Karol Marks kwestia świadomości społecznej kwestia rozwoju społecznego metoda badawcza
Kwestia świadomości społecznej: Świadomość społeczna należy do nadbudowy. Nadbudowa jest konsekwencją bazy, ale posiada swoje indywidualne cechy, jako sfera życia społecznego. Świadomość jest określona przede wszystkim przez stosunki produkcji w społeczeństwie, ale nie zmienia się tak szybko jak one. Świadomość przejawia się w kulturze, sztuce, religii, które nie zmieniają się zbyt szybko. W świadomości odbijają się również warunki historyczne określają one i materialną sferę życia i samą świadomość. Świadomość jest wyrazem określonego momentu (świadomość określonej epoki) Świadomość jest też uwarunkowana klasowo. Świadomość całego społeczeństwa jest odbiciem stosunków klasowych w społeczeństwie, a te z kolei są odbiciem sfery materialnej i warunków historycznych. Każda klasa posiada swoją specyficzną świadomość. Szczególne miejsce zajmuje świadomość klasy panującej w społeczeństwie. Klasa panująca posiada stosunki produkcji i potrafi do pewnego stopnia panować nad świadomością innych klas, częściowo narzucając swoją. Świadomość fałszywa: Taka, która nie właściwie rozpoznaje miejsce określonej grupy w procesie historycznym. Najczęstszym jej przejawem są ideologie czyli niewłaściwe przekonania na temat rzeczywistości, przy czym to przekłamanie nie jest przypadkowe lecz służy interesom określonej grupy. Każda klasa posiada swoją ideologię. Klasy tworzą uzasadnienia swoich interesów daleko wybiegające poza sferę ekonomiczną Nieumiejętność rozpoznania swojego w strukturze klasowej społeczeństwa (klasa w sobie czyli obiektywna obserwowalna z zewnątrz i klasa dla siebie czyli obiektywna i subiektywna obserwowalna z zewnątrz, a jej członkowie mają świadomość przynależności do niej) Marks uważał, że nie istnieje wiedza obiektywna, a najcenniejszą wiedzą jest ta, która idzie do przodu razem z procesem historycznym. Badacz powinien utożsamiać się z klasą posuwającą naprzód proces historyczny. Kwestia rozwoju społecznego Wizja Marksa była dynamiczna dynamikę stwarzał konflikt klasowy. Oddziaływał on na 2 liniach: oddziaływanie między częścią i całością społeczeństwa (całość zmierza w określonym kierunku, natomiast różne części społeczeństwa mogą mniej lub bardziej zgodnie podążać z kierunkiem zmian) oddziaływanie między bazą, a nadbudową przeobrażenia bazy mogą stykać się ze starą jeszcze częścią nadbudowy, co może wywoływać różne zaburzenia Kierunek zmian wyznaczają formacje społeczno ekonomiczne. Pewne przeobrażenia społeczne są nieuchronne (wynika to z istnienia obiektywnych praw rozwoju społecznego). Tak jak w ewolucjonizmie ma u wg Marksa miejsce ciągły postęp, czyli zmiany w pożądanym kierunku (hasło "postęp" często wykorzystywano w propagandzie, uzasadniając nim różne, często zbrodnicze działania). Ale wizja ewolucjonistów była jednoliniowa. Różnice między społeczeństwami polegała jedynie na ułożeniu w odpowiednim miejscu na linii postępu. Natomiast Marks uważał, że rozwój społeczny może podążać różnymi drogami, uwarunkowanymi historycznie Metoda badawcza Historyzm jako metoda badawcza wszelkie aspekty rzeczywistości są ze sobą powiązane i mają swój kontekst historyczny. Również badacz jest z nim związany. (koncepcja podmiotu zakorzenionego) 2 rodzaje ujęć rzeczywistości społecznej: ujęcie historyczne uwzględnianie największej liczby zjawisk, bez wiązania ich ze sobą ujęcie logiczne powinno nakładać się na ujęcie historyczne, jest to akcentowanie tych wydarzeń, które łączą się w ciąg przyczynowo skutkowy.
Metoda abstrakcji to idealne podejście logiczne. Żadna rzeczywistość społeczna nie będzie do końca odpowiadała abstrakcyjnym modelom. Badacz powinien jednak tworzyć takie idealne, nie istniejące w rzeczywistości modele, a następnie porównywać istniejącą rzeczywistość do takich idealnych modeli. Formacje Marksa to właśnie idealizacje (modele). Postulat zaangażowania społecznego jako metody badawczej wynik koncepcji podmiotu zakorzenionego i świadomości klasowej (żadna wiedza nie jest wolna od uwarunkowań klasowych). Żeby cokolwiek w życiu społecznym zaobserwować, trzeba się w nie zaangażować Nie istnieje obiektywność, zamiast niej trzeba widzieć rzeczywistość postępowo, budować wiedzę będąc zaangażowanym po stronie klasy postępowej. Brak różnicy między badaczem, a działaczem społecznym.