BEZPIECZECSTWO EKOLOGICZNE PACSTWA WYKAAD Dr hab. inż. Grażyna Grelowska wykład Dr Edyta Aooska Konsultacje wtorek 15:00-17:00 115/9 dwiczenia Zaliczenie przedmiotu: Kolokwium 0,6 Wejściówki na dwiczeniach 0,2 Prezentacja na dwiczeniach 0,2 Obecnośd na dwiczeniach obowiązkowa (1 nieobecnośd) Literatura: Podniesieoski A., Podstawowe problemu ochrony środowiska w Polsce Zacher L., Bezpieczeostwo ekologiczne wymiary polityczne, międzynarodowe i globalne Baturo W., Katastrofy i zagrożenia we współczesnym świecie Małachowski K., Gospodarka a środowisko i ekologia Górka K., Poskrobko B., Radecki W., Ochrona środowiska. Problemy społeczne, ekonomiczne i prawne Mannion A.M., Zmiany środowiska Ziemi Kozłowski S., Ekorozwój. Wyzwanie XXI wieku 1 16.10.2013 Bezpieczeostwo wewnątrzkrajowe, międzynarodowe Gospodarcze, kulturowe, ideologiczne, ekologiczne wewnętrzne Ochrona środowiska `" bezpieczeostwo ekologiczne Bezpieczeostwo: - Sine cura rzymskie uosobienie bezpieczeostwa i ufności; stan pewności, spokoju, zabezpieczenia, oznacza ono brak zagrożenia oraz ochronę przed niebezpieczeostwami. - The Oxford English Dictionary definiuje bezpieczeostwo jako zespół uwarunkowao chroniących przed zagrożeniem Podmiotowy podział bezpieczeostwa: Na gruncie nauk politycznych bezpieczeostwo odnosi się do procesu zaspokajania potrzeb i interesów uczestników życia międzynarodowego. W tej sferze bezpieczeostwo dzielone jest na: Ł Bezpieczeostwo wewnętrzne (harmonia wewnętrzna, stabilizacja) Ł Bezpieczeostwo zewnętrzne, międzynarodowe (brak zagrożeo ze strony zewnętrznych podmiotów) *istotą bezpieczeostwa jest związek z zagrożeniem; zagrożenia to zjawiska oceniane przez każdą osobę indywidualnie; zagrożenie to prawdopodobieostwo nastąpienia niekorzystnego zjawiska+ Przedmiotowy podział bezpieczeostwa: Podział przedmiotowy bezpieczeostwa pozwala na wyodrębnienie rodzajów bezpieczeostwa i analizę ustaleo teoretycznych w wyodrębnionych działach. Można wyróżnid następujące rodzaje bezpieczeostwa: Ł Polityczne, Ł Kulturowe, Ł Militarne, Ł Ideologiczne, Ł Ekonomiczne, Ł Ekologiczne, Ł Społeczne, Ł Inne jeszcze nie wyodrębnione. [art. 5, art. 7 Konstytucji RP] 2 Bezpieczeostwo ekologiczne to takie kształtowanie stosunków naturalnych i społecznych w biosferze Ziemi, które tworzą właściwe warunki życia dla całej ludzkości, nie podważając zarazem podstaw życia na naszej planecie. Stanowi ono przeciwieostwo lokalnej i globalnej katastrofy ekologicznej, wyrażając porządek i ład panujący w środowisku, w którym żyje również człowiek. *czynniki biotyczne i abiotyczne w środowisku; abiotyczne =gleba, woda, powietrze zagrożenia populacji w razie katastrofy] Nurty definiujące bezpieczeostwo ekologiczne: Nurt podkreślający potrzebę działao na rzecz likwidacji lub zmniejszenia do minimum zagrożeo, spowodowanych przez skażenia i dewastację środowiska *negatywny, filozofia neokatostofizmu, pokrywa się z ochroną środowiska do około 1970 roku+, Nurt wskazujący potrzeby ochrony przez naturalnymi czynnikami przyrodniczymi mogącymi zagrozid egzystencji człowieka *pozytywny; kreacyjny]. Działanie człowieka (gospodarcze, militarne naukowe) Środowisko Ludzie Elementy środowiska oddziałowujące na społeczeostwo: - powodzie - huragany - trzęsienia ziemi - susze itp. yródła zagrożeo dla bezpieczeostwa RP w sferze ekologicznej: Ł Negatywne skutki katastrof ekologicznych wewnątrz kraju i w paostwach ościennych *wylew ropy w Bałtyku, zanik ryb+, Ł Rozmieszczenie w kraju obiektów gospodarki stwarzających zagrożenie awarii *zakłady celulozowe, ośrodek badawczo-rozwojowe w Świerku i reaktor+, 3 Ł Transport niebezpiecznych środków, materiałów i technologii, Ł Ujemny wpływ działalności gospodarczej, wojskowej na środowisko naturalne, Ł Nieefektywne wykorzystanie zasobów naturalnych oraz stosowanie ekologicznie szkodliwych technologii *połów dorsza; fale telefonów komórkowych utrudnia dotarcie pszczołom do ula+. 06.11.2013 1. Zagrożenia podmiotowe Zagrożenia będące skutkiem działao, które przez zmianę naturalnego stosunku człowieka do biocenoz i biotopów mogą doprowadzid populację do unicestwienia o Załamanie równowagi przyrodniczej (następstwo nadmiernej eksploatacji zasobów środowiska) o Zanieczyszczenie sfer ziemi i otoczenia przez substancje pochodzenia przemysłowego, transportowego i komunalnego 2. Zagrożenia przedmiotowe Zdarzenie powodowane siłami przyrody i działalnością gospodarczą v Naturalne ż Skutki klęsk i katastrof żywiołowych v Cywilizacyjne ż Materialne zanieczyszczenia różnego rodzaju i typu wprowadzane do otoczenia w toku działalności człowieka ż Ogromna złożonośd ż Obejmują duże obszary ż Niezmiernie dynamiczne w fazie trwania ż Zależne są od losowych czynników otoczenia ż Wiodą do degradacji albo dewastacji środowiska lub do klęski ekologicznej (skrajny przypadek) 3. Zagrożenia militarne i pokojowe Wyścig zbrojny Technologie przemysłowe Potencjalne działania wojenne 4 Transport rodzajowy 4. Katastrofy a) Antropogeniczne b) Chemiczne c) Jądrowe 5. Najgrozniejsze zagrożenia cywilizacyjne zródła o Skażenia promieniotwórcze i chemiczne o Pożary przestrzenne o Masowe choroby ludzi i zwierząt jako wynik obniżenia wrodzonej na nie odporności, spowodowane oddziaływaniem różnych czynników o Katastrofy zatopienia o Katastrofy komunikacyjne i budowlane 6. Składowe bezpieczeostwa ekologicznego Ł Techniczne Ł Biologiczne Ł Atomowe Ł Powodziowe Ł Pożarowe Ł Chemiczne 7. yródła zagrożeo cywilizacyjnych a) Katastrofy i) W kopalniach ii) Kolejowe iii) Drogowe b) Awarie i) W zakładach przemysłowych ii) W sieci gospodarki komunalnej iii) Linii energetycznych 5 iv) Zapór i urządzeo zbiorników wodnych c) Skażenia przemysłowe i) Chemiczne ii) Radiologiczne (1) Skażenia organizmów oraz żywności (2) Skażenia atmosfery, wody i gleby d) Dziura ozonowa e) Inne i) Ropa i jej pochodne ii) Środki chemiczne, dymy, płyny 8. Rodzaje zagrożeo a. Zanieczyszczenia przemysłowe i. Stałe (ciągłe) ii. Niespodziewane iii. Bezwzględnie decydujące o szkodach iv. Decydujące o szkodach v. Współdecydujące o szkodach vi. Uzupełniające powstałe szkody Cechy charakterystyczne o Niepewnośd zdarzeo o Wielośd przyczyn sprawczych o Różnorodnośd skutków bezpośredniego zagrożenia populacji i środowiska o Indywidualny i niepowtarzalny przebieg o Nakładanie się skutków zdarzeo w czasie i przestrzeni na elementy składowe środowiska 9. Powodzie w Polsce a. Opadowe 6 i. Nawalne zasięg lokalny, tereny górskie przy opadzie 300 mm wody/2h, niziny 60-80 mm wody/2h ii. Frontalne podobnie jak nawalne, ale o większym zasięgu i terytorium iii. Rozlewowe w miejscu, gdzie teren sprzyja tworzeniu się wezbrao wody b. Roztopowe bardzo duży zasięg terytorialny, występują zarówno na terenach górskich jak i na nizinach c. Zimowe i. Zatorowo-lodowe lokalne na nieuregulowanych rzekach, w miejscach przewężeo i piętnieo wody ii. Zatorowo-śniegowe podobnie jak powyżej iii. Zatorowo-śryżowe w warunkach zmniejszających przypływ wody przechłodzonej, najczęściej podczas gwałtownych spadków temperatur w grudniu i styczniu iv. Sztormowe w ujściach rzek do morza wskutek utrudnienia odpływu wody przez wiatry Katastrofalne zatopienia zagrożenia, które mogą powstad w skutek uszkodzenia lub zanieczyszczenia urządzeo hydrotechnicznych i gwałtownych fali 10. Potencjalne zagrożenia militarne a. Transgeniczne nadzwyczajne zagrożenia środowiska b. Skażenia środowiska naturalnego związane z wyścigiem zbrojeo c. Skażenia promieniotwórcze d. Skażenia chemiczne e. Skażenia biologiczne 11. Zagrożenia bezpieczeostwa biologicznego a. Manipulacje genetyczne i. Klonowanie ii. Modyfikacja organizmu ludzkiego iii. Tworzenie organizmów genetycznie zmodyfikowanych (GMO) GMO organizm inny niż człowieka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób niezachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji. Genetycznie zmodyfikowane organizmy mutacje 7 Zmieniona zostaje aktywnośd genów naturalnie występujących w danym organizmie Do organizmów wprowadzone zostają dodatkowe kopie jego własnych genów Najczęściej modyfikowane na świecie są kukurydza, pomidory, soja, ziemniaki, bawełna, melony, tytoo; w Europie kukurydza, rzepak, buraki cukrowe, ziemniaki 13.11.2013 SYSTEM BEZPIECZEOSTWA EKOLOGICZNEGO RP 1. Funkcje i cele systemu bezpieczeostwa a. Tworzenie warunków do zapobiegania lub przeciwdziałania potencjalnym i rzeczywistym sytuacjom powodującym zagrożenia środowiska naturalnego kraju b. Obrona i ochrona ludności przed zagrożeniami rodzajowymi i ich skutkami c. Obrona i ochrona dóbr materialnych przed zagrożeniami rodzajowymi i ich skutkami d. Obrona i ochrona elementów środowiska przed zagrożeniami rodzajowymi i ich skutkami e. Określenie ustaleo o charakterze (normatywnym, regulacyjno-prewencyjnym, represywnym) f. Zapewnienie bezpieczeostwa ekologicznego kraju 2. Funkcja czynnościowa: Przywracanie środowiska do stanu naturalnego a. Jest częścią składową systemu bezpieczeostwa paostwa b. Stanowi odrębny system zabezpieczenia środowiska i ludności przed zagrożeniami i ich skutkami w czasie pokoju, sytuacji kryzysowych i wojny c. Jest zintegrowany w układzie ogólnokrajowym i zewnętrznym z systemami paostw sąsiadujących z Polską Dodatkowe funkcje Ł Kreatora polityki ekologicznej na szczeblu centralnym (paostwowym) i lokalnym (wojewódzkim) oraz terenowym (powiat, gmina) dotyczącej rozwiązywania problemów przeciwdziałania skutkom zagrożeo Ł Zdobywania i przetwarzania danych o zagrożeniach, podejmowania decyzji i zależnie od potrzeb uruchamiania jednostek ratowniczych odpowiedniego szczebla 8 Ł Animatora realizacji międzynarodowych postanowieo o problemach ochrony środowiska, w tym o transgranicznym przemieszczaniu się zanieczyszczeo Ł Normatywne określające dopuszczalne poziomy zagrożeo otoczenia 3. Zadania czynnościowe systemu bezpieczeostwa ekologicznego Polski obejmują a. Monitoring skażeo powietrza, wód i gleby oraz prowadzenie doraznych badao kontrolnych i pomiarowych b. Informowanie ośrodków decyzyjnych i ludności o skażeniach, a także alarmowanie i przypadkach szczególnego zagrożenia c. Likwidację skutków zagrożeo w ramiach czynności ratowniczych d. Prowadzenie szeroko pojętej działalności profilaktycznej i edukacyjnej z zakresu zagrożeo kraju (regionu, środowiska) przed niebezpieczeostwa substancjami e. Realizację przedsięwzięd (inwestycji) przywracających środowisko do stanu naturalnego f. Inne, wynikające z sytuacji na poszczególnych poziomach administrowania systemem 4. Akty prawne regulujące funkcjonowanie systemu bezpieczeostwa Polski a. Konstytucja RP z dn. 2 kwietnia 1997 (Dz. U. 1997 nr 78 poz.483) i. Art. 68 Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska ii. Art. 74 iii. Bezpieczeostwo ekologiczne ochrona środowiska przed nadzwyczajnymi zagrożeniami ustawa Prawa Ochrony środowiska iv. Bezpieczeostwo radiologiczne ochrona radiologiczna Prawo Atomowe 5. Struktura organizacyjno-funkcjonalna systemu a. Ujęcie podmiotowe i. Organy ii. Instytucje iii. Służby i osoby fizyczne zobowiązane przepisami prawa do określonych działao w zakresie bezpieczeostwa b. Ujęcie przedmiotowe i. Przepisy prawne 9 ii. Normy techniczne określające warunki techniczno-organizacyjne iii. Wymagania, które muszą byd spełnione przez organy, instytucje, służby i osoby fizyczne w ich działaniach (zakres kontroli i nadzoru) 6. Plan reagowania kryzysowego Ustala przedsięwzięcia na wypadek nadzwyczajnych zagrożeo środowiska a. Plan reagowania kryzysowego i. Zadania w zakresie monitorowania zagrożeo ii. Bilans ratowniczych środków technicznych niezbędnych do usuwania skutków zagrożeo iii. Procedury uruchamiania działao iv. Zasoby współdziałania v. Sposoby ograniczania rozmiaru strat vi. Sposoby usuwania skutków zagrożeo 7. Ogólny schemat reagowania kryzysowego Katastrofa! L -> lokalne służby reagowania -> ALARM -> wójt, zarząd gminy -> wniosek o pomoc - > starosta -> wniosek o pomoc -> wojewoda 1)informacja -> szef OCK -> meldunek -> minister SWiA 2)Wniosek o pomoc ->minister SWiA Minister SWiA -> meldunek ->premier -> powołanie Centralnego Sztabu Kryzysowego -> decyzja o wsparciu a. Rodzaje wsparcia Ratownictwo Transport Aącznośd Pomoc medyczna i społeczna Ochrona środowiska Wsparcie logistyczne, inżynieryjne Energia itp. 8. Istota zarządzania kryzysowego i koordynacji 10 a. Minister -> RZKK b. Wojewoda -> WZRK c. Prezydent miasta na prawach powiatu; Starosta -> PZRK d. Gmina: wójt, prezydent, burmistrz -> GZR 9. Skład rządowego zespołu koordynacji kryzysowej 10. 11