Bronisław Drak  Katedra Maszyn i Urządzeń Elektrycznych 1
WYMIAROWANIE - WIADOMOÅšCI WST
PNE
Rzutowanie (widoki, przekroje) kończy pierwszy etap wykonywania rysunku
technicznego elementu konstrukcji. Kolejnym etapem jego realizacji przede
wszystkim w rysunkach wykonawczych elementów konstrukcji jest podanie
wymiarów niezbędnych do wykonania elementu konstrukcji.
W trakcie wymiarowania stosuje siÄ™: linie wymiarowe, pomocnicze linie
wymiarowe, liczby wymiarowe, linie odniesienia i znaki wymiarowe.
Linie wymiarowe rysuje się liniami ciągłymi cienkimi, zakończonymi jed-
nostronnie lub dwustronnie najczęściej grotami, które swym ostrzem dotykają
linii rysunkowych, osi symetrii lub pomocniczych linii wymiarowych (rys. 1a)
w punktach, których odległość jest przez wymiar określona. Groty rysuje się
najczęściej zaczernione o długości około 3 mm o kącie rozwarcia ostrza 15o do 20o.
Jeżeli na wspólnej linii wymiarowej brakuje miejsca na groty, wówczas
dopuszcza siÄ™ stosowanie kresek (rysowanych liniÄ… cienkÄ… pod kÄ…tem 45o) lub
stosowanie kropek w środkowych elementach linii wymiarowej (rys. 1a).
Wymiary elementów ograniczających linie wymiarowe podano na rys. 1b.
Linie wymiarowe rysuje się równolegle do danego wymiaru prostoliniowego
lub łuku. Liniami wymiarowymi nie mogą być fragmenty linii konturowej lub
fragmenty pomocniczych linii wymiarowych. Linia wymiarowa nie może leżeć
na przedłużeniu linii konturowej (np. wymiar 63 na rys. 1a). W przypadku
wymiaru kąta linia wymiarowa ma postać łuku zatoczonego z wierzchołka kąta
(np. kÄ…t 45 na rys. 1a).
Odległość między równoległymi liniami wymiarowymi powinna być jedna-
kowa (około 7 mm), a odległość między linią wymiarową i zarysem przedmiotu
powinna być większa od 10 mm.
W celu uzyskania lepszej przejrzystości wymiarowania stosuje się pomocni-
cze linie wymiarowe, rysowane linią ciągłą cienką, będącą przedłużeniem linii
rysunkowych lub stycznie do nich.
Bronisław Drak  Katedra Maszyn i Urządzeń Elektrycznych 2
Rys. 1. Podstawowe zasady wymiarowania
Pomocnicze linie wymiarowe powinny być przeciągnięte poza linię wymia-
rową na 2 do 3 mm (rys. 1a). Przy wymiarowaniu krawędzi teoretycznych
zarysu przedmiotu przedłuża się zarys rzutu przedmiotu liniami cienkimi
i pomocniczą linię wymiarową prowadzi się od punktu przecięcia linii przedłu-
żających (np. wymiar 241 na rys. 1a). Przy wymiarowaniu przedmiotu nary-
sowanego liniami cienkimi pomocnicze linie wymiarowe należy zaczynać
rysować w odlegÅ‚oÅ›ci 2 ÷ 3 mm od zarysu rzutu przedmiotu (rys. 1b).
Ć
Bronisław Drak  Katedra Maszyn i Urządzeń Elektrycznych 3
Należy unikać przecinania linii wymiarowych przez pomocnicze linie wy-
miarowe i nie dopuszczać do przecinania się linii wymiarowych (rys. 2a)
z wyjątkiem linii wymiarowych średnic okręgów współosiowych (rys. 2b).
Przy wymiarowaniu symetrycznych elementów przedmiotu linia wymiarowa
może być urwana w odległości 4 do 10 mm poza środkiem okręgu lub osią
symetrii (rys. 2c).
Rys. 2. Zasada rysowania linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych
Liczby wymiarowe określają wymiary długościowe w milimetrach (z pomi-
nięciem symbolu mm), a wymiary kątowe w stopniach, minutach i sekundach.
Liczby wymiarowe wpisuje się cyframi arabskimi o wysokości 2,5 do 4 mm nad
liniami wymiarowymi w pobliżu środka ich długości lub nad liniami
odniesienia. Sposób rozmieszczenia liczb wymiarowych podano na rys. 1a.
Liczby wymiarowe nie mogą być przecięte żadnymi liniami, dlatego
w przypadkach koniecznych przerywa siÄ™ liniÄ™ konturowÄ…, osiowÄ… lub linie
kreskujące przekrój w miejscu wpisywania liczby wymiarowej (rys.3).
Bronisław Drak  Katedra Maszyn i Urządzeń Elektrycznych 4
Rys. 3. Zasada nieprzecinania liczb wymiarowych
W przypadku gdy linie wymiarowe są rozmieszczone w kilku rzędach, można
liczby wymiarowe przesuwać na przemian w prawo i lewo (rys. 2). Przy małych
wymiarach ustawionych szeregowo liczby wymiarowe można pisać na przemian
nad i pod liniÄ… wymiarowÄ… (np. wymiar 8 na rys. 1a) lub nad liniÄ… odniesienia
(np. wymiar 3 na rys. 1a). W przypadku małego pojedynczego wymiaru liczbę
wymiarową umieszcza się na przedłużeniu linii wymiarowej (np. wymiar Ć12
na rys. 1a).
Liczby wymiarowe niezgodne z podziałką rysunkową należy podkreślać
(wymiar 82 na rys. 2a).
Liczby wymiarowe wymiarów liniowych wpisuje się w sposób podany na
rys. 4a, a wymiarów kątowych w sposób podany na rys. 4b. Dopuszcza się
wpisywanie poziomo wszystkich wymiarów kątowych (rys. 4c).
Rys. 4. Sposób wpisywania liczb wymiarowych: a) wymiarów liniowych, b) i c) wymiarów
kÄ…towych
Bronisław Drak  Katedra Maszyn i Urządzeń Elektrycznych 5
Linie odniesienia stosuje się przy wpisywaniu wymiarów małych (np. wy-
miar 3 na rys. 1a) oraz w przypadku gdy przedmiot jest rysowany w jednym
rzucie; wówczas jego grubość wpisuje się nad linią odniesienia, rozpoczynającą
się punktem kolistym o średnicy ~1mm na zarysie rzutu przedmiotu (wymiar x5
na rys. 1a).
Znaki wymiarowe służą do jednoznacznego odczytania wymiaru. Pisze się je
przed liczbami wymiarowymi z wyjątkiem znaku łuku okręgu (wymiar 23 na rys. 1a).
Znaki wymiarowe sÄ… podawane zawsze na przekrojach i widokach. Zestawienia
znaków wymiarowych podano w tablicy 1.
Tablica 1
Zestawienie znaków wymiarowych