Monitoring środowiska w Polsce dr.inż.Andrzej Jagusiewicz Dyrektor Departamentu Monitoringu GIOŚ ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa a.jagusiewicz@gioś.gov.pl Państwowy Monitoring Środowiska PMŚ - utworzony ustawą z dnia 10 lipca 1991 roku o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska. Poś-2001 Cel - zapewnienie wiarygodnych informacji o stanie środowiska. 1 Cele PMŚ Celem PMŚ jest informowanie o: przyczynach zmian zachodzących w środowisku, występujących trendach jakości środowiska, ocenie skuteczności zrealizowanych programów ochrony środowiska, dotrzymywaniu norm jakości środowiska, identyfikacji obszarów występowania przekroczeń, powiązaniach przyczynowo skutkowych pomiędzy emisją i imisją w celu określenia trendów zmian środowiska, przewidywanych prognozach przy uwzględnieniu wskazników rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Struktura PMŚ Blok JAKOŚĆ ŚRODOWISKA (obejmuje wytwarzanie danych pierwotnych, dotyczących stanu poszczególnych elementów środowiska), Blok EMISJE (gromadzi dane o ładunkach zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza, wód i ziemi, niezbędne do realizacji celów PMŚ), Blok OCENY I PROGNOZY (zintegrowane oceny i prognozy jakości środowiska, analizy przyczynowo-skutkowe). 2 Struktura bloku Jakość Środowiska monitoring jakości powietrza, monitoring jakości śródlądowych wód powierzchn., monitoring jakości śródlądowych wód podziemnych, monitoring jakości Morza Bałtyckiego, monitoring jakości gleby i ziemi, monitoring hałasu, monitoring pól elektromagnetycznych, monitoring promieniowania jonizującego, monitoring lasów, monitoring przyrody, zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego. Podsystem monitoring jakości powietrza Cel - pozyskiwanie i analizowanie danych: o poziomach substancji w otaczającym powietrzu, o chemizmie opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoża, umożliwiających śledzenie zmian globalnych w atmosferze. 3 Podsystem monitoring jakości powietrza Zadania podsystemu: badania i ocena jakości powietrza, badania chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża, badania tła zanieczyszczenia atmosfery na wybranych stacjach wg programów: EMEP, GAW/WMO i COMBINE/HELCOM. Podsystem monitoring jakości powietrza Zmiany wynikające z członkostwa w UE 1. rozszerzenie programu badań i oceny jakości powietrza o pomiary stężeń metali ciężkich i WWA (benzo-a-piren) oraz pomiary poziomu rtęci w powietrzu 2. Dostosowanie do nowej dyrektywy CAFE (monitoring PM 2,5) 4 Podsystem monitoring wód powierzchniowych Cel na dziś- stworzenie podstaw do podejmowania działań na rzecz poprawy stanu wód oraz ich ochrony przed zanieczyszczeniem. Cel na jutro-RDW Podsystem monitoring wód powierzchniowych Zadania: badania i ocena jakości wód w rzekach, badania i ocena stanu osadów wodnych rzek, badania i ocena jakości wód w jeziorach, badania i ocena stanu osadów wodnych jezior, badania i ocena jakości wód zbiorników zaporowych. 5 Podsystem monitoring wód powierzchniowych Zmiany wynikające z członkostwa w UE : ustawienie programów monitoringu zgodnie z zaleceniami dyrektyw dotyczących wód, w szczególności Ramowej Dyrektywy Wodnej. Monitoring diagnostyczny, operacyjny i badawczy Podsystem monitoring wód podziemnych Cel - dostarczanie danych o jakości zasobów tych wód dla potrzeb związanych z identyfikowaniem i eliminowaniem lub ograniczaniem zagrożeń w ramach programów działań ochronnych ukierunkowanych na osiągnięcie dobrego stanu chemicznego wód. 6 Podsystem monitoring wód podziemnych Zadanie: badanie i ocena jakości wód podziemnych (badaniami objęte są wody podziemne różnych użytkowych poziomów wodonośnych na obszarze całego kraju, z wyłączeniem wód mineralnych, leczniczych i termalnych). Podsystem monitoring wód podziemnych Zmiany wynikające z członkostwa w UE : modyfikacja monitoringu jakości wód podziemnych pod kątem dostosowania go do wymogów przepisów UE w tym zakresie (m.in. adaptacja monitoringu wód podziemnych do układu zlewniowego). 7 Podsystem monitoring jakości wód Morza Bałtyckiego Cel: poznanie kierunku, natężenia i przyczyn zmian długookresowych zachodzących w ekosystemie bałtyckim. Zadanie: badanie i ocena jakości środowiska morskiego Bałtyku (kontynuacja programu COMBINE). Wyzwania RDW Ocena łączna stanu wód wg jednolitych części wód Programy wodno-środowiskowe Osiągniecie dobrego stanu ekologicznego wód do roku 2015 8 Podsystem monitoring jakości gleby i ziemi Cele: śledzenie zmian różnych cech gleb użytkowanych rolniczo, szczególnie właściwości chemicznych, zachodzących w określonych przedziałach czasu, pod wpływem działalności człowieka, podejmowanie działań naprawczych. Podsystem monitoring jakości gleby i ziemi Zadania: badanie i ocena jakości gleb użytkowanych rolniczo, identyfikacja terenów, na których wystąpiło przekroczenie standardów jakości gleby i ziemi. 9 Podsystem monitoring hałasu Cel: zapewnienie informacji dla potrzeb ochrony przed hałasem realizowanej poprzez instrumenty planowania przestrzennego oraz instrumenty ochrony środowiska. Zadanie: pomiary hałasu w środowisku oraz ocena klimatu akustycznego. Podsystem monitoring hałasu Zmiany po wejściu do UE: modyfikacje stosownie do zmian prawnych wynikających z konieczności pełnego dostosowania systemu ochrony przed hałasem do wymagań UE. Mapowanie akustyczne 10 Podsystem monitoring pól elektromagnetycznych Cel: szerokopasmowe pomiary natężenia pola elektromagnetycznego w zakresie częstotliwości od 100 kHz do 1,9 GHz. Zadanie: badania i ocena poziomu PEM występujących na terenach zurbanizowanych. Podsystem monitoring promieniowania jonizującego Zadania: wykonywanie pomiarów w sieci wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych, badania zawartości cezu-137 w glebie, monitoring skażeń promieniotwórczych wód powierzchniowych i osadów dennych. 11 Podsystem monitoring lasów Zadanie: Badanie i ocena stanu zdrowotnego lasów: obserwacje cech morfologicznych koron drzew, pomiary pierśnic drzew, badania entomologiczne i fitopatologiczne. Podsystem monitoring lasów Zmiany wynikające z członkostwa w UE: poszerzenie zakresu badań na kilku wybranych powierzchniach II rzędu o: obserwacje meteorologiczne, badania chemizmu roztworów glebowych i opadu podkoronowego, badania chemizmu spływu po pniach, uzupełnianie oceny stanu lasów o dane ze zdjęć lotniczych i satelitarnych. 12 Podsystem monitoring przyrody Cel - uzyskanie informacji o zmianach wybranych elementów przyrody żywej zachodzących w czasie, wykorzystywanych w procesach podejmowania i oceny skuteczności działań ochronnych i konserwatorskich. Podsystem monitoring przyrody Zadania: monitoring ekosystemów lądowych, monitoring ekosystemów wodnych, monitoring gatunków (roślin naczyniowych, porostów, grzybów, ryb, płazów i gadów, ptaków, ssaków i biegaczowatych), monitoring skuteczności obszarowej ochrony konserwatorskiej. 13 Podsystem monitoring przyrody Zmiany wynikające z członkostwa w UE: modyfikacja pod kątem dostosowania do potrzeb systemu NATURA 2000 oraz programów rolno-środowiskowych, założenie stałych powierzchni monitoringowych na obszarach chronionych, zwłaszcza tych które włączono na listę konwencji Ramsarskiej. Podsystem zintegrowany monitoring środ. przyrodniczego Cel: dostarczanie danych o tendencjach jakości komponentów środowiska i bioróżnorodności głównych geoekosystemów Polski na potrzeby prowadzenia zadań ochronnych służących zachowaniu struktury krajobrazowej kraju. Zadanie: Badanie elementów środowiska wybranych geoekosystemów. 14 Struktura bloku Emisje emisje do powietrza, emisje do wód, odpady. Blok Oceny i Prognozy analiza i ocena stanu poszczególnych elementów środowiska, analiza i ocena określonych problemów i zjawisk zachodzących w środowisku, prognozy przebiegu zjawisk, analiza i ocena powiązań pomiędzy procesami zachodzącymi w środowisku a społeczno-gospodarczym rozwojem kraju. 15 Blok Oceny i Prognozy Driving forces / czynniki sprawcze Presures / presje State / stan Impact / oddziaływanie Response / środki zaradcze DZIKUJ 16