MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Maria Żukowska
Stosowanie przepisów prawa w działalności opiekuńczej
513 [01].O1.06
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
Recenzenci:
mgr Elżbieta Leszczyńska
mgr Ludmiła Panasewicz
Opracowanie redakcyjne:
mgr Maria Żukowska
Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 513[01].O1.06
Stosowanie przepisów prawa w działalności opiekuńczej, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu opiekunka dziecięca
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie
3
2. Wymagania wstępne
5
3. Cele kształcenia
6
4. Materiał nauczania i zestawy ćwiczeń
7
4.1. y
ródła prawa. Prawa człowieka
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
14
4.1.3. Ćwiczenia
15
4.1.4. Sprawdzian postępów
16
4.2. Prawa dziecka i rodziny
17
4.2.1. Materiał nauczania
17
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
18
4.2.3. Ćwiczenia
19
4.2.4. Sprawdzian postępów
21
4.3. System ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych w Polsce
22
4.3.1. Materiał nauczania
22
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
30
4.3.3. Ćwiczenia
30
4.3.4. Sprawdzian postępów
32
4.4. Przepisy prawne dotyczące działalności zawodowej
33
4.4.1. Materiał nauczania
33
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
36
4.4.3. Ćwiczenia
36
4.4.4. Sprawdzian postępów
38
5. Sprawdzian osiągnięć
39
Instrukcja dla ucznia
Zestaw zadań
Karta odpowiedzi
6. Literatura
43
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy o z
ródłach prawa, prawach człowieka,
dziecka i rodziny, systemie ubezpieczeń społecznych oraz przepisach dotyczących
działalności zawodowej.
Poradnik zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do pracy z poradnika.
2. Cele kształcenia programu jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
opis działań, jakie masz wykonać,
wykaz materiałów i narzędzi potrzebnych do ich wykonania.
4. Zestaw zadań testowych sprawdzający poziom przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności.
5. Wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
Poradnik nie może być traktowany jako wyłączne z
ródło wiedzy. Wskazane zatem jest
korzystanie z innych dostępnych z
ródeł informacji.
Mam nadzieję, że poradnik okaże się pomocny. Życzę powodzenia.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
3
513 [01].O1
Podstawy funkcjonowania
człowieka w środowisku
513[01].O1.01
Charakteryzowanie psychofizycznych
i społecznych aspektów rozwoju człowieka
513[01].O1.01 513[01].O1.03
Nawiązywanie i utrzymywanie Kształtowanie umiejętności
kontaktów społecznych rozwiązywania problemów
i radzenia sobie ze stresem
513 [01].O1.O4 513[01].O1.05
513[01].O1.06
Promowanie zdrowia Stosowanie przepisów
Stosowanie przepisów
bezpieczeństwa
prawa w działalności
i higieny pracy
opiekuńczej
513[01].Z1 513[01].Z3
Rozwój psychomotoryczny Prace artystyczne
małego dziecka i techniczne
Schemat układu jednostek modułowych
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji tematyki prawnej uczeń powinien umieć:
 logicznie myśleć,
 uczestniczyć w dyskusji, prezentacji,
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 rozwiązywać określone zadania i problemy teoretycznie i praktycznie,
 określać procesy emocjonalne, motywacyjne kierujące zachowaniem człowieka,
 charakteryzować strukturę osobowości człowieka,
 określać mocne i słabe strony oraz hierarchię potrzeb człowieka,
 dostrzegać wpływ warunków środowiskowych grup społecznych (rodziny, rówieśników,
instytucji opiekuńczych) na rozwój osobowości człowieka,
 współpracować w grupie.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:
 wyjaśnić podstawowe pojęcia prawne,
 rozróżnić podstawowe gałęzie prawa,
 przedstawić rodzaje aktów prawnych i z
ródła informacji o nich,
 przedstawić zakres obowiązywania prawa,
 posłużyć się przepisami prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy,
prawa o ubezpieczeniach społecznych i zdrowotnych,
 wskazać instytucje, wpływające na politykę zdrowotną państwa,
 wyjaśnić istotę i zasady funkcjonowania systemu ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce,
 wyjaśnić specyfikę rynku świadczeń zdrowotnych,
 zastosować przepisy prawa dotyczące działalności zawodowej.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. y
ródła prawa. Prawa człowieka
4.1.1. Materiał nauczania
Człowiek funkcjonujący w zbiorowości ludzkiej musi zachowywać się i postępować
zgodnie z określonymi i panującymi w nim regułami, normami. Zbiorowości te są większe
bÄ…dz
mniejsze np.: rodzina, grono przyjaciół, wspólnota religijna, partia polityczna czy całe
społeczeństwo. W każdej z takich grup jednostka występuje w określonej roli społecznej czy
politycznej, roli z określonymi normami.
Normy społeczne
Wśród norm społecznych można wyodrębnić kilka ich rodzajów:
 normy moralne,
 normy obyczajowe,
 normy religijne,
 normy estetyczne,
 normy prawne.
Normy moralne wyznaczają zachowanie człowieka i kwalifikują jego czyny do dobrych
lub złych.
Normy obyczajowe występują najsilniej w społeczeństwach zamkniętych i stylu życia
opartym na tradycji przekazywanej z pokolenia na pokolenie.
Normy religijne funkcjonują we wspólnotach religijnych i wynikają z określonych zasad
wiary. Ich wpływ na władzę państwową jest mały lub znaczny, w zależności od tego, jak
bliskie są granice między normami prawnymi państwa a normami religijnymi.
Normy estetyczne wyznaczają wzorce danej epoki, kręgu kulturowego. Dotyczą np. ubioru,
wystroju domu. Wobec osób nie przestrzegających norm społecznych są stosowane sankcje.
Jednostka może być narażona na śmieszność, izolację, odrzucenie, a nawet wykluczenie
z danej społeczności .
Normy polityczne należą do norm związanych z działalnością państwa i partii
politycznych i dotyczą zachowań ich obywateli bądz
członków.
Przepis prawny
Przepis prawny ,,jest zwrotem językowym zawartym w tekście prawnym. Stanowi on
fragment aktu prawnego wyodrębniony ze względów technicznych przez normodawcę
w postaci artykułu, ustępu czy punktu [3, s.47].
Normy prawne
Normy prawne należą do grupy wypowiedzi konstruowanych z przepisów prawa, są
ustanowione przez upoważnione organy państwowe lub przez państwo sankcjonowane. Mają
precyzyjny charakter. Norma składa się z trzech elementów:
- hipoteza,
- dyspozycja,
- sankcja.
Hipoteza określa adresata normy. W normach generalnych adresat jest określony bardzo
ogólnie (np. obywatel, każdy), przez sprawowaną funkcję (np. minister).
Dyspozycja podaje wzór zachowania się, formułuje zakazy, nakazy czy przyzwolenia.
Sformułowania tych dyspozycji są abstrakcyjne, gdyż dotyczą one nie konkretnego miejsca
czy sytuacji, ale określają ogólne cechy.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
7
Sankcja określa konsekwencje, jakie nastąpią w sytuacji, gdyby adresat normy zachował się
niezgodnie z normą lub ją naruszył.
Norma prawna, to pewna reguła postępowania posiadająca następujące elementy:
1) jest skierowana do generalnie określonego adresata,
2) w sposób abstrakcyjny określa jego zachowanie,
3) egzekwowanie normy jest poparte przymusem stosowanym przez państwo.
Norma prawna może być wyrażona kilkoma przepisami prawnymi, rzadko jest częścią
przepisu.
W prawie polskim ,,norma prawna  i  przepis prawny często traktuje się jak synonimy.
Norma staje się powszechnie obowiązującą częścią prawa wtedy, gdy:
 została ustanowiona przez organ do tego upoważniony,
 została ogłoszona w odpowiednim dokumencie.
Nie można stosować norm nie ogłoszonych i norm uchylonych.
Czym jest prawo?
Na przestrzeni wieków różne kierunki filozoficzno-prawne roztrząsały ten problem.
Podawały szersze i węższe definicje tego pojęcia lub zjawiska. Powszechnie akceptowana
koncepcja pozytywistyczna określa że: ,,Prawo, jest to zbiór norm ogólnych, pochodzących
od organów państwa, na których straży stoi przymus państwowy . Za tą definicją opowiada
się nasza Konstytucja z 1997 roku i Trybunał Konstytucyjny.
Wiele też jest stanowisk, kto lub co jest z
ródłem prawa. Dla wielu prawem jest to, co
ustanowił sprawujący władzę, np.: w monarchiach prawo tworzył król, w państwach
demokratycznych - parlament.
Zwolennicy prawa naturalnego uważają, że z
ródłem prawa jest:
 Bóg (doktryna katolicka opierająca się na pismach św. Augustyna i św. Tomasza
z Akwinu),
 właściwości natury człowieka (Hobbes, Locke),
 zasady współżycia w społeczeństwie (L. Fuller) oraz inne koncepcje.
Prawo naturalne wypracowane i akceptowane przez pokolenia, przekazywane przez tradycjÄ™
powinno być uwzględniane przez ustawodawcę w czasie stanowienia prawa. Zwolennicy tego
kierunku dają pierwszeństwo prawu naturalnemu przed prawem stanowionym.
Preambuła Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej odwołuje się do prawa naturalnego: ,,my 
Naród Polski  wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga, będącego
z
ródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, a te
uniwersalne wartości wywodzący z innych z
ródeł .
Funkcje prawa
W społeczeństwie prawo pełni następujące funkcje:
 ochronną (chroni powszechnie akceptowane wartości),
 organizacyjną (tworzy system instytucji kształtujących warunki życia społecznego),
 represyjną (obawa przez sankcją za łamanie przepisów prawa),
 wychowawczą (kształtuje trwałe skłonności i nawyki do postępowania w zgodzie
z prawem).
Hierarchia aktów prawnych
Artykuł 87 Konstytucji podaje, iż ,,z
ródłami powszechnie obowiązującego prawa
Rzeczypospolitej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz
rozporządzenia . Na obszarze organów, które je stanowiły są akty prawa miejscowego.
Akt prawny wchodzi w życie z dniem opublikowania lub w terminie wskazanym przez
ustawodawcę (ostatni artykuł aktu).
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
8
K O N S T Y T U C J A
zgodność zgodność
Umowy, konwencje Ustawy RozporzÄ…dzenia z mocÄ…
międzynarodowe ustawy
UchwalajÄ… Sejm
Ratyfikuje Prezydent,
i Senat
w najważniejszych Wydaje Prezydent
sprawach za zgodÄ… Sejmu w stanach nadzwyczajnych
Rozporządzenia Rozporządzenia Rady Uchwały i Zarządzenia
wydane na podstawie Ministrów Rady Ministrów
Premier, Ministrowie
umów
Zarządzenia wewnętrzne
dla urzędów
Uchwały, zarządzenia
wydane przez samorzÄ…dy,
organy administracji
S P O A
E C Z E C
S T W O
Rys.1. Hierarchia aktów prawnych ( schemat uproszczony ) [ 11, s.193]
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Jest najwyższym aktem prawnym Rzeczypospolitej Polskiej. Jest nadrzędna w stosunku
do innych ustaw. Jest fundamentem państwa i systemu prawnego.
Konstytucja określa:
 podstawy ustroju społeczno-gospodarczego i politycznego państwa,
 język urzędowy, barwy narodowe, hymn, wybór stolicy,
 podstawowe prawa i wolności człowieka i obywatela.
 z
ródła prawa,
 zasady ratyfikowania umów międzynarodowych,
 wzajemne stosunki między władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą,
 strukturę i kompetencje naczelnych organów w państwie takich jak: Sejm, Senat,
Prezydent, Rada Ministrów, Trybunał Konstytucyjny, NIK i relacje między nimi,
 organizację sądownictwa, administracji rządowej, finansów publicznych,
 zasady działania w sytuacjach nadzwyczajnych.
W Konstytucji RP prawa i wolności obywatela ujęto w kilka grup:
 zasady ogólne (art. 30  37) określające: sposób nabycia obywatelstwa polskiego, zasadę
poszanowania godności, zasadę ochrony wolności zasadę równości obywateli wobec
prawa oraz zakaz dyskryminacji, równouprawnienie mężczyzn i kobiet, wolność
mniejszości narodowych i etnicznych prawo obywateli RP za granicą,
 wolności i prawa osobiste,
 wolności i prawa polityczne, wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturowe,
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
9
 środki ochrony wolności i praw oraz
 obowiÄ…zki obywateli.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej uchwalona została przez Zgromadzenie Narodowe
w dniu 2 kwietnia 1997 r, przyjęta przez naród w referendum konstytucyjnym 25 maja 1997 r
podpisana przez Prezydenta RP 16 lipca 1997 r, weszła w życie 17 paz
dziernika 1997 r.
Zasady dokonywania zmian w Konstytucji określa art. 235.
Drugie miejsce w naszym porzÄ…dku prawnym zajmujÄ… ratyfikowane ustawy, konwencje,
sojusze i umowy międzynarodowe.
Umowy międzynarodowe to porozumienia między dwoma lub wieloma państwami. Niektóre
z nich stanowią normy regulujące stosunki międzypaństwowe. Zgodnie z Konstytucją RP, po
ich ratyfikacji przez Prezydenta RP stają się częścią polskiego prawa wewnętrznego i mogą
być bezpośrednio stosowane. Umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Prezydenta RP za
zgodą Sejmu (art.89), w razie niezgodności z naszą ustawą mają przed nią pierwszeństwo.
Spośród wielu obowiązujących umów międzypaństwowych wymienić należy te, które
dotyczą praw człowieka.
W Rzeczypospolita Polskiej obowiązują ratyfikowane konwencje dotyczące praw człowieka:
 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r.
 Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r.
 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - ONZ 1966 r.
 Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych - ONZ 1996 r.
 Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1975.
 Konwencja Praw Dziecka  obowiÄ…zuje od 1991 r.
Ustawy są podstawową formą legislacyjną we wszystkich państwach demokratycznych.
Ustawy dotyczą kwestii podstawowych dla społeczeństwa, np. prawo podatkowe, prawo
karne, gospodarka finansowa państwa, ustanowienie monopolów, ustanowienie budżetu,
wprowadzenie stanów nadzwyczajnych, ubezpieczenia społeczne, organizacja opieki
zdrowotnej, oświata.
Kodeks  ustawa, która całościowo lub w większości reguluje określoną dziedzinę
stosunków społecznych. Powstaje z kodyfikacji kilku ustaw dotyczących tych samych
dziedzin życia społecznego. W Polsce jest ich kilkanaście, np.: Kodeks karny, Kodeks pracy,
Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
Z inicjatywą ustawodawczą może wystąpić Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Senat,
posłowie, Rada Ministrów i obywatele.
ProcedurÄ™ uchwalenia ustawy przez Parlament podaje Konstytucja RP (art. 118-124).
Następną kategorią aktów są akty wykonawcze.
RozporzÄ…dzenia  z
ródła prawa powszechnie obowiązującego. Rozporządzenia wydawane są
tylko na podstawie upoważnienia ustawowego (delegacji ustawowej) i w jego granicach
(art.92 Konstytucji RP). Najwyższe rangą są rozporządzenia wydane przez Radę Ministrów.
Rozporządzenia wydawane są też przez poszczególnych ministrów. W stanach
nadzwyczajnych, zgodnie z KonstytucjÄ… RP, rozporzÄ…dzenia z mocÄ… ustawy (dekrety) wydaje
Prezydent.
Akty prawa lokalnego obejmujÄ… akty tworzone przez organy samorzÄ…du terytorialnego (np.
uchwała rady gminy) oraz terenowych organów administracji rządowej. Można je wydawać
tylko na podstawie upoważnienia ustawowego (art. 94 Konstytucji RP).
Prezes Rady Ministrów i Rada Ministrów mogą podejmować uchwały. Zgodnie z art. 93
Konstytucji RP, mają one charakter wewnętrzny i obejmują tylko jednostki podległe
wydajÄ…cemu organowi.
Konstytucja RP przewiduje możliwość wydawania innych aktów normatywnych prawa
wewnętrznego, np.: regulamin Sejmu (art.112).
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
10
Publikacja aktów prawnych
W Polsce akty prawne publikowane sÄ… w Dziennikach Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,
Dzienniku Urzędowym Monitor Polski, dziennikach urzędowych poszczególnych ministrów,
wojewódzkich dziennikach urzędowych.
W Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej ogłasza się Konstytucję, ratyfikowane umowy
międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia, uchwały Rady Ministrów uchylające
rozporządzenie ministra, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.
W Dzienniku Urzędowym Monitor Polski zamieszcza się uchwały Sejmu oraz zarządzenia,
decyzje, okólniki, obwieszczenia państwowe wydawane przez radę Ministrów i urzędy
centralne.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa zawiera komunikaty, obwieszczenia. Wojewódzkie
dzienniki urzędowe zawierają akty prawa lokalnego.
Zakres obowiÄ…zywania prawa
Akt prawny staje się częścią powszechnie obowiązującego prawa po jego ogłoszeniu
w Dzienniku Ustaw RP. Jeżeli ustawodawca nie postanowił inaczej, wchodzi w życie 14 dni
po ogłoszeniu. Przerwa między ogłoszeniem a obowiązywaniem aktu prawnego wynika z
zasady ,,spoczynku prawa  (vacatio legis). Niektóre artykuły ustaw czy rozporządzeń mogą
wchodzić w życie w terminie póz
niejszym. Zapis dotyczący terminu wejścia w życie całego
aktu, poszczególnych artykułów znajduje się w ostatnim artykule danego aktu prawnego.
Akt prawny obowiązuje od momentu wejścia w życie do momentu uchylenia.
Gałęzie prawa
System prawny  to układ spójnych, nie zawierających sprzeczności, regulujących
wszystkie kwestie życia społecznego, aktów prawnych.
Prawo możemy podzielić na:
publiczne (regulujące stosunki między podmiotami, z których przynajmniej jeden jest
organem władzy państwowej),
prywatne (regulujÄ…ce stosunki i zabezpieczajÄ…ce interesy jednostki).
Rozróżniamy prawo:
międzynarodowe,
wewnętrzne.
Prawo międzynarodowe wynika z zawartych porozumień między państwami np.:
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. Po ratyfikacji
i opublikowaniu włączone do systemu prawa wewnętrznego.
Prawo wewnętrzne jest stanowione przez dane państwo. Wyróżniamy:
prawo konstytucyjne,
prawo karne,
prawo cywilne,
prawo rodzinne,
prawo pracy,
prawo finansowe,
prawo administracyjne.
Prawo konstytucyjne zajmuje naczelne miejsce wśród gałęzi prawa. Podstawowym
z
ródłem prawa konstytucyjnego w Polsce jest Konstytucja RP z 1997 r.
Prawo karne określa czyny przestępcze, tryb orzekania o ich winie oraz wyznacza zakres
kar dla osób, które weszły w konflikt z prawem. Podstawowym z
ródłem prawa karnego jest:
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.  Kodeks karny,
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.  Kodeks postępowania karnego,
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.  Kodeks karny wykonawczy,
Ustawa z dnia 20 maja 1971 r.  Kodeks wykroczeń,
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
11
 Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r.  Kodeks postępowania w sprawach wykroczeń.
Prawo cywilne zajmuje się prawem rzeczowym (np. własnością, zastawem, hipoteką),
prawem spadkowym, zobowiązaniami (różne umowy między stronami), prawem handlowym,
prawem autorskim, prawem międzynarodowym prywatnym a także postępowaniem
cywilnym w sprawach procesowych, egzekucjach. Prawo cywilne określa ramy
współdziałania osób prawnych i fizycznych. Podstawowym z
ródłem prawa cywilnego są:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r  Kodeks cywilny,
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r.  Kodeks postępowania cywilnego,
Ustawa z dnia 15 września 2000 r.  Kodeks spółek handlowych.
Najnowszą gałęzią prawa jest prawo rodzinne. Często traktowane jako dział prawa
cywilnego. Prawo rodzinne reguluje osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami,
dziećmi, dziećmi adoptowanymi. y
ródłem prawa rodzinnego jest:
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r.  Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
Prawo pracy reguluje stosunek pracy i zależności między pracodawcą a pracownikiem
oraz wszelkie kwestie z tym zwiÄ…zane. Podstawowym z
ródłem prawa pracy jest:
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.  Kodeks pracy
Prawo administracyjne zajmuje się stosunkami osób prawnych i fizycznych z publiczną
administracją. Rozstrzygnięciem w postępowaniu administracyjnym jest decyzja,
postanowienie. Podstawowymi z
ródłem prawa administracyjnego jest:
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r.  Kodeks postępowania administracyjnego.
Prawo finansowe wiąże się ściśle z prawem konstytucyjnym i administracyjnym.
Głównym problemem, którym zajmuje się prawo finansowe jest gromadzenie i wydatkowanie
pieniędzy oraz struktura organów finansowych. Prawo finansowe obejmuje takie działy jak:
prawo budżetowe, prawo podatkowe, prawo celne. y
ródłem prawa finansowego jest:
Ustawa z dnia 10 września 1999 r.  Kodeks karny skarbowy
Ustawa z dnia 19 marca 2004 r. - Prawo celne  RozporzÄ…dzenie Rady EWG Nr 2913/92
z 12 paz
dziernika 1992 r. ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny
Trudną do zakwalifikowania jest Ustawa z dnia 18 września 2001 r.  Kodeks morski.
Przepisy tej ustawy Å‚Ä…czÄ… w sobie elementy prawa cywilnego, administracyjnego, prawa
pracy.
W związku z nowymi technologiami i problemami o szerokim zasięgu, powstają (prawo
atomowe) i powstawać będą nowe gałęzie prawa np. prawo informatyczne, prawo ochrony
środowiska.
Na straży praworządności w Rzeczypospolitej Polskiej stoi wymiar sprawiedliwości: Sąd
Najwyższy, sądy okręgowe, sądy rejonowe, sądy apelacyjne, sądy wojskowe, Naczelny Sąd
Administracyjny, prokuratura, Najwyższa Izba Kontroli, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał
Stanu. Konstytucja RP w rozdziale VIII i IX określa podstawy ich działania, uprawnień oraz
miejsce w hierarchii.
Prawa człowieka
Zanim przystąpimy do omawiania praw człowieka wyjaśnijmy pojęcia:
Obywatelstwo  więz
prawna łącząca jednostkę z państwem i związane z tym uprawnienia
i obowiązki określone przez prawo i konstytucję.
Pełnię praw obywatelskich uzyskuje się po osiągnięciu pełnoletności. Pozbawienie praw
obywatelskich na mocy wyroku skazujÄ…cego.
Obywatelem Unii jest każda osoba mająca przynależność Państwa Członkowskiego.
Obywatelstwo Unii uzupełnia obywatelstwo krajowe, nie zastępując go jednak [13, s.33]
Prawa człowieka  zespół fundamentalnych, powszechnych praw przysługujących
człowiekowi bez względu na czas, miejsce, kolor skóry, rasę, pochodzenie, narodowość,
religię. Prawa człowieka powinny być przestrzegane na terytorium każdego kraju.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
12
Równość wobec prawa oznacza, że wszyscy obywatele cieszą się tymi samymi prawami
niezależnie od płci, koloru skóry, wyznawanej religii, posiadanych dóbr materialnych.
Wszyscy mają równe prawa do bezpieczeństwa, wolności osobistej, swobody wyznawania
religii, do piastowania wysokich urzędów itp.
Najwyższym prawem w Rzeczypospolitej Polskiej akt prawny  Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej - w rozdziale II, bezpośrednio po założeniach, na jakich opiera się
państwo polskie, określa wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela.
Oddzielnie wymienione sÄ…:
prawa podstawowe,
wolności i prawa osobiste,
wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne,
środki ochrony tych praw,
obowiązki człowieka i obywatela.
Szczególny charakter mają prawa obywatela gdyż wiążą się z dodatkowymi przywilejami.
Obywatel Rzeczypospolitej Polskiej ma:
czynne i bierne prawo wyborcze,
prawo piastowania urzędów państwowych,
prawo do pracy,
prawo do zabezpieczenia socjalnego w razie niezdolności do pracy,
prawo do działalności gospodarczej,
prawo do ochrony konsularnej poza granicami kraju.
Prawa obywateli Unii Europejskiej
Prawa obywateli Unii Europejskiej gwarantowane sÄ… EuropejskÄ… KonwencjÄ… Ochrony
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Art.6 Traktatu o Unii Europejskiej w rozdziale ,,Postanowienia wspólne podaje:
1. Unia opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowiek
i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, które są wspólne dla państw
członkowskich.
2. Unia szanuje prawa podstawowe zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności podpisanych w Rzymie 4 listopada 1950 roku
oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich, jako
zasady ogólne prawa wspólnotowego.
3. Unia szanuje tożsamość narodową Państw Członkowskich .
Potwierdzenie tej zasady znalazło również odzwierciedlenie w preambule Traktatu o Unii
Europejskiej.
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r,
na którą powołuje się Traktat o Unii Europejskiej, została podpisana przez Polskę dopiero w
1991 r. Treść Konwencji znajdziesz: [11, s.136-138]
Prawa człowieka zawarte w Konwencji uwzględnia nasza Konstytucja RP z 1997 r. Unia
uznaje także normy zawarte w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Europejskiej Karcie
Praw Socjalnych Pracowników, Międzynarodowych Paktach Praw Człowieka .
Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników z 1989 r. podpisana przez
państwa Członkowskie Unii, wymienia następujące prawa:
Prawo swobodnego poruszania się i przebywania na obszarze wszystkich państw
członkowskich UE.
Prawo do korzystania z opieki dyplomatycznej i konsularnej każdego państwa UE.
Prawo wyborcze w wyborach samorządowych tego kraju członkowskiego, w którym
zamieszkasz, choćbyś nie posiadał jego obywatelstwa (tzw. cenzus zamieszkania).
Prawo zrzeszania siÄ™ w europejskie partie polityczne.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
13
 Prawo wyborcze do Parlamentu Europejskiego.
Prawo do składania petycji do Parlamentu Europejskiego.
Prawo do składania skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich UE.
Na straży wolności i praw człowieka i obywatela w Polsce stoi Rzecznik Praw
Obywatelskich i Trybunał Konstytucyjny.
Zasady działalności Rzecznika Praw Obywatelskich określa Konstytucja RP w art. 208 -
212 oraz ustawa o zakresie i sposobie działania Rzecznika Praw Obywatelskich.
Trybunał Konstytucyjny rozpatruje, zgodnie z art. 79 ust.1, skargi wniesione przez
obywateli a dotyczące zastrzeżeń do aktu normatywnego (jego zgodności z Konstytucją RP),
na podstawie którego naruszone zostały prawa lub wolności obywatela.
Obywatele państw Unii mają prawo składania skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich
Unii Europejskiej oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, gdy ich
zdaniem występuje łamanie praw i podstawowych wolności człowieka. Skargi mogą składać
państwa, osoby prawne, fizyczne, a także dzieci. Skargę można wnieść, po wyczerpaniu
drogi prawnej w swoim kraju. Skargi składane do Trybunału przez Polaków dotyczyły
organów państwowych, nieprzestrzegania procedur, zwłoki w załatwianiu spraw przez sądy,
niesprawiedliwego wyroku politycznego, niedbalstwa urzędników itp.
Obywatele państw Unii oraz osoby prawne zamieszkujące lub działające na terenie Unii
mogą składać petycje do Parlamentu Europejskiego. Przedmiotem petycji mogą być sprawy
szczególnie ważne dla interesu publicznego np. ochrona środowiska, zwalczanie
dyskryminacji itp.
Zainteresowanych szczegółami omawianej tematyki zachęcam do lektury wymienionych
aktów prawnych, książek o tematyce prawnej lub stron internetowych:
www.euro-ombudsman.eu.int - Rzecznik Praw Obywatelskich Unii Europejskiej.
www.echr.coe.int. - Europejski Trybunał Praw Człowieka.
www.europarl.eu.int/help_en.htm - Parlament Europejski- procedura składania petycji.
W rozdziale pominięto zakres działania władzy wykonawczej i sądowniczej, gdyż nie
jest ona przedmiotem niniejszych rozważań.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie cechy posiada norma prawna?
2. Jakie muszą być spełnione warunki, by norma prawna zaczęła obowiązywać?
3. Jaka jest różnica między normą prawną a przepisem prawnym?
4. Jakie organy państwowe sprawują w Polsce władzę ustawodawczą?
5. Jakie z
ródła prawa wymienia Konstytucja?
6. Kto może być inicjatorem ustawy?
7. Jakie ważne problemy reguluje Konstytucja RP?
8. Na czym polega równość wobec prawa?
9. Na czym polega wolność i nietykalność osobista?
10. Jakie znasz podstawowe obowiÄ…zki obywatelskie?
11. Jakie sÄ… kolejne etapy procedury tworzenia ustawy?
12. Jakie możliwości wniesienia skargi na łamanie praw człowieka ma obywatel ?
13. Jakie dokumenty prawne dotyczą praw człowieka?
14. Jakie dokumenty prawne dotyczące praw człowieka obowiązują w Unii Europejskiej?
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
14
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Analiza budowy aktów prawnych:
a) preambuła lub wstęp,
b) część normatywna aktu (treść, przepisy uchylone, delegacja na opracowanie przepisu
niższego rangą),
c) przepisy końcowe i uchylające,
d) treść ostatniego artykułu,
e) ilość wprowadzonych poprawek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z budową znajdujących się w wyposażeniu stanowiska pracy aktów
prawnych zwracając uwagę na problemy zawarte w treści ćwiczenia,
2) wpisać w krótkiej formie uwagi do poszczególnych poleceń,
3) wpisać w krótkiej formie odpowiedzi na pytanie: Czego dotyczą wymienione części aktu
prawnego?
4) uogólnić treść zapisów i podać wnioski,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) zaznaczyć i poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
tekst Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r,
tekst Konwencji Prawa Dziecka,
tekst dowolnej ustawy, np.: o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, o systemie oświaty, Kodeks cywilny,
tekst dowolnego rozporzÄ…dzenia ministra,
kartki papieru, zeszyt,
ołówek, długopis.
Ćwiczenie 2
Na podstawie Konstytucji RP z 1997 r. wypisz wolności i prawa człowieka i obywatela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeczytać artykuły (30- 86) Konstytucji RP z 1997 r.
2) wypisać numery artykułów dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela,
3) wpisać w krótkiej formie prawo do tabeli według załączonego wzoru.
Prawa człowieka Numer Prawa obywatela Numer
art. art.
Np. Np.
ochrona własności 64 Prawo wyborcze 99,
127 ust.3
4) dokonać oceny poprawności zapisu i estetyki wykonania ćwiczenia,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) wykonać korektę i poprawić błędy.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
15
Wyposażenie stanowiska pracy:
 tekst Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r.,
 folia, flamastry, grafoskop, ekran lub wyposażenie do prezentacji komputerowej,
 kartki papieru, zeszyt,
 ołówek, długopis.
Ćwiczenie 3
Na podstawie Konstytucji RP z 1997 r. dokonaj klasyfikacji praw człowieka i obywatela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeczytać artykuły (30- 86) Konstytucji RP,
2) wypisać numery artykułów wskazanych w ćwiczeniu,
3) wpisać w krótkiej formie prawa do tabeli według załączonego wzoru
prawa ogólne prawa osobiste prawa polityczne prawa ekonomiczne,
socjalne, kulturalne
Np. Np. Np. Np.
równość wobec wolność sumienia wolność zrzeszania prawo do ochrony
prawa i wyznania siÄ™ zdrowia.
4) dokonać oceny poprawności zapisu i estetyki wykonania ćwiczenia,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) wykonać korektę błędów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 tekst Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
 folia, flamastry, grafoskop, ekran lub wyposażenie do prezentacji komputerowej,
 kartki papieru, zeszyt,
 ołówek, długopis.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wymienić prawa cywilne dzieci określone w Konstytucji Rzeczypospolitej
ðð ðð
Polskiej ?
2) określić, na podstawie aktu prawnego, termin jego wejścia w życie?
ðð ðð
3) wymienić warunki otrzymania obywatelstwa polskiego?
ðð ðð
4) opisać budowę aktu prawnego?
ðð ðð
5) wymienić główne rozdziały Konstytucji RP?
ðð ðð
6) wymienić rodzaje aktów prawnych wydawanych przez Prezydenta RP?
ðð ðð
7) wymienić prawa osobiste obywatela określone w Konstytucji RP?
ðð ðð
8) wymienić prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji RP?
ðð ðð
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
16
4.2. Prawa dziecka i rodziny
4.2.1. Materiał nauczania
Historia tworzenia praw dziecka nie jest długa. Pomijając zapisy o obronie praw dziecka
na kartach starohinduskiego poematu ,,Rigweda , czy zakaz zabijania i porzucania dziecka
wprowadzony w 365 r w Rzymie przez cesarza Walentyniana I, prawa dzieci przez wieki
regulowane były głównie normami religijnymi oraz zwyczajowymi. Dominowało ojcowskie
prawo karania dzieci i decydowania w istotnych dla niego sprawach.
Warte odnotowania zmiany w tym zakresie wprowadził I Międzynarodowy Kongres
Opieki nad Dzieckiem, który odbył się w 1913 r w Belgii. Jego staraniem powstał
Międzynarodowy Związek Pomocy Dzieciom, który w 1923 r. przyjął uchwałę zwaną
Deklaracją Praw Dziecka. Deklaracja została przyjęta przez Ligę Narodów. Preambuła
Deklaracji zawierała bardzo ważne stwierdzenia: ,,mężczyz
ni i kobiety wszystkich narodów
uznają, że ludzkość powinna dać dziecku wszystko, co posiada najlepszego i stwierdzają, że
ciążą na nich, bez względu na rasę, narodowość i wyznanie  wyspecyfikowane następnie 
obowiązki . W myśl Deklaracji najwyższym dobrem jest dziecko.
Kolejnym krokiem w kierunku poszerzania praw dziecka była Deklaracja Praw Dziecka
ONZ z 1959 r. W 10 punktach Deklaracji zawarto istotne prawa dzieci:
1. równość wszystkich dzieci,
2. ochrona prawna,
3. prawo do nazwiska i obywatelstwa,
4. możliwość korzystania z opieki socjalnej,
5. miłość i zrozumienie jako podstawa rozwoju,
6. bezpłatna nauka na poziomie minimum podstawowym,
7. wychowanie w duchu pokoju, braterstwa i tolerancji,
8. ochrona przed zaniedbaniem, wyzyskiem, okrucieństwem,
9. szczególna opieka nad dziećmi specjalnej troski,
10. pierwszeństwo w zakresie otrzymywania wszelkiej ochrony i pomocy.
W listopadzie 1989 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych uchwaliła Konwencję
Praw Dziecka. Dokument dotyczy dzieci i młodzieży od chwili poczęcia aż do lat 18.
Reguluje status prawny i społeczny dziecka. Traktuje dziecko jako podmiot praw i wolności,
a nie jako przedmiot ochrony. Szczególną uwagę poświęca dzieciom niepełnosprawnym. Nie
zapomniano o dużej grupie dzieci uchodz
ców. Główne założenia dokumentu zawarte są
w Preambule:
 dziecko jako istota ludzka posiada swoją godność i wartość,
 dziecko, zgodnie z zapisem Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, ma prawo do
szczególnej troski oraz korzystania z zawartych w niej praw i wolności.,
 dziecko, ze względu na swoją niedojrzałość fizyczną oraz umysłową wymaga szczególnej
opieki i troski, w tym ochrony prawnej,
 dziecko powinno wychowywać się w rodzinie,
 dziecko powinno być przez państwo otoczone niezbędną ochroną i wsparciem,
 dziecko powinno być przygotowane do życia w społeczeństwie w duchu ideałów
zawartych w Karcie Narodów Zjednoczonych,
 w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie konfliktów zbrojnych dzieci powinny być objęte
szczególną ochroną.
Wymienione w artykułach Konwencji Prawa Dziecka prawa można ująć w następujące
grupy:
 prawa i wolności osobiste,
 prawa socjalne,
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
17
 prawa kulturalne,
 prawa polityczne.
Polska, jako jedno z pierwszych państw, podpisała Konwencję 30 kwietnia 1991 r.
Zgodnie z art. 51 Konwencji złożyła zastrzeżenia i dwie deklaracje. Dotyczą one rozbieżności
treści kilku artykułów Konwencji z Konstytucją RP i Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym.
Treści Konwencji Prawa Dziecka są przedmiotem ćwiczeń.
Podstawowy dokument, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, kilkakrotnie wymienia
rodzinę w kontekście przysługujących jej szczególnych praw i należnej ochrony.
Art.18 Konstytucji podaje ,,Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina,
macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej .
Rodziny dotyczą też art.: 48, 71, 72 Konstytucji RP.
Drugim ważnym dokumentem dotyczącym praw dziecka i rodziny, powstałym
z delegacji Konstytucji, jest Kodeks rodzinny i opiekuńczy  ustawa z dnia 25 lutego 1964 r.,
wielokrotnie nowelizowana. Ustawa szczegółowo zajmuje się problemami:
 małżeństwa (zawarcie, prawa i obowiązki małżonków, wspólność ustawowa, ustanie
małżeństwa, ustanie wspólnoty ustawowej, separacja),
 pokrewieństwem (stosunkami między rodzicami i dziećmi, władza rodzicielska,
przysposobienie, obowiÄ…zki alimentacyjne),
 opiekÄ… i kuratelÄ… (ustanowienie opieki lub z niej zwolnienie, sprawowanie opieki,
sprawowanie opieki nad ubezwłasnowolnionym , kuratela).
Kodeks jest szczególnie ważny i ma zastosowanie wtedy, gdy wystąpią problemy rodzinne,
rodzice się rozwodzą, dziecko traci jednego lub dwoje rodziców i o jego losie decyduje sąd
rodzinny i opiekuńczy.
Pisząc o prawach dziecka trudno nie wspomnieć o sytuacji, gdy w rodzinie łamane są
prawa dziecka, a dziecko narażone jest na przemoc. Wynika ona z nadużywania władzy
rodzicielskiej, zaniedbywania obowiązków wobec dzieci i coraz częściej - przemocy
seksualnej. W każdym przypadku, gdy widzimy, że dziecku staje się krzywda, staramy się, by
tę sytuację jak najszybciej przerwać. W sytuacjach drastycznych zawiadamiamy wydział
rodzinny i nieletnich sądu rejonowego oraz prokuraturę. Pomocne rodzinie będą instytucje:
Komitet Ochrony Praw Dziecka, Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie
,,Niebieska Linia , Ośrodek Interwencji Kryzysowej itp. Więcej adresów i telefonów na
terenie całej Polski znajdziesz pod adresem: www.dzieckoswiadek.fdn.pl
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie dokumenty prawne sÄ… z
ródłem praw dziecka i rodziny?
2. Jakiego charakteru sÄ… prawa dzieci zapisane w Konwencji Prawa Dziecka?
3. W jaki sposób zabezpiecza prawa dzieci Kodeks rodzinny i opiekuńczy?
4. Jakie dodatkowe prawa przypisano w Konwencji dziecku niepełnosprawnemu
fizycznie i psychicznie?
5. Jakie instytucje państwowe i społeczne stoją na straży przestrzegania praw dziecka?
6. Jakie instytucje stoją na straży praw człowieka?
7. Jakie instytucje służą pomocą krzywdzonym w sytuacji wystąpienia przemocy
w rodzinie?
8. Jakie prawa dzieci zapisane sÄ… w Konstytucji RP?
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
18
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1.
Wyszukaj w Konwencji o Prawach Dziecka te artykuły, które dotyczą praw cywilnych
dzieci.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeczytać artykuły Konwencji Prawa Dziecka,
2) wypisać numery artykułów dotyczących praw cywilnych dzieci,
3) wpisać prawo, używając krótkiej formy zapisu,
4) dokonać poprawnych i estetycznych zapisów,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) zaznaczyć i poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 tekst Konwencji o Prawach Dziecka,
 folia, mazaki, grafoskop, ekran lub sprzęt do prezentacji komputerowej,
 kartki papieru, zeszyt,
 ołówek, długopis.
Ćwiczenie 2.
Wyszukaj w Konwencji Prawa Dziecka oraz Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym
artykuły dotyczące odpowiedzialności za wychowanie dzieci. Przeanalizuj ich treść i zapisz
wnioski.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeczytać Konwencję o Prawach Dziecka,
2) wypisać artykuły określające odpowiedzialnych za wychowanie dziecka,
3) wypisać z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego artykuły dotyczące tego samego
problemu,
4) porównać wypisane artykuły i zapisać wnioski,
5) odpowiedzieć na pytanie: Czy Rzeczypospolita Polska stosuje w tym zakresie Konwencję
o Prawach Dziecka?
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) przeprowadzić dyskusję na temat praw dziecka w rodzinie,
8) zaznaczyć i poprawić błędy,
Wyposażenie stanowiska pracy:
 tekst Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
 tekst Konwencji o Prawach Dziecka,
 folia, flamastry, grafoskop, ekran lub wyposażenie do prezentacji komputerowej,
 kartki papieru, zeszyt,
 ołówek, długopis.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
19
Ćwiczenie 3.
Na podstawie wywiadu z pracownikiem urzędu gminy odpowiedzialnym za oświatę ustal
stopień realizacji obowiązku szkolnego przez dzieci niepełnosprawne z tej gminy. Sformułuj
wnioski.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeczytać i wypisać z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej artykuły dotyczące
problemów dzieci niepełnosprawnych,
2) przygotować zestaw pytań na spotkanie z pracownikiem urzędu gminy odpowiedzialnym
za sprawy oświaty,
3) przeprowadzić wywiad w oparciu o przygotowane pytania,
4) porównać wypisane artykuły Konstytucji RP z 1997 r. z wypowiedzią pracownika,
zapisać wnioski,
5) odpowiedzieć na pytanie: Czy, Twoim zdaniem, gmina A realizuje swoje zadania
w zakresie pomocy dzieciom niepełnosprawnym w realizacji obowiązku szkolnego?
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) wykonać korektę błędów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 tekst Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
 zestaw pytań skierowanych do pracownika urzędu gminy,
 mikrofon, magnetowid ( kamera wideo),
 kartki papieru, zeszyt,
 ołówek, długopis.
Ćwiczenie 4
Napisz podanie zawiadamiające o przestępstwie wykorzystywania seksualnego dziecka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) odnalez
ć adresata pisma lub uzyskać takie informacje np. w Ośrodku Interwencji
Kryzysowej, Komitecie Ochrony Praw Dziecka itp.
2) napisać doniesienie o przestępstwie do Prokuratury Rejonowej w (na podstawie art. 304
kodeksu postępowania karnego),
3) napisać zawiadomienie o przestępstwie i prośbę o wgląd w sytuację dziecka do Wydziału
Rodzinnego i Nieletnich Sądu Rejonowego w miejscowości N,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) wykonać korektę błędów.
Pytania wspomagające planowanie czynności
1) Czy w pismach do sÄ…du i prokuratury:
 wpisałeś imię i nazwisko dziecka,
 wskazałeś z imienia i nazwiska (lub osoby nieznanej z nazwiska i imienia) winnego,
 krótko uzasadniłeś swoje przekonania o popełnieniu przestępstwa?
2) Czy podałeś swój adres i podpisałeś pisma?
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
20
Wyposażenie stanowiska pracy.
 Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania karnego,
 wzory dokumentów formalno-prawnych,
 kartki papieru formatu A4, zeszyt,
 długopis.
4.2.4 Sprawdzian postępów.
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić prawa cywilne dzieci określone w Konwencji o Prawach
Dziecka? ðð ðð
2) określić z
ródła prawa rodzinnego i opiekuńczego?
ðð ðð
3) scharakteryzować treści kodeksu rodzinnego i opiekuńczego?
ðð ðð
4) napisać do prokuratury i sądu rejonowego doniesienie o przestępstwie?
ðð ðð
5) porównać zapisy w dwóch aktach prawnych o różnej randze?
ðð ðð
6) odnalez
ć przepisy wykonawcze do Konstytucji RP określające zakres
dziaÅ‚ania Rzecznika Praw Obywatelskich? ðð ðð
7) odczytać w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym warunki adopcji?
ðð ðð
8) odnalez
ć uregulowania prawne dotyczące pomocy dzieciom
niepeÅ‚nosprawnym? ðð ðð
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
21
4.3. System ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych w Polsce
4.3.1. Materiał nauczania
Ubezpieczenia zdrowotne
Artykuł 67 i 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej gwarantuje każdemu obywatelowi
prawo do opieki socjalnej i do ochrony zdrowia. IstniejÄ…cy w Polsce system opieki
zdrowotnej ma na celu zapobieganie, wykrywanie i zwalczanie chorób oraz prowadzenie
profilaktyki z zakresu oświaty zdrowotnej.
Od 1999 r. system ubezpieczeń zdrowotnych uległ radykalnej zmianie. Dotychczasowe
utrzymywanie opieki zdrowotnej z budżetu państwa zastąpiono finansowaniem ze składek
ubezpieczonych.
Najważniejszymi dokumentami regulującymi kwestie ubezpieczenia zdrowotnego
i ubezpieczenia społecznego są:
 Ustawa z dnia 13 paz
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,
 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych,
 Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych,
 Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników,
 Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej.
Uczestników systemu można podzielić na następujące kategorie:
1. świadczeniobiorców - czyli pacjentów,
2. instytucję ubezpieczenia zdrowotnego pełniącą funkcję płatnika - czyli Narodowy
Fundusz Zdrowia.
3. świadczeniodawców:
 zakłady opieki zdrowotnej,
 praktyki lekarskie, lekarsko-dentystyczne, pielęgniarskie oraz położnych,
 apteki,
 innych świadczeniodawców.
4. organy kontroli i nadzoru:
 Państwowa Inspekcja Sanitarna  SANEPID
 Państwowa Inspekcja Farmaceutyczna,
 Inspekcja Farmaceutyczna,
 inspektorzy z wojewódzkiego centrum zdrowia publicznego, Ministerstwa Zdrowia.
5. Ministerstwo Zdrowia, które wytycza kierunki polityki zdrowotnej kraju, kontroluje oraz
zatrudnia konsultantów krajowych w poszczególnych specjalnościach medycznych.
Niektóre ministerstwa i organizacje rządowe posiadają swoje branżowe placówki opieki
zdrowotnej. SÄ… to:
- Ministerstwo Obrony Narodowej,
- Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji,
- Ministerstwo Sprawiedliwości,
- Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego.
6. Jednostki samorządu terytorialnego ( gmina, powiat, województwo), które tworzą,
jako organ założycielski, przekształcają, nadają statut i likwidują SPZOZ.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
22
Podstawy prawne funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej
Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej w artykule 1 podaje
definicję zakładu opieki zdrowotnej:,,Zakład opieki zdrowotnej jest wyodrębnionym
organizacyjnie zespołem osób i środków majątkowych utworzonych i utrzymywanych w celu
udzielania świadczeń zdrowotnych i promocji zdrowia .
Zakładem opieki zdrowotnej jest więc szpital, zakład opiekuńczo-leczniczy, zakład
pielęgnacyjno-opiekuńczy, sanatorium, prewentorium, przychodnia, ośrodek zdrowia,
poradnia, pogotowie ratunkowe, laboratorium diagnostyczne, pracownia protetyki
stomatologicznej i ortodoncji, zakład rehabilitacji leczniczej, żłobek oraz inny zakład
spełniający warunki podane w definicji.
Zakłady opieki zdrowotnej mogą być:
a) publiczne, utworzone przez:
 ministra lub centralny organ administracji rzÄ…dowej,
 wojewodÄ™,
 jednostkÄ™ samorzÄ…du terytorialnego,
 publicznÄ… uczelniÄ™ medycznÄ… lub badawczÄ… w dziedzinie nauk medycznych.
b) niepubliczne, utworzone przez:
 fundacjÄ™, zwiÄ…zek zawodowy, stowarzyszenie,
 spółkę nie mającą osobowości prawnej,
 kościół lub związek wyznaniowy,
 zagranicznÄ… osobÄ™ prawnÄ… lub fizycznÄ….
 Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. szczegółowo objaśnia zasady korzystania ze świadczeń:
 osób ubezpieczonych,
 ,,świadczeniobiorców (osoby posiadające obywatelstwo polskie i posiadające miejsce
zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które są wymienione w ustawie o
pomocy społecznej),
 osób nie posiadającym obywatelstwa polskiego, którym świadczenia zdrowotne
udzielane są na zasadach określonych w przepisach odrębnych i umowach
międzynarodowych.
Artykuł 5 Ustawy jest słowniczkiem definiującym 45 terminów występujących
w ustawie.
Ustawa określa obowiązki organów administracji rządowej i samorządowych w zakresie
opieki zdrowotnej, poczynając od gminy, a na ministrze do spraw zdrowia kończąc.
Ustawa wymienia następujące rodzaje świadczeń medycznych:
1) świadczenie opieki zdrowotnej - świadczenie zdrowotne, świadczenie zdrowotne
rzeczowe i świadczenie towarzyszące,
2) świadczenie gwarantowane - świadczenie opieki zdrowotnej finansowane w całości ze
środków publicznych, na zasadach i w trybie określonych w ustawie,
3) świadczenie specjalistyczne - świadczenie opieki zdrowotnej we wszystkich dziedzinach
medycyny z wyłączeniem świadczeń udzielanych w zakresie podstawowej opieki
zdrowotnej,
4) świadczenie zdrowotne rzeczowe - związane z procesem leczenia leki, wyroby
medyczne, w tym wyroby medyczne będące przedmiotami ortopedycznymi, i środki
pomocnicze,
5) świadczenie towarzyszące - zakwaterowanie i wyżywienie w zakładzie opieki zdrowotnej
całodobowej lub całodziennej oraz usługi transportu sanitarnego,
6) świadczenie wysokospecjalistyczne - świadczenie opieki zdrowotnej lub procedurę
medyczną spełniające łącznie następujące kryteria:
a) udzielenie świadczenia wymaga wysokiego poziomu zaawansowania technicznego
świadczeniodawcy i zaawansowanych umiejętności osób udzielających świadczenia,
b) koszt jednostkowy świadczenia jest wysoki,
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
23
Rodzaje usług medycznych finansowanych ze środków publicznych
Zgodnie z art. 15 Ustawy świadczeniobiorcy mają, na zasadach określonych w ustawie,
prawo do świadczeń opieki zdrowotnej, których celem jest zachowanie zdrowia, zapobieganie
chorobom i urazom, wczesne wykrywanie chorób, leczenie, pielęgnacja oraz zapobieganie
niepełnosprawności i jej ograniczanie.
Ustawa wymienia długą listę usług medycznych, które są finansowane ze środków
publicznych na zasadach i w zakresie określonym w ustawie, np.:
1) badanie diagnostyczne, w tym medyczna diagnostyka laboratoryjna,
2) świadczenia na rzecz zachowania zdrowia, zapobiegania chorobom i wczesnego
wykrywania chorób, w tym obowiązkowe szczepienia ochronne,
3) podstawowa opieka zdrowotna,
4) świadczenia w środowisku nauczania i wychowania,
5) ambulatoryjne świadczenia specjalistyczne,
6) rehabilitacja lecznicza,
7) świadczenia stomatologiczne,
8) leczenie szpitalne,
9) świadczenia wysokospecjalistyczne,
10) leczenie w domu chorego,
11) badanie i terapia psychologiczna,
12) badanie i terapia logopedyczna,
13) świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze, w tym opieka paliatywno - hospicyjna,
14) pielęgnacja niepełnosprawnych i opieka nad nimi,
15) opieka nad kobietą w okresie ciąży, porodu i połogu,
16) opieka nad kobietÄ… w okresie karmienia piersiÄ…,
17) opieka prenatalna nad płodem i opieka nad noworodkiem oraz wstępna ocena stanu
zdrowia i rozwoju niemowlęcia,
18) opieka nad zdrowym dzieckiem, w tym ocena stanu zdrowia i rozwoju dziecka do lat 18,
19) leczenie uzdrowiskowe,
20) zaopatrzenie w produkty lecznicze, wyroby medyczne i środki pomocnicze,
21) transport sanitarny,
22) ratownictwo medyczne i szereg innych.
Na badania specjalistyczne należy mieć skierowanie od lekarza ubezpieczenia
zdrowotnego. W ustawie opisano całą procedurę rejestracji i oczekiwania na wizytę u lekarza
specjalisty.
Skierowanie na badanie specjalistyczne nie jest potrzebne do:
1) ginekologa i położnika;
2) dentysty;
3) dermatologa;
4) wenerologa;
5) onkologa;
6) okulisty;
7) psychiatry;
8) dla osób chorych na gruz
licÄ™;
9) dla osób zakażonych wirusem HIV;
10) dla inwalidów wojennych i osób represjonowanych;
11) dla osób uzależnionych od alkoholu, środków odurzających i substancji
psychotropowych
- w zakresie lecznictwa odwykowego.
Ustawa określa świadczenia, które należy opłacić w części oraz świadczenia, które nie są
opłacane ze środków publicznych.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
24
Rodzaje usług medycznych, które nie są opłacane ze środków publicznych
1) szczepienia ochronne nie wchodzące w zakres obowiązkowych szczepień ochronnych,
2) zabiegi chirurgii plastycznej i zabiegi kosmetyczne w przypadkach nie będących
następstwem wady wrodzonej, urazu, choroby lub następstw jej leczenia,
3) operacje zmiany płci,
4) świadczenia w zakresie akupunktury, z wyjątkiem świadczeń udzielanych w leczeniu
bólu przewlekłego,
5) zabiegi przyrodolecznicze i rehabilitacyjne w szpitalach uzdrowiskowych, sanatoriach
uzdrowiskowych i ambulatoryjnym lecznictwie uzdrowiskowym nie zwiÄ…zane z chorobÄ…
podstawową będącą bezpośrednią przyczyną skierowania na leczenie uzdrowiskowe,
6) poradnictwo seksuologiczne w zakresie ambulatoryjnej opieki specjalistycznej,
z wyłączeniem osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności,
7) poradnictwo psychoanalityczne,
8) ozonoterapia,
9) autoszczepionki,
10) magnetoterapia z zastosowaniem stałego pola magnetycznego,
11) laseropunktura,
12) akupresura,
13) zooterapia,
14) diagnostyka i terapia z zakresu medycyny niekonwencjonalnej, ludowej, orientalnej,
15) świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie układu nerwowego,
16) świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie układu wydzielania wewnętrznego,
17) świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie gałki ocznej: chirurgia refrakcyjna w korekcie
wad wzroku, stymulacja laserowa plamki żółtej, alloplastyka tętnic skroniowych,
18) świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie układu sercowo-naczyniowego - wszczepienie
defibrylatora dwujamowego z funkcjÄ… defibrylacji przedsionkowej i komorowej,
19) świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie układu krwiotwórczego i limfatycznego -
bankowanie własnej krwi pępowinowej noworodka i wiele innych świadczeń
wymienionych w załączonym do ustawy wykazie.
Wymienione świadczenia medyczne dotyczą wszystkich ubezpieczonych, w tym
rolników.
Ustawa wymienia również świadczenia zdrowotne oraz zasady ustalania częściowej za nie
odpłatności. W podobny sposób potraktowano odpłatność za leki.
Do organizacji świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych został
powołany: Narodowy Fundusz Zdrowia.
Narodowy Fundusz Zdrowia
Organizacja Narodowego Funduszu Zdrowia
1. Narodowy Fundusz Zdrowia jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą
osobowość prawną.
2. W skład Funduszu wchodzą:
1) centrala Funduszu;
2) oddziały wojewódzkie Funduszu.
3. Siedzibą Funduszu jest miasto stołeczne Warszawa.
4. W centrali Funduszu oraz w oddziałach wojewódzkich Funduszu tworzy się komórki
organizacyjne do spraw służb mundurowych.
5. Oddziały wojewódzkie Funduszu tworzone są zgodnie z podziałem terytorialnym
państwa.
W oddziałach wojewódzkich mogą być tworzone placówki terenowe na zasadach
określonych w statucie Funduszu.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
25
6. Fundusz działa na podstawie ustawy i statutu nadanego przez Prezesa Rady Ministrów.
7. Fundusz zarządza środkami finansowymi, głównie pochodzącymi ze składek.
8. W zakresie środków pochodzących ze składek na ubezpieczenie zdrowotne Fundusz
działa w imieniu własnym na rzecz ubezpieczonych oraz osób uprawnionych do tych
świadczeń.
Środki finansowe Funduszu pochodzą z następujących z
ródeł (art.116):
1) należnych składek na ubezpieczenie zdrowotne;
2) odsetek od nieopłaconych w terminie składek na ubezpieczenie zdrowotne;
3) darowizn i zapisów;
4) zadań zleconych w zakresie określonym w ustawie;
5) kredytów i pożyczek;
6) dotacji, w tym z dotacji celowej przeznaczonej na finansowanie zadań
7) z tytułu roszczeń regresowych;
8) dochodów z lokat;
9) innych z
ródeł.
Åšrodki finansowe Prezes Funduszu przeznacza na (art.117):
1) finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej dla ubezpieczonych;
2) finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej dla osób uprawnionych do tych świadczeń na
podstawie przepisów o koordynacji;
3) finansowanie wydatków na refundację leków, wyrobów medycznych, przedmiotów
ortopedycznych i środków pomocniczych;
4) finansowanie działalności Funduszu, w szczególności finansowanie wydatków
inwestycyjnych, wydatków związanych z utrzymaniem nieruchomości, wynagrodzeń
wraz z pochodnymi, diet i kosztów podróży;
5) finansowanie poboru i ewidencji składek na ubezpieczenie zdrowotne;
6) spłatę kredytów i pożyczek wraz z odsetkami;
7) wypłatę odszkodowań;
8) inne wydatki.
Zakres działania Funduszu
Do zakresu działania Funduszu należy:
1) określanie jakości i dostępności oraz analiza kosztów świadczeń opieki zdrowotnej
w zakresie niezbędnym dla prawidłowego zawierania umów o udzielanie świadczeń
opieki zdrowotnej;
2) przeprowadzanie konkursów ofert, rokowań i zawieranie umów o udzielanie świadczeń
opieki zdrowotnej, a także monitorowanie ich realizacji i rozliczanie;
3) finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej udzielanych świadczeniobiorcom innym niż
ubezpieczeni;
4) opracowywanie, wdrażanie, realizowanie i finansowanie programów zdrowotnych;
5) wykonywanie zadań zleconych, w tym finansowanych przez ministra właściwego do
spraw zdrowia, w szczególności realizacja programów zdrowotnych;
6) monitorowanie ordynacji lekarskich;
7) prowadzenie Centralnego Wykazu Ubezpieczonych;
9) prowadzenie wydawniczej działalności promocyjnej i informacyjnej w zakresie promocji
i ochrony zdrowia.
Zadania dyrektora oddziału wojewódzkiego Funduszu:
1) efektywne i bezpieczne gospodarowanie środkami finansowymi oddziału wojewódzkiego
Funduszu;
2) przygotowanie i przedstawianie radzie oddziału wojewódzkiego Funduszu corocznych
prognoz wpływów i wydatków;
3) przygotowywanie projektu planu finansowego oddziału wojewódzkiego Funduszu;
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
26
4) sporządzanie projektu planu pracy oddziału wojewódzkiego Funduszu;
5) realizacja planu finansowego oddziału wojewódzkiego Funduszu i planu pracy oddziału
wojewódzkiego Funduszu;
6) sporządzanie sprawozdania z wykonania planu finansowego oddziału wojewódzkiego
Funduszu za dany rok;
7) sporządzanie okresowych i rocznych sprawozdań z działalności oddziału wojewódzkiego
Funduszu;
8) przeprowadzanie postępowań o zawarcie umów o udzielanie świadczeń opieki
zdrowotnej, w tym świadczeń wysokospecjalistycznych;
9) dokonywanie wyboru realizatorów programów zdrowotnych, w tym w imieniu danego
ministra;
10) zawieranie i rozliczanie umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, w tym
świadczeń wysokospecjalistycznych, oraz zawieranie i rozliczanie umów o realizację
programów zdrowotnych.
Zawieranie umów ze świadczeniodawcami
Zawieranie przez Fundusz umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej odbywa się
po przeprowadzeniu postępowania w trybie konkursu ofert albo rokowań.
Prezes Funduszu określa:
1) przedmiot postępowania w sprawie zawarcia umowy o udzielanie świadczeń opieki
zdrowotnej;
2) kryteria oceny ofert;
3) warunki wymagane od świadczeniodawców.
Kryteria oceny ofert i warunki wymagane od świadczeniodawców są jawne i nie
podlegają zmianie w toku postępowania.
Do zawierania umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej nie stosuje się przepisów
o zamówieniach publicznych, stosuje się przepisy kodeksu cywilnego.
Zasady prowadzenia rokowań, wyboru ofert szczegółowo określa Ustawa.
Świadczeniodawcy muszą spełniać określone warunki, np.
Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, z którym Fundusz zawarł umowę o udzielanie
świadczeń opieki zdrowotnej, który jest zatrudniony lub wykonuje zawód u świadczeniodawcy,
z którym Fundusz zawarł umowę o udzielanie świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej
powinien:
a) posiadać specjalizację, co najmniej pierwszego stopnia w dziedzinie medycyny ogólnej,
chorób wewnętrznych lub pediatrii lub
b) posiadać tytuł specjalisty w dziedzinie medycyny rodzinnej, chorób wewnętrznych lub
pediatrii.
Świadczeniodawcą może być:
a) zakład opieki zdrowotnej wykonujący zadania określone w jego statucie, grupową
praktykę lekarską, grupową praktykę pielęgniarek lub położnych, osobę wykonującą
zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznej
praktyki,
b) osoba fizyczna inna niż wymieniona w lit. a, która uzyskała fachowe uprawnienia do
udzielania świadczeń zdrowotnych i udziela ich w ramach wykonywanej działalności
gospodarczej,
c) jednostka budżetowa tworzona i nadzorowaną przez Ministra Obrony Narodowej,
ministra właściwego do spraw wewnętrznych lub Ministra Sprawiedliwości, posiadająca
w strukturze organizacyjnej ambulatorium, ambulatorium z izbÄ… chorych lub lekarza
podstawowej opieki zdrowotnej,
d) podmiot realizujący czynności z zakresu zaopatrzenia w środki pomocnicze i wyroby
medyczne będące przedmiotami ortopedy.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
27
Świadczeniodawcami mogą być zakłady publiczne i niepubliczne, lekarze i personel
medyczny prowadzÄ…cy prywatnÄ… praktykÄ™ medycznÄ….
Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych
przewiduje również sankcje karne (do 5000 zł) za brak zgłoszenia osoby do powszechnego
ubezpieczenia, zwłokę w płaceniu składek lub udaremnianie kontroli.
Powyżej zacytowano najistotniejsze postanowienia ustawy, natomiast zainteresowanych
szczegółami odsyłam do z
ródła.
Usługi świadczone za częściową lub całkowitą odpłatnością
Publiczne zakłady opieki zdrowotnej udzielają świadczeń zdrowotnych finansowanych ze
środków publicznych osobom ubezpieczonym lub nie ubezpieczonym nieodpłatnie, za
częściową odpłatnością lub całkowitą odpłatnością (zgodnie z zasadami ustalonymi w ustawie
z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych). Przy ustalaniu wysokości opłaty za świadczenia zdrowotne płatne w całości lub
częściowo osobom ubezpieczonym stosuje się ceny urzędowe, natomiast osobom nie
ubezpieczonym ceny ustala kierownik zakładu opieki zdrowotnej, w którym świadczenie jest
udzielane. Dla osób przebywających z zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-
opiekuńczych ustala się miesięczną wysokość odpowiadającą 250% najniższej emerytury
(dzieci 200%), przy czym kwota ta nie może być wyższa niż kwota 70% miesięcznego
dochodu pacjenta (dzieci  70% dochodu na jedną osobę w rodzinie). Opłaty za pobyt dziecka
w żłobku ustala, według cen umownych, podmiot, który go utworzył.
Niezależnie od placówek NFZ funkcjonują niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej,
prywatne gabinety, poradnie, spółdzielnie lekarskie, które świadczą usługi medyczne
odpłatnie. Większość usług medycznych przez nie świadczonych to usługi
wysokospecjalistyczne, na które jest bardzo długi czas oczekiwania w placówkach NFZ lub
usługi nie podlegające pod NFZ.
Prawa pacjenta
Pacjent korzystający ze świadczeń NFZ ma prawo do:
 świadczeń medycznych o wysokim stopniu wiedzy medycznej oraz dostępu do
takich świadczeń,
 informacji o stanie swego zdrowia,
 intymności i poszanowania godności w czasie udzielania świadczeń zdrowotnych,
wyboru świadczenie lub rezygnacji z niego, po uzyskaniu odpowiedniej informacji,
 umierania w spokoju i godności.
Pacjent przebywający na całodziennym lub całodobowym leczeniu ma prawo do:
 dodatkowej opieki pielęgnacyjnej sprawowanej przez osobę bliską lub przez siebie
wybranÄ…,
 kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z osobami z zewnÄ…trz,
 opieki duszpasterskiej.
Zainteresowanych szczegółami wymienionych ustaw odsyłam do z
ródła.
Ubezpieczenia społeczne
Ubezpieczenia społeczne obejmują:
 ubezpieczenie emerytalne,
 ubezpieczenie rentowe,
 ubezpieczenie chorobowe,
 ubezpieczenie wypadkowe.
Ubezpieczenia społeczne reguluje Ustawa z dnia 13 paz
dziernika 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
28
Druga z wymienionych ustaw nie zawiera warunków nabywania prawa do świadczeń
pieniężnych przysługujących z ubezpieczenia z tytułu wypadków przy pracy lub choroby
zawodowej oraz wysokości tych świadczeń. Określają je odrębne przepisy.
Ustawa 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
szczegółowo określa:
 usługi świadczone przez ZUS,
 okresy uwzględniane przy ustalaniu prawa do świadczeń,
 ocenę i świadczenia w czasie niezdolności do pracy,
 podstawÄ™ wymiaru emerytur i rent,
 zasady obliczania rent i emerytur dla osób urodzonych przed i po 31 grudnia 1948 r.
 zasady obliczania stażu pracy do emerytur i rent dla górników, kolejarzy, pracowników
niektórych urzędów i organów bezpieczeństwa publicznego,
 zasady obliczania emerytur i rent,
 terminy wypłaty świadczeń,
 zasady wypłaty świadczeń oraz sankcje w stosunku do osób pobierających nienależnie
świadczenia.
Ustawa podaje, dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r, zasady obliczania kapitału
początkowego i sposoby jego waloryzacji oraz sposób obliczania emerytury według nowych
zasad. Raz do roku ZUS przekazuje ubezpieczonym informacje o stanie indywidualnego
konta.
Ustawa obejmuje następujące świadczenia:
1) emeryturÄ™,
2) rentę z tytułu niezdolności do pracy, w tym rentę szkoleniową,
3) rentÄ™ rodzinnÄ…,
4) dodatek pielęgnacyjny,
5) dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej,
6) zasiłek pogrzebowy.
Zasady przyznawania świadczeń emerytalno-rentowych rolnikom określa ustawa z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (D.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25
z póz
n. zm.) Ustawa wielokrotnie nowelizowana. Zmiany obowiÄ…zujÄ…ce od 2 maja 2004 r.
dają prawo do ubezpieczenia w KRUS obywatelom państw członkowskich UE,
podejmującym osobiście i na własny rachunek działalność rolniczą w gospodarstwie
położonym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Osoby zainteresowane szczególnymi przyznawania i obliczenia świadczeń emerytalnych
i rentowych odsyłam do Ustaw.
Fundusze emerytalne
Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. (z pewnymi wyjątkami określonymi w ustawie),
mogą korzystać z następujących form zabezpieczenia sobie emerytury:
Filar I  fundusz emerytalny zarządzany tylko przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Każdy z ubezpieczonych posiada w tym funduszu swój indywidualny rachunek.
Filar II to kilkanaście funduszy emerytalnych, z których każdy zarządzany jest przez
komercyjne powszechne towarzystwo emerytalne. Składka w tym filarze wynosi 7,3% płacy.
Przynależność do I lub II filaru jest obowiązkowa. Wybór Otwartego Funduszu Emerytalnego
następuje w ciągu 7 dni po rozpoczęciu pracy, w przeciwnym wypadku fundusz wybiera
ZUS. Wysokość pobieranej emerytury jest zależna od wysokości wpłaconych składek. Dla
osób, które zarabiają mało ustawodawca ustalił minimalną kwotę emerytury, która może być
wyższa od kwoty obliczonej na podstawie składek.
Filar III  dobrowolne dodatkowe oszczędności gromadzone w ramach pracowniczych
programów emerytalnych lub Indywidualnych Kont Emerytalnych. Stanowią one dodatkowe
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
29
zabezpieczenie finansowe na emeryturze lub zabezpieczenie finansowe rodziny w przypadku
śmierci uczestnika programu IKE. Może on mieć 4 formy:
1) fundusz inwestycyjny,
2) papiery wartościowe,
3) ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym,
4) rachunek bankowy.
Zaletą wpłat indywidualnych na IKE jest to, że:
 objęte są ulgą podatkową (w 2005 r. maksymalna kwota wpłat na IKE zwolniona
z podatku od dochodów kapitałowych wynosiła 3635 zł.),
 zyski zwolnione z podatku od dochodów kapitałowych,
 brak podatku od darowizn i spadków.
Aby założyć IKE należy zawrzeć umowę z jedną z następujących instytucji:
1) fundusz inwestycyjny,
2) biuro maklerskie,
3) zakład ubezpieczeń,
4) bank.
W zależności od wyników inwestycyjnych funduszu wpłacane składki mogą mieć różną
stopę waloryzacji. Przed podjęciem decyzji o wyborze Otwartego Funduszu Emerytalnego
czy Indywidualnego Konta Emerytalnego należy sprawdzić wyniki inwestycyjne, strategie
inwestycyjne, akcjonariat, kapitały własne, pobierane opłaty za zarządzanie obowiązujące
w danym funduszu.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie podstawowe akty prawne regulujÄ… sprawy opieki medycznej?
2. Jakie rodzaje usług medycznych są finansowane z NFZ ?
3. Jakie są zasady zawierania umów o usługi medyczne ?
4. Jakie szczególne uprawnienia mają Honorowi Dawcy Krwi?
5. W jakich przypadkach osoba ubezpieczona ponosi koszta badań lekarskich?
6. Czy znasz prawa pacjenta?
7. Kto może założyć zakład opieki zdrowotnej?
8. Czy potrafisz wymienić 10 zakładów opieki zdrowotnej świadczących różnego typu
usługi zdrowotne?
9. Jakie świadczenia gwarantuje ustawa emerytalna?
10. Który filar ubezpieczenia emerytalnego obsługiwany jest przez otwarte fundusze
emerytalne?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1.
W oparciu o ustawę o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych ustal procedurę załatwienia prośby o skierowanie na leczenie poza granicami
kraju.
Sposób wykonania ćwiczenia
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
30
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać i przeczytać odpowiedni rozdział ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych,
2) wypisać te artykuły ustawy, które dotyczą skierowania na leczenie za granicą,
3) ustalić sposób postępowania, by skierowanie otrzymać,
4) dokonać poprawnych i estetycznych zapisów,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) wykonać korektę błędów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 tekst ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych,
 kartki papieru, zeszyt,
 ołówek, długopis.
Ćwiczenie 2.
Ustal usługi medyczne, za które częściowy koszt ponoszą ubezpieczone osoby.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeczytać ustawę o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych, ustawę o zakładach opieki zdrowotnej,
2) wypisać te usługi medyczne, których koszt w części ponosi ubezpieczony dorosły,
3) wypisać częściowo odpłatne usługi medyczne udzielane dzieciom,
4) porównać zapisy obu ustaw na powyższy temat,
5) dokonać poprawnych i estetycznych zapisów,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) wykonać korektę błędów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 tekst ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych,
 arkusze papieru, flamastry, miękka tablica do przypinania lub folia i grafoskop,
 kartki papieru, zeszyt,
 ołówek, długopis.
Ćwiczenie 3.
Na podstawie ustawy z dnia 27 września 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych wyjaśnij sposób klasyfikacji leków na podstawowe,
uzupełniające i recepturowe oraz zasady odpłatności obowiązujące w każdej grupie leków.
Wskaż zasady wydawania leków bezpłatnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeczytać fragmenty podanej ustawy z dnia 27 września 2004 r. o świadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz rozporządzenie Ministra
Zdrowia,
2) scharakteryzować leki z wymienionych grup oraz zasady odpłatności,
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
31
3) sięgnąć do wskazanego przez ustawę rozporządzenie Ministra Zdrowia i uzupełnić
informacje o cenach leków
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) wykonać korektę błędów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 tekst ustawy o z dnia 27 września 2004 r. o świadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz rozporządzenie Ministra
Zdrowia
 kartki papieru, zeszyt,
 ołówek, długopis.
4.3.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
 wymienić z
ródła prawa dotyczącego ubezpieczeń społecznych
i zdrowotnych? ðð ðð
 wymienić rodzaj składek ubezpieczeniowych (opłacanych
indywidualnie lub przez zakÅ‚ad pracy)? ðð ðð
 podać rodzaje usług świadczonych bezpłatnie w ramach wpłacanych
skÅ‚adek? ðð ðð
 wymienić zasady kierowania pacjenta na leczenie za granicą?
ðð ðð
 wymienić usługi medyczne częściowo lub w całości finansowane
przez ubezpieczonego? ðð ðð
 scharakteryzować leki recepturowe, podstawowe?
ðð ðð
 wskazać zasady odpłatności za leki?
ðð ðð
 odszukać właściwe rozporządzenie Ministra Zdrowia zawierające wykaz
i cennik leków? ðð ðð
 wymienić osoby, które ustawodawca wskazał jako uprzywilejowane?
ðð ðð
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
32
4.4. Przepisy prawne dotyczące działalności zawodowej
4.4.1. Materiał nauczania
Po wielu staraniach otrzymałeś pierwszą pracę. Pierwszą czynnością powinno być
podpisanie umowy z pracodawcą. Umowa powinna określać:
 rodzaj pracy, jaką masz wykonywać,
 miejsce, w którym będziesz ją wykonywać,
 termin rozpoczęcia zatrudnienia,
 wynagrodzenie.
Umowa o pracę może być zawarta na:
 na okres próbny (nie dłuższy niż trzy miesiące),
 na czas określony,
 na czas wykonywania określonej pracy,
 na czas nie określony,
 w celu przygotowania zawodowego (młodociani, którzy nie ukończyli 18 lat).
Umowa o pracę gwarantuje zaliczenie stażu pracy, świadczenia z tytułu wypadku przy
pracy, wynagrodzenie za czas choroby, urlop, możliwość dokształcania się na koszt
pracodawcy, dodatkowe wynagrodzenie za pracÄ™ w godzinach nadliczbowych, nagrody.
Prawa i obowiązki pracowników (osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę,
powołania, wyboru, mianowania, spółdzielczej umowy o pracę) i pracodawców określa
ustawa z dnia 25 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Każdy pracownik powinien szczegółowo
zapoznać się z tą ustawą, a szczególnie, gdy praca, którą podejmuje jest uciążliwa dla
zdrowia, jest pracą wykonywaną w trudnych warunkach, zakład pracuje w soboty i niedziele,
pracuje w porze nocnej, ma filie w odległym terenie.
Zatrudnienie może też nastąpić na podstawie umów cywilnoprawnych:
 umowa zlecenie,
 umowa o dzieło,
 umowa agencyjna,
 umowa o pracę nakładczą.
Do nietypowych form zatrudnienia w Polsce należy:
 wypożyczanie pracownika (na podstawie art.174 K.p. pracodawca może udzielić
pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy
przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami),
 praca tymczasowa (o charakterze sezonowym, okresowym, doraz
nym lub krótkim
terminie wykonania),
 telepraca ( zatrudnienie pracownika poza siedzibÄ… pracodawcy i porozumiewaniu siÄ™ za
pomocÄ… poczty elektronicznej, faksu i telefonu).
Do nietypowych form zatrudnienia w krajach Unii Europejskiej należy:
 Job-sharing  polega na dzieleniu między kilku pracowników zatrudnionych na
częśćetatuzadań należących do stanowiska pracy pełnowymiarowej, np. w ten sposób, że
każdy z pracowników pracuje tylko w określone dni tygodnia.
 Work-sharing - polega na obniżeniu czasu pracy i wynagrodzenia pracowników, za ich
zgodą, pozwalając na uniknięcie dokonywania zwolnień z pracy.
 Praca na wezwanie  świadczenie pracy tylko na potrzeby pracodawcy na jego wezwanie
w dowolnym czasie.
 Praca przerywana  sposób świadczenia pracy, gdzie okresy jej wykonywania przeplatają
siÄ™ z okresami oczekiwania na pracÄ™. Stosowana np. w weekendy, w sezonie letnim.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
33
Szczególnym sposobem świadczenia pracy jest tzw. ,,samozatrudnienie . Forma ta
polega na świadczeniu usług na rzecz zatrudniającego, który jest samodzielnym podmiotem
gospodarczym. Może to być osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą lub
wykonująca wolny zawód.
Zanim rozpoczniesz działalność gospodarczą zastanów się czy lepiej rozpocząć ją na
własny rachunek, ze wspólnikiem czy wspólnikami.
Przedsiębiorstwo jednoosobowe nie mają odrębnej osobowości prawnej. Za wszystkie
swoje zobowiązania właściciel odpowiada całym majątkiem osobistym.
Spółka  jest to zespół wspólników działających dla realizacji wspólnego celu
gospodarczego, wykładających potrzebne do tego celu środki.
Kodeks spółek handlowych dzieli spółki na dwie kategorie:
 spółki osobowe (jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna),
 spółki kapitałowe (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjna).
Każda z tych spółek została szeroko w tym kodeksie omówiona.
Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z koniecznością zawierania umów
z różnymi kontrahentami. Zasady postępowania w tej sprawie reguluje Kodeks cywilny.
Najbezpieczniejsze są umowy, które zostały w Kodeksie dokładnie opisane i zostały zawarte
w formie pisemnej. Przy podpisaniu umowy powinieneś wiedzieć, czy kontrahent posiada
koncesję, czy jest upoważniony do jej podpisania. Jaki charakter ma spółka.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością  spółka kapitałowa. Wspólnicy odpowiadają
wobec wierzycieli tylko do wysokości imiennych udziałów wniesionych do spółki. Umowa
spółki w formie aktu notarialnego.
Spółka akcyjna  podstawą działalności jest duży kapitał wniesiony przez akcjonariuszy.
Spółka działa na podstawie statutu spisanego w formie aktu notarialnego. Akcjonariusze nie
muszą uczestniczyć w zarządzaniu spółką i nie ponoszą odpowiedzialności za jej
zobowiÄ…zania; pobierajÄ… dywidendÄ™ z zysku.
Spółka komandytowa  przynajmniej jeden ze wspólników odpowiada całym swoim
majątkiem, a inni do wysokości wniesionych wkładów. Umowa spółki w formie aktu
notarialnego.
Spółka komandytowo-akcyjna - jej celem jest prowadzenie przedsiębiorstwa. Za
zobowiązania spółki wobec wierzycieli odpowiada co najmniej jeden wspólnik i co najmniej
jeden jest akcjonariuszem. Umowa spółki w formie notarialnej.
Spółka jawna  podstawą działania jest praca wspólników, a nie kapitał. Umowa spółki
jawnej jest zawierana na piśmie. Wspólnicy uczestniczą w zyskach i stratach na równych
zasadach. Każdy wspólnik ma prawo reprezentowania spółki.
Spółka partnerska  podstawą funkcjonowania jest umowa notarialna. Wspólnicy wnoszą
majątek, pracują na rzecz spółki, reprezentują ją na zewnątrz. Zakładać ją mogą tylko osoby
uprawnione do wykonywania określonych zawodów, np.: lekarza, adwokata, rzeczoznawcy
majÄ…tkowego.
Jak się rozliczać?
Rozpoczynając własną działalność gospodarczą, niezależnie od wyboru formy
prowadzenia, trzeba wybrać formę opodatkowania.
Podatek dochodowy może być płacony na trzy sposoby:
- w ramach karty podatkowej,
- na zasadzie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych,
- na zasadach ogólnych.
Karta podatkowa jest najprostszÄ… formÄ… opodatkowania, dla wybranej drobnej
działalności gospodarczej np. handlowej, usługowej. Płacimy stałą kwotę co miesiąc, bez
konieczności prowadzenia ewidencji.
Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych jest też uproszczoną formą opodatkowania .
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
34
Podatek płacimy od uzyskanego przychodu według określonej stawki 3%, 5%, 8,5%, 17%,
20% w zależności od rodzaju prowadzonej działalności. Niektóre rodzaje działalności są
z ryczałtu wyłączone. Np. ryczałtowcem nie może być osoba, która prowadzi aptekę,
lombard, wytwarza wyroby objęte akcyzą. Ta forma opodatkowania wymaga prowadzenia
ewidencji przychodów.
Zasady ogólne  podatek płacimy od faktycznie uzyskanych przychodów. Konieczność
prowadzenia księgowości i składania deklaracji podatkowej.
W Polsce obowiązuje podatek konsumpcyjny od towarów i usług (VAT). Kwota
opodatkowania wynika z faktur wystawionych przez podatnika.
Prawidłowe rozliczenie się z podatku bez dokładnego zapoznania się z przepisami nie
jest możliwe. Błędne obliczenia podatkowe, nieterminowe składanie sprawozdań do Urzędu
Skarbowego może skończyć się karą pieniężną. Należy też wiedzieć, że osoby prowadzące
działalność gospodarczą mogą korzystać, przy pewnych warunkach, z ulg podatkowych.
Założenie firmy prywatnej przez osobę fizyczną
Przed podjęciem decyzji o założeniu własnej firmy rozważ następujące problemy:
 forma organizacyjno-prawna,
 rodzaj działalności gospodarczej,
 konkurencja i możliwości wejścia na rynek,
 obszar działania,
 lokalizacja,
 środki finansowe na organizację, uruchomienie i początkową działalność,
 konieczne zatrudnienie,
 wielkość i strukturę produkcji czy usług,
 rodzaj promocji i reklamy itp.
Osoba fizyczna, która zamierza samodzielnie prowadzić działalność gospodarczą składa:
1) wniosek do urzędu gminy (miasta) o wpis do Ewidencji Działalności Gospodarczej.
2) wniosek do urzędu statystycznego o uzyskanie numeru identyfikacyjnego REGON,
3) zgłoszenie identyfikacyjne lub aktualizacyjne w sprawie NIP (do urzędu skarbowego),
4) zgłoszenie do ZUS o ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe
i zdrowotne.
Jeżeli działalność gospodarcza wymaga koncesji (np. ochrona osób i mienia), licencji (w
oparciu o przepisy o transporcie drogowym i kolejowym), zezwolenia (na podstawie ustawy 
Prawo atomowe) albo wpisu do rejestru działalności regulowanej występujemy z wnioskiem
do właściwego urzędu.
Osoba zamierzająca prowadzić działalność gospodarczą powinna, dla własnej wygody,
otworzyć konto w banku. Jeżeli przedmiot działalności jest objęty podatkiem VAT lub
akcyzą, należy dokonać zgłoszenia rejestracyjnego.
Aktualne przepisy dotyczące prowadzenia działalności znajdziesz na stronie internetowej
Ministerstwa Finansów ( www.mf.gov.pl).
Przepisy prawne, regulujÄ…ce omawiane zagadnienia:
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych.
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej,
Ustawa z dnia 18 września 2001 r. o ułatwieniu zatrudniania absolwentów szkół,
Ustawa z dnia 10 paz
dziernika o minimalnym wynagrodzeniu za pracÄ™,
Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnianiu i przeciwdziałaniu bezrobociu,
Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych ,
Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
35
Polecam lekturę wpisaną pod pozycją 20  poradnik dla przedsiębiorców rozpoczynających
lub kontynuujących działalność gospodarczą, zawierający tekst ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie dokumenty prawne regulują sprawy związane z zawieraniem umów o pracę?
2. Jakie ważne cechy powinna mieć umowa o pracę?
3. Jakie ważne zagadnienia pracownicze reguluje Kodeks pracy?
4. Jakie umowy cywilnoprawne poznałeś?
5. Jakie rodzaje podatku dochodowego dotyczą osób prowadzących działalność
gospodarczÄ…?
6. Jakie czynności należy obowiązkowo wykonać przed rozpoczęciem samodzielnej
działalności gospodarczej?
7. Jakie czynniki powinny decydować o wyborze formy organizacyjno-prawnej własnej
firmy?
8. Jakie czynniki należy wziąć pod uwagę przy zakładaniu własnej firmy?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zostałeś zatrudniony na podstawie umowy o pracę w Pogotowiu Opiekuńczym, które
zapewnia całodobową opiekę dzieciom. Pracujesz w godzinach nocnych, w wolne soboty,
niedziele i święta. Przeanalizuj formy dodatkowego wynagrodzenia i dni wolnych od pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeczytać rozdział VI i VII Kodeksu pracy,
2) wynotować uprawnienia przysługujące pracownikom pracującym w porze nocnej,
3) wynotować uprawnienia przysługujące pracownikom pracującym w niedziele i święta,
4) przeczytać rozdział V Kodeksu pracy o pracy w godzinach nadliczbowych,
5) sprawdzić w swojej umowie o pracę dopuszczalną roczną liczbę godzin nadliczbowych
i sposób ich rozliczania,
6) odpowiedzieć na pytania: Jak powinien pracodawca ustalać grafik dyżurów, by prawa
pracownicze były respektowane? Jakie dodatkowe wynagrodzenie wypłaci pracodawca?
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) wykonać korektę błędów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Kodeks pracy,
- umowa o pracÄ™,
- kartka papieru, zeszyt,
- długopis, ołówek.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
36
Ćwiczenie 2
Jesteś opiekunem społecznym i zarejestrowałeś własną firmę. Wpisz w kwestionariuszu
informacje o swojej firmie:
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przemyśleć formę organizacyjno-prawną działalności gospodarczej,
2) wypełnić ankietę (pkt 1, 2, 6, 7, 8, 9, 11) w oparciu o posiadaną wiedzę z zakresu
przedsiębiorczości,
3) odszukać informacje prawne o sposobie opodatkowania (pkt 10) ,
4) w krótkiej formie zaprezentować ofertę usług polecanych przez firmę (pkt 12).
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) w oparciu o Literaturę (polecam pozycję 20) i wskazówki nauczyciela uzupełnij
odpowiedzi w kwestionariuszu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 ustawa o swobodzie działalności gospodarczej,
 Kodeks handlowy,
 ustawa o ordynacji podatkowej, informacje urzędu skarbowego lub poradniki prawne dla
przedsiębiorców [20],
 druk kwestionariusza,
 długopis, ołówek.
Kwestionariusz
1. Nazwa firmy ....................................................................................................................
2..Forma organizacyjno-prawna ............................................................................................
3. NIP ................................. 4. REGON ...............................5. Pesel...................................
6.Siedziba firmy i warunki lokalowe.....................................................................................
.................................................................................................................................................
7. Wyposażenie firmy w urządzenie techniczne, publikatory i środki dydaktyczne do
pracy z dziećmi ..................................................................................................................
............................................................................................................................................
8. Rodzaj działalności ............................................................................................................
................................................................................................................................................
9. Miejsce prowadzenia działalności......................................................................................
................................................................................................................................................
10. Forma opodatkowania......................................................................................................
11. Możliwości dalszego rozwoju: ........................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
12. Moja oferta ( złożona w żłobkach i przedszkolach )
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
37
Ćwiczenie 3
Wypisz uprawnienia kobiety w ciąży, zatrudnionej na podstawie umowy o pracę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać odpowiednie rozdziały Kodeksu pracy i przeczytać prawa kobiety w ciąży.
2) wynotować uprawnienia przysługujące pracownicom w ciąży,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) przedyskutować w grupie, kierunki polityki aktualnego rządu w zakresie zwiększenia
uprawnień pracującym kobietom w ciąży,
5) zaznaczyć i poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 Kodeks pracy,
 folia, grafoskop, ekran,
 kartka papieru, zeszyt,
 długopis, ołówek.
4.4.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
 wymienić z
ródła prawa dotyczącego prowadzenie działalności
gospodarczej? ðð ðð
 wymienić rodzaje umów o pracę?
ðð ðð
 wskazać zasady ustalania dni wolnych za soboty i niedziele?
ðð ðð
 wskazać zasady obliczania godzin przepracowanych w porze nocnej?
ðð ðð
 zaprezentować własną firmę?
ðð ðð
 określić wizję własnej firmy?
ðð ðð
 omówić zasady opodatkowania osób świadczących usługi oświatowe
w ramach indywidualnej dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej? ðð ðð
 odszukać w Kodeksie pracy konkretny problem pracowniczy?
ðð ðð
 napisać ofertę pracy swojej firmy?
ðð ðð
 korzystać z literatury specjalistycznej dla przedsiębiorców?
ðð ðð
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
38
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących podstawowej wiedzy z zakresu prawa oraz
stosowania prawa w działalności opiekuńczej i społecznej.
5. Zadania: 2, 3, 5, 6, 7, 13, 14 sÄ… to zadania wielokrotnego wyboru i tylko jedna
odpowiedz
jest prawidłowa; zadania: 4, 8, 9, 10, 11, 12, 15, 16, 17, 18, 19, 20 to zadania
otwarte. Zadanie 1 zawiera luki wymagające uzupełnienia.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
 w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
znakiem X (w
przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie
zakreślić odpowiedz
prawidłową),
 w zadaniach z krótką odpowiedzią i z luką wpisz odpowiedz
w wyznaczone pole.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 15 - 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
 Na rozwiÄ…zanie testu masz 90 min.
Powodzenia !
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Uzupełnij zdania:
a) Godło,& & & & & & ..Rzeczypospolitej Polskiej podlegają ochronie prawnej.
b) Polska chroni & & & & & .prywatnÄ… i prawo & & & & & & &
c) Konstytucja jest & & & & & & & & & ..Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Aktualnie obowiązująca Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej weszła w życie:
a) 25 maja 1997 r.,
b) 16 lipca 1997 r.,
c) 17 paz
dziernika 1997.,
d) 11 listopada 1997 r.
3. Do obowiązków obywatelskich zawartych w Konstytucji RP nie należy:
a) przestrzeganie prawa,
b) dbałość o środowisko naturalne,
c) praca zawodowa,
d) płacenie podatków,
4. Wymień okres obowiązywania aktu prawnego.
5. Do aktów rangi ustawowej nie należy:
a) umowa międzynarodowa ratyfikowana przez Sejm RP,
b) rozporzÄ…dzenie z mocÄ… ustawy,
c) ustawa,
d) rozporzÄ…dzenie.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
39
6. Kodeks pracy jest:
a) rozporządzeniem Rady Ministrów,
b) rozporzÄ…dzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej,
c) ustawÄ… sejmowÄ…,
d) zbiorem ustaw dotyczącym stosunków pracy,
7. Do umów cywilnoprawnych nie należy:
a) umowa o dzieło,
b) umowa o pracÄ™,
c) umowa agencyjna,
d) umowa o pracę nakładczą.
8. Wymień 4 działy prawa cywilnego.
9. Wymień okresy zawierania umów o pracę.
10. Wymień formy opodatkowania osoby prowadzącej działalność gospodarczą.
11. Opisz tryb wyboru osób lub instytucji na udzielenie świadczeń opieki zdrowotnej.
12. Wymień 5 rodzajów bezpłatnych usług medycznych.
13. Określ, który filar emerytalny można wybrać w otwartym funduszu emerytalnym:
a) I,
b) II i III,
c) III,
d) I i II.
14. Wskaż świadczenie medyczne, które nie jest finansowane przez NFZ:
a) opieka nad kobietą w ciąży,
b) leczenie w domu chorego,
c) operacja zmiany płci,
d) leczenie psychiatryczne.
15. Wyjaśnij, na czym polega hierarchiczność aktów prawnych.
16. Wyszczególnij prawa i wolności osobiste dziecka zawarte w Konwencji o Prawach
Dziecka.
17. Zinterpretuj prawo dziecka do tożsamości i identyczności, zapisane w Konwencji
o Prawach Dziecka.
18. Ustal różnicę między normą prawną a przepisem prawa.
19. Wybierz pięć czynników, które należy wziąć pod uwagę przed rozpoczęciem działalności
gospodarczej.
20. Wymień grupy zawodowe, których ustalenia stażu pracy do emerytur i rent nie są
obliczane według zasad ogólnych.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
40
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Stosowanie przepisów prawa w działalności opiekuńczej
Zakreśl lub wpisz poprawną odpowiedz
.
Numer
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a) ...............................................................
b) ...............................................................
c) ...............................................................
2. a b c d
3. a b c d
4.
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8.
9.
10.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
41
11.
12.
13. a b c d
14. a b c d
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Razem:
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
42
6. LITERATURA
1. Czyż E.: Dziecko i jego prawa , Warszawa 1992
2. Daszewski A.: Praktyczny poradnik ubezpieczeniowy. Oficyna Wydawnicza Branta
2005
3. Jamroz A. (red.).: Wstęp do nauk prawnych. Białystok Temida 2, 1999
4. Kodeks pracy  tekst jednolity, stan na 31 marca 2006 r ,,Rzeczpospolita
5. Kodeks rodzinny i opiekuńczy  tekst jednolity, stan na 31 marca 2006 ,,Rzeczpospolita
6. Kodeks cywilny  tekst jednolity, stan na 31 marca 2006 r ,,Rzeczypospolita
7. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997
8. Konwencja o Prawach Dziecka
9. Morawski L.: Wstęp do prawoznawstwa. Toruń TNOiK, 2000
10. Nasiłowski M.: System rynkowy. Podstawy makro i mikroekonomii. Wydawnictwo Key
Text, Warszawa 1996
11. Pilikowski J.: Wiedza o społeczeństwie, państwie i prawie. ZamKor, 2002
12. Sobiecki R.: Zarys gospodarki rynkowej. EUROMARK. Warszawa 2000
13. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Traktat o Unii Europejskiej  Urząd
Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa, 2005
14. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, Kancelaria Sejmu, stan prawny na 11 paz
dziernika 2005
15. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Kancelaria Sejmu
16. Ustawa z dnia 13 paz
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Kancelaria
Sejmu
17. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych. Kancelaria Sejmu
18. Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Kancelaria
Sejmu
19. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej. Kancelaria Sejmu
20. Żaro Z., Sasin P.: Jak założyć i poprowadzić własną firmę. Skierniewice, Sigma 2005
Adresy internetowe aktualne na dzień 30 maja 2006 r.
 www.euro-ombudsman.eu.int - Rzecznik Praw Obywatelskich Unii Europejskiej.
 www.echr.coe.int. - Europejski Trybunał Praw Człowieka.
 www.europarl.eu.int/help_en.htm - Parlament Europejski
 www.dzieckoswiadek.fdn.pl - pomoc dzieciom maltretowanym
 www.mf.gov.pl - Ministerstwo Finansów  przepisy prawne
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 
43