Psychologia kryzysu
Samobójstwo
Dr E. Zdankiewicz-Ścigała
SWPS 2014/15
Definicje:
" Samobójstwo:
"  samobójstwo jest aktem o skutku śmiertelnym, który
zmarły ze świadomością i oczekiwaniem takiego skutku
sam zaplanował i wykonał w celu spowodowania zmian
przez siebie pożądanych (upragnionych) definicja WHO z
1986 roku.
" Próba samobójcza:
" Usiłowanie popełnienia samobójstwa zawierające działania
mogące doprowadzić do śmierci, których rezultatem
jednak nie jest śmierć
" .
" Zachowania samobójcze:
" Obejmuje zjawiska od myśli samobójczych, gróz
b
samobójczych poprzez próbę samobójczą do samobójstwa
dokonanego
2
Zamierzone samouszkodzenia:
" Każdy nieprzypadkowy akt samouszkodzenia z lub bez
intencji śmierci.
" Do tej grupy zalicza się zachowania mogące skutkować
uszkodzeniem ciała jak:
Øð skoki z wysokoÅ›ci,
Øð ciÄ™cie skóry,
Øð poÅ‚ykanie przedmiotów lub niejadalnych substancji,
Øð przyjmowanie substancji psychoaktywnych w celach
samouszkodzenia,
Øð przyjmowanie leków w przekraczajÄ…cych zapisane
dawkach.
" Zachowania takie chociaż same nie doprowadzają do
śmierci mogą stanowić istotny czynnik ryzyka
samobójstwa dokonanego.
" Termin próba samobójcza jest raczej zarezerwowany dla
działań, które mogły doprowadzić do śmierci.
3
Ilu ludzi popełnia samobójstwo?
"
Rocznie około 1 000 000 ludzi popełnia
samobójstwo
" 16 samobójstw na 100 000 ludności
" 1 śmierć w wyniku samobójstwa co 40
sekund
" Samobójstwo jest jedną z 10
najważniejszych przyczyn śmierci w
każdym kraju
" Jest jedną z 3 najważniejszych przyczyn
śmierci młodych ludzi (15-34 lat)
" ( za WHO Multisite Intervtion Study on
Suicidal Behaviors)
4
Samobójstwa 2011 - Polska
W 2011 roku odnotowano 5.124 (4.195) zamachów
samobójczych, z których 3.839 (3.294) zakończyło
siÄ™ zgonem.
Sposób dokonania zamachu:
trucie gazem 39 (32)
zażycie trucizny 20 (13)
zażycie środków nasennych 192 (80)
uszkodzenie układu krwionośnego 155 (119)
inne samookaleczenie 179 (123)
rzucenie się z wysokości 325 (218)
utopienie siÄ™ 100 (51)
powieszenie siÄ™ 3.706 (3.288)
rzucenie siÄ™ pod pojazd 77 (63)
zastrzelenie siÄ™ 32 (32)
inny sposób 299 (176)
Uwaga: liczby w nawiasach dotyczą mężczyzn
5
Ustalone przyczyny zamachów:
(z
ródłem jednego zamachu może być więcej niż
jedna przyczyna)
" 699 (468) - choroba psychiczna
679 (555) - nieporozumienia rodzinne
250 (196) - przewlekła choroba
346 (268) - zawód miłosny
349 (291) - warunki ekonomiczne
99 (86) - nagła utrata z
ródeł utrzymania
82 (66) - śmierć bliskiej osoby
24 (10) - problemy szkolne
23 (22) - trwałe kalectwo
1 (0) - niepożądana ciąża
55 (52)  popełnienie przestępstwa,
wykroczenia
6
Zachowania samobójcze
" I.Myśli o samouszkodzeniu i zachowania
samouszkadzajÄ…ce
" 1.Ryzykowne myśli i zachowania
" a. O charakterze bezpośredniego ryzyka
" b. O charakterze ryzyka odroczonego
" 2.Myśli i zachowania związane z
samobójstwem
" 3.Wyobrażanie sobie samobójstwa
" a. Wyobrażenia sporadyczne
" b. Poważne plany
" -uporczywe
" -sporadyczne
7
Zachowania samobójcze c.d.
" II. Zachowania samobójcze
" 1.Instrumentalne zachowania samobójcze (IZS)
" Groz
ba samobójstwa
" -bierna
" -aktywna
" inne IZS
" przypadkowa śmierć związana z IZS
" 2.Działania samobójcze
" próba samobójcza
" -bez obrażeń
" -z obrażeniami
" 3.samobójstwo dokonane
8
Czynniki psychologiczne
" Poczucie braku nadziei
" Impulsywność
" Agresja, przemoc wobec innych
" Pobudzenie
" Ból psychiczny
" Duży poziom lęku, lęk przewlekły
" Ataki paniki
" Wstyd i poniżenie
" Zaniżone poczucie własnej wartości
9
Cechy kryzysu suicydalnego
" 1.Wspólnym celem samobójców jest poszukiwanie rozwiązania
" 2.Wspólnym celem samobójców jest ucieczka od świadomości
" 3.Wspólnym bodz
cem jest ucieczka od nieznośnego bólu
psychicznego
" 4.Wspólnym stresorem w przypadku samobójstwa są
niezaspokojone potrzeby psychiczne.
" 5.Emocją wspólną samobójcom jest poczucie beznadziejności i
bezradności
" 6.Stanem poznawczym wspólnym samobójcom jest
ambiwalencja
" 7.Stanem wspólnym samobójcom jest zawężenie percepcji
" 8.Działaniem wspólnym samobójcom jest ucieczka
" 9.Aktem interpersonalnym wspólnym samobójcom jest
zakomunikowanie swoich zamiarów
" 10.Wzorcem wspólnym samobójstwom jest zbieżność aktu
samobójczego ze stylem życia.
10
Ryzyko samobójstwa
Czynniki demograficzne
" Mężczyz
ni
" Większe rozpowszechnienie nadużywania i
uzależnienia od alkoholu i substancji
psychoaktywnych
" Mężczyz
ni rzadziej poszukujÄ… pomocy w
rozwiązywaniu problemów emocjonalnych i
psychologicznych
" Wykazują większa impulsywność w zachowaniu
" Trudniej akceptujÄ… okazywana im pomoc
" Wybierają bardziej letalne (o wyższej
skuteczności spowodowania śmierci) metody
samobójstwa
11
Ryzyko samobójstwa
Czynniki demograficzne
" Kobiety
" Wykorzystywanie seksualne
" Fizyczne znęcanie się
" Brak równouprawnienia w rodzinie i
społeczeństwie
" Obraza moralności kobiety lub honoru
rodziny prowadząca do społecznej,
rodzinnej izolacji
" Poporodowe zaburzenia psychiczne
12
SAD PERSONS - Patterson i wsp.
Syndrom samobójczy
" SEX-płeć męska
" AGE-wiek podeszły lub młodzieńczy
" Depression  objawy depresyjne
" Previous suicide attempts  próby samobójcze w
przeszłości
" Ethanol abuse-nadużywanie alkoholu
" Rational thinking loss-utrata racjonalnego myślenia
(psychoza)
" Social support lacking-brak wsparcia społecznego
" Organized plan to commit suicide-konkretny plan
popełnienia samobójstwa
" No spouse-brak współmałżonka
(rozwiedzeni>owdowiali>samotni)
" Sickness-choroba somatyczna
13
Czynniki ryzyka c.d.
" Zaburzenia osobowości:
" Badania młodych ludzi, którzy dokonali samobójstwa
wykazały częste występowanie (20 50%):
" -osobowości z pogranicza (borderline) -osobowości
dyssocjalnej
" Zaburzenia lękowe
" napady panicznego lęku (paniczny lęk napadowy)
" zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne
" Zaburzenia odżywiania:
" anoreksja i bulimia
" Współwystępowanie zaburzeń psychicznych
" Uzależnienie od alkoholu + zaburzenia nastroju
" Zaburzenia osobowości + inne zaburzenia psychiczne
14
Kiedy przeprowadzamy ocenÄ™ ?
" Izba Przyjęć, Interwencja Kryzysowa
" Przy przyjęciu do leczenia (hospitalizacja, leczenie
ambulatoryjne)
" Zmiana rodzaju obserwacji na oddziale, zmiana
miejsca leczenia (zdjęcie ścisłej obserwacji, wypis
itp.)
" Nagła zmiana obrazu klinicznego (pogorszenie lub
nagła poprawa)
" Brak poprawy podczas terapii lub stopniowe
pogorszenie
" Wystąpienie znaczących stresorów (rozwód, straty
finansowe, problemy prawne, poniżenie)
" Rozpoznanie choroby somatycznej (szczególnie przy
zagrożeniu życia, z silnymi objawami bólowymi,
ograniczeniem sprawności ruchowej)
15
Elementy oceny
" 1.Obecność zachowań samobójczych
" 2.Ocena czynników ryzyka samobójstwa
" 3.Ocena obecnego zagrożenia
" 4.Plan interwencji z uwzględnieniem
modyfikowalnych czynników ryzyka
16
Sygnały ostrzegawcze
" Objawy psychotyczne
" Unikanie kontaktu wzrokowego
" unikanie odpowiedzi na bezpośrednie pytani o
myśli samobójcze, odpowiedzi  nie wiem
" Złość lub pobudzenie
" Przygnębienie lub emocjonalny dystans
" Poszukiwanie śladów po samouszkodzeniach lub
próbach S w badaniu fizykalnym
" Zwrócenie szczególnej uwagi na obecność
objawów psychicznych lub zaburzeń
psychicznych
" Jeżeli przeczucie podpowiada, że coś nie jest
dobrze, prawdopodobnie nie jest dobrze
17
Myśli samobójcze
" Przechodzimy od pytań bardziej ogólnych do
szczegółowych np.
" Wyrażenie empatii
"  Widzę jak trudno było Panu/i ostatnio
"  Ma Pan/i trudny okres w życiu i rozumiem, że ciężko
było sobie radzić
" Pytania otwierajÄ…ce
"  Czy mógłby mi Pan/i pomóc zrozumieć jak to na
Pana wpłynęło?
"  Czy może się Pan ze mną podzielić swoimi
obawami?
"  Czy mógłby Pan opowiedzieć co się ostatnio działo?
18
Pytanie o objawy depresyjne
" Jeżeli Pan/i pozwoli przez najbliższe kilka
minut chciałbym porozmawiać o Pana/i
samopoczuciu.
" " Proszę mi powiedzieć jak się Pan/i obecnie
czuje.
" " W jakim jest Pan/i nastroju ?
" " Czy czuł się Pan/i smutny przez większą
część dni?
" " Czy jest coÅ› co przeszkadza obecnie w
samopoczuciu?
" " Czy czuje się Pan/i nieszczęśliwy i
bezradny?
19
Pytanie o objawy depresyjne
" Czy czuje Pan/i, że brakuje Panu/i
nadziei, często czuje się Pan/i
bezwartościowy? Czy pojawia się uczucie
nadmiernej winy z jakiegoÅ› powodu?
" " Czy nie schudł Pan/i lub przytył w
ostatnim okresie?
" " Jak Pan/i ostatnio śpi?
20
Pytanie o myśli samobójcze
" W jakim jest Pan/i nastroju
" Czy czuje się Pan/i nieszczęśliwy i bezradny?
" Czy czuje Pan/i, że życie jest ciężarem?
" Czy myśli Pan/i ostatnio, że nie warto żyć i że ludziom
będzie lepiej bez Pana/i?
" Czy pojawiło się takie pragnienie, aby zasnąć i nigdy się
nie obudzić?
" Czy w przeciągu ostatnich tygodni zdarzyło się, że myślał
Pan/i o śmierci?
" Czy był taki czas, że chciał Pan/i umrzeć?
" Czy pragnął Pan/i wtedy śmierci?
" Czy czuje siÄ™ Pan/i tak z
le, że rozważał Pan/i odebranie
sobie życia?
" Czy myślał Pan/i o samobójstwie?
" Czy pragnÄ…Å‚ Pan znalez
ć się w sytuacji zagrożenia życia
21
Plany samobójcze
" Czy planował Pan/i w jaki sposób chce Pan/i
odebrać sobie życie?
" Czy przygotował Pan/i potrzebne środki?
" Czy zastanawiał się Pan/i kiedy to zrobić?
" Metoda
" Przekonanie pacjenta o letalności wybranej
metody
" Szanse uratowania
" Kroki podjęte w celu zrealizowania planu
" Przygotowania do śmierci
22
Plany i intencja śmierci
" Co byłoby gdyby odebrał Pan teraz sobie życie
(ucieczka, pogodzenie siÄ™ z innymi, reinkarnacja,
reakcja otoczenia)
" Oceń prawdopodobieństwo podjęcia takich działań:
" Jak Pan myśli na ile prawdopodobne jest to, że
podejmie Pan takie działania ?
" Jeżeli byłby teraz Pan/i sam, czy Pan próbowałby się
zabić
" Określ sytuację, w której pacjent może podjąć próbę
(rozwód, uwięzieni, utrata mieszkania)
" Oceń czy pacjent ma dostęp do broni w domu lub
pracy. Jeżeli istnieje taki dostęp, ustal z pacjentem
lub jego bliskimi konieczność zabezpieczenia lub
usunięcia broni
23
Próby samobójcze
" Metoda, okoliczności podjęcia próby samobójczej
" powody podjęcia czynu
" intoksykacja w momencie czynu(alkohol lub inne
substancje psychoaktywne),
" intencja śmierci
" stopień śmiertelności próby
" następstwa ogólnomedyczne, psychiatryczne, czy był
hospitalizowany, w jakim oddziale
" Co pacjent myślał, że się stanie ? (zaśnie, umrze, odniesie
obrażenia, spowoduje określoną reakcję u danej osoby)
" Czy otrzymał Pan póz
niej leczenie psychiatryczne, inne
" Czy były inne konsekwencje (utrata pracy, zerwanie więzi
z bliskimi osobami, prawne konsekwencje)
" ocena przyszłości
24
Osoby z objawami
psychotycznymi
" Czy kiedykolwiek zdarzyło się, że głosy
nakazywały Panu zrobić sobie krzywdę
lub się zabić (Jak często to się zdarzało,
co się wtedy wydarzyło)
" Czy robi Pan to co nakazują głosy? Co
sprawia że się ich Pan słucha? Co
sprawia, że trudno im się oprzeć
" Czy są jakieś rzeczy z powodu których
czuje siÄ™ Pan winny lub jest Pan
oskarżany?
25
Ocena zagrożenia innych osób
" Czy sÄ… jakieÅ› osoby odpowiedzialne za to
jak siÄ™ Pan czuje (urojenia
prześladowcze)
" Czy myślał Pan aby im coś zrobić
" Czy są inne osoby, które chciałby z
Panem umrzeć
" Czy są osoby, które nie będą mogły żyć
bez Pana
26
Dlaczego? i dlaczego teraz?
" Powody:
" Gniew na innych
" Ucieczka od bólu, cierpienia, choroby
" Poczucie braku nadziei
" Strata
" Wstyd i poniżenie
" Wywołanie określonych reakcji u innych
osób
27
Diagnoza ryzyka
" Obecność zaburzeń psychicznych
" Wcześniejsze diagnozy i leczenie psychiatryczne,
przebieg choroby
" Historia: próby samobójcze, samouszkodzenia,
wywiad rodzinny
" Sytuacja psychosocjalna: sytuacja kryzysowa,
przewlekłe stresory (straty, trudności finansowe,
prawne, przemoc poniżenie)
" Sytuacja życiowe ( posiadanie rodziny dzieci,
wsparcia społecznego, dostęp do broni)
" Religijne i kulturowe przekonania odnośnie
śmierci i samobójstwa
28
Indywidualna podatność i mocne
strony pacjenta
" Cechy osobowości: impulsywność,
agresywność
" Sposoby radzenia sobie
" Umiejętność realnej oceny sytuacji
" Tolerancja bólu psychicznego
" Zaspokojenie psychologicznych potrzeb
29
Interwencja kryzysowa
" Strategie interwencji wobec samobójstwa
polegajÄ… na  przerwaniu zamachu
samobójczego, który może nastąpić lada
moment lub jest już toku (Fujimura, 1985)
" 1. zaangażowanie
" 2. rozmowa o bólu psychicznym i próby jego
złagodzenia
" 3.uświadomienie ambiwalencji uczuć wobec
samobójstwa
" 4. zapewnienie bezpieczeństwa
" 5.kierownie do innych z
ródeł pomocy
" 6. zaangażowanie rodziny i bliskichStrategie
interwencji
30
Zapobieganie samobójstwom
" 1.Rozmowy o śmierci i samobójstwie
" 2.Termin samobójstwo ma różny wymiar
w różnych sytuacjach życiowych
" 3.Proces suicydalny
" 4.Samobójstwo nie jest nieuniknionym
przeznaczeniem. Gdy się kończy kryzys
rodzą się nowe możliwości
" 5.Samobójstwu można zapobiec
" 6.Pomoc jest dostępna
31
Czego nie należy robić..
" Nie pouczaj, nie obwiniaj i nie praw kazań
" Nie krytykuj wyborów
" Nie dyskutuj argumentów za samobójstwem i
przeciw niemu
" Nie da się zwieść zapewnieniom, że kryzys minął
" Nie zaprzeczaj samobójczym pomysłom
" Nie prowokuj
" Nie pozostawiaj osoby samej sobie bez opieki i
kontaktu
" Nie bÄ…dz
pasywny
" Nie reaguj zbyt silnie
" Nie wpadaj w pułapkę poufności
" Nie podnoś nigdy żadnych walorów samobójstwa
32
SAMOBÓJSTWO
KONTRAKT ANTYSAMOBÓJCZY (Newman,2007) przykład:
" Oświadczam, że moim celem nie jest umrzeć, ale żyć nie
cierpiÄ…c ponad miarÄ™ .
" Rozumiem, że moja chęć aby siebie zabić uniemożliwia mi
osiągnięcie pozytywnych celów w moim życiu natomiast
pokonanie tej chęci aby nie żyć pomoże mi te cele ciągnąć.
" Jeżeli kiedykolwiek pojawi się myśl lub impuls aby się
zabić lub okaleczyć obiecuję , że przejrzę wszystkie
techniki i to czego się nauczyłem w trakcie terapii aby
pomóc sobie przezwyciężyć kryzys.
" Jeżeli zdarzy się, że moje własne wysiłki zmniejszenia
motywu zabicia się okażą się nieskuteczne to zanim
postanowię to zrobić porozmawiam z moim terapeuta lub
inna osoba, której ufam.
USTAWA O OCHRONIE ZDROWIA PSYCHICZNEGO
Postępowanie w stanach nagłych reguluje
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego:
Przymus bezpośredni w formie przytrzymania,
przymusowego zastosowania leków,
unieruchomienia i izolacji wobec osoby z
zaburzeniami psychicznymi może być użyty
tylko wtedy, gdy dopuszcza siÄ™ ona zamachu
przeciwko życiu lub zdrowiu własnemu bądz

innej osoby lub przeciwko bezpieczeństwu
powszechnemu bÄ…dz
w sposób gwałtowny
niszczy lub uszkadza przedmioty znajdujÄ…ce siÄ™
w jej otoczeniu albo gdy przepisy Ustawy do
tego upoważniają.
USTAWA O OCHRONIE ZDROWIA PSYCHICZNEGO
Pacjent dopuszcza się zamachu na własne zdrowie lub życie, usiłując
odebrać sobie Zycie samouszkodzić się albo ujawniając
gwałtowne pobudzenie ruchowe, prowadzące do niebezpiecznego
wyniszczenia (np. w ostrych stanach deliryjnych, maniakalnych,
kakatonicznych lub dysfotycznych)
Pacjent dopuszcza się zamachu na zdrowie lub życie innych osób w
formie np. czynnej agresji ( w zespołach urojeniowych,
katatonicznych, dysforycznych)
Pacjent dopuszcza `się zamachu przeciwko bezpieczeństwu
powszechnemu, tj. zagraża większej liczbie osób albo mieniu w
znacznych rozmiarach np. zachodzi realna możliwość
spowodowania katastrofy , eksplozji lub pożaru.
Pacjent przejawia takie zachowania, jak gwałtowne niszczenie lub
uszkadzanie fizycznego otoczenia pacjenta, demolowanie
urządzeń szpitalnych. Niepsychotyczne tendencje destrukcyjne
mogą być również podstawą administracyjnego (dyscyplinarnego)
wypisania ze szpitala, a nie zastosowania przymusu
bezpośredniego
USTAWA O OCHRONIE ZDROWIA PSYCHICZNEGO
2. Formy przymusu bezpośredniego:
Przytrzymanie jest doraz
nym, krótkotrwałym unieruchomieniu
osoby z użyciem siły fizycznej w celu powstrzymania agresji,
samowolnym opuszczeniu oddziału, dla wykonania iniekcji,
umycia, ubrania, rozebrania, doprowadzenia na oddział i
wykonania innych działań.
Przymusowe zastosowanie leków jest doraz
nym lub
przewidzianym w planie postępowania leczniczego
wprowadzeniem leków do organizmu osoby bez jej zgody.
Unieruchomienie jest dłużej trwającym obezwładnieniem osoby
z użyciem pasów, uchwytów, prześcieradeł lub kaftanu
bezpieczeństwa
Izolacja polega na umieszczeniu osoby pojedynczo w zamkniętym
pomieszczeniu.
USTAWA O OCHRONIE ZDROWIA PSYCHICZNEGO
3.Przyjęcie w trybie nagłym osoby psychicznie chorej do
szpitala psychiatrycznego bez zgody.
" Tymczasowe postanowienie o przyjęciu do szpitala wydaje
lekarz psychiatra po zasięgnięciu opinii drugiego lekarza
psychiatry lub psychologa.
" Przyjęcie wymaga zatwierdzenia przez ordynatora oddziału w
ciągu 48 godzin, następnie sądu opiekuńczego w ciągu 72
godzin. Obserwacja w trybie nagłym trwa do 10 dni a
następnie wymaga decyzji sądu opiekuńczego.
USTAWA O OCHRONIE ZDROWIA PSYCHICZNEGO
4.Przyjęcie w trybie wyłącznie wnioskowym osoby
psychicznie chorej bez zgody odbywa siÄ™ gdy:
-dotychczasowe jej zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie jej
do szpitala psychiatrycznego spowoduje znaczne pogorszenie
stanu zdrowia psychicznego
-jest ona niezdolna do zaspokojenia podstawowych potrzeb
-przyjęcie do szpitala orzeka sąd opiekuńczy na wniosek osób
uprawnionych (np.rodzina) z dołączoną do wniosku opinią
lekarza psychiatry publicznego zakładu psychiatrycznego
opieki zdrowotnej.
USTAWA O OCHRONIE ZDROWIA PSYCHICZNEGO
5.Jak często stosowany jest tryb nagły?
W latach 1996 -1999 procent osób przyjętych do szpitali
psychiatrycznych i oddziałów psychiatrycznych bez zgody
wynosił 9,6% ogółu przyjęć i 96% z nich odbywa się w
trybie nagłym. Przyjęcia w trybie wnioskowym wynoszą
4% ogółu przyjęć.
30% osób przyjętych wbrew woli póz
niej wyrażało zgodę na
hospitalizacjÄ™