końcowych traktu liniowego systemu światłowodowego
34 Mbit/s: a) nadajnik; b) odbiornik: NOp  nadajnik optyczny, OOp  odbiornik optyczny, KI 
korektor impulsów, Reg  regenerator, Kod  koder, Dek  dekoder, Wz  wzmacniacz [1, s. 267]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Jaka jest szerokość kanału telefonicznego?
2) Na czym polega zwielokrotnienie częstotliwościowe?
3) Jaki typ modulacji jest wykorzystywany w przemianie częstotliwości?
4) Od czego zale\
y zakres częstotliwości, do których zostaje przesunięty sygnał modulujący
w wyniku przemiany częstotliwości?
5) Jaką postać ma widmo sygnału telefonicznego po przemianie częstotliwości?
6) Na czym polega zwielokrotnienie czasowe?
7) Jakie zale\
ności określa prawo próbkowania?
8) Jak określa się okres próbkowania dla sygnału telefonicznego?
9) Jak powstaje sygnał PAM?
10) Na czym polega proces kwantowania?
11) Co określają pojęcia: czasowa szczelina kanałowa, ramka?
12) Na czym polega proces fazowania ramki?
13) Jakie podstawowe układy zawiera system PCM?
14) Jaka jest zasada pracy systemu PCM?
15) Jaka jest struktura ramki PCM 30/32?
16) Jaka jest struktura wieloramki PCM 30/32?
17) Jakie sÄ… podstawowe funkcje krotnicy PCM 30/32?
18) Jakie znasz podstawowe układy krotnicy PCM 30/32?
19) Jakie znasz kody sygnałów cyfrowych?
20) Które kody są wykorzystywane w światłowodach?
21) Jak zbudowany jest tor światłowodowy?
22) Jakie funkcje spełnia nadajnik światłowodowy?
23) Jakie układy zawiera nadajnik światłowodowy?
24) Jakie funkcje spełnia odbiornik światłowodowy?
25) Jakie układy zawiera odbiornik światłowodowy?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj rozkład kanałów w metodzie zwielokrotnienia częstotliwościowego dla sygnału
fs = 3000 Hz i fal nośnych: F1 = 14 kHz, F2 = 18 kHz, F3 = 22 kHz.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych opis metody zwielokrotnienia
częstotliwościowego,
2) określić sygnały: modulujący i modulowany dla ka\
dego kanału,
3) narysować rozkład częstotliwości po zwielokrotnieniu częstotliwościowym
z uwzględnieniem podanych w ćwiczeniu wartości,
4) uzasadnić poprawność rysunku.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Ćwiczenie 2
Oblicz częstotliwość próbkowania sygnałów o częstotliwościach: f1 = 1 kHz, f2 = 1 MHz,
f3 = 13 Hz, f4 = 250 kHz, f5 = 43 GHz.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać prawo próbkowania,
2) określić częstotliwość próbkowania dla ka\
dego z sygnałów.
3) zapisać wyniki,
4) uzasadnić poprawność wyliczeń.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Narysuj sygnał zbiorczy PAM dla przedstawionych na planszy przebiegów sygnałów
z czterech kanałów, dla ramki o długości 1 ms.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać opis sposobu tworzenia sygnału PAM,
2) określić częstotliwość próbkowania.
3) narysować przebieg przedstawiający sygnał zbiorczy PAM,
4) uzasadnić poprawność wykonanego rysunku.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- plansza z przebiegami sygnałów,
- papier formatu A4, flamastry,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Przedstaw próbki sygnału zamieszczonego na planszy w postaci binarnej dla 8 poziomów
kwantyzacji i okresie próbkowania Tp = 1 ms oraz narysuj przebieg szumu kwantowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać opis sposobu próbkowania, kwantowania i kodowania sygnału,
2) sprawdzić czy dla podanego w ćwiczeniu przebiegu i okresu próbkowania zachowane jest
prawo próbkowania,
3) narysować próbki sygnału,
4) określić poziomy kwantyzacji,
5) przypisać kody dwójkowe poziomom kwantyzacji,
6) określić przedziały dla ka\
dej próbki,
7) przypisać kody dla ka\
dej próbki,
8) przedstawić postać binarną zakodowanego sygnału.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- plansza z przebiegiem sygnału,
- papier formatu A4, flamastry,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 5
Dla podanego przez prowadzącego sygnału binarnego przedstaw przebiegi dla kodów
NRZ, RZ, AMI ½, HDB 3, CMI.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać opis sposobu tworzenia kodów sygnałów cyfrowych,.
2) narysować przebiegi zakodowanego sygnału binarnego dla poszczególnych kodów,
3) uzasadnić poprawność narysowanych przebiegów.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- plansze z kodem binarnym sygnału,
- papier formatu A4, flamastry,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić zasadę zwielokrotnienia w metodzie częstotliwościowej?
1
1

2) wyjaśnić zasadę zwielokrotnienia w metodzie czasowej?
1
1

3) określić ró\
nice między metodą częstotliwościową i czasową
wielokrotnego wykorzystania torów transmisyjnych? 1
1

4) zastosować prawo próbkowania?
1
1

5) rozró\
nić pojęcia: próbkowanie, kwantowanie, kodowanie?
1
1

6) wyjaśnić zasadę pracy systemu PCM?
1
1

7) rozró\
nić pojęcia: szczelina czasowa, ramka, wieloramka, fazowanie
ramki? 1
1

8) określić podstawowe funkcje krotnic PCM 30/32?
1
1

9) rozró\
nić podstawowe układy krotnicy PCM?
1
1

10) sklasyfikować kody transmisyjne sygnałów cyfrowych?
1
1

11) określić sposoby zabezpieczania sygnałów przed błędami?
1
1

12) wyjaśnić pojęcie skramblowanie?
1
1

13) określić kody stosowane w transmisji w kablach światłowodowych?
1
1

14) podać polskie i angielskie nazwy skrótów: LED, LD, PAM, PCM?
1
1

15) określić podstawowe funkcje nadajnika światłowodowego?
1
1

16) rozró\
nić układy nadajnika światłowodowego?
1
1

17) określić podstawowe funkcje odbiornika światłowodowego?
1
1

18) rozró\
nić układy odbiornika światłowodowego?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.4 Wielokrotne systemy cyfrowe
4.4.1. Materiał nauczania
Plezjochroniczna hierarchia systemów cyfrowych PDH
Systemy cyfrowe większej krotności są tworzone na zasadzie stopniowego
zwielokrotniania sygnałów cyfrowych grup ni\
szych rzędów, np. z czterech grup 30-
kanałowych (pierwszego rzędu) tworzone są grupy 120-kanałowe (drugiego rzędu) a grupy
480 kanałowe (trzeciego rzędu) tworzone są z czterech grup 120-kanałowych.
Zwielokrotnienie cyfrowe jest to łączenie sygnałów cyfrowych grup ni\
szego rzędu w jeden
sygnał zbiorczy wy\
szego rzędu. Próbki bitów sygnałów ni\
szego rzędu są układane
szeregowo obok siebie na zasadzie przeplotu bitowego tworząc w ten sposób jeden sygnał
zbiorczy grupy wy\
szego rzędu (rys. 19). W procesie tym musi być spełniony warunek Tp =
1/fp = 125 µs (fp = 8 kHz  czÄ™stotliwość próbkowania kanałów), aby zmieÅ›ciÅ‚y siÄ™ wszystkie
kanały tworzonej grupy. Oznacza to, \
e przepływność zbiorczego sygnału cyfrowego grupy
wy\
szego rzędu musi być odpowiednio 4 razy większa.
Rys. 19. Zasada zwielokrotniania czasowe z przeplotem bitowym [1, s. 259]
Skomplikowanym zagadnieniem w procesie zwielokrotnienia czasowego jest
synchronizacja sygnałów składowych. Mogą one pochodzić z ró\
nych z
ródeł, których
podstawy czasu mogą się ró\
nić między sobą (brak synchronizmu). W celu wyeliminowania
ró\
nic między przepływnością poszczególnych sygnałów wyjściowych a przepływnością jaka
jest przewidziana dla tych sygnałów w sygnale zbiorczym stosuje się tzw. dopełnienie
impulsowe, które polega na wprowadzeniu dodatkowych bitów (bitów dopełnienia) do
wejściowego sygnału cyfrowego. Bity te są usuwane w procesie demultipleksacji w krotnicy
odbiorczej.
Opisana powy\
ej metoda nosi nazwÄ™ zwielokrotnienia plezjochronicznego (prawie
synchronicznego).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
 Podstawowym parametrem ka\
dego systemu cyfrowego jest przepływność sygnału
zbiorczego, która zale\
y od liczby kanałów w grupie i wynosi:
- dla grup 30-kanałowych (pierwszego rzędu)  2048 kbit/s,
- dla grup 30-kanałowych (drugiego rzędu)  8448 kbit/s,
- dla grup 30-kanałowych (trzeciego rzędu)  34368 kbit/s
- dla grup 30-kanałowych (czwartego rzędu)  139264 kbit/s,
- dla grup 30-kanałowych (piątego rzędu)  564992 kbit/s.
Urządzenia systemów PDH
W cyfrowych systemach plezjochronicznych wyró\
nia siÄ™ urzÄ…dzenia zwielokrotniajÄ…ce
(krotnice) oraz urządzenia traktów liniowych (regeneratory przelotowe i regeneratory
końcowe). Urządzenia traktów liniowych są specyficzne dla poszczególnych mediów
transmisji. Krotnice mogą być te same do współpracy z ró\
nymi traktami liniowymi
poniewa\
posiadają znormalizowane styki zarówno po stronie sygnałów składowych jak
i sygnałów zbiorczych.
Krotnice dzielimy ze względu na przepływność sygnałów składowych i zbiorczych na:
- krotnice 2/8 Mbit/s  umo\
liwiające utworzenie sygnału grupowego 120-kanałowego,
- krotnice 8/34 Mbit/s  umo\
liwiające utworzenie sygnału grupowego 480-kanałowego,
- krotnice 34/140 Mbit/s  umo\
liwiające utworzenie sygnału grupowego 1920-
kanałowego,
- krotnice 140/565 Mbit/s  umo\
liwiające utworzenie sygnału grupowego 7680-
kanałowego,
Uproszczony schemat blokowy krotnicy 8/34 Mbit/s jest przedstawiony na rys. 20.
Rys. 20. Uproszczony schemat blokowy krotnicy TC 8/34 (480-krotnej): UWD  układ wprowadzania
dopełniania, UED  układ eliminacji dopełniania, UZN  układ zegarów nadawczych, UZO  układ
zegarów odbiorczych, Mux  multiplekser, Dem  demultiplekser [1, s. 264]
Krotnica TC 8/34 zawiera następujące układy funkcjonalne:
- transkodery sygnałów o przepływności 8 Mbit/s,
- układy synchronizacji (układy wyrównywania przepływności 8 Mbit/s),
- układy zwielokrotnienia: multiplekser i demultiplekser,
- transkoder sygnału zbiorczego o przepływności 34 Mbit/s,
- układy taktujące (zegary).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Podczas przesyłania w linii długiej sygnał cyfrowy ulega deformacjom wskutek
zniekształceń tłumieniowych i fazowych torów oraz ró\
nego rodzaju zakłóceń pochodzących
z torów sąsiednich i z
ródeł zewnętrznych. W celu zminimalizowania tych zmian w pewnych
odstępach stosuje się urządzenia do regeneracji przesyłanego sygnału cyfrowego zwane
wzmacniakami-regeneratorami. Regeneracja sygnału polega na odtworzeniu na wyjściu
regeneratora sygnału cyfrowego o takiej samej postaci jaką miał na wejściu.
Na rys. 21 przedstawiono uproszczony schemat blokowy regeneratora i przebiegi
sygnałów w ró\
nych jego punktach.
Rys. 21. Regeneracja sygnału cyfrowego [1, s. 260]
Sygnał podawany na wejście regeneratora podlega wzmocnieniu i korekcji, a następnie są
rozró\
niane oraz selekcjonowane elementy dodatnie i ujemne sygnału. Po selekcji zostają
utworzone dwa przebiegi z impulsami dodatnimi (3) i impulsami ujemnymi (4). W celu
odtworzenia fazy sygnału i czasu trwania impulsów w regenerowanym sygnale, następuje
porównanie przebiegów (3) i (4) z przebiegiem zegara (5). Skorygowane przebiegi (6) i (7) są
sumowane w wyniku, czego zostaje utworzony sygnał (8) o takim samym przebiegu jak
sygnał nadany na początku traktu.
Regeneratory dzielimy na dwie grupy: regeneratory przelotowe zdalnie zasilane oraz
regeneratory końcowe umieszczone w stojakach urządzeń końcowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Synchroniczna hierarchia systemów cyfrowych SDH
Synchroniczna hierarchia systemów cyfrowych SDH (ang. Synchronous Digital
Hierarchy) to rodzina systemów cyfrowych wykorzystująca właściwości torów
światłowodowych w celu zwiększenia przepustowości i usprawnienia działania sieci
telekomunikacyjnej. Zastosowanie światłowodów oraz nowej metody zwielokrotnienia
i transportu informacji umo\
liwiło znaczne zwiększenie przepustowości linii oraz
wprowadzenie nowych funkcji nadzoru i zarzÄ…dzania umo\
liwiajÄ…cych natychmiastowÄ…
identyfikację uszkodzenia linii lub węzła oraz automatyczne przełączanie ruchu na drogi
rezerwowe. Systemy SDH umo\
liwiają wprowadzenie nowych usług wymagających
szerokiego pasma takich jak: szybka komutacja pakietów, połączenia między sieciami
komputerowymi, telewizji o du\
ej rozdzielczości (HDTV).
Systemy SDH charakteryzują się następującymi właściwościami:
- du\
a przepustowość,
- zdolność do samokontroli i samonaprawialność sieci,
- du\
a elastyczność w konfiguracji i rozbudowie sieci,
- scentralizowany nadzór i programowane sterowanie siecią,
- mo\
liwość realizacji dowolnych usług telekomunikacyjnych wąsko-
i szerokopasmowych.
Podstawowym członem w SDH jest synchroniczny moduł transportowy STM-1 (ang.
Synchronous Transport Module Level 1) o przepływności 155520 kbit/s, który umo\
liwia
współpracę z systemami PDH. Wy\
sze stopnie tej rodziny sÄ… tworzone na zasadzie
zwielokrotnienia STM-1. W systemie SDH znormalizowano następujące moduły:
- STM-1 o przepływności 155520 kbit/s,
- STM-4 o przepływności 622080 kbit/s,
- STM-16 o przepływności 2488320 kbit/s.
Zwielokrotnienie w systemach SDH polega na  Å‚adowaniu informacji do tzw.
kontenerów wirtualnych VC i tworzeniu modułów transportowych, przeplatając odpowiednio
bajty sygnałów składowych. Sposób tworzenia modułu transportowego STM-1 przedstawia
rys. 22.
Rys. 22. Schemat blokowy tworzenia modułu STM-1: STM  synchroniczny moduł transportowy, AU 
jednostka administracyjna, VC  kontener wirtualny, C  kontener, TU  jednostka składowa, TUG 
jednostka grupowa [1, s. 273]
W tworzeniu modułu transportowego STM-1 wyró\
nia się następujące etapy:
- Etap 1: Odwzorowanie (mapping) kontenerów  z sygnałów PDH po ich regeneracji
tworzone są odpowiednio kontenery: C-12  z sygnału o przepływności 2 Mbit/s,
C-3  z sygnału o przepływności 34 Mbit/s oraz C-4 z sygnału o przepływności 140
Mbit/s. Tworzenie to polega na dostosowaniu przepływności wejściowego sygnału
składowego do określonej przepływności kontenera poprzez dopełnienie bitowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Następnie z poprzez dodanie bajtów nagłówka POH (ang. Path Overhead) do kontenerów
tworzone sÄ… kontenery wirtualne odpowiednio VC-12, VC-3 i VC-4.
- Etap 2: Fazowanie  ustawianie wskaz
nika poło\
enia kontenera ni\
szego rzędu
w kontenerze wy\
szego rzędu  w wyniku przyporządkowania wskaz
ników kontenerom
wirtualnym VC-12 i VC-3 tworzone są jednostki składowe TU-12 i TU-3. Wskaz
niki
PTR (ang. Pointers) określają poło\
enie kontenerów ni\
szego rzędu VC-12 i VC-3
w kontenerze VC-4.
- Etap 3: Zwielokrotnienie jednostek składowych  jednostki TU są odpowiednio
grupowane tworzÄ…c jednostki grupowe TUG-2 i TUG-3 (ang. Tributary Unit Group)
a następnie ładowane do kontenera VC-4. Sposób tworzenia TUG-2 i TUG-3 przedstawia
rys. 23 oraz sposób wprowadzenia TUG-3 do kontenera VC-4 przedstawia rys. 24.
Rys. 23. Tworzenie jednostek grupowych TUG-2 i TUG-3 [1, s. 274]
Rys. 24. Wprowadzenie grup TUG-3 do kontenera wirtualnego VC-4 [1, s. 274]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
- Etap 4: Fazowanie (ustawianie wskaz
nika) poło\
enia kontenera VC-4  poprzez
uformowanie wskaz
nika AU-PTR określającego początek kontenera VC-4 w ramce
STM-1 zostaje utworzona jednostka administracyjne AU (ang. Administrative Unit).
- Etap 5: Formowanie sygnału STM-1  w fazie tej następuje wygenerowanie i dodanie do
jednostki administracyjnej AU-4 nagłówka zwielokrotnienia MSOH (ang. Multiplet
Section Overhead) oraz nagłówka sekcji regeneratorowej RSOH (ang. Regeneration
Section Overhead). Następnie zachodzi skramblowanie sygnału STM-1.
Ramka sygnaÅ‚u zbiorczego STM-1 zawiera 2430 bajtów przesyÅ‚anych w ciÄ…gu 125 µs co
daje przepływność 155520 kbit/s. Strukturę ramki STM-1 przedstawia rys. 25.
Rys. 25. Struktura ramki STM-1 [1, s. 276]
Ramka dzieli się na trzy części:
- obszar kontenera wirtualnego VC-4, zawierającego sygnały u\
yteczne doprowadzone do
krotnicy,
- obszar wskaz
nika jednostki administracyjnej AU-4 PTR, zawierającego adresy poło\
enia
kontenerów wirtualnych w jednostce administracyjnej,
- pole nagłówka sekcji SOH (ang. Section Overhead), niosącego informacje dotyczące
fazowania ramki oraz funkcji kontroli i nadzoru.
Dalsze zwielokrotnianie w systemie SDH odbywa siÄ™ na zasadzie zwielokrotniania
synchronicznego poprzez zwykłe przeplatanie bajtów sygnałów składowych. Tak tworzone są
moduły:
- STM-4 o przepływności 622080 kbit/s  powstaje z czterech sygnałów STM-1,
- STM-16 o przepływności 2488320 kbit/s  powstaje z 16 modułów STM-1 lub czterech
modułów STM-4.
Sposób tworzenia modułu STM-4 z modułów STM-1 przedstawia rys. 26.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Rys. 26. Sposób tworzenia modułu transportowego STM-4 z modułów STM-1 [1, s. 278]
W systemie SDH czas trwania ramki STM-1 i STM-4 wynosi 125 µs. Sposób tworzenia
ramki STM-4 przedstawia rys. 27.
Rys. 27. Sposób tworzenia ramki STM-4 [1, s. 279]
UrzÄ…dzenia systemu SDH
W systemach SDH występują tylko krotnice, które realizują funkcje zwielokrotnienia
i zakończenia traktu liniowego. Ze względu na zastosowanie w sieci rozró\
niamy następujące
typy krotnic SDH:
- krotnice końcowe TMX (ang. Terminal Multiplexer) PDH/STM-1  umo\
liwiajÄ…
zwielokrotnienie sygnałów PDH w sygnał zbiorczy STM-1 w połączeniach punkt-punkt,
- krotnice liniowe LMX ( ang. Line Multiplexer) STM-1/STM-4 i STM-1/STM-16  słu\
Ä…
do łączenia sygnałów STM-1 w sygnał wy\
szego rzędu STM-4 lub STM-16,
- krotnice transferowe ADM (ang. Add Drop Multiplexer)  umo\
liwiajÄ… wydzielenie
i ponowne wprowadzenie dowolnego sygnału wchodzącego w skład sygnału zbiorczego
STM-n, transmitowanego w linii, bez konieczności jego całkowitej demultipleksacji,
- synchroniczne przełącznice cyfrowe SDXC (ang. Synchronous Digital Cross-Connect) 
spełniają funkcje krotnic SDH, a ponadto mają mo\
liwość przełączania dróg cyfrowych
na poziomie kontenerów wy\
szego VC-4 i ni\
szego rzędu VC-12,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
- regeneratory SDH  odpowiadają za przetwarzanie odebranego sygnału optycznego na
elektryczny, wydzielenie sygnału taktującego, zregenerowanie sygnału informacyjnego,
identyfikację początku ramki, przetworzenie nagłówka sekcji regeneracji RSOH, dalsza
transmisja sygnału STM-n z nowym nagłówkiem oraz przetworzenie go na sygnał
optyczny.
Nadzór i zarządzanie siecią SDH
Krotnice SDH posiadają styki (S) i kanały komunikacji danych DCC (ang. Data
Communications Channels) do obiektów zarządzania i nadzoru krotnic, które zapewniają
przetwarzanie i przechowywanie informacji, przekazywanych do terminala operatora przez
styk F lub do sieci zarzÄ…dzania TMN (ang. Telecommunications Management Network) przez
styk Q lub kanały komunikacji danych.
System nadzoru i zarzÄ…dzania sieciÄ… SDH obejmuje:
- krotnice ró\
nego typu i oprogramowanie,
- urzÄ…dzenia pomocnicze np. zegar, zasilacz,
- układy testowania i utrzymania,
- sieciowe drogi transportu.
Podstawowe funkcje systemu zarzÄ…dzania i nadzoru SDH to:
- zarzÄ…dzanie sygnalizacjÄ… alarmowÄ…,
- nadzorowanie jakości transmisji i testowanie,
- sterowanie przełączaniem na rezerwę,
- zarzÄ…dzanie rekonfiguracjÄ… sieci.
Do celów kontroli i sterowania przepływem informacji w systemach SDH
wykorzystywane są nagłówki kontenerów:
- sekcji zwielokrotnienia modułu transportowego MSOH,
- sekcji regeneratorowej RSOH,
- kontenera wirtualnego VC-4 POH,
- kontenerów wirtualnych ni\
szych rzędów VC-12 POH i VC-3 POH.
System nadzoru śledzi i analizuje informacje zawarte w tych nagłówkach. Nadzór jakości
transmisji polega na obliczaniu sumy logicznej wszystkich bitów w danej ramce
i zarejestrowaniu jej w odpowiednim miejscu nagłówka następnej ramki. Jest to metoda
kontroli parzystości przeplotu bitowego.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) W jaki sposób tworzone są systemy cyfrowe wy\
szych krotności?
2) Na czym polega metoda zwielokrotnienia plezjochronicznego?
3) Jaki jest podstawowy parametr teletransmisyjnego systemu cyfrowego?
4) W jaki sposób jest tworzony sygnał zbiorczy z przeplotem binarnym w systemach PDH?
5) Jakie znasz urządzenia systemów PDH?
6) W jaki sposób klasyfikujemy krotnice PDH?
7) Jakie układy funkcjonalne zawiera krotnica PDH?
8) Jakie funkcje w systemach PDH spełniają regeneratory?
9) Jakie rozró\
niamy rodzaje regeneratorów?
10) Jakie są kolejne etapy regeneracji sygnału cyfrowego?
11) Jakie są charakterystyczne właściwości systemów SDH?
12) Jakie moduły występują w systemach SDH?
13) Na czym polega zwielokrotnienie w systemach SDH?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
14) Jakie są kolejne etapy tworzenia modułu STM-1?
15) W jaki sposób tworzone są kontenery wirtualne VC-12, VC-3, VC-4?
16) W jaki sposób tworzone są jednostki grupowe TUG-2 i TUG-3?
17) Z jakich części składa się ramka STM-1?
18) W jaki sposób tworzone są moduły o wy\
szych przepływnościach?
19) Ile wynosi czas trwania ramki STM-1 i STM-4 w systemach SDH?
20) Jakie rodzaje krotnic występują w systemach SDH?
21) Jakie elementy obejmuje system nadzoru i zarzÄ…dzania sieciÄ… SDH?
22) Z jakich informacji korzysta system kontroli i sterowania transmisjÄ… w systemach SDH?
23) Na czym polega metoda kontroli parzystości przeplotu bitowego?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dla podanych przez nauczyciela przebiegów sygnałów z 4 traktów cyfrowych narysuj
przebieg sygnału zbiorczego powstałego zgodnie z metodą zwielokrotnienia czasowego
z przeplotem bitowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych opis metody zwielokrotnienia czasowego
z przeplotem bitowym,
2) dokonać analizy przebiegów z poszczególnych traktów,
3) narysować przebieg sygnału zbiorczego,
4) krótko opisać sposób powstawania sygnału zbiorczego.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Na zamieszczonym w ćwiczeniu rysunku przedstawiony jest schemat blokowy
regeneratora. Opisz funkcje bloków oznaczonych 1, 2, 3, 4, 5 i 6.
Rys. do ćwiczenia 2. Schemat blokowy regeneratora
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać opis zasady regeneracji sygnałów w systemach PDH,
2) przeanalizować przebieg procesu regeneracji sygnałów,
3) określić funkcje regeneratora na poszczególnych etapach regeneracji sygnału,
4) przypisać funkcje poszczególnym blokom.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Przedstaw schemat blokowy tworzenia modułu STM-1 systemu SDH z sygnałów
wejściowych o przepływnościach: 2 Mbit/s i 34 Mbit/s.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych opis metody tworzenia modułów STM-1 systemu
SDH,
2) określić poszczególne etapy dla ka\
dego z sygnałów,
3) narysować schemat blokowy,
4) krótko opisać sposób powstawania modułu STM-1.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Na rysunku przedstawiony jest schematycznie proces tworzenia modułu STM-1 systemu
SDH. Przeanalizuj i opisz jakie funkcje sÄ… realizowane na etapach oznaczonych cyframi: 1, 2,
3, 4, 5.
Rys. do ćwiczenia 4. Schemat blokowy tworzenia modułu STM-1
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych opis metody tworzenia modułów STM-1 systemu
SDH,
2) przeanalizować schemat blokowy,
3) określić funkcje realizowane w procesie tworzenia modułu STM-1,
4) przypisać funkcje do kolejnych etapów.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 5
Przedstaw schemat tworzenia modułu STM-16 z modułów STM-1.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych opis metody zwielokrotnienia czasowego
z przeplotem bitowym,
2) dokonać analizy przebiegów z poszczególnych traktów,
3) narysować przebieg sygnału zbiorczego,
4) krótko opisać sposób powstawania sygnału zbiorczego.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić zasadę zwielokrotnienia z przeplotem bitowym?
1
1

2) wyjaśnić pojęcie dopełnienie impulsowe?
1
1

3) wyjaśnić pojęcie zwielokrotnienia plezjochronicznego?
1
1

4) sklasyfikować krotnice cyfrowe PDH?
1
1

5) określić układy funkcjonalne krotnic PDH?
1
1

6) określić procesy realizowane przez regeneratory sygnałów
cyfrowych? 1
1

7) wyjaśnić i podać angielskie pełne brzmienie skrótu SDH?
1
1

8) określić podstawowe właściwości systemów SDH?
1
1

9) rozró\
nić moduły systemów SDH?
1
1

10) określić etapy tworzenia modułu STM-1?
1
1

11) wyjaśnić funkcje wskaz
ników PTR jednostki składowej TU
i jednostki administracyjnej AU? 1
1

12) określić obszary ramki STM-1?
1
1

13) wyjaśnić zasadę tworzenia modułów STM-4 i STM-16?
1
1

14) sklasyfikować krotnice SDH?
1
1

15) określić obiekty objęte systemem nadzoru i zarządzania siecią SDH?
1
1

16) określić funkcje systemu zarządzania i nadzoru SDH?
1
1

17) wyjaśnić metodę kontroli parzystości przeplotu bitowego BIP-n?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
4.5. Teletransmisyjne linie radiowe i satelitarne
4.5.1. Materiał nauczania
Struktura linii radiowej
Liniami radiowymi nazywa siÄ™ linie telekomunikacyjne, umo\
liwiające przesyłanie
informacji w postaci określonych sygnałów między dwoma punktami w przestrzeni, za
pomocÄ… energii fal elektromagnetycznych skupionej przez anteny kierunkowe. Zastosowanie
anten kierunkowych zapewnia rozchodzenie siÄ™ energii fal elektromagnetycznych jedynie
wzdłu\
określonej trasy.
Bezprzewodowy tor radiowy stanowi antena nadawcza i odbiorcza oraz ośrodek między
nimi. Energia doprowadzona do anteny nadawczej zostaje wypromieniowana i w postaci fali
elektromagnetycznej dociera przez ośrodek do anteny odbiorczej, skąd jest odprowadzona do
odbiornika.
Fale elektromagnetyczne wykorzystywane w telekomunikacji zajmujÄ… zakres
częstotliwości od 100 kHz do 30 GHz. W telekomunikacyjnych systemach radiowych do
realizacji kierunkowych torów radiowych są wykorzystywane fale radiowe z zakresu
częstotliwości od 30 MHZ do 30 GHz, co odpowiada długościom fal od 10 m do 1 cm.
Do tworzenia torów radiowych kierunkowych wykorzystywane są anteny kierunkowe.
W praktyce uwa\
a siÄ™, \
e kierunkowość anten jest wystarczająca, aby uznać dany układ
przekazywania energii sygnału za torowy, gdy poprzeczne wymiary anten są porównywalne
lub większe od długości promieniowanej fali. Stąd do transmisji kierunkowej wykorzystuje
się najkrótsze fale radiowe, jednak realizacja torów radiowych dla fal krótkich stwarza du\
e
trudności technologiczne. Powszechnie stosowaną anteną kierunkową jest antena
z reflektorem parabolicznym, odznaczajÄ…ca siÄ™ du\
ą kierunkowością promieniowania. Antena
tego typu promieniuje fale elektromagnetyczne w postaci wÄ…skiej wiÄ…zki promieni
świetlnych.
Rys. 28. Schemat anteny parabolicznej i jej charakterystyka promieniowania [1, s. 181]
Tory radiowe dzielimy na:
- tory radiowe proste  realizowane na zasadzie prostoliniowego rozchodzenia siÄ™ fal
radiowych, gdy anteny nadawcza i odbiorcza siÄ™ widzÄ…,
- tory radiowe łamane  tworzone z wykorzystaniem anteny biernej, od której odbijają się
fale radiowe wyemitowane z anteny nadawczej i trafiajÄ… do anteny odbiorczej,
- tory radiowe łamane  tworzone przez rozproszenie strumienia energii wysyłanej
z anteny nadawczej w wy\
szych warstwach atmosfery (w jonosferze i w troposferze),
skąd główna część strumienia jest kierowana z powrotem ku ziemi, gdzie strumień ten
jest przechwytywany przez odpowiednio ukierunkowanÄ… antenÄ™ odbiorczÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Rys. 29. Tory radiowe: [a) prosty; b) Å‚amany wskutek rozproszenia; c) Å‚amany wskutek odbicia [1, s. 182]
Podstawowym parametrem elektrycznym toru radiowego jest jego tłumienność,
określana jako stosunek mocy doprowadzonej do anteny nadawczej do mocy odebranej
z anteny odbiorczej. Tłumienność toru radiowego zale\
y od warunków terenowych
i atmosferycznych i jest zmienna w czasie, co objawia się występowaniem zaników. Zanik
jest to chwilowy wzrost tłumienności toru, osiągający wartość nawet kilkudziesięciu decybeli.
Przyczyna powstawania zaników jest rozpraszanie i pochłanianie energii fal przez krople
deszczu, pary wodnej oraz czÄ…steczki zawiesiny znajdujÄ…cej siÄ™ w atmosferze.
W skład linii radiowej wchodzą dwie stacje nadawczo-odbiorcze oraz tzw. stacje
przekaz
nikowe (stosowane w liniach radiowych o większym zasięgu). Struktura linii radiowej
jest przedstawiona na rys. 30.
Rys. 30. Struktura teletransmisyjnej linii radiowej: KrT  krotnica telefoniczna, Mod  modulator, Nw.cz 
nadajnik wielkiej częstotliwości, Dem  demodulator, O w.cz  odbiornik wielkiej częstotliwości, Z 
zwrotnica, UNiK  urzÄ…dzenia nadzoru i kontroli [1, s. 287]
Stacja linii radiowej zawiera następujące urządzenia:
- antenowe wraz ze zwrotnicami,
- nadawcze i odbiorcze wielkiej częstotliwości,
- pomocnicze nadzoru, kontroli i łączności słu\
bowej,
- zasilajÄ…ce,
- modulatory (w kierunku nadawczym) i demodulatory (w kierunku odbiorczym) 
występują tylko w stacjach końcowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Ka\
da linia radiowa pracuje w określonym paśmie częstotliwości, zwanym kanałem
radiowym. Kanał radiowy charakteryzuje się częstotliwością środkową oraz szerokością
pasma. Linia radiowa mo\
e mieć jeden lub wiele kanałów radiowych realizowanych
w jednym wspólnym torze tzn. z jedną wspólną anteną. Sygnały zbiorcze poszczególnych
kanałów radiowych rozdziela się za pomocą filtrów oraz przez odpowiednią polaryzację
promieniowanej fali.
Budowa i zasada działania linii radiowej
Linie radiowe dzielimy na:
- analogowe  z modulacją częstotliwości współpracujące z systemami zwielokrotnienia
częstotliwościowego,
- cyfrowe  przystosowane do współpracy z krotnicami o zwielokrotnieniu czasowym.
Linie radiowe z modulacją częstotliwości posiadają stacje końcowe zawierające w części
nadawczej  modulator i nadajnik wielkiej częstotliwości (w.cz.) i w części odbiorczej 
odbiornik sygnału radiowego w.cz. oraz demodulator.
W części nadawczej stosowane są dwie metody modulacji:
- bezpośrednią  sygnał wejściowy zostaje zwielokrotniony częstotliwościowo,
wzmocniony i bezpośrednio przemieniony w sygnał w.cz. w wyniku modulacji
częstotliwości fali nośnej w.cz.,
- pośrednią  sygnał w.cz. otrzymuje się w wyniku dwustopniowej przemiany, najpierw
uformowany jest sygnał pośredniej częstotliwości a następnie wzmocniony i zmieszany
w tzw. mieszaczu z przebiegiem w.cz..
Zadaniem urządzeń odbiorczych stacji końcowej jest odbiór sygnału radiowego w.cz.
i jego demodulacja do pasma podstawowego. Niezale\
nie od rozwiÄ…zania po stronie
nadawczej, w części odbiorczej z reguły stosuje się przemianę dwustopniową.
Urządzenia końcowe cyfrowej linii radiowej CLR zawierają następujące urządzenia:
- transkoder,
- urzÄ…dzenia nadawczo-odbiorcze,
- zwrotnice antenowe,
- urzÄ…dzenia generacyjne,
- blok obsługi i kontroli zawierający urządzenia obsługi i zdalnej kontroli, urządzenia
przełączenia na rezerwowy kanał radiowy, urządzenia łączności słu\
bowej.
W części nadawczej transkodera sygnał wejściowy PCM zostaje zregenerowany
i odpowiednio ukształtowany w nową ramkę wewnątrzsystemową ( nowy sygnał zbiorczy).
W nadajniku zachodzi modulacja w wyniku, której widmo sygnału cyfrowego zostaje
przesunięte do pasma kanału radiowego, następnie sygnał zostaje wzmocniony i przesłany do
zwrotnicy antenowej a stÄ…d do anteny.
Przy odbiorze sygnał radiowy w.cz. odebrany przez antenę jest po przejściu przez
zwrotnicę antenową najpierw wzmocniony, a potem doprowadzony do mieszacza, w którym
zostaje przetworzony na sygnał pośredniej częstotliwości, Sygnał p.cz. jest następnie
zdemodulowany, a w transkoderze zostaje wydzielony oraz uformowany podstawowy sygnał
PCM.
A
ączność satelitarna
A
ączność satelitarna odgrywa powa\
nÄ… rolÄ™ w strukturze telekomunikacyjnej sieci
międzynarodowej od momentu pojawienia się wielu satelitów Ziemi, krą\
Ä…cych na orbitach
geostacjonarnych i eliptycznych. W skład łącza satelitarnego wchodzą dwie stacje naziemne
końcowe oraz satelita telekomunikacyjny, odgrywający rolę stacji retransmisyjnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
A
ącza satelitarne są wykorzystywane do przesyłania informacji telefonicznych, transmisji
danych, wymiany programów radiowych i telewizyjnych, transmisji wideokonferencji
i wideotekstów.
Sygnały do łączy satelitarnych są doprowadzane do stacji naziemnej za pośrednictwem
sieci telekomunikacyjnej. Wejściem łącza satelitarnego jest modulator stacji naziemnej,
a wyjściem  demodulator przeciwległej stacji. Urządzenia retransmisyjne na satelicie
wzmacniają odebrane sygnały, przemieniają je na inny zakres częstotliwości i wysyłają do
docelowej stacji końcowej.
Zadaniem anten naziemnych jest wypromieniowanie fali radiowej w kierunku satelity
oraz odbiór sygnałów satelitarnych, ich skoncentrowanie i eliminowanie sygnałów
szkodliwych. Zadaniem anteny satelitarnej jest odbiór sygnałów ze stacji naziemnych,
kierowanie ich do stacji retransmisyjnej (transpondera), a następnie wypromieniowanie
w postaci fal elektromagnetycznych w kierunku naziemnej stacji odbiorczej.
Systemy satelitarne pracują w zakresie częstotliwości od 1 GHz do 30 GHz.
Metody wielokrotnego dostępu do satelity
Stosowane są następujące metody wielokrotnego dostępu do satelity:
- przez podział częstotliwości FDMA (ang. Frequency Division Multiple Access),
- przez podział czasowy TDMA (ang. Time Division Multiple Access),
- w wyniku zastosowania sygnałów o wspólnym widmie CSMA (ang. Common Spectrum
Multiple Access).
Wielokrotny dostęp MA ( ang. Multiple Access) oznacza współpracę satelity z większą
liczbÄ… stacji naziemnych zainstalowanych w dowolnych warunkach terenowych oraz
ruchomych.
Charakterystyka systemów satelitarnych
A
ączność satelitarna w Polsce jest organizowana przez stację satelitarną w Psarach koło
Kielc. Pracują tam stacje satelitarne następujących systemów satelitarnych:
- INTELSAT  dwie stacje naziemne, jedna obejmuje swym działaniem obszar Oceanu
Atlantyckiego i zapewnia łączność z USA i Kanadą, druga obejmuje rejon Oceanu
Indyjskiego i umo\
liwia komunikacjÄ™ z JaponiÄ…, KoreÄ…, Singapurem i AustraliÄ…,
- INTERSPUTNIK  obsługuje państwa Europy Wschodniej i Środkowej,
- INMARSAT  wykorzystywana do łączności morskiej, posiada dwie stacje , z których
jedna współpracuje z satelitą nad Oceanem Atlantyckim a druga z satelitą nad Oceanem
Indyjskim,
- EUTELSAT  stanowi uzupełnienie sieci łączności w Europie, umo\
liwia przesyłanie
sygnałów z szybkością 120 Mbit/s.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Jak zbudowany jest tor radiowy?
2) Jakimi cechami charakteryzuje siÄ™ anteny stosowane w torach radiowych kierunkowych?
3) Jak klasyfikuje siÄ™ tory radiowe?
4) Jaka jest ró\
nica między torem radiowym łamanym wskutek rozproszenia i torem
Å‚amanym wskutek odbicia?
5) Jaki parametr charakteryzuje tor radiowy?
6) Jakie parametry charakteryzują kanał radiowy?
7) Jaka jest ró\
nica między kanałem radiowym a linią radiową?
8) Jakie urządzenia zawiera stacja końcowa analogowej linii radiowej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
9) Jakie metody modulacji stosuje siÄ™ w analogowych liniach radiowych?
10) Jakie urządzenia zawiera stacja końcowa cyfrowej linii radiowej CLR?
11) Jak zbudowane jest Å‚Ä…cze satelitarne?
12) Jakie funkcje spełnia antena naziemna w systemie satelitarnym?
13) Jakie funkcje spełnia antena satelitarna w systemie satelitarnym?
14) Jakie znasz metody wielokrotnego dostępu do satelity?
15) W jakich systemach satelitarnych pracują stacje w ośrodku łączności satelitarnej
w Polsce?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
PrzyporzÄ…dkuj wskazane przez nauczyciela urzÄ…dzenie na podstawie opisu ich funkcji do
stacji końcowej analogowej lub cyfrowej linii radiowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych funkcje urządzeń stacji końcowych linii
radiowych,
2) dokonać analizy działania urządzeń na podstawie opisów ich funkcji,
3) rozpoznać rodzaje układów,
4) przypisać nazwy przyporządkowanych urządzeń do odpowiednich stacji końcowych.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Moc sygnału doprowadzonego do anteny nadawczej linii radiowej wynosi 1000W. Moc
sygnału odebranego z anteny odbiorczej pierwszego dnia wynosiła 950 W, a drugiego dnia
o tej samej porze wynosiła 750 W, ale po 10 minutach moc osiągnęła ponownie wartość 950
W. Oblicz wartości tłumienności toru radiowego dla obu przypadków. Oceń jakość toru
radiowego i podaj mo\
liwe przyczyny spadku mocy po stronie odbiorczej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać odpowiednie określenia,
2) wykonać obliczenia.
3) przeanalizować otrzymane wyniki,
4) dokonać oceny jakości toru radiowego,
5) podać mo\
liwe przyczyny wzrostu tłumienności toru radiowego.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- kalkulator,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Ćwiczenie 3
Przyporządkuj odpowiednio wskazane przez nauczyciela funkcje urządzeń łącza
satelitarnego do anten: naziemnej i satelitarnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych funkcje urządzeń łącza satelitarnego,
2) dokonać analizy działania urządzeń na podstawie opisów ich funkcji,
3) przypisać funkcje do odpowiedniego typu anteny.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Wska\
systemy satelitarne wykorzystane do transmisji dla realizacji podanych usług
z Polski do podanych przez nauczyciela punktów na kuli ziemskiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje o dostępnych w Polsce systemach
satelitarnych,
2) dokonać analizy obszarów usługowych i geograficznych obsługiwanych przez
poszczególne systemy,
3) przypisać systemy satelitarne umo\
liwiajÄ…ce realizacjÄ™ transmisji informacji do
poszczególnych przypadków.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcia: linia radiowa, kanał radiowy, antena kierunkowa?
1
1

2) określić ró\
nice między torem radiowym prostym a torem radiowym
Å‚amanym? 1
1

3) określić strukturę teletransmisyjnej linii radiowej?
1
1

4) wyjaśnić zasady modulacji bezpośredniej i pośredniej?
1
1

5) określić urządzenia cyfrowej linii radiowej?
1
1

6) określić funkcje jakie spełnia łączność radiowa?
1
1

7) wyjaśnić pojęcie łącze satelitarne?
1
1

8) określić zadania anten naziemnych w systemach satelitarnych ?
1
1

9) określić zadania anten satelitarnych w systemach satelitarnych?
1
1

10) określić metody wielokrotnego dostępu do satelity?
1
1

11) wyjaśnić pojęcie transponder?
1
1

12) określić systemy satelitarne, z którymi współpracują stacje w Polsce?
1
1

13) określić funkcje jakie spełnia łączność satelitarna?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Ka\
dy test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości
odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiÄ…zanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie ka\
dego testu masz 60 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Parametry elektryczne charakteryzujÄ…ce tory przewodowe to:
a) rezystancja R, indukcyjność L, upływność G, pojemność C.
b) napięcie U, prąd I, rezystancja R, moc W.
c) impedancja Z, rezystancja, moc W.
d) impedancja Z, moc W, napięcie U.
2. Tamowość falowa obliczana jest według wzoru
a) Zf = R+jÉL.
b) Zf = 1/(G+jÉC).
c) Zf = (R+jÉL) (G+jÉC).
d) “ = (R + jÉL) (G + jÉC).
3. Pomiar rezystancji i asymetrii rezystancji \
ył wykonuje się za pomocą
a) układów mostkowych lub omomierza.
b) oscyloskopu.
c) metodÄ… impulsowÄ….
d) poziomoskopu.
4. W światłowodach jednodomowych rozchodzi się
a) wiele rodzajów fal świetlnych o danej długości.
b) jeden rodzaj fali świetlnej.
c) wiele rodzajów fal świetlnych o ró\
nej długości.
d) jeden rodzaj fali radiowej.
5. Podstawowymi parametrami transmisyjnymi światłowodów są
a) impedancja falowa oraz tamowość falowa.
b) tłumienność oraz pasmo przenoszenia.
c) okno długości fali oraz sto\
ek akceptacji.
d) średnica rdzenia oraz średnica płaszcza.
6. Podstawowymi parametrami transmisyjnymi światłowodów są
a) pierwszej generacji.
b) podstawowej generacji.
c) drugiej generacji.
d) trzeciej generacji.
7. Precyzyjnie zetknięte ze sobą końce włókien światłowodowych podgrzewa się łukiem
elektrycznym w procesie
a) sklejania.
b) cięcia.
c) spawania.
d) pomiaru parametrów transmisyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
8. Na schemacie blokowym układu zwielokrotnienia częstotliwościowego bloki 1, 2, 3, 4, 5,
6 obrazujÄ…:
a) 1  modulator, 2  filtr, 3  wzmacniacz, 4  filtr, 5  demodulator, 6  wzmacniacz.
b) 1  modulator, 2  filtr, 3  wzmacniacz, 4  demodulator, 5  filtr, 6  wzmacniacz.
c) 1  modulator, 2  wzmacniacz, 3  filtr, 4  filtr, 5  demodulator, 6  wzmacniacz.
d) 1  modulator, 2  filtr, 3  wzmacniacz, 4  wzmacniacz, 5  demodulator, 6  filtr.
9. Na schemacie blokowym układu systemu cyfrowego z modulacją PCM bloki 1, 2, 3
obrazujÄ…
a) 1  dekoder PCM, 2  nadajnik optyczny, 3  koder PCM
b) 1  Filtr FGP, 2  nadajnik optyczny, 3  koder PCM.
c) 1  koder PCM, 2  układ próbkowania, 3  dekoder PCM.
d) 1  układ próbkowania, 2  koder PCM, 3  dekoder PCM.
10. Przekształcenie sygnałów w systemie zwielokrotnienia czasowego odbywa się w drodze
modulacji
a) szerokości impulsu.
b) fazowej.
c) kodowo-impulsowej.
d) amplitudowej.
11. Prawo próbkowania określa częstotliwość próbkowania fp, która powinna być
a) co najmniej dwukrotnie mniejsza od największej częstotliwości fg sygnału
próbkowanego.
b) równa dwukrotnej wartości największej częstotliwości fg sygnału próbkowanego.
c) co najmniej dwukrotnie większa od najmniejszej częstotliwości fd sygnału
próbkowanego.
d) co najmniej dwukrotnie większa od największej częstotliwości fg sygnału
próbkowanego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
12. W systemach PDH okres próbkowania Tp wynosi
a) 8 kHz.
b) 3,9 µs.
c) 4,9 µs.
d) 125 µs.
13. W systemach SDH współpracę z systemami plezjochronicznymi umo\
liwia moduł
a) STM-16.
b) STM-4.
c) STM-1.
d) STM-32.
14. Urządzenia, które umo\
liwiają wydzielenie i ponowne wprowadzenie dowolnego sygnału
wchodzącego w skład sygnału zbiorczego STM-n, transmitowanego w linii, bez
konieczności jego całkowitej demultipleksacji to
a) krotnice końcowe TMX.
b) krotnice liniowe LMX.
c) krotnice transferowe ADM.
d) synchroniczne przełącznice cyfrowe SDXC.
15. System satelitarny u\
ywany do łączności morskiej to
a) INTELSAT.
b) EUTELSAT.
c) INTERSPUTNIK.
d) INMARSAT.
16. Sposób tworzenia zbiorczego sygnału PAM przedstawia
a) rys. 1. b) rys. 2.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
 c) rys. 3. d) rys. 4.
17. Tłumienność toru radiowego zale\
y od
a) długości toru, warunków atmosferycznych i jest zmienna w czasie.
b) warunków terenowych, warunków atmosferycznych i jest zmienna w czasie.
c) długości toru, warunków terenowych i jest stała w czasie.
d) warunków terenowych, warunków atmosferycznych i jest stała w czasie.
18. Poni\
ej zamieszczony schemat blokowy przedstawia strukturÄ™
a) systemu PDH.
b) systemu SDH.
c) systemu satelitarnego.
d) linii radiowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
19. Regulowany przez mikroprocesor cykl spawania światłowodów składa się następujących
faz
a) cięcia światłowodów, pozycjonowania, spawu.
b) cięcia światłowodów, nagrzewania wstępnego, spawu.
c) nagrzewania wstępnego, topnienia, spawu.
d) topnienia, pozycjonowania, spawu.
20. Wieloramka PCM 30/32 składa się z
a) 30 ramek ponumerowanych od 1 do 30.
b) 32 ramek ponumerowanych od 0 do 31.
c) 15 ramek ponumerowanych od 1 do 15.
d) 16 ramek ponumerowanych od 0 do 15.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
ZarzÄ…dzanie systemami teletransmisyjnymi i teleinformatycznymi
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
6. LITERATURA
1. Hołub J.: Zarys telekomunikacji. WSiP, Warszawa 2000
2. Simmonds A.: Wprowadzenie do transmisji danych. WKA
, Warszawa 1999
3. Zagrobelny T.: UrzÄ…dzenia teletransmisyjne. WSiP, Warszawa 1996
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60