MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jolanta Będkowska-A
awniczak
Planowanie oraz prowadzenie uprawy roli i roślin
321[05].Z2.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Maria Jolanta Tołoczko
mgr in\
. Justyna Zdunek
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Jolanta Będkowska-A
awniczak
Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[05].Z2.01,
 Planowanie oraz prowadzenie uprawy roli i roślin , zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik rolnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Uprawa roli 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 14
4.2. Nawo\
enie 15
4.2.1. Materiał nauczania 15
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.2.3. Ćwiczenia 23
4.2.4. Sprawdzian postępów 24
4.3. Ochrona roślin 25
4.3.1. Materiał nauczania 25
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.3.3. Ćwiczenia 35
4.3.4. Sprawdzian postępów 36
4.4. Hodowla roślin i nasiennictwo 38
4.4.1. Materiał nauczania 38
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 41
4.4.3. Ćwiczenia 42
4.4.4. Sprawdzian postępów 43
4.5. Zmianowanie i płodozmian 44
4.5.1. Materiał nauczania 44
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 47
4.5.3. Ćwiczenia 47
4.5.4. Sprawdzian postępów 49
5. Sprawdzian osiągnięć 50
6. Literatura 54
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy związanej z planowaniem oraz
prowadzeniem uprawy roli i roślin.
Poprzez studiowanie poradnika powinieneś poznać kryteria: doboru uprawek i zespołów
uprawek do warunków glebowych i wymagań poszczególnych gatunków i odmian roślin
uprawnych, doboru maszyn i narzędzi do zabiegów uprawowych, zasad planowania,
stosowania i przechowywania nawozów mineralnych i organicznych, mo\
liwości doboru
metod hodowli roślin uprawnych i oceny materiału siewnego, doboru metod i środków
ochrony roślin zgodnie z Zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\
ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia zało\
onych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- wykaz literatury uzupełniającej.
Je\
eli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
321[05].Z2
Produkcja roślinna
321[05].Z2.01
Planowanie oraz prowadzenie
uprawy roli i roślin
321[05].Z2.02
Organizowanie produkcji roślin
uprawnych
321[05].Z2.03
Organizowanie produkcji roślinnej
metodami ekologicznymi
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- posługiwać się podstawowymi programami komputerowymi i siecią Internet,
- wykorzystywać wiedzę i umiejętności zawarte w jednostkach modułowych
zrealizowanych wcześniej,
- określać wpływ czynników klimatycznych na wzrost, rozwój i plonowanie roślin,
- określać wpływ klimatu na plonowanie roślin,
- określać skład mechaniczny oraz właściwości gleby,
- rozpoznawać gleby i ocenić ich wartość rolniczą,
- dobierać rośliny uprawne do określonych warunków klimatycznych i glebowych,
- wykorzystywać wiedzę biologiczną,
- posługiwać się podstawowymi metodami planowania i analizy,
- posługiwać się dokumentacją techniczno-technologiczną,
- zachowywać zasady bhp, p.po\
.,
- oceniać przestrzeganie zasad ochrony środowiska,
- prezentować swoje prace i osiągnięcia,
- oceniać skutki błędnych decyzji technologicznych,
- podejmować decyzje,
- wykorzystywać wiedzę i umiejętności dotyczące oceny rozwiązań technologicznych
w rolnictwie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- określić cele uprawy roli oraz wykonywania zabiegów uprawowych,
- scharakteryzować metody hodowli roślin uprawnych,
- dobrać uprawki i zespoły uprawek do warunków glebowych i wymagań poszczególnych
gatunków i odmian roślin uprawnych,
- dobrać narzędzia i maszyny do zabiegów uprawowych,
- określić wpływ poszczególnych pierwiastków na wzrost, rozwój i plonowanie roślin,
- scharakteryzować nawozy organiczne oraz określić ich wpływ na właściwości gleby,
- scharakteryzować przemiany zachodzące w nawozach organicznych podczas ich
przechowywania oraz po zastosowaniu w glebie,
- określić zasady stosowania nawozów mineralnych oraz ich wpływ na rośliny i glebę,
- zaplanować rodzaj nawo\
enia organicznego i mineralnego,
- wykonać nawo\
enie organiczne i mineralne z zastosowaniem maszyn i narzędzi,
- uzasadnić potrzebę ochrony roślin uprawnych,
- rozpoznać i scharakteryzować choroby, szkodniki i chwasty roślin uprawnych,
- zastosować metody i środki ochrony roślin zgodnie z zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki
Rolniczej,
- zaplanować i wykonać zabiegi ochrony roślin,
- określić specyfikę prowadzenia plantacji nasiennych,
- ocenić i przygotować materiał siewny roślin uprawnych,
- określić wpływ zmianowania na uprawę i plonowanie roślin,
- zaprojektować płodozmiany dla określonego gospodarstwa rolnego,
- wykorzystać programy komputerowe do organizowania uprawy roli,
- zastosować przepisy dotyczące bezpieczeństwa zdrowotnego \
ywności,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej oraz
ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Uprawa roli
4.1.1. Materiał nauczania
Rola (warstwa uprawna) jest to wierzchnia warstwa gleby, na którą bezpośrednio działają
narzędzia i maszyny uprawowe.
Uprawa roli składa się z wielu czynności wykonywanych ró\
nymi narzędziami lub
maszynami uprawowymi w celu stworzenia uprawianym roślinom najkorzystniejszych
warunków wzrostu i rozwoju. Ka\
da czynność wykonywana odpowiednim narzędziem
uprawowym nazywa siÄ™ zabiegiem uprawowym, inaczej uprawkÄ…. Szereg uprawek
występujących po sobie w celu spełnienia określonych zadań nazywamy zespołem zabiegów
uprawowych, które tworzą z kolei całokształt uprawy roli pod daną roślinę.
Zadania uprawy roli
Głównym celem jest nadanie glebie najkorzystniejszego stanu fizycznego zapewniającego
dobre stosunki wodne i powietrzne oraz dostatek składników pokarmowych dla roślin.
Realizuje się to w następujący sposób:
- nadanie i utrzymanie w glebie struktury gruzełkowatej,
- poprawienie właściwości wodnych, powietrznych i cieplnych gleby poprzez spulchnienie
lub ugniatanie roli,
- uaktywnienie procesów biologicznych,
- przygotowywanie wierzchniej warstwy roli do siewu poprzez wyrównanie powierzchni
oraz rozkruszenie brył,
- oddziaływanie na wymianę gazową między powietrzem glebowym a atmosferycznym
poprzez niszczenie skorupy powstajÄ…cej na powierzchni gleb,
- zwalczanie chwastów przez zniszczenie roślin lub ich nasion oraz rozłogów lub kłączy,
- zwalczanie niektórych chorób i szkodników roślin uprawnych przez zniszczenie
i wymieszanie z glebÄ… resztek po\
niwnych,
- przykrycie i wymieszanie z glebą nawozów organicznych i mineralnych,
- stworzenie dobrych warunków do kiełkowania i wschodów przez przykrycie nasion
i sadzeniaków,
- zabezpieczenie roślin przed wymarzaniem przez obsypywanie dolnych części łodyg,
- poprawa \
yzności gleb piaszczystych przez stosowanie tzw. orki melioracyjnej,
- nadanie roli cech kultury.
Zabiegi uprawowe dzielimy na trzy grupy:
- orki wykonywane pługami lub narzędziami o podobnym działaniu, np. pługami lub
bronami talerzowymi;
- zabiegi uprawowe uzupełniające spulchniające wykonywane po orce włókami, bronami
lub kultywatorami;
- zabiegi uprawowe uzupełniające ugniatające i kruszące wykonywane wałami.
Orka jest podstawowym zabiegiem uprawowym, gdy\
najgłębiej oddziałuje na glebę i dlatego
te\
system uprawy roli stosowany w Polsce nazywamy systemem uprawy płu\
nej.
Orka i jej zadania:
- uniemo\
liwienie rozwoju darni, niszczenie i przykrycie resztek po\
niwnych,
- wydobycie koloidów glebowych z głębszych warstw gleby i wymieszanie
z powierzchniowymi warstwami,
- przewietrzenie roli,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- poddanie roli strukturotwórczemu działaniu mrozu,
- zniszczenie chwastów, przetrwalników i chorób oraz nor gryzoni.
Ze względu na głębokość orkę dzieli się na:
- płytką, do 15 cm; jest to najczęściej podorywka,
- średnią, do 15 25 cm; jest to najczęściej orka siewna,
- głęboką, 25 35 cm; jest to najczęściej orka przedzimowa,
Podział orek w zale\
ności od zadań i funkcji:
1. Orki zasadnicze:
Podorywka  orka płytka, o głębokości 8 15 cm. Wykonujemy ją pługiem podorywkowym
wyposa\
onym w kilka korpusów płu\
nych. Stosunek głębokości do szerokości równa się 1:2.
Skiby dobrze obrócone, przykrywają resztki po\
niowne i chwasty. Stosuje siÄ™ jÄ… jako pierwszÄ…
orkę po zbiorze roślin zbo\
owych i innych, które wcześniej schodzą z pola  zabiegiem tym
rozpoczyna się uprawę roli pod rośliny ozime i jare.
Orka siewna  rozpoczyna zespół uprawek przedsiewnych. Orka średnia 15 22 cm, wykonuje
się ją na 3 4 tygodnie przed siewem ozimin. Stosunek głębokości do szerokości skib wynosi
1:1. W celu przykrycia resztek organicznych orkę tę wykonujemy z przedpłu\
kiem. Je\
eli
czas pomiędzy wykonaniem orki siewnej a siewem nasion roślin ozimych jest krótszy ni\

3 4 tygodnie. To w celu przyśpieszenia osiadania roli stosujemy wał Cambella. Orka siewna
powinna dobrze odkładać skiby, aby powierzchnia roli była równa.
Orka przedzimowa (ziębla)  rozpoczyna zespół uprawek przedzimowych, czasami jedyny
zespół w uprawkach przedzimowych. Orka głęboka, o stosunku głębokości do szerokości
1:1,5  powoduje dobre przewietrzenie gleby i zwiększenie jej pojemności wodnej.
Wykonywana na głębokości 25 30 cm. Skiby wysztorcowane.
Orka razówka  zastępuje podorywkę i orkę siewną. Je\
eli pole nie jest zachwaszczone, to co
pewien czas mo\
emy pominąć podorywkę i zrobić razówkę  jest orką średnią. Jest stosowana
pod rośliny ozime, gdy okres od zbioru przedplonu do siewu rośliny następczej jest krótki.
2. Orki uzupełniające:
- wiosenna (fot. 1),
- odwrotka,
3. Orki specjalne:
- terenów zadawnionych,
- agromelioracyjne,
- pomelioracyjne.
Fot. 1. Orka wiosenna wykonywana pługiem dwuskibowym [11]
Po orce gleba jest spulchniona i silnie pokruszona. Stopień pokruszenia i rozdrobnienia zale\
y
od rodzaju odkładnicy pługa oraz stosunku głębokości do szerokości skiby. Stosunek
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
szerokości skiby do głębokości wpływa na odwrócenie skiby. Im jest on większy, tym bardziej
skiba jest odwracalna, im mniejszy, tym bardziej rola jest wyskibiona (wysztorcowana).
Ze względu na sposób wykonania rozró\
nia siÄ™ orkÄ™:
- jednostronną, polegającą na dokładaniu kolejnych skib do tego samego brzegu pola;
wykonywana jest pługiem obracalnym lub wahadłowym; powierzchnia zaoranego pola
jest równa (bez bruzd i grzbietów), a czas wykonania takiej orki krótszy ni\
przy orce
zagonowej,
- w rozgon (rozorywka), polegającą na dokładaniu skib do brzegów składu; kończy się na
środku składu, gdzie powstaje bruzda,
- w skład (w zgon), polegającą na dokładaniu skib do wcześniej wyoranego grzbietu na
środku składu; na brzegach składu powstają dwie bruzdy,
- kombinowaną, łączącą orki w skład i rozorywki w celu ograniczenia liczby grzbietów
i bruzd na zaoranym polu bez wydłu\
ania jałowych przejazdów,
- w figurę  rodzaj orki na polach o kształtach nieregularnych zaczynającej się od środka
pola równolegle do brzegów specjalnie wytyczonego wieloboku, który zaoruje się
najpierw w zgon, orkę tą kończy się na brzegach pola,
- w okółkę  rodzaj orki na polach o kształtach nieregularnych wykonywanej w ten sposób,
\
e zaczynając od brzegów pola orze się je dookoła, a kończy w środku, gdzie małą nie
zaoraną część zaoruje się w zgon lub rozgon; zaletą tej orki jest brak bruzd i grzbietów,
a wadą pozostawianie omijaków (calizny) na zakrętach i trudności zakończenia orki.
Ocenę wykonania orki przeprowadza się według przyjętych kryteriów:
- prostoliniowość, głębokość i dokładność wyorania pierwszej i drugiej bruzdy grzbietu,
- ukształtowanie powierzchni i jakość grzbietu,
- jakość pracy pługa,
- prostoliniowość orki,
- wygląd zaoranej powierzchni, wykształcenie skiby i równomierność profilu
poprzecznego,
- przykrycie resztek roślinnych,
- zagłębianie i wyciąganie pługa,
- szerokość i kształt niezaoranego pasa przed ostatnim przejściem pługa,
- jakość bruzdy końcowej,
- zgodność granic orki z bocznymi granicami pola.
Zabiegi uprawowe uzupełniające  spulchniające
Włókowanie jest to najpłycej działająca uprawka, spulchnia ona wierzchnią warstwę gleby,
wyrównuje jej powierzchnię, kruszy wytworzoną skorupę a zarazem wyciąga lub zasypuje
świe\
o skiełkowane chwasty. Wykonuje się ją włókami (fot. 2) na wiosnę na glebach średnio
zwięzłych i cię\
kich (nie dotyczy gleb lekkich), gdzie ze względu na du\
ą wilgotność zabieg
bronowania jest niemo\
liwy do wykonania.
Fot. 2. Włóka polowa [12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Bronowanie jest to płytkie spulchnienie roli. Zadania bronowania:
- wyrównanie powierzchni gleby świe\
o zaoranej,
- rozbicie i pokruszenie brył oraz utworzenie na powierzchni gleby cienkiej warstwy
izolującej głębsze warstwy przed nadmierną utratą wody (rys. 1),
- przykrycie nawozów mineralnych, pestycydów doglebowych i nasion a tak\
e wyrównanie
śladów po redlicach siewnika,
- niszczenie skorupy glebowej po deszczach,
- niszczenie chwastów.
Rys. 1. Powierzchniowe spulchnianie gleby przy u\
yciu brony ogranicza parowanie wody [26]
Działanie bron zle\
y od ich masy, budowy zębów i nacisku działającego na jeden ząb oraz od
budowy ramy i liczby zębów na 1 m2 pracującej powierzchni.
Brony zale\
nie od masy dzieli siÄ™ na:
- lekkie ( działają na głębokość 2 3 cm),
- średnie ( działają na głębokość 5 8 cm),
- ciÄ™\
kie ( działają na głębokość 10 12 cm).
Kultywatorowanie polega na spulchnianiu, kruszeniu i mieszaniu roli bez jej odwracania. Do
tego celu stosujemy kultywatory (fot. 3).
Zadania kultywatorowania są następujące:
- przyśpieszenie osiadania roli po orce na glebach niekulturalnych cię\
kich,
- spulchnianie roli zbyt zagęszczonej po orce przedzimowej lub siewnej za wcześnie
wykonanej,
- zastąpienie orki siewnej np. pod rośliny ozime uprawiane po okopowych,
- wyciąganie rozłogów perzu z roli po wykonanej podorywce oraz zniszczeniu chwastów,
- wymieszanie z glebą nawozów mineralnych oraz pestycydów doglebowych,
- niszczenie ściernisk na glebach l\
ejszych (zamiast podorywki).
Fot. 3. Kultywator polowy [12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Zabiegi uprawowe uzupełniające  ugniatające i kruszące
Wałowanie ma działanie przeciwne do zabiegów spulchniających, zwiększa bowiem ilość
przestworów drobnych tak zwanych kapilarnych, a zmniejsza ilość porów większych (rys. 2).
Wskutek tego poprawia się podsiąkanie wody z głębszych warstw gleby, a równocześnie
zmniejsza się zawartość powietrza. Wałując glebę umo\
liwia siÄ™ te\
lepsze zetknięcie nasion
z jej cząsteczkami, dzięki czemu nasiona szybciej i równomiernie kiełkują.
Rys. 2. Powierzchniowe zagęszczanie roli za pomocą wału gładkiego zwiększa podsiąkanie wody i równocześnie
tak\
e jej parowanie z powierzchni gleby [26]
Wały mo\
na podzielić na:
- ugniatające (wał gładki i wały wgłębne typu Campbella),
- kruszące (wały pierścieniowe, kombinowane typu Cambridge, Croscill-Cambridge oraz
kolczaste),
- specjalne, które ugniatają, kruszą a jednocześnie spulchniają powierzchniową, płytką
warstewkÄ™ gleby.
Wały pierścieniowe i pierścieniowo-zębate ugniatają rolę nieco głębiej i mniej nara\
ajÄ… jÄ… na
zaskorupienie (rys. 3). U\
ywa się ich do niszczenia skorupy i kruszenia brył. Nadają się
przede wszystkim na gleby ciÄ™\
kie  gliny, iły, rędziny i zwięzłe mady.
Rys. 3. Wałowanie wgłębne przy u\
yciu wałów pierścieniowych zmniejsza zagro\
enie wystÄ…pienia skorupy
glebowej [26]
Zespoły zabiegów uprawowych
Zabiegi uprawowe muszą następować po sobie w logicznej, przyrodniczo uzasadnionej
kolejności, gdy\
spełniają one wówczas podstawowe zadania w ściśle określonym czasie.
Rozró\
nia się pięć zespołów uprawek.
Zrespół uprawek po\
niwnych
Typowy zespół uprawek po\
niwnych ma na celu zwalczanie chwastów nasiennych na
polach nie zachwaszczonych perzem, składa się z następujących zabiegów uprawowych:
- podorywka wykonana pługiem podorywkowym na głębokość 6 10 cm + bronowanie;
- bronowanie mające na celu zniszczenie wschodzących chwastów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Zespół uprawek przedsiewnych jesiennych
Je\
eli nie była wykonana uprawa po\
niwna, to celem zabiegów będzie tak\
e zniszczenie
resztek po\
niwnych. Wymienione cele mo\
na osiągnąć, stosując po sobie następujące zabiegi
uprawowe:
- orka siewna na średnią głębokość + bronowanie, lub na suchych i cię\
kich glebach wał
kruszÄ…cy, np. kolczatka,
- 3 4 tygodniowy okres osiadania gleby,
- siew nawozów mineralnych,
- bronowanie broną średnią lub cię\
kÄ…, a na glebach ciÄ™\
kich agregat uprawowy
(kultywator + wał strunowy),
- siew nasion i bronowanie posiewne.
Gdy orka siewna jest wykonana na krócej ni\
3 tygodnie przed siewem, to nale\
y po niej
zastosować wałowanie wgłębne, np. wałem Campbella.
Zespół uprawek przedzimowych
Zespół uprawek przedzimowych ogranicza się najczęściej do wykonania jednego zabiegu
uprawowego, tj. orki głębokiej i pozostawienia jej w ostrej skibie. W szczególnych
przypadkach orka przedzimowa mo\
e być wykonana pługiem z pogłębiaczem (niszczenie
podeszwy płu\
nej) lub pługiem z przedpłu\
kiem (przykrycie obornika).
Zespół uprawek przedsiewnych wiosennych
Typowy zespół uprawy wiosennej przedsiewnej składa się z następujących zabiegów:
- włókowanie, bronowanie, siew nawozów mineralnych, kultywatorowanie z bronowaniem
lub agregat uprawowy, siew nasion, bronowanie posiewne  na glebach ciÄ™\
kich,
- bronowanie, siew nawozów mineralnych, bronowanie broną cię\
kÄ…, siew nasion,
bronowanie posiewne  na glebach l\
ejszych.
Zespół uprawek pielęgnacyjnych
W zale\
ności od rozmieszczenia roślin w polu stosuje się ró\
ne sposoby i narzędzia
pielęgnacyjne. W łanach zwartych np. w zbo\
ach, zespół ten ogranicza się najczęściej do
bronowania. Gdy rośliny są zasiane lub wysadzone w szerokie rzędy, wykorzystuje się
głównie spulchnianie międzyrzędzi.
Uprawa gleb lekkich
Gleby lekkie są na ogół łatwe do uprawy. Opory stawiane przez glebę narzędziom są
niewielkie. Gleby te nie wykazują zdolności do zbrylania się, ani do zaskorupiania. Uprawa
roli musi być nastawiona na ochronę zawartości w niej wody i próchnicy, czyli powinna
chronić glebę przed wysychaniem, a masę organiczną przed zbyt szybką mineralizacją. Nale\
y
więc na tych glebach ograniczyć do niezbędnego minimum liczbę zabiegów uprawowych,
szczególnie takich, które powodują przewietrzanie gleby, a stosowane narzędzia mogą być
l\
ejsze i słabiej działające.
Na glebach tych nie nale\
y stosować orki wiosennej ani te\
odwrotki, a obornik
przyorywać wyłącznie orką przedzimową. Uprawę wiosenną na tych glebach nale\
y zaczynać
jak najwcześniej w celu zatrzymania wody w glebie.
Uprawa gleb ciÄ™\
kich
Gleby ciÄ™\
kie są trudne do uprawy głównie dlatego, \
e zabiegi uprawowe mo\
na
wykonywać tylko przy optymalnej wilgotności, a czas jej występowania jest bardzo krótki,
tzw. gleby minutowe. Ich uprawa przy niewłaściwej wilgotności przynosi więcej szkód ni\

korzyści. Du\
a zwięzłość tych gleb powoduje, \
e narzędzia w czasie pracy napotykają na du\
e
opory, stąd większe ni\
na glebach l\
ejszych zapotrzebowanie na siłę pociągową.
Uprawa gleb ciÄ™\
kich ma na celu ułatwienie wymiany powietrza i dopływu tlenu do
gleby. Nale\
y więc stosować intensywne zabiegi uprawowe działające głęboko i wykonywać
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
pełne zespoły uprawy po\
niwnej, przedsiewnej i wiosennej. Podstawowe znaczenie
w uprawie tych gleb ma głęboka lub pogłębiona orka przedzimowa warunkująca dobre
działanie strukturotwórcze mrozu. Doprawienie roli do siewu, zarówno pod oziminy jak
i rośliny jare, wymaga stosowania energicznie działających narzędzi spulchniających, jak
brony talerzowe, kultywatory, częstego bronowania oraz częstego wałowania wałem
kruszącym (np. pierścieniowym lub Croscill-Cambridge). Po wałowaniu pole nale\
y
zabronować, gdy\
rola nie zabronowana Å‚atwo siÄ™ zaskorupia. Nale\
y pamiętać o zwalczaniu
skorupy w okresie posiewnym.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie sÄ… zadania uprawy roli?
2. Jak dzielimy zabiegi uprawowe?
3. Jakie sÄ… sposoby wykonywania orek?
4. Które z zabiegów nale\
ą do spulchniających, a które do kruszących?
5. Jakie są zespoły uprawek i jaki jest ich cel?
6. Czym się ró\
ni uprawa gleb lekkich od ciÄ™\
kich?
7. Czy potrafisz wykonać zabiegi uprawowe i ocenić ich jakość wykonania?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj odpowiednią orkę na powierzchni 1000 m2. Posiadasz pole o wyrównanej
powierzchni, jednolite pod względem glebowym na całym areale, z warstwą orną jednakowej
miÄ…\
szości, o wysokość ścierni nie przekraczającej 25 cm. Po wykonaniu dokonaj oceny orki
według kryteriów. Za ka\
de kryterium mo\
na przyznać maksymalnie 10 punktów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ocenić stan wilgotności gleby,
2) dobrać odpowiednią orkę,
3) przeanalizować kryteria oceny orki:
- prostoliniowość, głębokość i dokładność wyorania pierwszej i drugiej bruzdy grzbietu,
- ukształtowanie powierzchni i jakość grzbietu,
- jakość pracy pługa,
- prostoliniowość orki,
- wygląd zaoranej powierzchni, wykształcenie skiby,
- przykrycie resztek roślinnych,
- zagłębianie i wyciąganie pługa,
- szerokość i kształt niezaoranego pasa przed ostatnim przejściem pługa,
- jakość bruzdy końcowej,
- zgodność granic orki z bocznymi granicami pola.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- pole o powierzchni 1000 m2,
- pług zagregatowany z ciągnikiem,
- kryteria oceny orki,
- arkusz papieru i flamaster.
Ćwiczenie 2
Przygotuj rolę do posadzenia ziemniaków średnio-póz
nych, których przedplonem było
\
yto. Zaproponuj zespoły uprawek i poszczególne uprawki w formie schematu. Dobierz
odpowiednie maszyny i narzędzia. Uzasadnij celowość wykonywanych zabiegów
uprawowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować treść materiału nauczania 4.1.1,
2) zaproponować zespoły uprawek i poszczególne uprawki,
3) dobrać odpowiednie maszyny i narzędzia do wykonywania uprawek,
4) wykonać schemat uprawy roli,
5) przeanalizować cel uprawek,
6) zinterpretować wyniki i dokonać oceny słuszności wyboru.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- katalog maszyn i urządzeń rolniczych,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- arkusz papieru, flamastry.
Ćwiczenie 3
Porównaj uprawę gleb lekkich i cię\
kich. Oceń, która z upraw jest bardziej
energooszczędna.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować uprawę gleb lekkich i cię\
kich,
2) wypełnić poni\
szÄ… tabelÄ™,
3) zinterpretować wyniki i dokonać oceny.
Zabiegi uprawowe Gleby lekkie Gleby ciÄ™\
kie
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- arkusz papieru, flamastry.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić, na czym polega uprawa roli?
1
1

2) wymienić i omówić orki zasadnicze?
1
1

3) scharakteryzować zabiegi doprawiające rolę i dobrać odpowiednie
1
1

maszyny?
4) ocenić zabiegi uprawowe?
1
1

5) wymienić i omówić zespoły uprawek oraz wskazać maszyny
1
1

i narzędzia do wykonania tych zabiegów?
6) omówić uprawę gleb lekkich i cię\
kich?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2. Nawo\
enie
4.2.1. Materiał nauczania
Nawo\
enie zarówno mineralne jak i organiczne stosujemy w celu zwiększenia zawartości
w glebie składników pokarmowych potrzebnych roślinom (głównie azotu, potasu, fosforu)
oraz poprawieniu właściwości chemicznych, fizycznych i biologicznych gleby. Nawo\
enie
zapobiega obni\
aniu siÄ™ \
yzności gleby, która jest skutkiem wywo\
enia plonów poza
gospodarstwo rolne, a więc i składników mineralnych, z których się te plony składają,
procesów erozyjnych, czy wypłukiwania składników w głąb gleby, np. w czasie obfitych
opadów.
Nawo\
enie organiczne
Do nawozów organicznych zaliczamy: obornik, gnojówkę, gnojowicę, komposty, słomę
i nawozy zielone.
Obornik
Największe znaczenie wśród nawozów organicznych ma obornik. Zawiera on średnio
w przeliczeniu na obornik o zawartości 75% wody: 0,5% azotu (N); 0,3% fosforu (P2O5);
0,6% potasu (K2O); 0,5% wapnia (CaO). Obornik składa się z kału, moczu i ściółki.
Skład chemiczny odchodów zwierzęcych jest bardzo zró\
nicowany i zale\
y od gatunku
i wieku zwierzÄ…t, ich u\
ytkowania i sposobu \
ywienia.
Przechowywanie obornika
Obornik powinien być składowany w specjalnie do tego celu przygotowanych miejscach
z wybetonowanym dnem (rys. 4) tak, aby pochodzące z niego substancje, podlegające ró\
nym
procesom chemicznym, nie przenikały do gleby. Wymagania stawiane budowlom rolniczym
słu\
ącym do magazynowania obornika, gnojowicy i gnojówki podaje Ustawa z dnia 26 lipca
2000 roku o nawozach i nawo\
eniu (Dz.U. RP nr 89, poz. 991. z póz
niejszymi zmianami).
Rys. 4. PÅ‚yta gnojowa [15]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Tabela 1. Powierzchnie płyt gnojowych i zbiorników na gnojówkę [15]
JEDNOSTKOWE POWIERZCHNIE PA
YT GNOJOWYCH I
ZBIORNIKÓW NA GNOJÓWK

Powierzchnia płyty gnojowej:
 bydło dorosłe (krowa, bukat) 3,5 m2/szt.
 trzoda chlewna 0,5 m2/szt.
Objętość zbiorników na gnojówkę:
 bydło dorosłe (krowa, bukat) 3,0 m3/szt.
 trzoda chlewna 0,4 m3/szt.
Przy budowie płyty gnojowej nale\
y zachować minimalne odległości od: budynku
mieszkalnego  30 m, studni  15 m oraz 7,5 m od granicy z sÄ…siadem.
W trakcie przechowywania obornika zachodzą przemiany, głównie rozkład węglowodanów
i biaÅ‚ek. Optymalna temperatura dla rozkÅ‚adu 30 35°C, zawartość wody 75% oraz sÅ‚aby
dostęp powietrza. W czasie fermentacji obornika przemiany tlenowe i beztlenowe zachodzą
równolegle.
Niedobór tlenu w ubitej pryzmie obornika sprzyja równie\
przemianom białek, gdy\
pod
wpływem bakterii prowadzących proces hydrolizy i amonifikacji ulegają one rozkładowi do
formy amonowej dostępnej dla roślin. Gdy obornik jest mało wilgotny i nie jest ubity,
a w pryzmie panują warunki tlenowe, wówczas działają bakterie nitryfikacyjne. Utleniają one
amoniak powstały w procesie amonifikacji do azotanów, które są łatwo rozpuszczalne
i wymywane w dolne warstwy pryzmy. Tam rozwijajÄ… siÄ™ bakterie denitryfikacyjne
powodujące redukcję azotanów do wolnego azotu, który jako gaz uchodzi w powietrze
izwiększa straty azotu.
Podstawowe znaczenie we wszystkich znanych sposobach przechowywania obornika,
gnojówki i gnojowicy ma zapewnienie warunków beztlenowych w czasie przechowywania
tych nawozów, aby ograniczyć procesy nitryfikacji i denitryfikacji.
Stosowanie obornika jest trudne organizacyjnie i pracochłonne, obejmuje bowiem prace
zwiÄ…zane z transportem obornika na pole, jego rozrzuceniem i przyoraniem. Obornikiem
nawozimy pola co 4 lata, najczęściej w przypadku uprawy roślin o długim okresie wegetacji
jak: ziemniaki, buraki, kukurydza. Obornik stosuje się w dwóch ró\
nych terminach:
jesiennym i wiosennym. Jesienią z reguły wywozimy obornik pod buraki, a pod ziemniaki
jesieniÄ… lub wiosnÄ…. Dawki obornika zale\
ą od wielkości jego produkcji, czyli od obsady
inwentarza w gospodarstwie. ObsadÄ™ tÄ™ podaje siÄ™ w tzw. sztukach obornikowych. Sztuka
obornikowa odpowiada jednej dorosłej krowie, ośmiu świniom lub dwudziestu owcom. Do
stosowania obornika na 100 ha raz na cztery lata, przeciętnie 30 t na 1 ha na wszystkich
polach wystarczy 75 szt. obornikowych. Do wywozu obornika u\
ywane sÄ… rozrzutniki
obornika, a do stosowania gnojówki i gnojowicy: wozy asenizacyjne, rozlewacze redlicowe
lub specjalne beczkowozy.
Nawo\
enie mineralne
Spośród nawozów mineralnych najczęściej stosowane są nawozy azotowe, fosforowe,
potasowe i wapniowe.
Nawozy azotowe wpływają na intensywny wzrost i rozwój roślin, zwiększając ich masę
zieloną oraz plon nasion. Wykorzystanie azotu przez rośliny z nawozów mineralnych wynosi
średnio 60 70%.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Na glebach o odczynie kwaśnym nie nale\
y stosować nawozów fizjologicznie kwaśnych,
np. siarczanu amonowego, wyjątkiem są rośliny dobrze znoszące taki odczyn gleby, tj.
ziemniaki, owies, \
yto.
Typowymi nawozami przedsiewnymi wymagajÄ…cymi wymieszania z glebÄ… sÄ…: siarczan
amonowy i woda amoniakalna. Pozostałe nawozy mo\
na stosować zarówno przedsiewnie jak
i pogłównie. W tym drugim wypadku o wyborze nawozu decydować będzie odczyn gleby
i wymagania roślin. Na glebach o odczynie zasadowym mocznik i saletra amonowa mogą być
stosowane pogłównie tylko wówczas, gdy mo\
na je wymieszać z glebą, np. na polu pszenicy,
którą się zawsze bronuje.
Pod rośliny wra\
liwe na kwaśny odczyn gleby, np. buraki czy jęczmień, powinno się
stosować nawozy fizjologicznie obojętne lub zasadowe, np. mocznik.
Tabela 2 przedstawia niektóre z właściwości nawozów mineralnych najczęściej stosowanych.
Tabela 2. Niektóre właściwości nawozów azotowych [13]
Szybkość
Zawartość Odczyn
Azot występuje w pobierania Termin
Nawozy azotu (N) w fizjologiczny
formie nawozu przez stosowania
% nawozu
rośliny
Siarczan 20,5 amonowej brak informacji przedsiewnie słabo kwaśny
amonowy
Woda 20,5 amoniaku w ciągu kilku dni Przedsiewnie obojętny lub
amoniakalna rozpuszczonego w po wysiewie i pogłównie b. słabo
wodzie zasadowy
Saletra 34 azotanowej jony azotanowe pogłównie obojętny lub
amonowa i amonowej są pobierane i przedsiewnie słabo kwaśny
natychmiast,
a amonowe po
kilku dniach
Saletrzak 28 azotanowej j.w. Pogłównie słabo kwaśny
i amonowej i przedsiewnie
Mocznik 46 amidowej po przemianach, Przedsiewnie obojętny
które zachodzą i pogłównie
glebie w ciÄ…gu
kilkunastu dni
zale\
nie od
temperatury
gleby
Poziom nawo\
enia zale\
y od przedplonu, zasobności gleby i wysokości plonu, jaki
chcemy uzyskać. Niezbędne jest systematyczne badanie zasobności gleby, jej kwasowości
oraz potrzeb wapnowania.
Nawozy fosforowe wpływają na jakość plonu, natomiast w mniejszym stopniu
zwiększają jego ilość. Najwięcej fosforu zawierają nasiona. Nawo\
enie fosforem
w powiązaniu z potasem zwiększa mrozoodporność i zmniejsza wyleganie. Ponadto fosfor
korzystnie wpływa na ukorzenianie się roślin i krzewienie zbó\
.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Fosfor z nawozów mineralnych w pierwszym roku po zastosowaniu jest pobierany przez
rośliny tylko w 20 30%. Pozostałe ilości fosforu są zatrzymywane przez glebę.
O przydatności nawozu decyduje przyswajalność fosforu dla roślin. Na ogół w nawozach
fosforowych prawie cała ilość fosforu jest rozpuszczalna w wodzie lub słabych kwasach.
Obecnie nawozy fosforowe stosuje się prawie zawsze pod pług, a więc pod orkę siewną lub
przedzimowÄ….
Nawozy fosforowe ze względu na szybkość działania dzieli się na grupy:
- szybko działające  rozpuszczalne w wodzie (superfosfat granulowany pojedynczy,
superfosfat potrójny granulowany);
- wolno działające  rozpuszczalne w słabym kwasie cytrynowym (supertomasyna);
- bardzo wolno działające  słabo rozpuszczalne w słabym kwasie cytrynowym (mączki
fosforytowe i kostne).
Na glebach o odczynie słabo kwaśnym powinno się raczej stosować superfosfat
granulowany pojedynczy. Na glebach kwaśnych oraz pod rośliny o długim okresie wegetacji,
np. pod ziemniaki, czy pod rośliny dobrze wykorzystujące fosfor, np. łubiny, mo\
na stosować
mączkę fosforytową. W tabeli 3 przedstawiono właściwości niektórych nawozów
fosforowych.
Tabela 3. Porównanie właściwości nawozów fosforowych [13]
Odczyn
Zawartość fosforu
Nawozy fizjologiczny Uwstecznianie
(P 205 w %)
nawozu
Superfosfat pylisty 18 obojętny bardzo szybkie, szczególnie w
(pojedynczy) glebach o odczynie kwaśnym
i zasadowym
Superfosfat 19 obojętny j. w.
granulowany (prosty)
Superfosfat ,,Supermag" 14 magnezowany j. w.
Superfosfat potrójny, 46 obojętny bardzo małe, gdy\
przechodzÄ…cy
granulowany do roztworu glebowego fosfor
jest szybko pobierany przez
roślinę
Superfosfat potrójny, 44 obojętny j. w
granulowany, borowany
Mączki fosforytowe od 10 obojętny bardzo wolne, gdy\
fosfor w
do 30 niewielkich ilościach przechodzi
do roztworu glebowego, z
którego jest szybko pobierany
przez rośliny
Przeliczanie czystego składnika pokarmowego na dawkę nawozów (masę towarową)
Zawartość czystego składnika pokarmowego w nawozach mineralnych podaje się
w procentach i jest ró\
na w ka\
dym nawozie. Dawki nawozów mineralnych pod poszczególne
gatunki roślin uprawnych są podawane na 1ha w kg N, P2O5, K2O lub coraz częściej w kg N,
P, K, (czyli w ilościach składnika w formie pierwiastka). Nale\
y więc wiedzieć, ile powinno
się zastosować nawozu na 1ha, aby ilość czystego składnika była zgodna z zaleceniami
agrotechnicznymi.
Na przykład, jeśli saletra amonowa zawiera 34% azotu, tzn. \
e 100 kg tego nawozu
zawiera 34 kg azotu, superfosfat potrójny jest 46%, tzn. ze 100 kg tego nawozu zawiera 46 kg
P2O5. Je\
eli pod pszenicę chcemy zastosować 70 kg fosforu, a w magazynie mamy superfosfat
potrójny, ilość superfosfatu na 1 ha oblicza się następująco:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
46 kg 100 kg superfosfatu potrójnego
70kg x
70x100
x = = 152 kg
46
Z równania wynika, \
e musimy wysiać 152 kg superfosfatu potrójnego.
Nawozy potasowe
Potas reguluje gospodarką wodną rośliny, poprawia właściwości tkanek, korzystnie wpływa
na wykorzystanie światła przez rośliny, wzmacnia odporność na choroby, zwiększa
mrozoodporność. Niewielka ilość potasu zawartego w glebach jest dostępna dla roślin.
W uprawnej warstwie gleby (0 20 cm), na powierzchni 1 hektara ilość tej formy potasu wynosi
od 150 kg do 800 kg. W rolnictwie stosuje się obecnie dwie grupy nawozów potasowych:
- chlorkowe, zawierające potas w formie chlorków;
- siarczanowe, zawierające potas w formie siarczanów.
Nawozy potasowe są dobrze rozpuszczalne w wodzie, wykazują niewielkie właściwości
higroskopijne i wymagajÄ… wymieszania z glebÄ…. Nawozy potasowe stosuje siÄ™ przedsiewnie,
gdy\
potas jest dobrze sorbowany przez kompleks sorpcyjny. Potas pod rośliny jare mo\
e być
stosowany jesienią pod orkę zimową, z wyjątkiem gleb bardzo lekkich, na których stosuje się
go wiosnÄ… pod kultywator.
Nawozy wapniowe i magnezowe
W Polsce a\
67% gleb wymaga odkwaszania. Niedobór magnezu i kwaśność gleb
powodują zmniejszenie przyswajalności składników pokarmowych przez rośliny uprawne
i degradację gleby. Głównym zadaniem wapniowania jest odkwaszanie gleby. Wyró\
nia siÄ™
pięć przedziałów odczynu (pH) gleby, które przedstawia tabela 4:
Tabela 4. Podział odczynu [13]
Odczyn Zakres pH
Bardzo kwaśny Do 4,5
Kwaśny 4,6 5,5
Lekko kwaśny 5,6 6,5
Obojętny 6,6 7,2
Zasadowy Powy\
ej 7,3
Wapń wprowadzony do gleby umo\
liwia zlepianie siÄ™ czÄ…stek glebowych, tworzÄ…c
strukturę gruzełkowatą, przez co ułatwia dostęp wody i powietrza do korzeni roślin oraz
uaktywnia kompleks sorpcyjny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Tabela 5. Przedziały określających potrzeby wapniowania [13]
Zakres pH dla potrzeb wapniowania
Kategoria
argonomiczna gleby
Konieczne Potrzebne Wskazane Ograniczone Zbędne
Bardzo lekkie Do 4,0 4,1 4,5 4,6 5,0 5,1 5,5 Od 5,6
Lekkie Do 4,5 4,6 5,0 5,1 5,5 5,6 6,0 Od 6,1
Åšrednie Do 5,0 5,1 5,5 5,6 6,0 6,1 6,5 Od 6,6
Cięzkie Do 5,5 5,6 6,0 6,1 6,5 6,6 7,0 Od 7,1
U\
ytki zielone Do 5,0 5,1 5,5 5,6 6,0  
Znając potrzeby wapniowania (tabela 5) oraz uwzględniając kategorię agronomiczną
gleby i wra\
liwość uprawianych roślin mo\
na ustalić optymalną dawkę wapnia. Wiedząc jaka
jest procentowa zawartość czystego składnika (CaO) w danym rodzaju nawozu, mo\
na
przeliczyć zalecaną dawkę CaO/ha na ilość potrzebnego nawozu wapniowego. Ilość wapnia,
jakÄ… nale\
y zastosować, zale\
y od odczynu gleby. Nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe
dzielimy na dwie grupy:
- tlenkowe w których wapń i magnez występują w postaci tlenku,
- węglanowe, w których składniki te są w postaci węglanowej.
Nawozy grupy tlenkowej rozpuszczają się w wodzie i dlatego szybko i silnie działają
odkwaszając glebę. Są to nawozy nadające się głównie na gleby cię\
kie i średnio zwięzłe,
o du\
ych właściwościach buforowych. Ze względu na szybką reakcję stosuje się je na dłu\
szy
okres przed siewem lub sadzeniem roślin.
Nawozy grupy węglanowej są nierozpuszczalne w wodzie. W glebie bardzo powoli stają
się rozpuszczalne pod wpływem kwasu węglowego i innych. Działają więc one odkwaszająco
długo i znacznie wolniej ni\
tlenkowe. SÄ… to nawozy uniwersalne, stosowane na wszystkie
gleby i we wszystkich terminach wapnowania.
Zasady mieszania nawozów mineralnych
Aby ułatwić i przyspieszyć prace związane z rozsiewaniem nawozów wykonuje się ich
mechaniczne mieszanie. Przy stosowaniu mieszanek konieczne jest przestrzeganie
następujących zasad:
- przed przystąpieniem do mieszania nawozów musimy sprawdzić, czy dane nawozy mogą
być łączone,
- składniki przygotowanej mieszanki muszą być sypkie i nie mogą zbrylać się,
- nie mo\
na mieszać nawozów, które w mieszance zwiększają swoją higroskopijność,
- nie mo\
na mieszać superfosfatu z nawozami zawierającymi wapń,
- nie mo\
na mieszać nawozów amonowych z nawozami o odczynie zasadowym,
- nie mo\
na mieszać nawozów pylistych i drobnokrystalicznych z nawozami
granulowanymi.
Wszystkie nawozy mineralne stosowane są za pomocą rozsiewaczy nawozów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Przechowywanie nawozów mineralnych
Nawozy przechowuje siÄ™ w magazynach lub odpowiednio przystosowanych
pomieszczeniach zastępczych. Pomieszczenia takie powinny spełniać następujące warunki:
- być suche, o małych wahaniach temperatury,
- mieć zabezpieczenie przeciwpo\
arowe,
- być wyposa\
one w trwałą podłogę betonową lub ceglaną z dobrą izolacją,
- mieć ściany izolowane lepikiem i papą, aby nie stykały się z nawozami.
Nawozy higroskopijne (łatwo chłonące wodę) nale\
y przechowywać w szczelnie zamkniętych
foliowych workach.
Zasady stosowania nawozów zgodnie z Dyrektywą Azotanową i Zasadami Zwykłej
Dobrej Praktyki Rolniczej i ochrony środowiska
W gospodarstwie mo\
na stosować nawozy naturalne oraz inne nawozy, które zostały
dopuszczone do obrotu i stosowania. Roczna dawka nawozu naturalnego nie mo\
e zawierać
więcej ni\
170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha u\
ytków rolnych. Dodatkowo rolnik
powinien stosować się do wszystkich wymogów i zakazów związanych z odpowiednim
stosowaniem nawozów na polu, np. nawozy naturalne i organiczne stosować tylko w okresie
od 1 marca do 30 listopada (z wyjątkiem nawozów stosowanych na uprawy pod osłonami)
oraz przykryć lub wymieszać je z glebą za pomocą narzędzi uprawowych nie póz
niej ni\

następnego dnia po ich zastosowaniu. Nawozy naturalne nie mogą być stosowane
w sÄ…siedztwie strefy ochronnej z
ródeł wody, ujęć wody, brzegu wód powierzchniowych,
kąpielisk zlokalizowanych na wodach powierzchniowych oraz obszarów morskiego pasa
nadbrze\
nego. Zakaz stosowania obowiązuje na odległości 20 m od tych obiektów.
Nawozy mineralne w postaci stałej stosuje się przy u\
yciu rozsiewaczy i siewników
nawozowych, natomiast w pasie o szerokości 20 m od strefy ochronnej z
ródeł i ujęć wody
oraz od brzegu zbiorników i cieków wód powierzchniowych mo\
na je stosować tylko ręcznie.
Zabrania się stosowania nawozów:
- naturalnych w postaci płynnej oraz azotowych na glebach bez okrywy roślinnej
poło\
onych na stokach o nachyleniu większym ni\
10%;
- naturalnych w postaci płynnej podczas wegetacji roślin przeznaczonych do
bezpośredniego spo\
ycia;
- naturalnych i mineralnych na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem lub
zamarzniętych do 30 cm.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak wpływają na rozwój i wzrost rośliny makroelementy?
2. Jakie sÄ… nawozy mineralne i organiczne?
3. Jak zbudowana jest płyta gnojowa?
4. Jakie są terminy stosowania nawozów organicznych i mineralnych?
5. Kiedy i w jakiej formie zastosowałbyś nawo\
enie mineralne i organiczne?
6. Jakie sÄ… formy wapnia i na jakie gleby sÄ… zalecane?
7. Jakie są zasady mieszania nawozów?
8. Jakie są warunki prawidłowego przechowywania nawozów?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj odpowiednią kubaturę płyty gnojowej i wykonaj jej projekt. Gospodarstwo to
posiada 50 DJP krów mlecznych i 50 sztuk trzody chlewnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować treść materiału nauczania 4.2.1,
2) określić jednostkowe powierzchnie płyt, na podstawie odpowiedniej tabeli,
3) obliczyć produkcję obornika w ciągu roku,
4) określić zasady budowy płyty gnojowej,
5) ustalić kubaturę płyty na podstawie produkcji obornika w ciągu roku,
6) wykonać projekt płyty gnojowej z zachowaniem odległości,
7) określić zasady bhp i ochrony środowiska,
8) zanotować spostrze\
enia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- tabela określająca jednostkowe powierzchnie płyt gnojowych,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- kalkulator,
- arkusz papieru formatu A4, ołówek, linijka.
Ćwiczenie 2
Oblicz, ile masy towarowej nawozów trzeba zastosować na pole o powierzchni 5 ha. Na
polu postanowiono zastosować: 60 kg N/ha w postaci saletry amonowej (34%), 40 kg P2O5/ha
w postaci superfosfatu granulowanego (19%) i 100kg K2O/ha w postaci soli potasowej (40%).
Zaplanuj kompleksowe nawo\
enie mineralne w gospodarstwie, dobierajÄ…c odpowiednie
maszyny i narzędzia. Oblicz koszt składników w nawozach mineralnych, a następnie oblicz
wskaz
nik cenowy (kalkulacyjny).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obliczyć ilość masy towarowej jaką nale\
y zastosować na 1 ha,
2) przeliczyć tę ilość na 5 ha,
3) przedyskutować z grupą kolejność wykonywanych czynności,
4) zaplanować terminy stosowania nawozów,
5) wykonać projekt nawo\
enia,
6) sporządzić wykaz maszyn i narzędzi,
7) obliczyć cenę jednostkową w nawozach prostych,
8) obliczyć cenę kalkulacyjną,
9) zanotować spostrze\
enia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- wzór do obliczania masy towarowej nawozów,
- cennik nawozów mineralnych,
- kalkulator,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- arkusz papieru formatu A4, flamastry.
Ćwiczenie 3
Zaplanuj nawo\
enie wapnem gleb lekkich o pH 4,8 i powierzchni 5 ha oraz gleb ciÄ™\
kich
o pH 6,2 i powierzchni 7 ha. Dobierz odpowiedniÄ… dawkÄ™ i formÄ™ nawozu oraz termin jego
zastosowania. Oblicz koszt całkowity zastosowanego nawozu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować klasyfikację gleb ze względu na odczyn,
2) przeanalizować tabelę przedziałów określających potrzeby wapniowania,
3) obliczyć ilość masy towarowej jaką nale\
y zastosować na 1ha,
4) przeliczyć tę ilość na 5 ha i 7 ha,
5) dobrać odpowiednią formę nawozu do kategorii agronomicznej gleby,
6) określić termin stosowania nawozu,
7) obliczyć koszt całkowity nawo\
enia wapnem,
8) określić zasady bhp, ochrony środowiska i p.po\
.,
9) zanotować spostrze\
enia w formie tabeli.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- tabela przedziałów określających potrzeby wapniowania,
- kalkulator,
- cennik nawozów mineralnych,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- arkusz papieru formatu A4, flamastry.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić wpływ azotu, potasu, fosforu i wapnia na roślinę i glebę?
1
1

2) sklasyfikować nawozy organiczne i mineralne?
1
1

3) określić zasady przechowywania obornika na płycie gnojowej?
1
1

4) określić dawki i terminy stosowania nawozów mineralnych
1
1

i organicznych?
5) określić zasady stosowania nawozów organicznych i mineralnych?
1
1

6) przedstawić zasady mieszania nawozów mineralnych?
1
1

7) sporządzić kalkulację kosztów nawozów mineralnych?
1
1

8) obliczyć koszt całkowity stosowanych nawozów?
1
1

9) wykonać nawo\
enie mineralne i organiczne z zastosowaniem
1
1

odpowiednich maszyn i narzędzi?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.3. Ochrona roślin
4.3.1. Materiał nauczania
Ochrona roślin jest to dział produkcji roślinnej, którego celem jest zapobieganie
obni\
aniu plonów przez agrofagi oraz zabezpieczenie ziemiopłodów w magazynach. Zajmują
się tym następujące działy ochrony roślin:
- fitopatologia  nauka o chorobach roślin,
- entomologia  nauka o szkodnikach roślin,
- herbologia  nauka o chwastach,
- metody i techniki ochrony roślin.
Choroby roślin uprawnych
Chorobą roślin nazywamy długotrwałe zaburzenia w jej czynnościach fizjologicznych
i wynikające z nich zmiany w wyglądzie zewnętrznym, budowie wewnętrznej i rozwoju.
Choroby są wywoływane przez czynniki chorobotwórcze, które dzielimy na:
- nieorganiczne (nieinfekcyjne), zaliczamy do nich czynniki atmosferyczne i glebowe,
- organiczne (infekcyjne), zaliczamy do nich wirusy, bakterie i grzyby.
Choroby wirusowe, czyli wirozy. Atakują głównie rośliny z rodziny psiankowatych. Nie
powodują śmierci roślin, ale silnie obni\
ajÄ… plon. Choroby wirusowe dzieli siÄ™ na mozaiki
i \
ółtaczki. Mozaiki objawiają się zmianami barwy liści tworzącymi zabarwienie
mozaikowate, występują równie\
ró\
ne zniekształcenia liści, np. kędzierzawka. śółtaczki
objawiajÄ… siÄ™ \
ółknięciem liści, po których następuje karłowatość i zamieranie liści. Do
najgroz
niejszych chorób wirusowych ziemniaka zalicza się liściozwój, smugowatość,
kędzierzawkę i mozaikę, a u buraka \
ółtaczkę.
Choroby bakteryjne, czyli bakteriozy. Bakterie wywołujące choroby przenoszone są przez
owady, człowieka, deszcz i wiatr. Wnikają do roślin przez naturalne otwory  szparki
oddechowe oraz przez zranienia. PowodujÄ… zgnilizny i inne objawy. Do najwa\
niejszych
i najgroz
niejszych chorób bakteryjnych nale\
y czarna nó\
ka ziemniaka (przenosić się mo\
e
przez sadzeniaki i przez glebę), a z chorób kwarantannowych bakterioza pierścieniowa.
Fot 4. Bakterioza pierścieniowa na bulwie i roślinie ziemniaka [14]
Objawy pojawiajÄ… siÄ™ jednak na przechowywanych bulwach ziemniaka. Po przekrojeniu bulw
widać przebarwiony pierścień wiązek przewodzących, z których po naciśnięciu wydostaje się
serowaty białawy lub \
ółty śluz, zawierający bakterie i zniszczone tkanki bulwy.
Choroby grzybowe, czyli mikozy, stanowią ok. 85% chorób roślin. Grzyby zimują głównie
w postaci zarodników przetrwalnikowych, wytrzymałych na niesprzyjające warunki pogody,
niektóre w postaci strzępek wegetatywnych grzybni. Przenoszone są na rok następny
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
z resztkami pora\
onych roślin, nasionami i bulwami. Przykładem chorób grzybowych są: rak
ziemniaka, zaraza ziemniaka, mączniaki, głownie, rdze zbó\
, choroby podstawy z
dz
bła.
Typowymi objawami zarazy ziemniaka na liściach ziemniaka są początkowo
szarozielone, póz
niej brązowe lub czarne plamy, szybko rozszerzające się na całą blaszkę
liściową. Pora\
one liście zamierają, przy czym ogonki liściowe mogą przez dłu\
szy czas
pozostawać zdrowe.
Fot. 5. Zaraza ziemniaka na roślinach ziemniaka [17]
Do zwalczania zarazy ziemniaka stosujemy metodę chemiczną wykorzystując środki
grzybobójcze  fungicydy: Amistar 250 SC, Bravo 500 SC, Dithane NeoTec 75 WG, Gwarant
500 SC czy Miedzian 50 WP.
Fuzaryjna zgorzel podstawy z
dz
bła i korzeni występuje na wszystkich zbo\
ach atakujÄ…c
dolne części pędów i korzenie zbó\
. Pierwsze objawy mo\
na zaobserwować ju\
jesieniÄ… na
pochwach liściowych siewek, a wiosną w sprzyjających warunkach następuje dalszy rozwój
i choroba przenosi siÄ™ na z
dz
bła. Początkowo mogą to być brunatne lub brązowe smugi,
kreski czy plamy nieregularnego kształtu, niekiedy mo\
na zaobserwować zbrązowienie całej
podstawy z
dz
bła i korzeni. Na pora\
onych częściach roślin pojawiają się oznaki grzyba
w postaci białej lub ró\
owej grzybni często na kolankach, a tak\
e wewnÄ…trz z
dz
beł.
Końcowym etapem jest całkowite, przedwczesne zamieranie pora\
onych pędów i tzw.
bielenie kłosów.
Fot. 6 i 7. Fuzaryjna zgorzel podstawy z
dz
bła i korzeni [8]
Zabiegi chemiczne ograniczające rozwój choroby wykonuje się na początku strzelania
w z
dz
bło do fazy pierwszego kolanka. Większość zalecanych fungicydów zwalcza obydwie
choroby. Fungicydy stosujemy według zaleceń ochrony roślin.
Objawy chorobowe
Do najczęściej spotykanych objawów chorób nale\
ą następujące objawy: więdnięcie roślin,
zgnilizny, zmiany zabarwienia, zniekształcenie roślin, skarłowacenia, narośla, nekrozy czyli
obumieranie tkanek, wydzieliny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Szkodniki roślin uprawnych
Szkodniki powodujÄ… szkody gospodarcze, co przejawia siÄ™ obni\
eniem wysokości
i jakości plonów. Szkodliwość gatunku jest określana wysokością strat gospodarczych
przypadających na jednostkę powierzchni lub masy przechowywanych produktów. Zale\
y ona
od sposobu i miejsca \
erowania oraz od liczebności szkodnika. Oprócz szkód bezpośrednich,
wynikajÄ…cych z \
erowania, szkodniki roślin mogą powodować szkody pośrednie, przenosząc
np. choroby wirusowe, bakteryjne i grzybowe, zmniejszajÄ…c asymilacjÄ™ i utrudniajÄ…c
oddychanie.
Objawy i sposoby \
erowania
Szkodniki mogÄ… \
erować na wszystkich częściach roślin. Wszystkie uszkodzenia mo\
na
podzielić na dwie grupy:
1) Uszkodzenia spowodowane \
erowaniem szkodników o narządach gębowych gryzących,
szkodniki te mogą uszkadzać rośliny od wewnątrz; tworząc miny tzw.minowanie,
Fot. 8. Liść minowany [9]
2) Szkodniki uszkadzające rośliny od zewnątrz poprzez tzw wgryzanie, wyró\
nia siÄ™
następujące rodzaje wgryzania:
- \
er brze\
ny (zatokowy),
- \
er dziurkowany,
Fot. 9. Liść dziurkowany [9]
- szkieletowanie liści,
Fot. 10. Liść zeszkieletowany [9]
- rany, chodniki i komory.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Szkodniki roślin uprawnych dzieli się na:
- monofagiczne, które od\
ywiają się jedynie określonym gatunkiem rośliny,
- oligofagiczne, które \
erują na roślinach gatunków pokrewnych,
- polifagiczne, które \
erujÄ… na wielu gatunkach nale\
ących do ró\
nych rodzin.
Szkodniki roślin uprawnych nale\
ą do nicieni, pajęczaków, wijów, owadów, ślimaków,
ptakóww i gryzoni.
Nicienie
Rys. 5. Nicienie mÄ…twika buraka [18]
Nicienie nale\
ące do robaków obłych \
yją w glebie. śerują w tkankach roślin
uszkadzając najczęściej korzenie lub inne części podziemne. Liście zaatakowanych roślin
przedwcześnie \
ółkną i zasychają. Obni\
enia plonu mo\
e wynosić ok. 80%. Do szczególnie
groz
nych nicieni \
erujących w korzeniach roślin nale\
Ä… mÄ…twiki: ziemniaczany, burakowy
i zbo\
owy. Samice tych nicieni przekształcają się w cysty stanowiące ochronę dla jaj i larw.
Cysty mogą przebywać w glebie wiele lat. Najlepszym sposobem zwalczanie mątwików jest
zmianowanie z wykluczeniem na dłu\
szy czas roślin \
ywicielskich oraz uprawa odmian
odpornych, np. odmiany ziemniaków odpornych na nicienie.
Owady
Szkodliwość owadów jest du\
a, gdy\
uwarunkowana jest ich odpornością na
niekorzystne warunki siedliska, zdolnością do szybkiego rozprzestrzeniania się
i opanowywania nowych terenów, a tak\
e du\
ą rozrodczością i szybkim tempem rozwoju.
Najgroz
niejsze dla rolnictwa są owady, które składają du\
o jaj (np. stonka ziemniaczana),
i które mogą rozwijać wiele pokoleń w ciągu roku (np. mszyce). Owady mogą mieć narządy
gębowe gryzące lub kłująco-ssące. Do bardzo szkodliwych owadów nale\
Ä…:
Stonka ziemniaczana (chrząszcz), która jest najgroz
niejszym szkodnikiem ziemniaka. Ma
aparat gębowy gryzący i powoduje goło\
ery (szczególnie \
arłoczne są ich larwy).
Fot. 11. .Stonka ziemniaczana [10]
Słodyczek rzepakowy (chrząszcz) szkodnik rzepaku, którego samice nadgryzają pąki
kwiatowe u nasady, wyrzÄ…dzajÄ…c du\
e straty. Uszkodzone pąki usychają i opadają. śerują
tylko w pÄ…kach kwiatowych i sÄ… szkodliwe, gdy rzepak jest w fazie pÄ…kowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Fot. 12. SÅ‚odyszek rzepakowy [19]
Śmietka kapuściana (muchówka) szkodnik warzyw i roślin z rodziny krzy\
owych. Larwy
\
erują na korzeniu i szyjce korzeniowej. Po wyrośnięciu przepoczwarczają się w glebie dając
początek kolejnym pokoleniom. Ich larwy rozwijają się w rozetach liściowych roślin
krzy\
owych. W ciÄ…gu roku rozwijajÄ… siÄ™ dwa trzy pokolenia.
Fot 13. śmietka kapuściana [19]
Turkuć podjadek. śerujące larwy i postacie dorosłe podcinają i przegryzają korzenie roślin
w podziemnych chodnikach, powodując ich osłabienie i zasychanie.
Fot. 14. Turkuć podjadek [11]
Chwasty roślin uprawnych
Chwastami w znaczeniu botanicznym nazywamy rośliny dzikie, przystosowane do
zmiennych warunków środowiska, występujące na plantacjach roślin uprawnych, na trwałych
u\
ytkach zielonych oraz na nieu\
ytkach, obrze\
ach pól, rowach, miedzach. Głównym z
ródłem
zachwaszczenia roślin uprawnych jest zapas nasion w glebie, organy rozmna\
ania
wegetatywnego chwastów, jak np. rozłogi, korzenie, kłącza i cebule. Nasiona chwastów
dostają się na pole uprawne równie\
z niedoczyszczonym materiałem siewnym
nieprzefermentowanym obornikiem lub kompostem.
Szkodliwość chwastów:
- znacznie obni\
ają plony roślin uprawnych średnio o ok. 20%; zabierają im miejsce,
światło, wodę i sole mineralne z ziemi, mogą nawet doprowadzić do całkowitego
zagłuszenia uprawianych roślin,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
- utrudniają zbiór zbó\
, niektóre powodują ich wyleganie, uniemo\
liwiajÄ…ce koszenie
mechaniczne,
- chwasty obni\
ają wartość zebranych plonów,
- niektóre chwasty są trujące dla ludzi i zwierząt, np. nasiona kąkolu czy lulek czarny,
- niektóre chwasty są \
ywicielami groz
nych dla roślin uprawnych chorób bakteryjnych,
grzybowych, wirusowych czy szkodników.
Klasyfikacja chwastów
W zale\
ności od siedliska tj. od miejsca, w którym występują chwasty, dzielimy je na
segetalne (pól uprawnych), ruderalne (nieu\
ytków) i chwasty trwałych u\
ytków zielonych (łąk
i pastwisk). W zale\
ności od wysokości chwastów wyró\
nia siÄ™:
 chwasty piętra wysokiego (fot. 15), które przerastają łan rośliny uprawnej i dojrzewają
przed jej zbiorem lub równocześnie z nią, np. miotła zbo\
owa, ostro\
eń polny, owies
głuchy,
Fot. 15. Miotła zbo\
owa [27]
 chwasty piętra średniego (fot. 16), to te które sięgają od połowy do pełnej wysokości
rośliny uprawnej (np. chaber bławatek, komosa, gorczyca polna, rzodkiew polna, mak
polny),
Fot 16. Komosa biała [27]
 chwasty piętra niskiego (fot. 17), które rozwijają się nad ziemią i nie przekraczają połowy
wysokości rośliny uprawnej. Dojrzewają po zbiorach i głównie osypują się na ziemię
(np. bratek, gwiazdnica pospolita, sporek polny, rdesty),
Fot 17. gwiazdnica pospolita [27]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Ze względu na długość \
ycia oraz sposoby rozmna\
ania i od\
ywiania się chwastów
wyró\
niamy następujące ich grupy I, II, III:
I. monokarpiczne, które rozmna\
ajÄ… siÄ™ generatywnie i wydajÄ… raz w \
yciu nasiona, po
czym ginÄ…, zaliczamy do nich chwasty:
1) jednoroczne, których okres wegetacji nie przekracza jednego roku, tj.:
- efemerydy, których okres wegetacji trwa 4 8 tygodni,
- jare właściwe, które wydają jedno pokolenie w okresie wegetacyjnym i w zale\
ności od
temperatury, w jakiej wschodzą, mogą być jare właściwe wcześnie wschodzące oraz jare
właściwe póz
no wschodzÄ…ce,
- zimujące i ozime, które zachwaszczają głównie rośliny ozime; zimujące mogą wschodzić
jesienią i w następnym roku wydać nasiona (np. maruna bezwonna, mak polny, chaber
bławatek, przytulia czepna, miotła zbo\
owa, fiołek polny, tobołki polne, ostró\
eczka
polna).
2) dwuletnie, których rozwój trwa dwa pełne okresy wegetacji, są to typowe chwasty łąk,
pastwisk, wieloletnich upraw polowych (np. bniec biały, marchew dzika).
II. Polikarpiczne, inaczej wieloletnie (\
yją wiele lat). Obejmują gatunki, które rozmna\
ajÄ…
siÄ™ wegetatywnie i generatywnie, kwitnÄ… i wydajÄ… nasiona kilkakrotnie w ciÄ…gu \
ycia. SÄ…
trudne do mechanicznego i chemicznego zwalczania. Nale\
ą do nich: perz właściwy,
skrzyp polny, babka lancetowata, mniszek pospolity, podbiał pospolity, ostro\
eń polny,
mlecz polny, szczaw polny, powój polny.
III. Chwasty paso\
ytnicze (cudzo\
ywne). Paso\
ytami są rośliny, które \
yjÄ… na innych
roślinach lub kosztem innych roślin. Wśród chwastów paso\
ytniczych wyró\
nia siÄ™
półpaso\
yty i paso\
yty.
Metody ochrony roślin
W ochronie roślin stosuje się metody:
- pośrednie  zapobiegawcze, do których zaliczamy metody: agrotechniczne, hodowlane
i kwarantannÄ™,
- bezpośredniego zwalczania, do których zaliczamy metody: chemiczne, mechaniczne,
fizyczne i biologiczne. Połączenie tych ww metod nazywamy integrowaną ochroną roślin.
Metody pośrednie (zapobiegawcze)
Metody agrotechniczne są najprostszymi i najmniej nakładowymi działaniami ochronnymi,
przynoszącymi wzrost plonu i jego jakości oraz poprawiającymi wyraz
nie efektywność
produkcji rolniczej. Chodzi o to, aby poprzez prawidłową uprawę, nawo\
enie, dobór odmian,
a tak\
e termin i głębokość siewu stworzyć optymalne warunki dla wzrostu i rozwoju roślin
uprawnych.
Metody hodowlane polegają na otrzymywaniu, a następnie wprowadzeniu do praktyki
odmian odpornych albo mniej wra\
liwych na pewne choroby lub szkodniki.
Kwarantanna jest to metoda polegająca na zabezpieczeniu całego kraju (kwarantanna
zewnętrzna) lub pewnych jego regionów (kwarantanna wewnętrzna) przed zawleczeniem
patogenów, szkodników lub chwastów dotychczas tam nie występujących. Kwarantanna
w Polsce obejmuje ok. 60 gatunków chwastów, chorób i szkodników. Znajdują się na niej
m.in.mątwik ziemniaczany, strąkowiec fasolowy, rak, bakterioza pierścieniowa ziemniaków.
Metody bezpośredniego zwalczania
Metody mechaniczne polegają na wyłapywaniu szkodników ręcznie lub przy u\
yciu prostych
urządzeń jak pułapki, zapory itp.
Metody fizyczne polegają na zastosowaniu do niszczenia patogenów i szkodników niskich
lub wysokich temperatur, promieniowania lub elektryczności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Metody chemiczne polegają na wykorzystywaniu związków chemicznych tzw.pestycydów
działających zabójczo lub osłabiająco na patogeny, szkodniki i chwasty. Zabiegi chemicznego
polegają na opylaniu, opryskiwaniu, aerozolowaniu roślin uprawnych oraz zaprawianiu
materiału siewnego, wykładaniu zatrutych przynęt, gazowaniu pomieszczeń itp.
Metody biologiczna  w metodzie tej do zwalczania agrofagów wykorzystuje się ich wrogów
naturalnych: wirusy, bakterie i grzyby chorobotwórcze, owady paso\
ytnicze lub drapie\
ne,
ptaki owado\
erne i drapie\
ne oraz inne zwierzęta.
Wszystkie z metod zwalczających agrofagi w uprawie roślin pozwalają ograniczyć stosowanie
chemicznych środków ochrony do niezbędnego minimum, doprowadzając w ten sposób do
obni\
enia kosztów produkcji rolnej.
Środki chemiczne stosowane do ochrony roślin nazywamy pestycydami. Ze względu na
przeznaczenie pestycydy dzielimy na następujące grupy:
- zoocydy  środki do zwalczania szkodników np. Decis 2,5 EC, Karate 025 EC, Telstar
100 EC,
- fungicydy  środki do zwalczania chorób np. Alert 375 SC, Dithane M-45 80 WP, Bravo
75 WG,
- herbicydy  środki do zwalczania chwastów np.: Aminopielik D 450, Chwestax 750 SL.
Stosowanie chemicznych zabiegów ochrony roślin i ich wpływ na efektywność
produkcji rolniczej oraz ochronę środowiska naturalnego
Rozpoznanie ilościowego i gatunkowego składu agrofagów. Progi ekonomicznej
szkodliwości.
Zasadą "Dobrej Praktyki Ochrony Roślin" jest, aby nigdy nie stosować zbiegów ochrony
roślin według z góry ustalonego programu, a zawsze na podstawie aktualnego występowania
i nasilenia chorób i szkodników. W odniesieniu do chwastów podstawą decyzji jest ich liczba
i skład gatunkowy. Pomocne w określeniu konieczności wykonania zabiegu ochrony roślin są
wyznaczane eksperymentalnie i wyliczane progi ekonomicznej szkodliwości, co przedstawia
tabela 5 i 6. Najogólniej mo\
na powiedzieć, \
e próg szkodliwości jest to taka liczebność
szkodnika, nasilenia chorób, czy liczebności chwastów, przy której wartość spodziewanej
utraty plonu przewy\
sza koszt wykonania zabiegu ochronnego. Niepotrzebnie wykonany
zabieg to nie tylko nieuzasadnione tworzenia zagro\
enia dla środowiska i rolnika, ale tak\
e
strata finansowa.
Tabela 5. Progi szkodliwości chwastów w łanie pszenicy ozimej [20]
Termin siewu Optymalny Opóz
niony Póz
ny
Okres jesieni  liczba chwastów/m2
Chwasty jednoliścienne Powy\
ej 60 30  60 Powy\
ej 20
Chwasty dwuliścienne Powy\
ej 90 50  90 Powy\
ej 30
Okres wiosenny po pełnym wznowieniu wegetacji  liczba chwastów/m2
Miotła zbo\
owa Wyczyniec 20
polny 30
Owies głuchy 5 Oprysk stosować,
Przytulia czepna 2 gdy jeden lub więcej
Rumianowate 5 progów jest
Rdest powojowy 2 przekroczonych
Chaber polny 2
Ostro\
eń polny 2
Tabela 6. Progi ekonomicznej szkodliwości głównych chorób zbó\
[20]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Choroby i szkodniki Faza rozwojowa roślin oraz wartość progowa
Pszenica ozima
do poczÄ…tku strzelania w z
dz
bło  20%
A
amliwość podstawy z
dz
bła
roślin o przebarwieniu u podstawy z
dz
bła
koniec strzelania w z
dz
bło  10%
Rdza brunatna
pora\
onej powierzchni liścia podflagowego
koniec strzelania w z
dz
bło  15%
MÄ…czniak prawdziwy
pora\
onej powierzchni liścia podflagowego
koniec strzelania w z
dz
bło  2 0%
Septorioza liści
pora\
onej powierzchni liścia podflagowego
początek kłoszenia  5%
Septorioza plew
pora\
onej powierzchni liścia podflagowego
Etykieta na opakowaniu pestycydu to bezwzględna instrukcja stosowania. Zastosowanie
środka ochrony roślin niezgodnie z etykietą instrukcją stosowania, grozi nie tylko brakiem
skuteczności zabiegu, ale równie\
niekorzystnymi ubocznymi skutkami w samej roślinie
i środowisku naturalnym.
Substancja biologicznie czynna i forma u\
ytkowa środka ochrony roślin
Przy wyborze środka ochrony roślin nale\
y się kierować zasadą, by preparat zapewnił
skuteczne ograniczenie liczebności agrofaga, a tak\
e nale\
y uwzględnić jego bezpieczeństwo
dla rolnika stosującego zabieg, przyszłego konsumenta i środowiska. Jako pierwsze nale\
y
wybierać preparaty biologiczne, w dalszej kolejności pierwszeństwo powinny mieć środki
selektywne, charakteryzujące się niską toksycznością dla ludzi i środowiska oraz szybko
ulegające biodegradacji. Trzeba brać pod uwagę konieczność rotacji stosowanych środków (to
znaczy nale\
ących do ró\
nych grup chemicznych), by zapobiegać i ograniczać wytwarzanie
odporności przez agrofagi.
Wybór dawki środka ochrony roślin
Zasadą nadrzędną jest konieczność ograniczania wprowadzania do środowiska
chemicznych środków ochrony roślin. Informacje zawarte na etykiecie  instrukcji
stosowanego środka dopuszczają jego stosowanie w ró\
nych dawkach. Nale\
y, o ile to
mo\
liwe, tak dostosować termin aplikacji pestycydu (młodsze fazy wzrostu chwastów, ni\
sze
zaawansowanie rozwoju szkodników i chorób, rodzaj gleby, warunki klimatyczne), by
z zalecanych dawek mo\
na było wybrać tę ni\
szÄ….
Termin wykonania zabiegów ochrony roślin
Decyzja o terminie wykonania zabiegów chemizacyjnych powinna uwzględniać
wszystkie elementy mające wpływ na mo\
liwość ograniczenia stosowanych środków ochrony
roślin wprowadzanych do środowiska. Konieczne jest tak\
e dostosowanie terminu ostatniego
zalecanego zabiegu do okresu karencji, dla stosowanego preparatu tak, by mo\
liwy był zbiór
chronionej rośliny w momencie dojrzałości technologicznej.
Aparatura do zabiegów chemizacyjnych
Aparatura przeznaczona do wykonywania zabiegów chemizacyjnych mo\
e być
dopuszczona do u\
ytkowania pod warunkiem, \
e podczas prawidłowo stosowanych
chemicznych środków ochrony roślin nie wystąpi zagro\
enie dla zdrowia ludzi i zwierzÄ…t oraz
nie zaistnieje ryzyko ska\
enia środowiska. Gwarancją tych obwarowań jest konieczność
potwierdzenia przez u\
ytkownika opryskiwacza jego sprawności technicznej. Obowiązkowe
badanie techniczne sprzętu do ochrony roślin wykonują jednostki organizacyjne upowa\
nione
przez wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
StosujÄ…c siÄ™ do powy\
szych uwag szanujemy te\
zalecenia Dobrej Praktyki Ochrony
Roślin, co pozwala jednocześnie utrzymać wysoką skuteczność zabiegu, obni\
yć nakłady na
środki ochrony roślin oraz ogranicza zanieczyszczenie środowiska.
Fotografia 18 przedstawia opryskiwacz samojezdny, który u\
ywany jest do stosowania do
środków ochrony roślin.
Fot. 18. Opryskiwacz samojezdny [21]
A
ączne stosowanie pestycydów w kompleksowej uprawie roślin mo\
e spowodować
oszczędność ok.40% oleju napędowego i ok. 30% robocizny. Zabiegi łączne ograniczają tak\
e
liczbę przejazdów maszynami rolniczymi, zmniejszają straty spowodowane ugniataniem
gleby i roślin, umo\
liwiajÄ… szybkie wykonanie prac oraz wykorzystanie sprzyjajÄ…cych
warunków pogody. Przykładowe mo\
liwości do łącznego stosowania agrochemikaliów
w pszenicy ozimej:
- faza krzewienia: zwalczanie chwastów  herbicyd np. Aminopielik M + mocznik
(roztwór o stę\
eniu 12 20%),
- poczÄ…tek strzelania w z
dz
bło: zwalczanie chwastów i chorób  herbicyd (Aminopielik M)
+ fungicyd (Benlate) + retandart (BercemaCCC) + mocznik (roztwór 9 12%),
- od pełni kłoszenia do dojrzałości mlecznej: zwalczanie chorób, mszyc i skrzypionek 
fungicyd (Bayleton) + insektycyd (Pirimor) + mocznik (roztwór o stę\
eniu 5%) +
mikronawóz (Florogama Z).
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest ochrona roślin i czym się zajmuje?
2. Co nazywamy chorobÄ…, szkodnikiem i chwastem?
3. Jaka jest szkodliwość chorób, szkodników i chwstów?
4. Czy potrafisz rozpoznać choroby, szkodniki i chwasty?
5. Jakie sÄ… sposoby \
erowania szkodników?
6. Jak klasyfikujemy chwasty w zale\
ności od występowania?
7. Jakie są metody ochrony roślin?
8. Czy potrafisz omówić zasady zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej podczs stosowania
środków ochrony roślin?
9. Czy potrafisz zaplanować zabieg ochrony roślin?
10. Jakie są progi ekonomicznej szkodliwości chorób i chwastów w uprawie pszenicy?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na przedstawionych okazach, rozpoznaj sposoby \
erowania szkodników, a następnie
szkodnika, który je powoduje. Dobierz odpowiednią metodę zapobiegawczą oraz
bezpośredniego zwalczania. Zaproponuj środek chemiczny, dawkę i termin jego stosowania.
Oblicz koszt zabiegów ochrony roślin oraz jego opłacalność.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozpoznać sposoby \
erowania szkodnika,
2) określić szkodnika na podstawie objawów \
erowania,
3) ustalić sposoby zapobiegania występowaniu danych szkodników,
4) ustalić sposoby zwalczania danych szkodników,
5) przeanalizować zalecenia Inspekcji Ochrony Roślin,
6) ustalić środki ochrony roślin, dawki i terminy stosowania,
7) zastosować zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,
8) określić zasady bhp, ochrony środowiska i p.po\
,
9) obliczyć koszt jednostkowy poszczególnych środków ochrony roślin,
10) obliczyć koszt całkowity stosowanych środków ochrony roślin,
11) zanotować spostrze\
enia.
Fot. 1. do ćwiczenia 1[21] Fot. 2. do ćwiczenia 1[21] Fot. 3. do ćwiczenia 1[21]
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- ilustracje z objawami \
erowania szkodników,
- atlas szkodników roślin uprawnych,
- Zalecenia Instytutu Ochrony Roślin,
- Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,
- cennik środków ochrony roślin,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- arkusz papieru formatu A4, flamastry.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj przedstawione choroby pszenicy ozimej. Określ próg ekonomicznej ich
szkodliwości oraz zaproponuj walkę z tymi chorobami. Oblicz koszty zabiegów ochrony
roślin oraz jego opłacalność.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozpoznać poni\
ej przedstawione ilustracje chorób pszenicy,
2) określić próg ich ekonomicznej szkodliwości,
3) przeanalizować metody zapobiegawcze danym chorobom,
4) określić metody zwalczania,
5) na podstawie zaleceń Inspekcji Ochrony Roślin wybrać odpowiednie fungicydy,
6) ustalić dawki i terminy stosowania fungicydów,
7) zastosować zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,
8) określić zasady bhp, ochrony środowiska i p.po\
,
9) obliczyć koszt jednostkowy poszczególnych środków ochrony roślin,
10) obliczyć koszt całkowity stosowanych środków ochrony roślin,
11) zanotować spostrze\
enia.
Fot. 1 Do ćwiczenia 2[21] Fot. 2 Do ćwiczenia 2 [21] Fot. 3 Do ćwiczenia 2 [21]
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- atlas chorób roślin uprawnych,
- tabela progów ekonomicznej szkodliwości podanych chorób,
- Zalecenia Instytutu Ochrony Roślin,
- Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- cennik środków ochrony roślin,
- arkusz papieru formatu A4, flamastry,
- arkusz papieru.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj przedstawione chwasty. Zakwalifikuj je do odpowiedniej grupy w zale\
ności
od wysokości. Określ próg ekonomicznej ich szkodliwości oraz zaproponuj walkę z tymi
chwastami. Oblicz koszty zabiegów ochrony roślin oraz jego opłacalność.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozpoznać poni\
ej przedstawione ilustracje chwastów,
2) zakwalifikować poszczególne chwaty do danej grupy,
3) określić próg ich ekonomicznej szkodliwości,
4) określić metody zwalczania,
5) wybrać odpowiednie herbicydy na podstawie zaleceń Inspekcji Ochrony Roślin,
6) ustalić dawki i terminy stosowania herbcydów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
7) zastosować zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,
8) określić zasady bhp, ochrony środowiska i p.po\
,
9) obliczyć koszt jednostkowy poszczególnych środków ochrony roślin,
10) obliczyć koszt całkowity stosowanych środków ochrony roślin,
11) zanotować spostrze\
enia.
Fot. 1. do ćwiczenia 3 [22] Fot. 2. do ćwiczenia 3 [23] Fot. 3. do ćwiczenia 3 [24]
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- atlas chwastów roślin uprawnych,
- tabela progów ekonomicznej szkodliwości podanych chwastów,
- Zalecenia Instytutu Ochrony Roślin,
- Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,
- cennik środków ochrony roślin,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- arkusz papieru formatu A4, flamastry.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić przyczyny występowania chorób, szkodników i chwastów?
1
1

2) określić dawki i terminy stosowania środków ochrony roślin?
1
1

3) określić szkodliwość chwastów, chorób i szkodników?
1
1

4) rozpoznać choroby i omówić ich etiologię?
1
1

5) rozpoznać szkodniki i omówić sposoby ich \
erowania?
1
1

6) rozpoznać chwasty i zaszeregować je do odpowiednich grup?
1
1

7) określić zasady stosowania środków ochrony roślin?
1
1

8) dobrać odpowiednie metody i środki ochrony roślin do walki
1
1

z chorobami, szkodnikami i chwastami?
9) zaplanować i wykonać zabiegi ochrony roślin zgodnie z zasadami
Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej?
1
1

10) obliczyć koszty i opłacalność zabiegów ochrony roślin?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.4. Hodowla roślin i i nasiennictwo
4.4.1. Materiał nauczania
Hodowla roślin jest nauką traktującą o polepszaniu cech dziedzicznych u roślin
uprawnych, obejmującą równie\
praktyczne działania, których celem jest wytworzenie
odmian lepszych jakościowo i plenniejszych. Hodowlę cechuje dą\
enie do zwiększenia
plonów poprzez zmianę i stwarzanie warunków środowiskowych optymalnych dla danego
gatunku rośliny, natomiast hodowla roślin ró\
ni siÄ™ tym od innych nauk rolniczych, i\
dÄ…\
y do
zmiany samej rośliny tak, by zgodnie z potrzebą hodowcy dostosować ją mo\
liwie do
istniejących warunków środowiskowych a przez to uzyskać mo\
liwie du\
y plon. Obecnie
rozró\
nić mo\
emy:
- twórczą hodowlę roślin,
- zachowawczą hodowlę roślin.
Głównym celem twórczej hodowli roślin jest kreowanie nowych odmian roślin. W tym
celu stosuje się przeró\
ne metody, często skomplikowane, zale\
ne od sposobu, w jaki roślina
siÄ™ rozmna\
a, np. samopylność, obcopylność, rozmna\
anie generatywne lub wegetatywne
a tak\
e od sposobu, w jaki roślina dziedziczy cechy, będące z
ródłem zainteresowania
hodowcy, np. dziedziczenie proste, zło\
one, heterozja.
Rysunek 6 przedstawia, rozmna\
anie wegetatywne przez: sadzonkowanie, podział pędu lub
kłącza.
Rys. 6. Sposoby rozmna\
ania wegetarywnego [25]
A) adzonkowanie, B) Podział pędu lub kłącza, C) Rozłogi.
Najprostszą, a zarazem najstarszą ze stosowanych metod hodowli twórczej jest selekcja.
Z lepszych metod, dających doskonałe rezultaty, mo\
emy wyró\
nić hodowlę rekombinacyjną,
pozwalającą, dzięki krzy\
owaniu, na połączenie w potomstwie korzystnych cech form
rodzicielskich. Podstawą dla obydwóch tych metod jest występowanie dziedzicznej
zmienności w populacjach roślinnych o du\
ej liczebności.
Zjawisko heterozji, czyli bujności mieszańców, wykorzystuje się w hodowli np.
mieszańcowych odmian kukurydzy. Oprócz tego dla celów hodowlanych wykorzystać mo\
na
otrzymywane w sposób sztuczny mutanty roślinne, w tym tak\
e poliploidy.
Z nowymi mo\
liwościami dla hodowli roślin wią\
Ä… siÄ™ prowadzone obecnie na szerokÄ…
skalÄ™ badania z zakresu in\
ynierii genetycznej i chromosomowej. Dzięki nim istnieje
mo\
liwość wprowadzania dowolnych odcinków łańcucha DNA z jednej rośliny do innej, bez
względu na gatunek. Istnieją metody przenoszenia informacji genetycznych z DNA w obrębie
roślin wy\
szych dzięki wektorom genetycznym. Oznacza to, mo\
liwość rozszerzania
zmienności poza zamknięty do tej pory krąg roślin mogących się krzy\
ować.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Zachowawcza hodowla roślin dą\
y do utrzymania uzyskanych odmian na jak najwy\
szym
poziomie. Obejmuje takie dziedziny jak nasiennictwo, czyli produkcję materiału siewnego
z uprawianych odmian. Odmiany poszczególnych gatunków mo\
na dopuścić lub wycofać
z uprawy, tak\
e ustalić ich procentowy udział w uprawie w ró\
nych częściach kraju,
wymienić na inne, bądz
ocenić w warunkach polowych, dzięki wynikom doświadczeń
polowych opracowywanych przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych 
COBORU.
W procesie udomowienia roślin i nabywania przez nie cech gwarantujących du\
y plon
często stają się one poddatne na działanie chorób i szkodników. Zapobiegać stracie plonu
mo\
na między innymi metodami biologicznymi. Jedną z metod biologicznych jest hodowla
odmian odpornych na choroby i szkodniki. Jest to sposób bezpieczny nie powodujący
zanieczyszczania środowiska naturalnego. Ka\
da odmiana powinna odznaczać się wysoką
wartością gospodarczą, dobrym wyrównaniem i stałością cech.
Dobre odmiany podobnie jak obfite nawo\
enie, nie zastÄ…piÄ… pracy rolnika, natomiast
wybitnie zwiększają efektywność tej pracy i mają w gospodarce tym większe znaczenie, im
wy\
szy poziom kultury roli stworzymy. Wysoki poziom kultury roli pozwala dobrze
wykorzystać cenne właściwości odmian.
Nasiennictwo zajmuje się przede wszystkim reprodukcją materiału siewnego, to znaczy
rozmno\
enie go do ilości, koniecznej do obsiewu pól produkcyjnych powiększonej o pewien
zapas na wypadek klęsk losowych (rezerwy nasienne) i o potrzeby eksportowe. Oprócz tego
zajmuje się czyszczalnictwem, suszarnictwem i przechowalnictwem materiału siewnego, gdy\

wymagane sÄ… tu inne metody ni\
dla nasion przeznaczonych na konsumpcjÄ™.
Materiał siewny zbó\

Ziarno siewne zbó\
większości gatunków wystarczy wymieniać co trzy lata. Wyjątkiem
są odmiany heterozyjne (mieszańcowe) \
yta oraz odmiany browarne jęczmienia, które trzeba
wymieniać co roku. Materiał siewny musi odznaczać się jak największym wigorem, który
warunkuje przebieg kiełkowania, wschodów i dalszy wzrost roślin w ró\
nych warunkach
środowiska. Ziarno o du\
ym wigorze charakteryzuje wysoka energia i zdolność kiełkowania.
Szybko i równomiernie kiełkuje, co skraca okres wschodów, podczas którego roślina jest
najwra\
liwsza na choroby. Ziarniaki o małym wigorze dają wschody słabe, wolne
i rozciągnięte w czasie. Ró\
nica w plonie między polem obsianym ziarnem o du\
ym wigorze,
a z pola obsianego ziarnem o obni\
onym wigorze wynosi przeciętnie 30%. Poza tym wigor
nasion decyduje przede wszystkim o wyrównaniu roślin, a tym samym o stratach podczas
zbioru mechanicznego.
Ziarno u\
ywane do siewu musi być właściwie wykształcone, dorodne, wyrównane. Cechy
te umo\
liwiają równomierny siew. Nie nale\
y wysiewać ziarna pora\
onego przez choroby,
uszkodzonego, porośniętego, z du\
ą ilością pośladu. Ziarniaki zainfekowane są z
ródłem
zaka\
enia dla wschodzących roślin. Dlatego stosowanie materiału kwalifikowanego jest jedną
ze skuteczniejszych niechemicznych metod walki ze szkodnikami i chorobami. Poza tym
materiał kwalifikowany jest najczęściej zaprawiony za pomocą profesjonalnych zaprawiarek,
co gwarantuje wysoką skuteczność zabiegu.
Wartość materiału siewnego zale\
y tak\
e w du\
ym stopniu od warunków
przechowywania, natomiast w znacznie mniejszym stopniu od wieku ziarna. Niewłaściwe
przechowywanie mo\
e znacznie obni\
yć zdolność kiełkowania. Równie\
w miarÄ™ starzenia
się ziarniaków maleje ich zdolność kiełkowania, ale wielkość tego spadku jest uzale\
niona od
warunków przechowywania i jest ró\
na dla ró\
nych gatunków zbó\
.
Ziarno u\
ywane do siewu powinno odznaczać się wysoką czystością. Niepo\
Ä…dana jest
obecność nasion obcych gatunków uprawnych, chwastów, ale tak\
e kawałków słomy itp.,
które pogarszają jakość siewu. Często z braku pieniędzy rolnik musi korzystać z ziarna
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
pochodzącego z własnego gospodarstwa. W takiej sytuacji pole, z którego pochodzi ziarno
przeznaczone do siewu, powinno być niezachwaszczone i skutecznie chronione przed
chorobami przez cały okres wegetacji. Bezwzględnie przed siewem ziarno nale\
y dokładnie
oczyścić i zaprawić. Skuteczność zaprawiania znacznie zmniejsza kurz. W warunkach
gospodarskich najlepszą jakość zaprawiania zapewnia zastosowanie zaprawy Raxil Gel 206,
np. za pomocÄ… betoniarki.
Reprodukcja materiału siewnego stwarza warunki do corocznego wiernego
przekazywania przez nasiona genetycznych właściwości odmiany, aby wykorzystać
osiągnięcia hodowli w praktyce rolniczej. Ka\
de nowe pokolenie nasion powinno siÄ™
odznaczać wysoką wartością siewną. Zdolność kiełkowania, czystość, dorodność, wilgotność,
udział nasion uszkodzonych w materiale siewnym, wpływają bezpośrednio lub pośrednio na
gęstość łanu i początkowy wzrost roślin. Cykl reprodukcji nasiennej w czasie, której plantacje
i zebrane z nich nasiona poddawane sÄ… specjalnej kontroli, zwanej kwalifikacjÄ… trwa zale\
nie
od gatunku od 1 5 lat. Jego długość wynika z zapotrzebowania na kwalifikowane nasiona
danej odmiany oraz tzw. współczynnika rozmna\
ania. Jest to stosunek doczyszczonego
i dosuszonego plonu nasion z plantacji do ilości nasion zu\
ytych na jej obsianie. Wskazuje, ile
hektarów mo\
na obsiać nasionami zebranymi z jednego hektara. Zadaniem kwalifikacji
polowej jest sprawdzenie, czy plantacja daje gwarancjÄ™ nale\
ytej jakości nasion z niej
zebranych.
Do roślin o małym współczynniku rozmna\
ania nale\
y pięć podstawowych zbó\
, gryka,
len, konopie, rośliny strączkowe, seradela, oraz koniczyny z wyjątkiem biało ró\
owej
(szwedzkiej). W reprodukcji tych roślin stosuje się pełny cykl nasienny, w którym kolejne
pokolenia określone są jako następujące tzw. stopnie kwalifikacji. Wysoki współczynnik
rozmna\
ania mają rośliny okopowe, korzeniowe, oleiste, kukurydza, trawy, część
motylkowych i warzywa. Dla tych roślin stosuje się skrócony cykl nasienny.
Ocena laboratoryjna materiału siewnego
Pierwszą ocenę nasion przeprowadza zazwyczaj firma skupiająca materiał siewny, po
otrzymaniu masy nasiennej oraz po jej doczyszczeniu i dosuszeniu. Otrzymane wyniki słu\
Ä…
do ustalenia rodzaju zabiegów koniecznych dla uszlachetnienia materiału siewnego i do
rozliczeń z plantatorami. Inne badania są potrzebne do uszlachetnionego materiału siewnego,
określenia jego stopnia kwalifikacji i klasy jakości. Próbki do takiej oceny pobierają urzędowi
próbobiorcy OIIN, a wykonują ją stacje oceny nasion OIIN. Dobrze pobrana próbka materiału
siewnego reprezentuje całą partię nasion. Ocena laboratoryjna nasion ma na celu określenie
ich wartości za pomocą przyjętych wskaz
ników. Ocenę materiału siewnego przeprowadza się
na dwu próbkach. Jedna próbka musi być w szczelnym, dobrze wypełnionym opakowaniu
(np. butelka szklana). Nasiona z niej słu\
ą do oznaczenia wilgotności. Wilgotność oznacza się
tzw. metodą suszarkową na podstawie ró\
nicy masy próbki (odpowiedniej wielkości) przed
suszeniem i po jego ukończeniu. Wilgotność wyra\
a się jako procentową zawartość wody
w nasionach w stosunku do ich masy. Druga próbka, opakowana w torebkę lub woreczek,
słu\
y do pozostałych badań. Wstępne oględziny polegają na stwierdzeniu barwy, połysku
i zapachu nasion oraz ewentualnego pora\
enia chorobami i szkodnikami. Z próbki tej
wydziela się tzw. próbkę laboratoryjną, której wielkość zale\
y od badanych nasion (np. 100 g
ziarna zbó\
, 10 g nasion rzepaku, 2 g nasion koniczyny białej).Po wydzieleniu próbki
laboratoryjnej oznacza się czystość, (procentową zawartość nasion czystych w próbce). Po
wykonaniu oznaczenia czystości nasion osobno wa\
y siÄ™ zanieczyszczenia, osobno nasiona
czyste i oblicza się, jaki procent próbki stanowią.
Zanieczyszczenia dzieli się na nasiona innych gatunków (uprawnych i chwastów) oraz na
zanieczyszczenia organiczne (plewy, części nasion, łodyg) i nieorganiczne (piasek, opiłki,
kamyki itp.); udział ich oznacza się w procentach masy próbki. Ponadto w nowej, większej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
próbce oznacza się liczbę nasion innych gatunków w sztukach na 1kg materiału siewnego.
Z nasion czystych odlicza się trzy razy po 100 (bez wyboru) do oznaczenia zdolności
kiełkowania. Wilgotność, temperatura, naświetlenie, czas kiełkowania są określone
przepisami normy. Po określonym czasie (np. dla pszenicy po 4 dniach) usuwa się wszystkie
normalnie skiełkowane nasiona i liczy; średnia z trzech powtórzeń daje tzw. energię
kiełkowania (w %). Po upływie dalszych kilku dni (dla pszenicy po 4 dalszych dniach)
wykonuje się ponowne liczenie. Średnia z trzech powtórzeń wszystkich od początku
skiełkowanych nasion wyra\
a w procentach zdolność kiełkowania, czyli odpowiada na
pytanie, ile ze 100 nasion czystych mo\
e skiełkować i wzejść w polu w sprzyjających
warunkach. Procent wschodów w polu jest jednak zwykle ni\
szy.
Zdolność kiełkowania informuje, jaki procent nasion czystych mo\
e w polu
wykiełkować, je\
eli będzie odpowiednia temperatura, wilgotność i naświetlenie. Poni\
szy
rysunek przedstawia przebieg kiełkowania ziarna.
Rys.7. Przebieg kiełkowania ziarna jęczmiennego [16]
MasÄ™ 1000 nasion oznacza siÄ™ z nasion czystych przez odliczanie 500 sztuk (bez wyboru),
zwa\
enie ich i pomno\
enie przez dwa. Zdrowotność materiału siewnego ocenia się przez
bezpośrednią obserwację podając liczbę nasion chorych w sztukach na 1 kg. Jeśli zachodzi
potrzeba, przeprowadza siÄ™ dodatkowe badania specjalistyczne. Wyniki oceny nasion sÄ…
przydatne do obliczenia, ile kg nasion nale\
y wysiać na 1 ha, aby otrzymać odpowiednie
zagÄ™szczenie roÅ›lin na 1 m².
Obliczania wykonujemy za pomocÄ… wzoru:
Liczba roślin na 1 m2 x masa 1000 nasion w g x 100
Ilość wysiewu w kg/ha =
Zdolność kiełkowania (%) x czystość (%)
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest hodowla i nasiennictwo?
2. Jakie są główne cele hodowli i nasiennictwa?
3. Jakie sÄ… rodzaje hodowli i na czym polegajÄ…?
4. Na czym polega reprodukcja materiału siewnego?
5. Jakimi cechami powinien charakteryzować się materiał nasienny?
5. W jaki sposób dokonujemy oceny materiału matecznego?
6. Jak obliczamy normę wysiewu i zapotrzebowanie na materiał siewny?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie podanej próby, oznacz czystość materiału siewnego i zdolność kiełkowania
nasion pszenicy, \
yta i owsa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania 4.4.1.  ocena laboratoryjna materiału siewnego,
2) przeanalizować poszczególne etapy oznaczania czystości materiału siewnego,
3) oznaczyć czystość materiału siewnego,
4) odliczyć z nasion czystych 3 x 100 nasion i uło\
yć je na wilgotnej bibule lub szalkach
Petriego, aby się stykały ze sobą, przykryć je i oznakować,
5) sprawdzać codziennie, czy bibuła jest dostatecznie wilgotna i czy na nasionach nie
wystąpiły objawy pora\
enia przez patogeny,
6) skiełkowane nasiona liczyć w tych samych godziach, w których umieszczono je na
bibule,
7) obliczyć liczbę nasion skiełkowanych normalnie, skiełkowanych nienormalnie,
zbutwiałych, pora\
onych grzybami i nie kiełkujących po czasie,
8) obliczyć średnią z trzech powtórzeń,
9) wyniki w procentach wpisać do karty badania nasion.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- czysty materiał siewny pszenicy, \
yta i owsa,
- waga szalkowa,
- bibuła, szalki Petriego,
- karta badania nasion,
- kalkulator.
Ćwiczenie 2
Oznacz masę 1000 nasion owsa i pszenicy,a następnie oblicz ilość wysiewu w kg na 1 ha.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania 4.4.1. ocena laboratoryjna materiału siewnego,
2) przeanalizować poszczególne etapy oznaczania masy 1000 nasion,
3) odliczyć z nasion czystych 500 sztuk,
4) zwa\
yć odliczone nasiona z dokładnością od 0,01 g,
5) obliczyć masę 1000 nasion,
6) wpisać wyniki do karty badania nasion,
7) obliczyć wg wzoru ilość wysiewu nasion pszenicy i owsa w kg na 1 ha,
8) zanotować wyniki.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- czysty materiał siewny pszenicy i owsa,
- waga techniczna z dokładnością wa\
enia do 0,01 g,
- wzór ilości wysiewu,
- karta badania nasion.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Ćwiczenie 3
Przygotuj materiał siewny/sadzeniakowy do siewu/sadzenia na powierzchnię 5 ha. Określ
jakość materiał siewnego i oblicz normę wysiwu na określony obszar. Dobierz odpowiednie
maszyny i wykonaj siew/sadzenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić jakość materiału siewnego,
2) obliczyć faktyczną normę wysiewu i zaplanować ilość wysiewu na określony obszar,
3) wykonać próbę kręconą siewnika (realizacja w module 321[05].Z1),
4) dobrać właściwą zaprawę nasienną i zaprawić w zaprawiarce,
5) zagregatować ciągnik z siewnikiem/sadzarką,
6) ustawić znacznik siewnika,
7) poprawnie wykonać siew,
8) prawidłowo zakończyć pracę: odczepić, oczyścić i odstawić do parku maszynowego
siewnik/sadzarkÄ™.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- czysty materiał siewny i sadzeniakowy,
- wzór do obliczenia ilości wysiewu,
- siewnik, sadzarka, zaprawiarka i ciÄ…gnik,
- zaprawa nasienna.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) omówić cele i zadania hodowli roślin i nasiennictwa?
1
1

2) wymienić i charakteryzować metody hodowli twórczej
1
1

i zachowawczej?
3) przedstawić cechy materiału siewnego?
1
1

4) wymienić rośliny o małym i du\
ym współczynniku rozmno\
eniowym?
1
1

5) objaśnić sposób przeprowadzania oceny materiału siewnego?
1
1

6) określić cechy materiału siewnego decydujące o jego przydatności
1
1

reprodukcyjnej?
7) ocenić zdolność kiełkowania, masę 1000 nasion i czystość materiału
1
1

siewnego?
8) przygotować materiał siewny do siewu i wykonać siew?
1
1

9) obliczyć normę wysiewu dla danego gatunku rośliny?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.5. Zmianowanie i płodozmian
4.5.1. Materiał nauczania
Zmianowanie roślin jest to następstwo uprawianych roślin na danym polu
uwarunkowane czynnikami przyrodniczymi (wymagania glebowe i pokarmowe, długość
okresu wegetacyjnego) i agrotechnicznymi (nawo\
enie organiczne i mineralne, wapnowanie,
uprawa roli).
Zmianowanie jako podstawa płodozmianu ma na celu stworzenie jak najlepszych
warunków do plonowania roślin. Wpływ zmianowania na strukturę gleby zale\
y od tego, czy
uprawiamy w nim rośliny regenerujące, czy niszczące strukturę. W zmianowaniu nale\
y
utrzymać między nimi odpowiednie proporcje, aby z biegiem lat nie doprowadzić do
pogorszenia struktury gleby.
PÅ‚odozmian jest to system zagospodarowania ziemi uprawnej, oparty na zaplanowanym
z góry na wiele lat następstwie roślin po sobie, na wyznaczonym do tego celu obszarze
podzielonym na pola, jednocześnie dostosowany do specyficznych warunków rolniczo-
-ekonomicznych gospodarstwa.
Płodozmian określa równie\
strukturę zasiewów, będącą podstawą do ustalenia typu
płodozmianu. Rotacja mo\
e następować w cyklach kilkuletnich lub kilkunastoletnich, wią\
Ä…c
się z hodowlą zwierząt (płodozmiany paszowe, pastewne), czy te\
z przemysłem rolniczym
(płodozmiany przemysłowe). Głównym celem stosowania płodozmianu jest uzyskanie dzięki
odpowiedniemu zmianowaniu roślin wzrostu \
yzności gleby, co wią\
e się ze zwiększeniem
ilości i jakości produkcji roślinnej oraz pośrednio zwierzęcej gospodarstwa. Odgrywa równie\

du\
ą rolę jako jedna z metod zwalczania chwastów.Przykłady płodozmianów:
- płodozmian 3-letni: ziemniaki, jęczmień jary, \
yto,
- płodozmian 4-letni: ziemniak, jęczmień jary, groch, \
yto,
- płodozmian 5-letni: ziemniak, jęczmień jary, \
yto, groch, pszenica.
Struktura zasiewów jest to procentowy udział powierzchni uprawy poszczególnych
roślin lub grup roślin, obliczony w stosunku do powierzchni zasiewów. Dla obliczenia
i charakterystyki struktury zasiewów zwykle łączymy rośliny w następujące grupy: zbo\
owe
(w tym ozime i jare), okopowe, przemysłowe, strączkowe jadalne i pastewne. Suma
procentowych udziałów powierzchni uprawy wszystkich roślin zmianowania uprawianych
w plonie głównym równa się 100. Osobną grupę stanowią międzyplony. Powierzchnię ich
uprawy oblicza się równie\
w stosunku do całego areału obsiewanego plonami głównymi,
lecz podaje jako dodatkowy procent powy\
ej 100.
Uzyskiwanie wysokich plonów mo\
liwe jest w płodozmianie wielopolowym, zło\
onym
z gatunków roślin nale\
ących do ró\
nych grup biologicznych. Jednak uwarunkowania
rynkowe, ekonomiczno-organizacyjne gospodarstw wymuszajÄ… ograniczanie liczby
uprawianych gatunków. Powszechny stał się płodozmian zbo\
owy, z du\
ym bÄ…dz
bardzo
du\
ym udziałem zbó\
w strukturze zasiewów. Udział zbó\
w ogólnych zasiewach nie
powinien przekraczać 60 67%. Du\
a koncentracja zbó\
w uprawie jest niekorzystna ze
względów przyrodniczych i ekonomicznych. Prowadzi bowiem do zmniejszenia plonów,
większego zu\
ycia środków ochrony roślin, nawozów mineralnych. W zbyt uproszczonym
płodozmianie trudno jest zapewnić prawidłowe następstwo roślin. Konsekwencją wysiewania
zbó\
po sobie przez okres dwóch, trzech a nawet więcej lat, jest nie tylko spadek wydajności,
ale równie\
z czasem  degradacja gleby.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Zasady układania zmianowań
Aby prawidłowo uło\
yć zmianowanie i osiągnąć du\
e i dobrej jakości plony nale\
y
przestrzegać następujących zasad:
- dobierać rośliny zgodnie z ich wymaganiami glebowymi; na glebach \
yznych powinno
się uprawiać gatunki o du\
ych wymaganiach glebowych, a na słabszych glebach gatunki
o mniejszych wymaganiach;
- uwzględniać warunki klimatyczne danego regionu;
- przestrzegać optymalnego terminu siewu w taki sposób, aby okres po zbiorze przedplonu
był dostatecznie długi dla dobrego przygotowania roli pod siew rośliny następczej,
- uwzględniać wpływ roślin na środowisko glebowe;
- tak uło\
yć zmianowanie, aby mo\
na było raz na 3 5 lat zastosować obornik lub inne
nawozy organiczne.
Tabela 7. Charakterystyka elementów zmianowania [5]
Charakterystyka elementów zmianowania
Wymagania Wymagania Wartość
Element zmianowania przedplonowe agrotechniczne przedplonowa
kłosowe ozime du\
e, średnie małe mała
kłosowe jare du\
e, średnie małe mała
okopowe małe du\
e du\
a
strączkowe na nasiona małe, średnie średnie du\
a
strączkowe na zielonkę małe małe du\
a
jednoroczne rośliny pastewne małe, średnie małe, średnie średnia, du\
a
wieloletnie motylkowe
i mieszanki z trawami du\
e* du\
e* du\
a
przemysłowe du\
e du\
e ró\
na
* Å‚Ä…cznie z przedplonami
Tabela 7 przedstawia schematyczną i bardzo uproszczoną charakterystykę poszczególnych
elementów zmianowania zarówno pod względem wymagań przedplonowych i agrotechnicznych,
jak i wartości przedplonowej dla roślin następczych. Aby prawidłowo uło\
yć zmianowanie
i osiągnąć du\
e i dobrej jakości plony, nale\
y przestrzegać następujących zasad:
- dobierać rośliny zgodnie z ich wymaganiami glebowymi; na glebach \
yznych powinno
się uprawiać gatunki o du\
ych wymaganiach glebowych, a na słabszych glebach gatunki
o mniejszych wymaganiach,
- uwzględniać warunki klimatyczne danego regionu,
- przestrzegać optymalnego terminu siewu w taki sposób, aby okres po zbiorze przedplonu
był dostatecznie długi dla dobrego przygotowania roli pod siew rośliny następczej,
- uwzględniać wpływ roślin na środowisko glebowe,
- tak uło\
yć zmianowanie, aby mo\
na było raz na 3 5 lat zastosować obornik lub inne
nawozy organiczne.
W zale\
ności od funkcji, jaką spełnia płodozmian wyró\
niamy 4 typy płodozmianów:
- polowe,
- paszowe,
- specjalne,
- uproszczone.
Płodozmiany polowe  w płodozmianach tych uprawia się głównie rośliny towarowe,
a w mniejszym procencie rośliny pastewne jako plon główny. Korzystne jest te\

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
wprowadzanie do nich roślin wieloletnich motylkowych działających strukturotwórczo.
W tym typie wyró\
niamy rodzaje płodozmianów:
- zbo\
owe  zawierający w strukturze ponad 50% zbó\
; oprócz tego ich charakterystyczną
cechą jest konieczność co najmniej jednorazowego następstwa zbó\
po sobie np.
okopowe++, zbo\
a jare, strÄ…czkowe, zbo\
a ozime, zbo\
a ozime,
- okopowe  w których rośliny okopowe zajmują ponad 25% powierzchni pól płodozmianu
np. okopowe++, strÄ…czkowe, zbo\
a ozime, okopowe++, zbo\
a jare,
- przemysłowe  rośliny przemysłowe zajmują ponad 25% areału pól płodozmianu np.
okopowe++, przemysłowe, strączkowe, przemysłowe, zbo\
a ozime,
- mieszane  najczęściej będą miały nazwę podwójną w zale\
ności od tego, które grupy
roślin przekroczą umowną granicę warunkującą nazwę płodozmianu, względnie ich
udział w strukturze zasiewów będzie jej równy lub bardzo do niej zbli\
ony np. okopowe
 przemysłowe, okopowe  zbo\
owe ++ (++ oznacza pełną dawkę nawozów mineralnych
i organicznych).
Płodozmiany paszowe  udział w nich roślin pastewnych u\
ytkowanych jako zielonka,
kiszonka, siano przekracza w strukturze zasiewów 50% w plonie głównym. Udział roślin
towarowych w tych płodozmianach jest zwykle niedu\
y, ale mo\
e być zmienny. W tym typie
wyró\
niamy:
- płodozmiany pastewne  cechą charakterystyczną tego płodozmianu oprócz du\
ego
udziału roślin pastewnych w strukturze zasiewów jest przedłu\
enie u\
ytkowania
mieszanek roślin motylkowych z trawami, zwykle od 2 do 4 lat; du\
e znaczenie
w płodozmianie pastewnym ma ogniwo zmianowania: jednoroczne  pastewne  poplon
ozimy  plon wtórny; w plonie wtórnym mo\
na uprawiać rośliny u\
ytkowane jako świe\
a
pasza lub jako surowiec na kiszonkę (kukurydza pastewna, słonecznik, kapusta pastewna,
brukiew, marchew pastewna, ziemniaki, buraki pastewne),
- przemiennie  pastwiskowo  łąkowe  płodozmiany te są formą pośrednią między
płodozmianami pastewnymi z roślinami wieloletnimi a u\
ytkami trwałymi.
PÅ‚odozmiany specjalne:
- przeciwerozyjne  znajdujÄ… zastosowanie w stokach nara\
onych na procesy zmywania
powodowane przez wody powierzchniowe. W tym płodozmianie dobiera się takie rośliny
i ustala się taką ich kolejność, aby w czasie roztopów przedwiośnia i deszczów
póz
nojesiennych pola były pokryte roślinnością najlepiej wieloletnią, a ostatecznie
jednorocznÄ…,
- nasienne  to taki, w którym uprawia się ponad 50% roślin na nasiona przeznaczone do
reprodukcji danego gatunku,
- warzywne  mają zastosowanie na mniejszych powierzchniach. Uprawiane w nich rośliny
są bardzo pracochłonne.
PÅ‚odozmian przeciwerozyjny:
1. Ziemniaki++
2. Pszenica ozima + wsiewka lucerny z trawami
3. Lucerna z trawami
4. Lucerna z trawami
5. Rzepak ozimy + wsiewka poplonowa
6. Pszenica ozima + poplon ozimy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Płodozmiany uproszczone (specjalistyczne)  w tych płodozmianach liczba gatunków jest
ograniczona, przy czym i te płodozmiany muszą być oparte na przyrodniczych podstawach
zmianowania. Uproszczeniu płodozmianów sprzyjają takie czynniki:
- du\
y stopień mechanizacji produkcji roślinnej,
- stosowanie zwiększonych dawek nawozów,
- du\
y asortyment herbicydów i innych środków ochrony roślin.
Choroby płodozmianowe (zmęczenie gleby)  jest to patologiczny stan gleby zaliczany do
chorób płodozmianowych. Powstały w warunkach naruszenia podstawowych zasad
ziemiopłodów. Zwalczanie tych chorób polega na du\
ej przerwie w uprawie.
Wyburaczanie gleby  na polu zamÄ…twiowionym nie nale\
y przez okres 4 5 lat uprawiać
buraków i roślin będących jego \
ywicielami z rodziny krzy\
owych i kosmowatych (rzepak,
rzepik, gorczyca, szpinak, rośliny kapustne). W zwalczaniu mątwika du\
Ä… rolÄ™ odgrywajÄ…
rośliny fitosanitarne, czyli wrogie tj. kukurydza, cykoria, lucerna, \
yto, esparceta.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie majÄ… znaczenie czynniki przyrodnicze i agrotechniczne zmianowania?
2. Jaka jest wartość przedplonów okopowych, zbo\
owych, motylkowych drobnonasiennych,
strączkowych i przemysłowych?
3. Jakie są rodzaje płodozmianów?
4. Jakie są zasady układania zmianowań?
5. Co to jest zmęczenie gleby?
6. Jakie są przyczyny zmęczenia gleby?
7. Jakie czynniki wpływają na uproszczenie płodozmianów?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ułó\
płodozmian: sześciopolowy na gleby klasy II i IIIa (gleby dobre). Oblicz strukturę
zasiewu przyjmujÄ…c, \
e obszar pól w płodozmianie tym wynosi 30 ha.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować mapę zasobności gleb, wykonaną przez stację chemiczno-rolniczą,
2) przeczytać materiał nauczania 4.5.1.,
3) zastosować się do zasad układania płodozmianów,
4) obliczyć strukturę zasiewów,
5) określić typ płodozmianu,
6) sporządzić notatkę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- mapy zasobności gleb,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- arkusz papieru i flamaster.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Ćwiczenie 2
Ułó\
płodozmian dla gospodarstwa rolnego posiadającego 50 sztuk krów mlecznych
i 20 szt. jałowizny wiedząc, \
e gospodarstwo w 75% korzysta z własnych pasz i posiada gleby
klasy IIIa i IIIb. Zdecyduj do jakiego typu zakwalifikujesz dany płodozmian. Uzasadnij swoją
decyzjÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować mapę zasobności gleb, wykonaną przez stację chemiczno  rolniczą,
2) przeczytać materiał nauczania 4.5.1.,
3) zastosować się do zasad układania płodozmianów,
4) zdecydować się na dany typ płodozmianu,
5) określić typ płodozmianu i uzasadnić swoją decyzję,
6) zanotować spostrze\
enia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- mapy zasobności gleb,
- komputer z dostępem do sieci Internetu,
- arkusz papieru i flamaster.
Ćwiczenie 3
Ułó\
płodozmian pięciopolowy na gleby klasy IVb i V (gleby słabe). Oblicz strukturę
zasiewu przyjmujÄ…c, \
e obszar pól w płodozmianie pięciopolowym wynosi 40 ha.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować mapę zasobności gleb, wykonaną przez stację chemiczno  rolniczą,
2) przeczytać materiał nauczania 4.5.1.,
3) zastosować się do zasad układania płodozmianów,
4) obliczyć strukturę zasiewów,
5) określić typ płodozmianu,
8) sporządzić notatkę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- mapy zasobności gleb,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- arkusz papieru i flamaster.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia: zmianowanie, płodozmian, rotacja, struktura
1
1

zasiewu?
2) wymienić rośliny o dobrej, średniej i złej wartości przedplonowej?
1
1

3) określić czynniki agrotechniczne i przyrodnicze zmianowania?
1
1

4) omówić zasady układania płodozmianów ?
1
1

5) scharakteryzować typy płodozmianów?
1
1

6) opracować zmianowanie dla poszczególnych rodzajów gleb?
1
1

7) opracować płodozmian w zale\
ności od przeznaczenia?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez uzasadnienia,
nie będzie uznane.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiÄ…zanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 35 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Warstwa uprawna to
a) naturalna zdolność gleby do przekazywania roślinom składników pokarmowych.
b) zdolność gleby do wytwarzania plonów.
c) wierzchnia warstwa gleby na którą działają bezpośrednio narzędzia i maszyny
uprawne.
d) nieo\
ywiona warstwa gleby, na której rosną i rozwijają się rośliny.
2. Orkę płytką wykonujemy na głębokość
a) 4 10 cm.
b) 8 15 cm.
c) 16 22 cm.
d) 25 30 cm.
3. W celu przyspieszenia osiadania roli zastosujemy
a) wał gładki.
b) wał cię\
ki.
c) wał Cambridge.
d) wał Cambella.
4. Sposób wykonania orki, gdzie grzbiet na środku pola, a bruzdy na brzegach to
a) orka jednostronna.
b) orka w rozgon.
c) orka w skład.
d) orka w figurÄ™.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
5. Do wałów kruszących zaliczamy
a) wały pierścieniowe.
b) wały wgłębne.
c) wały gładkie.
d) wały specjalne.
6. Intensywne zabiegi działające głęboko nale\
y stosować
a) na glebach lekkich.
b) na glebach średnich.
c) na glebach ciÄ™\
kich.
d) nie ma znaczenia.
7. Obornik w swoim składzie zawiera
a) 0,5% azotu, 0,9% fosforu, 0,2% potasu.
b) 0,3% azotu, 0,6% fosforu, 0,5% potasu.
c) 0,5% azotu, 0,5% fosforu, 0,8% potasu.
d) 0,5% azotu, 0,3% fosforu, 0,6% potasu.
8. Powierzchnia płyty gnojowej na 1szt. bydła wynosi
a) 2,5 m2.
b) 3,5 m2.
c) 4,5 m2.
d) 5,5 m2.
9. Minimalna odległość płyty gnojowej od studni powinna wynosić
a) 5 m.
b) 15 m.
c) 25 m.
d) 35 m.
10. Wykorzystanie azotu przez rośliny w pierwszym roku po zastosowaniu wynosi
a) 20 30%.
b) 40 50%.
c) 60 70%.
d) 80 90%.
11. Na glebach kwaśnych nie nale\
y stosować
a) siarczan amonu.
b) mocznik.
c) saletra amonowa.
d) saletrzak.
12. Nawozy fosforowe majÄ… odczyn fizjologiczny
a) kwaśny.
b) obojętny.
c) zasadowy.
d) kwaśny lub zasadowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
13. Nawozy potasowe wpływają na
a) wzrost i rozwój rośliny.
b) wypełnienie ziarna.
c) krzewinie zbó\
.
d) odporność roślin na choroby.
14. Fitopatologia jest to nauka o
a) chwastach.
b) chorobach.
c) szkodnikach.
d) roślinach.
15. Chorobą wywoływaną przez bakterie jest
a) mÄ…czniak prawdziwy.
b) zaraza ziemniaka.
c) kędzierzawka.
d) czarna nó\
ka.
16. śeruje, nadgryzając pąki kwiatowe u nasady
a) stonka ziemniaczana.
b) turkuć podjadek.
c) słodyszek rzepakowy.
d) śmietka kapuściana.
17. Pestycydy to
a) szkodniki, które \
erujÄ… na wielu gatunkach nale\
ących do ró\
nych rodzin.
b) chwasty, których okres wegetacji trwa 4  8 tygodni.
c) środki ochrony roślin.
d) szkodniki, które \
erują na roślinach gatunków pokrewnych.
18. Do zwalczania szkodników słu\
y
a) Dithane M-45, Bravo 75 WG.
b) Telstar 100 EC, Alert 375 SC.
c) Decis 2,5 EC, Karate 025 EC.
d) Aminopielik D 450, Chwastox 750 SL.
19. Do roślin o małym współczynniku rozmno\
eniowym nale\
Ä…
a) zbo\
a, rośliny strączkowe.
b) kukurydza, koniczyna czerwona.
c) okopowe, oleiste.
d) warzywa, konopie.
20. Do roślin o małej wartości przedplonowej
a) ziemniaki, bobik.
b) rzepak ozimy, pszenica jara.
c) buraki, \
yto.
d) owies, jęczmień.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Planowanie oraz prowadzenie uprawy roli i roślin
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
6. LITERATURA
1. Kukuła S., Kuś J., Jończyk K.: Dobra Praktyka Rolnicza w gospodarstwie rolnym
materiały szkoleniowe. Radom 2005
2. Praca zbiorowa.: Podstawy produkcji roślinnej. PWRiL 1999
3. Praca zbiorowa.: Poradnik PROW Przepisy ochrony środowiska, normatywy i wskaz
niki
funkcjonujÄ…ce w produkcji rolniczej Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie,
Brwinów 2006
4. Praca zbiorowa.: Uprawa roślin rolniczych. PWRiL Warszawa 1992
5. Suwara I.: Podstawy produkcji roślinnej. WSiP Warszawa 1998
6. Lista odmian roślin uprawnych COBORU  u Słupia Wielka 2006
7. Zalecenia Ochrony Roślin na lata 2005/2006 Instytut Ochrony Roślin Poznań 2004
8. www.kpodr.pl
9. www.sionekr.republika.pl
10. www.ar.wroc.pl
11. pl.wikipedia.org
12. www.mascus.pl
13. www.ppr.pl
14. www.wir.org.pl
15. www.imber.org.pl
16. http://bimber.ovh.org
17. www.wrp.pl/index.
18. www.holendry.republika.pl
19. www.wrp.pl/index
20. www.wodr.poznan.pl
21. www.agrio.cz
22. kris1304.ovh.org/
23. www.ciechanowiec.pl
24. www.atlas-roslin.pl/gatunki/
25. www.mojeakwarium.pl
26. www.ho.haslo.pl
27. survival.strefa.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54