Wyklad 7
Krzysztof Makarski
24. Monopol.
Teraz zobaczymy co sie dzieje gdy na rynku jest tylko jedna firma.
Maksymalizacja zysku.
Problem ma postać
max r(y) - c(y)
y
gdzie r(y)- przychody i c(y)- koszty. Przychody to cena razy ilość, ale ponieważ mo-
nopolista jest jedynym podmiotem na rynku to cena zależy od sprzedanej ilości, a zatem
r(y) = p(y)y, gdzie p(y) to odwr cona funkcja popytu. Warunek optymalności
MR = MC
gdzie
d(p(y)y)
MR = = p (y)y + p(y)
dy
(zauważ, że w warunkach doskonalej konkurencji MR = p co wyjaśnia r żnice w końcowym
wyniku) przeksztalcajac otrzymujemy (przeksztalcenia patrz Rozdzial 15)
1
p 1 - = MC (24.1)
|µp|
Zatem, jeżeli MC > 0, monopolista zawsze operuje w rejonie w kt rym |µp| > 1 (popyt jest
elastyczny).
Wycena wed ug narzutu.
Niech narzut µ bedzie dany nastepujacym r wnaniem
p = µMC
Korzystajac z r wnania otrzymujemy
1
p = MC (24.2)
1
1 -
|µp|
Zatem narzut µ wynosi
1
µ =
1
1 -
|µp|
1
a ponieważ (jak wynika z r wnania (24.1)) monopolista operuje w rejonie w kt rym |µp| > 1,
to
µ > 1
co oznacza, że monopolista ustala zawsze cene powyżej kosztu krańcowego (w odr żnieniu
od doskonalej konkurencji, w kt rej cena jest r wna kosztowi krańcowemu).
Przyklad. Wplyw podatk w na zachowanie monopolisty. Przypuśćmy, że nastepuje
wzrost podatku (od ilości), co sie stanie z cena rynkowa (zal żmy, że MC = c)?
" popyt liniowy: p(y) = a - by. Z (24.2)
MC + t c + t
p = =
dp y
1 - by
1 +
p
dy p
przeksztalcajac i podstawiajac pod y, otrzymujemy
a + c + t
p =
2
zatem
dp 1
=
dt 2
po wzroście podatku cene wzrasta o polowe wartości przyrostu podatku.
dy p p
" popyt o stalej elastycznoÅ›ci popytu: y = p2, |µ| = = 2pp = 2. Z (24.2)
2
dp y
MC + t c + t
p(y) = =
1 - [1/ |µ|] 1 - [1/ |µ|]
wyliczajac pochodna
dp 1
= = 2
dt 1 - [1/ |µ|]
zatem po wzroście podatku cena wzrasta dwukrotnie bardziej niż podatek.
Nieefektywność monopolu.
Alokacja w warunkach monopolu jest nieefektywna, ponieważ p e" MC
Rysunek 24.4
Strata spo eczna z tytu u monopolu.
Strate spoleczna z tytulu monopolu da sie zmierzyć (miara podawana tutaj dziala tylko
w przypadku preferencji quasi-liniowych). Patrz
Rysunek 24.5
2
Przyklad: Czy zawsze monopole sa niepożadane? Optymalna dlugość życia patentu.
Czasami prawa monopolistyczne moga okazać sie pożyteczne. Patenty oferowane wlaś-
cicielom wynalazku daja bodz
ce do ponoszenia koszt w wynalazku. W wczas mamy coÅ›
za coś wzrost nieefektywności z powodu praw monopolistycznych kontra spadek nieefekty-
wności z tytulu nieoptymalnych innowacji. Można to regulować dlugościa życia patentu.
KiedyÅ› to byl niekwestionowany poglad, ostatnio to sie powoli zmienia. Przykladowa
krytyka tego rozumowania:
" może istnieć konkurencyjna innowacja
" prawo patentowe staje sie coraz bardziej kosztowne co generuje straty spoleczne z tytulu
wydatk w na prawnik w.
" patent thickets - aby sie zabezpieczyć przed pozwami firmy tworza sobie portfele paten-
t w aby sie nawzajem szachować: jeżeli ty mnie swoim patentem pozwiesz to ja mam
na ciebie przygotowany patent i ciebie pozwe
" poszukiwanie renty, patrz Sonny Bono Act lub Mickey Mouse Protection Act z 1998 r.
Monopol naturalny.
Czasami np. w przypadku d br użyteczności publicznej (gaz, elektryczność, telefon) pow-
staja naturalne monopole. Powstaja w wczas gdy produkcja przy p = MC daje ujemne
zyski. Patrz
Rysunek 24.6
Sytuacja taka powstaje gdy koszty stale sa duże a krańcowe male.
Co robić? Dwa przykladowe sposoby:
" rzad operuje - problem efektywności.
" rzad reguluje prywatna firme, tak aby p = AC - może być trudne, czesto też w
Polsce urzedy regulacji raczej odgrywaja role lobby przemyslu niż regulatora (prob-
lem ekonomii politycznej).
Ponadto problem, że nie bardzo oplaca sie obniżać koszty, obniża innowacyjność.
Dlaczego powstaja monopole.
" MES (minimalna skala efektywna) zbytu duża w por wnaniu do rozmiaru rynku (tutaj
polityka jest ważna)
Rysunek 24.7
" zmowa - tworzenie karteli (nielegalne)
3
" zaszlości historyczne (przyklad: kartel diamentowy De Beers)
" marki handlowe, prawa autorskie, patenty itp.
Lektura.
Varian, rozdzial 24.
25. Zachowanie monopolistyczne.
W rzeczywistości wiekszość firm znajduje sie gdzieś pomiedzy doskonala konkurencja a
monopolem. Posiada jaka ś sile monopolistyczna, ale musi sie liczyć z dzialaniem bliższych
i dalszych konkurent w. Nastepnie om wimy r żne rodzaje zachowań monopolistycznych
majacych na celu zwiekszenie zysku.
R żnicowanie cen (dyskryminacja cenowa).
" Dyskryminacja cen I stopnia - monopolista sprzedaje r żne jednostki po r żnych cenach
oraz r żnym osobom po r żnych cenach.
" Dyskryminacja cen II stopnia - monopolista sprzedaje r żne jednostki po r żnych
cenach ale każda osoba, kt ra kupuje taka sama ilość dobra placi taka sama cene.
Przyklad: Rabaty przy zakupach hurtowych.
" Dyskryminacja cen III stopnia - monopolista sprzedaje r żnym osobom po r żnych
cenach, ale każda jednostka produktu sprzedana danej osobie ma taka sama cene.
Przyklad: Zniżki dla student w lub emeryt w.
R żnicowanie cen I stopnia.
Doskonala dyskryminacja cenowa, każdy placi inna cene za każda jednostke. Co ciekawe
otrzymujemy Pareto efektywny produkt
Rysunek 25.2
Zauważmy, że ten sam efekt można uzyskać poprzez oferowanie r żnym klientom pakiet w w
postaci oferty wszystko albo nic . Producent przejmuje cala nadwyżke. Rzadko wystepuje
w praktyce, bo z reguly producenci nie maja możliwości rozr żniania klient w.
R żnicowanie cen II stopnia.
Polega na stosowaniu nieliniowych cen. Jeżeli np. mamy dwa typy konsument w to tak
dobiera sie ilości i ich ceny aby konsumenci dokonali samoselekcji. Patrz
Rysunek 25.3
4
Przejecie calej nadwyżki nie jest możliwe. Typ niski dostaje nadwyżke 0, natomiast ponieważ
oferte dla wysokiego typu trzeba tak skonstruować, aby nie wybieral on oferty przeznaczonej
dla typu niskiego (ograniczenie incentive compatilibility) typ wysoki uzyskuje dodatnia nad-
wyżke. Zatem producent nie przejmuje calej nadwyżki (jak w przypadku dyskryminacji
cenowej I stopnia, ale i tak uzyskuje wieksze zyski niż przy liniowych cenach. Czesto też
powiazane jest z jakościa d br (dlatego latte jest takie drogie). Ten sam efekt można też
uzyskać oferujac dwa r żne plany dwutaryfowych, tak jak np. w telefonii kom rkowej (pa-
trz zadania z ćwiczeń), w wczas oferuje sie dwa plany: jeden z wysokim abonamentem i
niska oplata za minute polaczenia a drugi z niskim abonamentem i wysoka oplata za minute
polaczenia.
Przyklad: Zadanie z material w do ćwiczeń.
R żnicowanie cen III stopnia.
Stosowane jeżeli da sie rozr żnić konsument w np. zniżki dla student w lub emeryt w.
W wczas p1 > p2, oznacza |µ2| > |µ1|. Wynika to z
1
p1(y1) 1 - = MC(y1 + y2)
|µ1,p(y1)|
1
p2(y2) 1 - = MC(y1 + y2)
|µ2,p(y2)|
Sprzedaż wiazana.
Sprzedaż wiazana - sprzedawania r żnych d br razem w pakietach.
Przyklad: Ćwiczenie z zadań domowych.
Intuicja: Sprzedaż wiazana zmniejsza rozrzut sklonności do zaplaty, a cena jest określona
przez najniższa sklonność do zaplaty.
Taryfy dwucześciowe.
Dylemat Disneylandu: Zal żmy, że wszyscy sa tacy sami, krzywa popytu na przejazdy jak
w
Rysunku 25.5
Rozwiazanie: oplata za wejście = nadwyżka konsumenta, oplata za przejazd = koszt krań-
cowy.
Przyklad: Zadanie z material w na ćwiczenia.
Konkurencja monopolistyczna.
Prawdopodobnie najcześciej wystepuje. Firmy r żnicuja produkty (np. Nike, Adidas,
Reebok), dzieki czemu uzyskuja sile rynkowa (i malejaca krzywa popytu). Ponadto mamy
swobode wejścia i wyjścia, co obniża zyski aż spadna do zera. W r wnowadze nastepujace
warunki sa spelnione:
5
" Cena i produkt każdej firmy znajduje sie na jej krzywej popytu.
" Każda firma maksymalizuje zysk, przy danej krzywej popytu.
" Zyski sa zero (swoboda wejścia i wyjścia).
Zatem w r wnowadze krzywa popytu jest styczna do krzywej AC, co daje nam dlugookresowa
ilość i cene.
Rysunek 25.6
Ceny nie sa r wne kosztom krańcowym, marże sa dodatnie, co oznacza, że alokacja nie jest
Pareto efektywna.
Lektura.
Varian, rozdzial 24.1-7.
6