UCZENIE SI
I NAUCZANIE CZYNNOŚCI RUCHOWYCH
Społeczne potrzeby uczenia się:
Dzięki umiejętności wykonywania ró\
nych czynności ruchowych oraz zdolności ich przetwarzania na czynności nowe, człowiek
mo\
e łatwo dostosowywać się do środowiska i czynnie na nie oddziaływać.
Du\
y zasób umiejętności ruchowych zdaje się poszerzać mo\
liwości operowania dotychczas nieznanych ruchów.
Mo\
na zatem przyjąć, \
e systematyczne ćwiczenia ruchowe ułatwia uczenie się zarówno czynności dnia codziennego, jak i
opanowanie nowych ruchów słu\
ących zabawie, pracy, twórczości artystycznej czy te\
wypoczynkowi.
Nawet wówczas, kiedy ich struktura koordynacyjna odbiega od posiadanych ju\
umiejętności ruchowych.
Odpowiedni zasób umiejętności ruchowych typu sportowo  zabawowego warunkuje równie\
udział w rekreacji fizycznej.
W procesie wychowania fizycznego nie mo\
na ograniczyć się wyłącznie do treningu takich dyspozycji jak: siła, szybkość czy
wytrzymałość.
Zarówno z punktu widzenia potrzeb teraz
niejszości, jak i dającej się przewidzieć w przyszłości istotne staje się kształcenie
mo\
liwie najszerszego zasobu umiejętności ruchowych.
Uczeni się motoryczne
Poprzez uczenie się motoryczne na ogół rozumie się zamierzone i niezamierzone zdobywanie i utrwalenie określonych
umiejętności motorycznych przez powtarzanie. ;-)
Schmidt definiował uczenie się motoryczne jako pewne wewnętrzne procesy, wynikające z ćwiczenia lub z nabytego
doświadczenia, które prowadzą do względnie stałych zmian w zdolnościach słu\
ących rozwojowi umiejętności motorycznych.
W uczeniu się motorycznym pierwszoplanową rolę poczynają odgrywać intelekt, świadomość i procesy antycypacji.
Człowiek po to rozwiązuje określone zadania, aby móc samemu działać i zgodnie z własnymi zamierzeniami przeobra\
ać
rzeczywistość. W uczeniu się nie jest więc najwa\
niejsze motoryczna doskonałość, ale to, kim się człowiek staje, na ile jest on
samodzielniejszy w działaniu i bogatsza staje się jego osobowość.
Uczenie się ruchu przebiega równie\
mimowolnie, tzn. przez naśladownictwo lub metodą prób i błędów.
Wa\
ne miejsce w takim uczeniu odgrywa wzorowanie się na stylu ruchowych zachowań innych osób. Metoda prób i błędów
( przybli\
eń i poprawek ,  pora\
ek i sukcesów ) .
Obok niewątpliwych wad taki sposób działania posada równie\
zalety. Są nimi odwoływanie się do twórczej inicjatywy uczącego
się, rozbudzenie wyobraz
ni motorycznej i mo\
liwość znalezienia całkowicie nowych, własnych rozwiązań.
Nawyk ruchowy i zawiązane z nim zjawiska
Nawyk ruchowy jest indywidualną formą reakcji i działalności ruchowej, charakteryzującą się zautomatyzowanym
przebiegiem i tym, \
e jej wykonanie nie wymaga jakieś specjalnej koncentracji uwagi i myślenia. Nawyk nie oznacza
jednak samej czynności, a jest nabytą zdolnością do wykonywania określonej czynności.
Fitts i Posner wyró\
nili trzy etapy uczenia się:
1. Etap poznawczy- uczeń wkłada wszelkie starania by dobrze zrozumieć istotę i cel czynności, której ma się uczyć.
Uczący analizuje przekazaną informację i podejmuje plan działania
2. Etap kojarzenia- charakteryzuje się łączenie danej umiejętności w płynną całość. Liczba błędów się zmniejsz, choć mają
one tendencje do powracania. Uczący ma świadomość niedoskonałości i zakłóceń występujących w danej umiejętności
3. Etap samodzielności- osiągany jest po pewnym okresie praktyk. Uczący wykonuje coraz mniej błędów. Umiejętność
ruchowa charakteryzuje się doskonałą koordynacją. Czynność automatyzuje się ( ćwiczący nie zwraca uwagi na ka\
dy
element)- wykonuje ćwiczenia bez udziału świadomości.
4. Wyró\
nia się nawyki zamknięte (wewnętrzne) i otwarte (zewnętrzne).
5. Nawyki zamknięte są oparte przede wszystkim na warunkowaniu wewnętrznym, a istotą jest tu ścisłe odwzorowanie
wcześniej zaproponowanej formy ruchu.
6. W wypadku nawyku otwartego istnieje konieczność pewnego dostosowania formy ruchu do sytuacji zmieniającej się w
środowisku zewnętrznym. Dla pewnych sportów typowe są nawyki zamknięte (gimnastyka, jazda figurowa na lodzie,
skoki do wody) ,a dla innych nawyki otwarte (gry sportowe, zapasy, szermierka)&
7. Kształtowanie się czynności ruchowych o charakterze nawyku zachodzi w określonych etapach. Wówczas to obserwuje
się stopniowy wzrost opanowania ruchu, wyra\
ający się zwiększeniem dokładności przebiegu poszczególnych
charakterystyk przestrzennych, czasowych i dynamicznych. W fizjologii mówi się najczęściej o fazach tworzenia
nawyku ruchowego i kolejno po sobie następujących procesach: generalizacji, koncentracji, automatyzacji
Determinanty przebiegu i efektów uczenia się motorycznego
Wśród czynników warunkujących proces uczenia ruchów trzeba wymienić: właściwości uczącego się, okoliczności i
czynniki charakteryzujące sytuację nauczania motorycznego; właściwości nauczającego.
Do najwa
\
niejszych cech rozwoju nale\
y stopień dojrzałości organizmu, na który składa się zarówno poziom rozwoju
morfologicznego, fizjologicznego i motorycznego, jak i psychicznego oraz społecznego. Wspólną cechą w procesie
1
ontogenezy osobniczej jest występowanie fazy progresywnej, równowagi i regresji. Całość przebiegu poszczególnych
faz jest kierowana przez genotyp osobnika i realizowana w konkretnym środowisku.
Pojawiają się równie\
okresy szczególnie sprzyjające uczeniu się motorycznemu. Zjawisku temu z jednej strony sprzyja
wyjątkowa sprawność i dojrzałość funkcjonalna ośrodków ruchowych w centralnym systemie nerwowym, a z drugiej
procesy ossyfikacji, przyrostu aktywnej masy mięśniowej, korzystna zmiana proporcji ciała itd. Pośród indywidualnych
cech istotne są zró\
nicowane predyspozycje ruchowe. Poprzez te właściwości rozumiemy zespół warunków
wewnętrznych jednostki, określających szybkość uczenia się i poziom wykonania określonych czynności motorycznych.
Predyspozycje ruchowe zale\
ą od wrodzonych właściwości głównie systemu nerwowego, a tak\
e, w mniejszej ju\

mierze, od procesu wychowania fizycznego i tzw. aktywności własnej jednostki.
Istotnym czynnikiem, szczególnie utrudniającym przyswojenie nowych ruchów, mo\
e być poziom sprawności
poszczególnych zmysłów. Pragnący opanować jakąś umiejętność ruchową winien bowiem posiadać równie\
fizyczne
mo\
liwości odtwarzania danego ruchu. Chodzi tu o dostateczną siłę mięśni i zadowalającą obszerność ruchu w stawach.
Najistotniejszy jest związek efektów nauczenia z cechami, które mo\
na określić jako ogólną postawę uczącego się.
Właściwością jej jest pewna trwała dyspozycja, przejawiająca się w zachowaniach, które charakteryzują się pozytywnym
lub negatywnym stosunkiem do uczenia się danej czynności motorycznej.
Metody nauczania ćwiczeń ruchowych  analityczną, syntetyczną, mieszaną
1.Metoda całościowa(syntetyczna) polega na nauczaniu ruchu w pełnej formie, a więc z uwzględnieniem wszystkich elementów i
charakterystyk ruchu. Ten sposób postępowania ma du\
e znaczenie w wypadku zadań mniej zło\
onych oraz na ogół w nauczaniu
motorycznym dziewczyn.
Do wad tej metody mo\
na zaliczyć:
-traci się tu niekiedy energię i czas na całkowicie zbędne powtarzanie równie\
tych elementów ćwiczenia, które są łatwe.
-przy nauczaniu całego działania stopień zło\
oności poszczególnych części jest ró\
ny, a tym samym utrwalają się one w
niejednakowym stopniu.
-zło\
oność danego zadania ruchowego mo\
e powodować, \
e niektóre elementy oka\
ą się zbyt trudne, co powoduje u
wykonującego brak zaufania we własne siły i zniechęcenie.
2.Metoda nauczania częściami(analityczna) oparta jest na odrębnym nauczaniu logicznie wyodrębnionych elementów z całości
nauczanego ruchu. Dopiero po ich opanowaniu łączymy i porządkujemy poszczególne elementy ponownie w całość.
Liczba wyró\
nionych zadań szczegółowych zale\
y od stopnia zło\
oności struktury ruchowej zadania głównego. Takie
analityczne nauczanie umo\
liwia te\
lepsze zrozumienie struktury poszczególnych zło\
onych elementów oraz ich
perfekcyjne opanowanie.
Metodę nauczania częściami nale\
y stosować tylko wtedy, kiedy ćwiczący mają powa\
ne trudności przy próbach
całościowego podjęcia działania. Wadą tej metody jest często pojawiająca się trudność przy łączeniu poszczególnych
elementów, które wcześniej były wykonywane w innym rytmie, z mniejszą dynamiką działania i w odmiennych
warunkach.
3 - Metoda nauczania kombinowana(mieszana) jest efektem poszukiwania stanowiska kompromisowego, w celu uniknięcia
zauwa\
alnych wad poprzednio wymienionych sposobów postępowania.
Niekiedy mo\
na nauczać w zasadzie w całości, jedynie zatrzymując się przy uczeniu tych elementów .w których uczący się
napotyka na powa\
niejsze trudności.
Mo\
na te\
postępować w ten sposób, \
e uczymy się najpierw pierwszego elementu całego ruchu, następnie dodajemy do
pierwszego drugi, z kolei do obu poprzednich trzeci itd., a\
dochodzimy do opanowania całej umiejętności ruchowej.
Zasadą jednak pozostaje tu, \
e część składowych nale\
y uczyć przez niezbyt długi czas, tak, aby nie stawały się one ruchami
wyizolowanymi z całości działania
Zasady dydaktyczne w procesie nauczania
1.Zasada świadomej aktywności-nauczający winien systematycznie wdra\
ać ucznia do formułowania problemów, poszukiwanie
sposobów ich rozwiązywania oraz zastosowań wyuczonych zadań w coraz to nowych sytuacjach.
Jest to te\
kwestia zdawania sobie sprawy przez uczącego z sensu i składników danego ruchu oraz prze\
ywania doznań i stanów
emocjonalnych związanych z potrzeba uczenia się danej umiejętności ruchowej. Aktywizacja uczących się jest podstawowym
warunkiem efektywności procesu uczenia ruchów.
2.Zasada systematyczności.
Systematyczność odnosi się tu głównie do treści nauczania ruchu i oznacza ich planowy i logicznie uporządkowany dobór.
Trening winien być uło\
ony w takie struktury, które będą tworzyć optymalne warunki dla ucznia. Z tą zasadą wią\
e się te\

kwestia zwana  regułą czasowego następstwa .
Wskazuje ona na konieczność poprawienia najpierw błędów występujących w danej strukturze ruchowej, wcześniej ni\
w innych.
3.Zasada poglądowości.
2
Zasada ta oznacza potrzebę bezpośredniego, zmysłowego poznania rzeczy i zjawisk, przy równoczesnym aktywnym
współdziałaniu umysłu. Chodzi tu o umiejętne kojarzenie rzeczy, słów i działania.
Uczący powinien sobie uzmysłowić zale\
ności zachodzące między poszczególnymi elementami, które składają się na określoną
całość.
W tym celu wykorzystuje się ró\
norodne środki dydaktyczne, jak np. pokaz ćwiczenia, tablice, filmy, fotografie, lustra, itp.
4.Zasada stopniowania trudności(dostępności).
Istnieje potrzeba dostosowania procesu nauczania do mo\
liwości i właściwości rozwojowych uczących się .
Dzieci w młodszym wieku,7-10 lat, charakteryzuje głównie myślenie konkretno - obrazowe, a dopiero w póz
niejszym okresie
pojawia się zdolność do myślenia abstrakcyjnego.
Niezbędne jest odwołanie się w tych do ró\
nych metod nauczania.
Warunki, w jakich odbywa się nauczanie, wymagają uwzględnienia dotychczasowych doświadczeń uczących się, co ujmowane
jest zwykle w hasłach:  od znanego do nieznanego lub  od bliskiego do oddalonego .
5.Zasada trwałości.
Proces nauczania wią\
e się zawsze z potrzebą utrwalenia zdobytych ju\
umiejętności. najskuteczniejszym sposobem jest
powtarzanie danej czynności.
Powinno ono być jednak nastawione nie tylko na samą automatyzację czynności, ale i jej odtwarzanie w ró\
nych sytuacjach i
warunkach. Chodzi tu o umiejętność racjonalnego wykorzystania przyswojonych ju\
umiejętności w ró\
nych okolicznościach.
Zasady w realizacji (treningu aktywności fizycznej)
Istnieją pewne ogólne zasady, których uwzględnienie jest wa\
ne w konstruowaniu programu treningu:
-zasada specyficzności treningu. Wskazuje ona, \
e fizjologiczna i metaboliczna odpowiedz
oraz adaptacja do ćwiczeń
treningowych są specyficzne oraz zale\
ne od typu ćwiczeń i zaanga\
owanych grup mięśniowych. Zupełnie inne wymagania musi
spełniać aktywność fizyczna, jeśli ma być efektywna w rozwoju wydolności aerobowej, gibkości ciała lub siłą mięśniową.
-zasada zwiększonego obcią\
enia. Poprawa poszczególnych komponentów sprawności fizycznej wymaga, aby fizjologiczny
system ustroju był poddany takiemu obcią\
eniu, do którego dany ćwiczący nie jest przyzwyczajony. Zwiększone obcią\
enie
mo\
e być osiągnięte przez przyrost częstości, intensywności lub czasu trwania ćwiczeń.
-zasada progresji w treningu. Program zajęć winien prowadzić do stopniowego przyrostu objętości i obcią\
eń treningowych.
Ka\
da progresja powinna być stopniowa, poniewa\
dą\
enie do uzyskania zbyt wiele w krótkim czasie mo\
e prowadzić do
kontuzji układu mięśniowego i szkieletowego oraz wycofania się ćwiczących z dalszego treningu.
-zasada indywidualnego zró\
nicowania. Indywidualna reakcja na trening jest bardzo ró\
na i zale\
y od takich czynników, jak
wiek, początkowy poziom sprawności fizycznej i stan zdrowia. Program treningu przede wszystkim winien uwzględniać
specyficzne potrzeby, zainteresowania, zdolności i preferencje ćwiczących.
-zasada uwzględniania początkowego poziomu. Jednostka z niskim początkowym poziomem sprawności fizycznej będzie
osiągała większy relatywny postęp i szybsze tempo poprawy w porównaniu z osobami z przeciętnym i wy\
szym poziomem
wyjściowym.
-zasada zmniejszania się efektów. Ka\
da osoba posiada genetycznie wyznaczony pułap, który stanowi granicę mo\
liwej
poprawy w efekcie treningu. Kiedy osobnik zbli\
a się do tego genetycznego pułapu, tempo poprawy sprawności fizycznej maleje,
a w końcu nawet, mimo treningu, poziom się obni\
a.
-zasada odwracalności zmian. Pozytywne fizjologiczne efekty i korzyści dla zdrowia wynikające z podejmowania aktywności
fizycznej i ćwiczeń są odwracalne. Kiedy jednostka zaprzestaje treningu, efekty sprawnościowe szybko maleją, a w ciągu kilku
miesięcy traci się większość wcześniejszych pozytywnych zmian treningowych.
3