WYKAAD 5 (26/10/10) Czy psychiatrzy i psychologowie s膮 trafni w swoich diagnozach? " Pseudopacjenci : badanie D. Rosenhana (1978r.) " Osiem zdrowych os贸b zg艂asza si臋 do r贸偶nych szpitali psychiatrycznych z jednym symptomem; w siedmiu przypadkach otrzymuj膮 diagnoz臋 schizofrenii " W drugim badaniu uprzedzono personel szpitala, 偶e zostan膮 tam skierowani pseudopacjenci ; zadaniem personelu by艂o dokonanie ocen, czy kolejni zg艂aszaj膮cy si臋 pacjenci s膮 symulantami. Wynik: w艣r贸d 193 pacjent贸w zg艂aszaj膮cych si臋 w ci膮gu 3 miesi臋cy wskazano 41 symulant贸w. W rzeczywisto艣ci nie kierowano tam 偶adnych pseudopacjent贸w To 艣rodowisko i oczekiwania czyni膮 nas chorymi? Rola sytuacji: " Podczas pobytu w szpitalu psychiatrycznym nikt z personelu nie mia艂 w膮tpliwo艣ci czy pseudopacjenci s膮 chodzy czy symuluj膮, ale inni pacjenci tak " Interpretacja Rosenhana: 艣rodowisko i typ kontaktu (rutyna, oczekiwania, etykietki, stereotypy, l臋ki) w szpitalu psychiatrycznym czyni ludzi chorymi Chory nie zas艂uguje na uwag臋? Pytania zadane na korytarzu szpitala: " Przepraszam pana doktora, czy m贸g艂by pan mi powiedzie膰 , kiedy b臋d臋 przestawiony na zebraniu klinicznym? " Kiedy b臋d臋 wypisany ze szpitala? " Przepraszam, czy m贸g艂by pan doktor wskaza膰 drog臋 jak doj艣膰 do budynku A? " Czy pan doktor tu pracuje? 艢rodowisko a typ kontaktu: Pytania zadane na korytarzu uczelni: " Przepraszam pana, czy m贸g艂by mi pan powiedzie膰 kiedy b臋dzie nast臋pne posiedzenie rady naukowej? " Czy pan tu wyk艂ada? " Jak mo偶na stara膰 si臋 o przyj臋cie na ten wydzia艂? " Przepraszam, czy m贸g艂by pan wskaza膰 mi drog臋 do budynku A? 艢rodowisko a typ kontaktu: Obserwowane reakcje w odpowiedzi na pytania pacjent贸w i os贸b na uniwersytecie: Reakcja Szpital Uczelnia " Idzie dalej, odwraca wzrok 71% 0% " Kr贸tki kontakt wzrokowy 23% 0% " Zatrzymuj si臋, kilka s艂贸w 2% 0% " Zatrzymuje si臋, rozmawia 4% 100% Co obni偶a trafno艣膰 percepcji? " K艂opoty z samym sob膮 (Jarymowicz, 1980r.) " Silne emocje, przywi膮zanie do swoich : kibice zniekszta艂caj膮 obraz gry swojej i obcej dru偶yny (Hastorf, Cantril, 1978r.) " Bliska znajomo艣膰 obni偶a trafno艣膰 percepcji (Newcomb: badania student贸w mieszkaj膮cych w tym samym domu); wzrost trafno艣ci percepcji przez pierwsze 3 tygodnie, po 15 tygodniach spadek. Mechanizm: wzajemne sympatie i niech臋ci uruchomiaj膮 r贸偶ne skrzywienia Pi臋tno i jego spo艂eczne konstruowanie: " Oszpecona twarz, kalectwo, kryminalna przesz艂o艣膰, choroba psychiczna, religia, staro艣膰 atrybuty kt贸re mog膮 trwale dewaluowa膰 jednostk臋 w oczach innych budz膮 w jednostce poczucie zagro偶enia oraz oczekiwanie, 偶e b臋dzie ona spostrzegana i oceniana g艂贸wnie poprzez ten atrybut, spo艂ecznie odrzucana, a inne jej wa偶ne cechy osobiste (jej indywidualna to偶samo艣膰) b臋d膮 pomijane " Nieakceptowana odmienno艣膰 pocz膮tek procesu pi臋tnowania (Goffman, 1963r., Heatherton i inni, 2008r.) Spo艂eczne konstruowanie pi臋tna: " Dostrze偶enie nieakceptowanej r贸偶nicy (ja inni), szczeg贸lnego znaku dla samej jednostki i dla innych rozpoczyna proces pi臋tnowania, aktywizuje stereotypowe my艣lenie i uprzedzenia, cz臋sto prowadzi do spo艂ecznego wykluczenia i dehumanizacji " Pi臋tno istnieje w g艂owach ludzi pi臋tnuj膮cych, ale i pi臋tnowanych; jest konstruowane spo艂ecznie i kulturowo; kontekst decyduje o tym co jest pi臋tnowane; jedynie powa偶ne zniekszta艂cenie twarzy jest pi臋tnem ponadczasowym i ponadkulturowym (poniewa偶 istnieje w m贸zgu trwa艂a i specyficzna lokalizacja reprezentacji twarzy, Johnson i inni, 1991r., Trehun, 1997r.) Dlaczego pi臋tnujemy innych? " Specyfika poznania spo艂ecznego upraszczanie, schematyzacja " D膮偶enie do czerpania korzy艣ci z 偶ycia i podtrzymania pozytywnej to偶samo艣ci grupowej (Stangor, Crandall, 2008r.) Pi臋tnowane jest naruszanie zasady wzajemno艣ci (tu: kradzie偶 wewn膮trz w艂asnej grupy, plagiaty, powa偶ne i trwa艂e naruszenie sprawno艣ci fizycznej, staro艣膰) Zdrajcy, osoby lub grupy zagra偶aj膮ce trwaniu grupy Popieraj膮cy warto艣ci sprzeczne z naszymi Kategorie pi臋tna wg Goffmana: " Kategorie: brzydota cielesna (deformacje fizyczne) wady charakteru (zaburzenia psychiczne, na艂ogi, bezrobocie) pi臋tna grupowe (rasa, p艂e膰, wyznanie, narodowo艣膰) " Wymiary atrybutu pi臋tnuj膮cego: widoczno艣膰, zmiana w czasie (coraz bardziej widoczny), destrukcyjno艣膰 (zak艂贸canie relacji), estetyka, pochodzenie (lub kontrolowalno艣膰: wrodzone lub intencjonalne), niebezpiecze艅stwo (Jones, 1981r., Frable 1993r.) Pi臋tno w g艂owie (Jim Blaskowitz i Wendy Berry Mendes, 2000r.): " Badani proszeni s膮 o wyg艂oszenie przem贸wienia na temat pracy w grupie wobec innej osoby, nieznanej im. Przem贸wienie mia艂o by膰 recenzowane przez rzekom膮 partnerk臋. Ta druga (wsp贸艂pracownica eksperymentatora) by艂a albo zeszpecona (specjalny makija偶) albo bez zniekszta艂cenia. Wsp贸艂pracownica partnerka osoby badanej nie wiedzia艂a czy ma znami臋 czy nie. " U osoby badanej kontrolowano r贸偶ne wskazniki pobudzenia fizjologicznego, ci艣nienie krwi, EKG Interakcje z osobami z pi臋tnem: " Wyniki: wyst膮pi艂y istotne r贸偶nice w procesach sercowo-naczyniowych mi臋dzy osobami uczestnicz膮cymi w interakcji z osob膮 oszpecon膮 (stygmatyzowan膮) i niestygmatyzowan膮: wi臋ksze wskazniki zagro偶enia u os贸b kontaktuj膮cych si臋 z osob膮 z blizn膮 (wyrazny wzrost aktywno艣ci serca i napi臋cia naczyniowego). U pozosta艂ych wskazniki wyzwania (wzrost aktywno艣ci serca, ale ze zmniejszeniem napi臋cia naczyniowego) Perspektywa os贸b stygmatyzowanych: " W badaniu drugim osoby badane informowano, 偶e uczestnicz膮 w badaniu nad rol膮 pi臋tna w interakcji. Wytwarzano u nich przekonanie, 偶e same maj膮 na twarzy oszpecaj膮c膮 blizn臋 namalowan膮 przed badaniem. W rzeczywisto艣ci by艂y tylko pudrowane " Mierzono fizjologiczne wskazniki zagro偶enia. By艂y istotnie wy偶sze u tych kobiet, kt贸re s膮dzi艂y, 偶e s膮 oszpecone Spo艂eczno-kulturowy kontekst pi臋tna: kiedy gruby jest gorszy? " Ideologie jako zr贸d艂o pi臋tnowania innych (usprawiedliwiaj膮 niech臋膰 i dyskryminacj臋) " Przypadki obwiniania ofiar systemu (Ryan, 1971r.): Ludzie biedni skupiaj膮 si臋 na terazniejszo艣ci Czarni rodzice zaniedbuj膮 swoje dzieci Biedni dowarto艣ciowuj膮 si臋 poprzez hazard Samotne matki maj膮 dziwne obyczaje seksualne Mo偶liwo艣膰 kontrolowania pi臋tna rola protestanckiej etyki pracy: " Waga jest spostrzegana jako podlegaj膮ca kontroli, a nadwaga przejaw braku silnej woli i samodyscypliny; w USA przekonanie takie podzielaj膮 zar贸wno osoby z normaln膮 wag膮 jak i nadwag膮 (Crandall, 1994r.). przekonanie to wi膮偶e si臋 z niech臋ci膮 do os贸b z nadwag膮 " Im wi臋ksza akceptacja przekona艅, 偶e mo偶na wag臋 kontrolowa膰, tym ni偶sza samoocena kobiet z nadwag膮 " Bad. Amato i Crocker (1995r.): badane kobiety informowano, 偶e uczestnicz膮 w badaniu nad nawi膮zywaniem znajomo艣ci. Wype艂nia艂y r贸偶ne kwestionariusze s膮dz膮c, 偶e s膮 obserwowane przez m艂odego m臋偶czyzn臋, kt贸ry b臋dzie ocenia艂 ich atrakcyjno艣膰 Przekonanie o kontroli w艂asnej wagi: " Nast臋pnie po艂owa badanych kobiet czyta艂a artyku艂 przedstawiaj膮cy argumenty naukowe o tym, jak waga mo偶e by膰 kontrolowana przez diet臋 i styl 偶ycia; pozosta艂e czyta艂y artyku艂 o tym, 偶e waga jest funkcj膮 struktury genetycznej i innych proces贸w biologicznych i bardzo trudno daje si臋 kontrolowa膰 przez diet臋 i 膰wiczenia " W ko艅cowej fazie wszystkie kobiety dowiadywa艂y si臋, 偶e rzekomo obserwuj膮cy je m臋偶czyzna nie jest zainteresowany spotkaniem z nimi Dlaczego on mnie nie chce? " Kobiety z nadwag膮, czytaj膮ce artyku艂 o tym, 偶e nie mo偶na kontrolowa膰 wagi przez diet臋 i 膰wiczenia fizyczne, cz臋艣ciej ni偶 czytaj膮ce artyku艂 o kontrolowalno艣ci wagi s膮dzi艂y, 偶e m臋偶czyzna, kt贸ry nie chce ich pozna膰 ma uprzedzenia, my艣li stereotypami " Samoocena i samopoczucie kobiet z nadwag膮 by艂y wy偶sze gdy czyta艂y tekst o braku kontroli nad wag膮. Spadek by艂 tym wi臋kszy im bardziej akceptowa艂y protestanck膮 etyk臋 pracy Badanie Crocker i Quinn (2005r.): " Eksperymentalnie skupiano uwag臋 kobiet na r贸偶nych aspektach protestanckiej etyki pracy (zdolno艣膰 do wyrzecze艅, samokontroli, ci臋偶kiej pracy) fragmenty przem贸wienia Reagana o tym, jak ta indywidualistyczna etyka jest wa偶na w historii USA. Inne grupy badanych s艂ucha艂y przem贸wienia o roli ilo艣ci wzor贸w kulturowych i harmonijnym ich wsp贸艂偶yciu w rozwoju USA " Mierzono samoocen臋, nastr贸j i dobrostan kobiet z nadwag膮 i z wag膮 normaln膮 Wyniki: " Samopoczucie kobiet z nadwag膮 by艂o istotnie gorsze ni偶 kobiet z normaln膮 wag膮, gdy s艂ucha艂y przem贸wienia eksponuj膮cego pozytywn膮 rol臋 etyki protestanckiej " Gdy s艂ucha艂y przem贸wienia eksponuj膮cego inkluzyjno艣膰 i r贸偶norodno艣膰 nie by艂o r贸偶nic mi臋dzy samopoczuciem kobiet z nadwag膮 i z wag膮 normaln膮 " Ideologia i jej ekspozycja ma wp艂yw na ocen臋 naszych atrybut贸w; mo偶e co艣 pi臋tnowa膰 (dewaluowa膰) lub akceptowa膰 i propagowa膰 Reprezentacje umys艂owe (poznawcze) subiektywna wiedza: " Wyniki procesu spostrzegania i przetwarzania informacji; sie膰 schemat贸w i skrypt贸w " Formy reprezentacji poznawczej: Epizody: reprezentacje do艣wiadczanych przez nas zdarze艅, okre艣lonych w czasie i w przestrzeni Schematy: reprezentacje wyabstrahowane z kontekstu czasowo-przestrzennego. Zawieraj膮: Rdze艅 poj臋ciowy: typowe cechy jakiego艣 fragmentu rzeczywisto艣ci oraz typowy uk艂ad relacji mi臋dzy nimi Zakres dopuszczalnych transformacji Schematy: reprezentacja obiekt贸w i zdarze艅: " Skrypty: reprezentacje zdarze艅 (Schank, Abelson): opisuj膮 ci膮g zdarze艅 i dzia艂a艅 spo艂ecznych; wi膮偶膮 ze sob膮 poszczeg贸lne role i obiekty; s艂u偶膮 do rozumienia zdarze艅 znanych, powtarzaj膮cych si臋 " Struktura skryptu: Sceny Aktorzy Warunki wej艣cia w skrypt Rezultaty " Tak jak inne schematy posiadaj膮 rdze艅 i dopuszczalny zakres transformacji Eksperyment Luchinsa: " W jaki spos贸b nala膰 okre艣lon膮 ilo艣膰 wody dysponuj膮c trzema naczyniami o okre艣lonej pojemno艣ci? " Naczynia (A, B, C) Zadanie Rozwi膮zanie 21; 127; 3 100 B-A-2xC 14; 163; 25 99 B-A-2xC 18; 43; 10 5 B-A-2xC 9; 42; 6 21 B-A-2xC 23; 43; 3 20 B-C lub A-C (!) 15; 39; 3 18 B-A-2xC Jak dzia艂aj膮 schematy: " Stanowi膮 struktury organizuj膮ce wiedz臋 o 艣wiecie; wp艂ywaj膮 na to co zauwa偶amy " O czym my艣limy, jak oceniamy " Schematy u艂atwiaj膮 wydanie s膮du ale cz臋sto prowadz膮 do b艂臋du Wa偶ni autorzy: " Bartlett, 1932r. " Markus, 1977r. " Markus, Zajonc, 1985r. " Higgins, 1987r. " Abelson, Schank, 1977r., 1989r. " Fr膮czek, 1975r. " Trzebi艅ski, 1985r. Skrypty kulturowe wzory interakcji charakterystyczne dla danej grupy: " Skrypt sympatii Hiszpan贸w (Vanello, Cohen, 2003r.): sk艂onno艣膰 do zgadzania si臋, wyra偶ania szacunku dla innych, d膮偶enie do utrzymania harmonii w relacjach; grzechem jest 艂amanie norm wynikaj膮cych z tego skryptu (krytykowanie, obra偶anie innych) " Skrypt honoru (Grecja, po艂udnie W艂och, kraje arabskie, po艂udniowa Ameryka): kult szacunku dla m臋偶czyzn; nap臋dza i usprawiedliwia przemoc wobec kobiet zdradzaj膮cych m臋偶贸w Kultura honoru: elementy kultury pasterskiej i rycerskiej: " Kultura honoru objawy: 艂atwo艣膰 wzbudzania gniewu, sk艂onno艣膰 do odwetu, dra偶liwo艣膰 na punkcie reputacji, honoru; d膮偶enie do zwarcia z przeciwnikiem " Kultura pasterska: gor膮cy i suchy klimat, skupiska m臋偶czyzn, dost臋p do broni (by chroni膰 zwierz臋ta i zastrasza膰 z艂odziei), sk艂onno艣膰 do wendetty, zemsty rodzinnej z pokolenia na pokolenie (ochrona reputacji w艂asnej rodziny) " Kultura rycerska: reputacj臋 zyskuje si臋 przez szlachetne czyny; traci si臋 j膮 przez zdrad臋, tch贸rzostwo, niedotrzymywanie obietnic; utrata reputacji to ha艅ba " Wsp贸lne emocje: duma, wstyd, gniew; honor wi膮zany jest z m臋sko艣ci膮 i oznacza tak偶e dbanie o honor kobiety Badania Rossa Nisbetta: kultura honoru w USA: " Po艂udniowe stany USA charakteryzuje wi臋cej zab贸jstw w afekcie, w wyniku k艂贸tni, niekoniecznie na tle rabunkowym " Przest臋pczo艣膰 z u偶yciem broni wy偶sza w regionach suchych, pasterskich (prerie Teksasu), ni偶 wilgotnych (plantacje Alabamy) " Aatwiejsza kontrola dost臋pu do broni palnej jest w stanach po艂udniowych " Prawo cz臋艣ciej dopuszcza kar臋 艣mierci (Teksas) Reakcje na zniewag臋, zaczepki, prowokacje; badanie Nisbetta i Cohena: " Student obserwowany przez innych student贸w na korytarzu uczelni jest zaczepiany przez innego (podstawionego studenta) i nazywany dupkiem ; zmienna niezale偶na kultura (stany po艂udniowe i p贸艂nocne USA), zmienna zale偶na reakcje na zniewag臋 czy prowokacj臋 " Wyniki: na po艂udniu USA 85% student贸w obra偶onych zareagowa艂o z艂o艣ci膮 lub gniewem; na p贸艂nocy przewaga emocji rozbawienia i 艣miechu; tak偶e wi臋cej hormonu stresu (kortyzonu i testosteronu) na po艂udniu oraz cz臋艣ciej wchodz膮 w b贸jk臋 i zwarcie nawet z silniejszymi (zawodnikiem wagi ci臋偶kiej), kt贸ry wchodzi im w drog臋 " W oczach widz贸w 艣wiadk贸w zniewagi wi臋cej traci obra偶ona osoba na po艂udniu ni偶 na p贸艂nocy