Deklinacja mieszana (i formy nieregularne w odmianie rzeczowników)
Odmianę mieszaną mają:
1) rzeczowniki męskie w lp. formalnie równe \
eńskim, tak samo jak one się
odmieniające, w liczbie mnogiej  jak męskie os. (typ mę\
czyzna, poeta, starosta);
2) rzeczowniki męskie o odmianie przymiotnikowo-rzeczownikowej typu
sędzia, hrabia (w lp. formy D. C. B.  przymiotnikowe: sędziego, sędziemu,
hrabiego, hrabiemu, w M. N. Msc. i W. lp.  rzecz., w lmn.  rzeczownikowe mos.);
3) rzeczowniki męskie  nazwiska na  o typu Sanguszko, Kościuszko (w lp.
odmiana  jak rzecz. \
eńskie, w lmn.  jak męskie os.);
4) rzeczowniki męskie typu księ\
a, bracia (w lp. odmiana regularna, w lmn. 
odmiana nietypowa  dawne formy rzeczownika zbiorowego);
5) rzeczowniki męskie typu chorą\
y, podkomorzy (w lp.  odmiana
przymiotnikowa, w lmn.  częściowo odmiana rzeczownikowa męska os.: M. W.
chorą\
owie, w innych  przmiotnikowa);
6) rzeczownik męski ksią\
ę (w lp. brak rozszerzenia tematu, w lmn.  odmiana jak
rzecz. nijakie);
7) rzeczowniki nijakie, typu liceum, muzeum (w lp. tzw. nieodmienność, czyli formy
to\
same z M., w lmn.  odmiana nijaka z pominięciem cząstki -um., D.  ów  jak
rzecz. męskie).
Mo\
na te\
typy nr 4, 6-7 traktować jako nieregularności w odmianie.
ad 1)
Niektóre rzecz. rodzaju męskiego typu wojewoda, mę\
czyzna, starosta pierwotnie
odmieniały się jak wiele rzecz. rodz. \
eńskiego, typu kobieta, owca. W okresie stp.
tak\
e w l.m. zachowywały odziedziczone końcówki, np. wojewody, mę\
czyzny,
sędzie. Narzucały one swój rodzaj (męski) wyrazom tworzącym z nimi związek
zgody, np.: ci wojewody przyszli, dzielni mę\
czyzny walczyli itp. Od XVI wieku
dawne końcówki w M. l.m. zaczęły się wycofywać, od XVII wieku w M. i B. l.m.
upowszechniły się ostatecznie innowacyjne końcówki, typowe dla rzecz. rodz. mos.
(np. M. l.m. sędziowie, wojewodowie, B. i D. l.m. sędziów, wojewodów).
Ostatecznie odmianą mieszana rzeczowników typu mę\
czyzna, wojewoda
ukształtowała się następująco:
" w liczbie pojedynczej zachowały one odmianę \
eńską (M. mę\
czyzn-a, D.
mę\
czyzn-y, C. mę\
czyz
ni-e, B. mę\
czyzn-ę);
" w liczbie mnogiej od XVII zyskały odmianę mos. (M. mę\
czyz
n-i, M.
wojewod-owie, D. i B. mę\
czyzn-<0>, wojewod-ów)
2
ad 2.
Odmiana niektórych rzecz. rodzaju męskiego typu sędzia, hrabia
Rzecz. typu sędzia, hrabia tak\
e w l.p. zmieniły swoją odmianę. Ju\
od XV stulecia
zaczęły odmieniać się jak przymiotniki: D. sędziego, C. sędziemu, B. sędziego itd.
We współczesnej polszczyz
nie zachowały się obydwa typy odmiany w l.p.
ad 3.
Nieregularną odmianę mają równie\
rzecz. rodz. m. zakończone w M. l.p. na [o]. W
l.p. przyjmują końcówki deklinacji typowej dla rzecz. r. \
., natomiast w l.m. 
końcówki typowe dla rzecz. rodz. męskiego osobowego, np.:
M. l.p Sanguszk-o, D. l.p. Sanguszk-i, C. lp. Sanguszc-e itd.
M. l.m. Sanguszk-owie, D. l. m. Sanguszk-ów itd.
Do XVII wieku rzecz. te odmieniały się jak rzecz. rodz. m., np. M. lp. Jagiełło,
Fredro, D. lp. Jagiełła, Fredra. Współczesna ich odmiana to innowacja fleksyjna.
Dawna, archaiczna odmiana tych rzecz., sporadycznie jeszcze w tekstach XIX-
wiecznych.
ad 4.
3
Nieregularną odmianę w l.m. mają równie\
dawne rzeczowniki zbiorowe, typu bracia,
księ\
a, występowały one w l.p., ale znaczeniowo odnosiły się do  zbiorowości, ogółu ,
tak jak dziś rzecz. brać, szlachta. Rzeczowniki te pierwotnie odmieniały się
następująco:
odmiana stp. odmiana współczesna
M. bracia, księ\
a M., W. bracia, księ\
a
D. , C., Msc. braci, księ\
y (-ej) D. braci, księ\
y
B. , N. bracią, księ\
ą C. braciom, księ\
om
W. bracio, księ\
o (lub =M.) B. braci księ\
y
N. braćmi, księ\
mi
Msc. braciach, księ\
ach
W literaturze staropolskiej  m.in. w  Lamencie świętokrzyskim (Posłuchajcie bracia
miła)  potwierdzenie postaci W. = M. Poniewa\
formy te określały zbiorowość, miały
znaczenie  mnogie , zaczęły narzucać przymiotnikom, zaimkom i formom czasu
przeszłego liczbę mnogą. Była to pierwsza innowacja, która zapoczątkowała dalsze
przeobra\
enia odmiany tych rzeczowników.
4
XVI w.  poświadczenie nowszej odmiany, np. Naprzód o księ\
ą, i\
kontrybucyje
dawają, zwalają, a nie wiemy, kędy się podziewają (1534 r.). Ostatecznie formy
bracia i księ\
a uznano za formy liczby mnogiej rzecz. brat, ksiądz. Stąd
przekształcenia łączliwości składniowej ta bracia, księ\
a ->| ci bracia, księ\
a oraz
zmiany w odmianie.
ad 5.
Nietypowa odmiana  rzeczowniki, które zmieniły rodzaj z nijakiego na męski, typu
chorą\
e, podkomorze, podczasze, podłowcze, podstole.
Były rzeczownikami rodz. nij. i do XVI wieku miały regularną dla tego typu odmianę.
Ze względu na swoje znaczenie (rodzaj naturalny) łączyły się z przymiotnikami,
zaimkami i formami czasu przeszłego w rodz. m., np.: podkomorza byli (XV w). W
związku z powstaniem samogłosek ścieśnionych od XVI wieku zmieniła się te\
ich
postać fonetyczna; M. l.p. chorą\
-e ->| chorą\
-y. Upodobniły się przez to do nazw
urzędów, typu woz
ny, wojski, łowczy będących przymiotnikami. Podobieństwo
fonetyczne M. l.p. oraz znaczeniowe (wszystkie były nazwami urzędów) spowodowały,
\
e rzeczowniki chorą\
y, podkomorzy itp. zaczęły w l.p. odmieniać się jak
przymiotniki. W M. i W. l.m. przyjęły końcówki typowe dla rzecz. mos. -owie
(podchorą\
owie, podczaszowie), w pozostałych przypadkach odmieniają się jak
przymiotniki. Odmianę tych rzeczowników w l.m. ilustrują przykłady:
5
końc. dekl. rzeczownikowej końc. dekl. przymiotnikowej
M. i W. podchorą\
owie, podczaszowie woz
ni
D. podchorą\
ych, podczaszych woz
nych
C. podchorą\
ym, podczaszym woz
nym
B. podchorą\
ych, podczaszych woz
nych
N. podchorą\
ymi, podczaszymi woz
nymi
Msc. podchorą\
ych, podczaszych woz
nych
ad 6.
Odmiana rzecz. ksią\
ę rzeczownik rodz. m., ale odmienia się jak rzeczowniki rodz.
nijakiego, typu cielę, jagnię, dziewczę, oznaczające istoty niedorosłe (współcześnie
bez rozszerzenia tematu w lp.).
Pierwotnie wyraz ksią\
ę był rzecz. rodz. nij. i nale\
ał do tej samej grupy
deklinacyjnej, co wspomniane rzeczowniki. W ich odmianie w przypadkach zale\
nych
l.p. (oprócz M., B., W.) i w l.m. temat był rozszerzony o cząstkę -ęt (-ęć). Rzeczownik
ksią\
ę łączył się z zaimkiem wskazującym (to), tak jak to cielę, to dziewczę.
6
Geneza wyrazu ksią\
ę (stąd odmiana jak rzecz. rodz. nij. oznaczający istoty
niedorosłe.
Przykłady zachowania pierwotnego rodzaju gramatycznego: Zygmunt, z Bo\
ej
miłości Krol Polski, Wielkie Ksią\
ę Litewskie, Ruskie, Pruskie, Mazowieckie...,
Karzeł Sudermański Wielkie Ksią\
ę Kurlandskie, mazowieckie ksią\
ę umarło
itp.
Przyczyna zmian fleksyjnych - ewolucja znaczenia wyrazów ksiądz, księ\
yc, ksią\
ę,
Konflikt między znaczeniem rzecz. ksią\
ę a jego formą gram. doprowadził ostatecznie
do zmiany rodzaju gramatycznego tego rzeczownika, a potem przekształcenia w jego
odmianie.
M., W. l.p. ksią\
ę M., W. l. m. ksią\
ęta
D. l.p. księcia / przest. ksią\
ęcia D. l.m. ksią\
ąt
C. l.p. księciu / przest. ksią\
ęciu C. l.m. ksią\
ętom
B. l.p. księcia/przest. ksią\
ęcia B. l.m. ksią\
ęta/ksią\
ąt
N. l.p. księciem // przest. ksią\
ęciem N. l.m. ksią\
ętami
Msc. l.p. księciu // przest. ksią\
ęciu Msc. l.m. ksią\
ętach
7
Formy nieregularne wynikające z zachowania form liczby podwójnej:
oczy, uszy
oczyma, uszyma
ręce, rękoma
w przysłowiach (Trzy gęsi, dwie niewieście, uczynił jarmark w mieście).
8