1 MATERIAAY DYDAKTYCZNE DO WYKAADÓW (+ 9 godz. wykł. uzupełniających do 21 godz. wykł. przeprowadzonych) ZSZ-pc6, rok akad. 2006.7, semestr VIII Przedmiot: Zasady prowadzenia akcji ratowniczych Prowadzący: bryg. dr inż. Stanisław Lipiński Zakład Taktyki i Dowodzenia, Katedra Działań Ratowniczych Spis treści Temat 1. Wybrane pojęcia stosowane w ratownictwie .......................................................2 Temat 2. Regulacje prawne udziału państwowej straży pożarnej w działaniach ratowniczych .......................................................................................................................11 2.1. Podstawy prawne ...............................................................................................12 2.2. Zasady współdziałania służb i podmiotów na czas działań ratowniczych.........14 2.3. Trzy typy kierowania działaniami ratowniczymi...............................................18 Temat 3. Kierowanie działaniami ratowniczymi ..............................................................24 3.1. Prawa i obowiązki kierującego działaniami ratowniczymi................................27 3.2. Odpowiedzialność kierującego działaniem ratowniczym..................................30 Temat 4. Postępowanie kierującego działaniem ratowniczym .........................................32 4.1. Tryb postępowania kierującego działaniem ratowniczym.................................32 4.2. Zasady tworzenia struktur kierowania podczas działań.....................................36 4.2.1. Zasady organizacji struktury kierowania działaniami typu interwencyjnego....37 4.2.2. Zasady organizowania struktury kierowania działaniami typu taktycznego .....41 4.2.3. Zasady organizowania struktury kierowania działaniami typu strategicznego..47 Temat 5. Organizacja sił i środków ratowniczych ............................................................50 5.1. Sztab jako organ doradczo-pomocniczy kierownika działań ratowniczo- gaśniczych..........................................................................................................52 5.2. Organizacja łączności dowodzenia i współdziałania .........................................55 5.3. Organizowanie łączności podczas działań ratowniczo-gaśniczych ...................56 Temat 6. Ogólne zasady prowadzenia działań ratowniczo-gaśniczych ............................60 6.1. Założenia ogólne podziału struktury działań .....................................................60 6.2. Zasady prowadzenia działań podczas pożarów..................................................61 6.2.1. Organizacja walki z pożarami............................................................................61 6.2.2. Działania w zakresie walki z pożarami..............................................................62 6.2.3. Zabezpieczenie pogorzeliska i zakończenie działań ..........................................69 2 Temat 1. Wybrane pojęcia stosowane w ratownictwie Prowadzenie działań ratowniczych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej w bardzo szerokim zakresie wymagają od strażaków znajomości nowych terminów, określających nazwy sprzętu, stosowanych technologii i technik oraz występujących zjawisk. Stosowanie fachowych pojęć w formie umownego i lokalnego żargonu utrudnia porozumiewanie się nawet w gronie tej samej grupy zawodowej. Nowoczesna technika i taktyka działania wymaga od ratowników ciągłego podnoszenia poziomu wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych. Z każdym dniem pojawiające się zagrożenia wymuszają rewizję dotychczasowych rozwiązań organizacyjno- technicznych w zakresie przeciwdziałania i reagowania. Akcje ratownicze permanentnie weryfikują doświadczenie ratowników i wymuszają konieczność pielęgnowania wiedzy teoretycznej. Akcja ratownicza działanie ratownicze organizowane i kierowane przez PSP. Akcja ewakuacji akcja podejmowana z chwilą, gdy zaistniałe zdarzenie może stwarzać zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, zwierząt oraz mienia. Alarm bojowy rozkaz lub umówiony sygnał podany za pomocą radia, syreny lub innych środków, nakazujący pośpieszne przejście sił i środków ratowniczych w stan gotowości bojowe. Alarm fałszywy wezwanie podmiotów systemu lub innych jednostek ochrony przeciwpożarowej do zdarzenia, które faktycznie nie miało miejsca lub gdy zaistniały, nie wymagały podjęcia działań ratowniczych. 1 Batalion oddział w sile trzech do pięciu kompanii oraz dowódca. Bezpieczeństwo ratownictwa zespół czynności, wyposażenie, zasady postępowania i zachowania, których celem jest ochrona zdrowia i życia ratowników oraz umożliwienie realizacji postawionych przed nimi zadań bojowych. Brygada związek pododdziałów i oddziałów realizujący w granicach 2 administracyjnych województwa wielkoobszarowe działanie ratownicze. 1 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz.U. z 1999 r. Nr 111, poz. 1311 z pózn. zm.). 3 Ciągłość dowodzenia aktywne i nieprzerwane kierowanie wszystkimi jednostkami ratowniczymi i odwodem zgodnie z decyzją dowódcy. Ciągłość rozpoznania systematycznie kontynuowane od momentu rozpoznania wstępnego, aż do całkowitego ugaszenia pożaru i wyeliminowania możliwości jego wznowienia. Dane radiowe zestaw dokumentów umożliwiający nawiązanie łączności i prowadzenie wymiany radiowej z określonymi korespondentami wchodzącymi w skład sieci radiowych danej jednostki lub służby. Dowodzenie kierowanie jednostką taktyczną przy pomocy rozkazów i poleceń. Dowodzenie akcją ratowniczą zespół czynności realizowanych przez dowódców wszystkich szczebli w zakresie wprowadzania sił i środków do działań, nadzorowanie realizacji zadań, kontrolowanie efektów prowadzonych działań ratowniczych, aż do zakończenia akcji ratowniczej. Dowożenie wody dostarczanie wody do pożaru za pomocą samochodów wyposażonych w zbiorniki. Dowódca ratownik kierujący jednostką taktyczną przy pomocy rozkazów i poleceń. Dowódca kompanii ratownik dowodzący kompanią ratowniczą. Dowódca odcinka bojowego (DOB) ratownik podlegający bezpośrednio dowódcy interwencyjnemu, otrzymujący od niego rozkazy i polecenia, odpowiedzialny za oddane mu do dyspozycji siły i środki oraz za skuteczność i wyniki ich działań ratowniczych na przydzielonym odcinku bojowym. Dowódca plutonu ratownik dowodzący plutonem ratowniczym. Dowódca sekcji - ratownik dowodzący sekcją ratowniczą. Dowódca zastępu ratownik dowodzący zastępem ratowniczym. Dowódca zmiany ratownik wyznaczony do kierowania zmianą służbową. Dysponowanie sił i środków stawianie w stan gotowości bojowej i kierowanie do działań ratowniczych sił i środków ratowniczych. 2 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz.U. z 1999 r. Nr 111, poz. 1311 z pózn. zm.). 4 Dyspozytor ratownik pełniący służbę w powiatowym (miejskim) stanowisku kierowania lub punkcie alarmowym JRG PSP. Działania gaśnicze zespół czynności wykonywanych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej w celu zlikwidowania pożaru lub jego skutków. Działania ratownicze każda czynność podjęta w celu ochrony życia, zdrowia, mienia a także likwidacja zródła powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia; działanie ratownicze dzieli się na: gaśnicze, techniczne, chemiczne, ekologiczne, radiologiczne, ratownictwo ludzi, ratownictwo zwierząt, ratownictwo na obszarach wodnych, r. medyczne, r. wysokościowe, oraz pomocnicze czynności ratownicze (także inne działania). Działania wewnętrzne działania ratownicze prowadzone na stanowiskach bojowych ustawionych wewnątrz obiektu. Działania zewnętrzne działania ratownicze prowadzone na stanowiskach bojowych ustawionych na zewnątrz obiektu. Dym faza produktów rozkładu termicznego i spalania materiału rozpraszająca światło, składająca się z cząsteczek, które stanowić mogą kropelki cieczy, fragmenty ciała stałego lub fragmenty ciała stałego oblepione cieczą lub smolistą substancją. Efektywność działania osiągnięcie jak największego efektu działań ratowniczych, przy jak najmniejszym zaangażowaniu sił i środków. Ewakuacja zorganizowane działania ratownicze prowadzące do zapewnienia bezpiecznych warunków wyprowadzenia ludzi, zwierząt i mienia ze strefy zagrożonej; ewakuacja dzieli się na prewencyjną i interwencyjną. Front pożaru odcinek obwodu terenu pożaru, na którym liniowa prędkość rozprzestrzeniania się pożaru jest największa. Gotowość bojowa zdolność do podjęcia działań interwencyjnych w określonym czasie przez ratowników. 5 Inne miejscowe zagrożenie inne niż pożar i klęska żywiołowa zdarzenie, wynikające z rozwoju cywilizacyjnego i naturalnych praw przyrody (katastrofy - techniczne, chemiczne, ekologiczne), a stwarzające zagrożenie dla życia, zdrowia i mienia. Interwencja podmiotów systemu i innych jednostek ochrony przeciwpożarowej przejęcie informacji o zdarzeniu, zadysponowanie i dojazd do miejsca zdarzenia sił i środków, prowadzenie niezbędnych działań ratowniczych, a także powrót sił i środków do miejsca stacjonowania. Jednostka ratownicza-gaśnicza PSP (JRG PSP) podstawowa jednostka organizacyjna PSP posiadająca siły i środki umożliwiające samodzielne organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczej w czasie walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami oraz wykonująca pomocnicze specjalistyczne czynności ratownicze. Kalkulacja sił i środków określenie niezbędnej ilości sił i środków potrzebnych do wykonania określonego zadania ratowniczego. Kanał radiowy tor transmisyjny określony za pomocą standardowego przedziału częstotliwości; potocznie utożsamiany z numerem umownym przydzielonej dla stacji częstotliwości pracy. Kierownik akcji ratowniczej (KAR) osoba kierująca akcją ratowniczą. Klęska żywiołowa zdarzenie losowe spowodowane siłami natury lub wynikające z działań człowieka, którego następstwem jest powszechne zagrożenie dla życia i mienia; może występować w wyniku huraganów, powodzi, intensywnych opadów śniegu lub deszczu, itp. Kompania pododdział w sile trzech plutonów lub czterech sekcji oraz dowódca. Krajowa sieć współdziałania i alarmowania (KSWiA) sieć radiowa PSP pełniąca rolę sieci alarmowej, służąca do wywoływania, powiadamiania i współpracy wyznaczonej stacji stałej z dowolną stacją innej jednostki organizacyjnej (służby), która znalazła się czasowo w jej zasięgu lub z dowolną stacją sieci własnej jednostki w razie zaistnienia ważnych przyczyn. 6 Krajowy system ratowniczo-gaśniczy (KSRG) zespół przedsięwzięć organizacyjnych, szkoleniowych, materiałowo-technicznych i finansowych, obejmujący prognozowanie, rozpoznanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych, miejscowych zagrożeń oraz organizację i kierowanie działaniami ratowniczymi, skupiający w uporządkowanej wewnętrznie strukturze jednostki ochrony przeciwpożarowej w celu ratowania życia, zdrowia, mienia i środowiska naturalnego. Likwidacja pożaru gaszenie pożaru w celu wyeliminowania możliwości ponownego wznowienia palenia i ostateczne ugaszenie. Liniowa prędkość rozprzestrzeniania się pożaru - prędkość przesuwania się płomienia po powierzchni materiału palnego. Lokalizacja pożaru zatrzymanie rozprzestrzeniania się pożaru i ograniczenie intensywności procesu spalania. Aączność sposoby i środki służące do przekazywania informacji. Aączność alarmowania środki służące do powiadamiania jednostek ratowniczych o zaistniałym zdarzeniu oraz do zawiadamiania jednostek będących w dyspozycji o alarmie bojowym. Aączność dowodzenia system sił i środków łączności przeznaczonych do przekazywania rozkazów od dowódcy do podwładnych oraz meldunków i informacji od podwładnych do dowódcy w czasie działań ratowniczych. Aączność współdziałania system sił i środków łączności, przeznaczony do porozumiewania się dowódców, w celu skoordynowania działań ratowniczych podległych im jednostek taktycznych. Materiał niebezpieczny materiał, który ze względu na swe właściwości chemiczne, fizyczne lub biologiczne może (w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nim, awarii lub w związku z przewozem) spowodować zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego i zwierząt albo zniszczenia (lub uszkodzenia) dóbr materialnych. Miejscowe zagrożenie pożar lub zdarzenie wynikające z rozwoju cywilizacyjnego i naturalnych praw przyrody, a stwarzające zagrożenie dla życia lub mienia, mogące 7 występować w formie: klęski żywiołowej, katastrofy, wypadku, awarii lub innego zdarzenia. Nadzwyczajne zagrożenie środowiska zagrożenie spowodowane zdarzeniem nie będącym klęską żywiołową, które może wywołać znaczne zniszczenie środowiska lub pogorszenie jego stanu, stwarzające powszechne niebezpieczeństwo dla ludzi, zwierząt i środowiska naturalnego. Natarcie podstawowe formy działania gaśniczego polegająca na podawaniu środka gaśniczego bezpośrednio na ognisko pożaru, zmierzająca do całkowitego przerwania procesu spalania; wyróżniamy natarcie frontalne, oskrzydlające, okrążające oraz wewnętrzne i zewnętrzne. Neutralizacja zatrzymanie niekorzystnego wpływu medium na otoczenie, lub pozbycie się substancji (jej szkodliwych właściwości) w przypadku, kiedy jej ponowne zmagazynowanie z różnych względów jest niemożliwe. Obrona forma działania gaśniczego polegająca na podawaniu środka gaśniczego na teren zagrożony przez pożar, ale jeszcze nie objęty przez niego. Ocena możliwości określenie wydajności i przydatności sił i środków zgromadzonych na terenie akcji ratowniczej po ocenie sytuacji. Ocena sytuacji określenie konsekwencji wynikających ze stanu rozwoju zdarzenia oraz stopnia stwarzanych zagrożeń. Odcinek bojowy część terenu akcji ratowniczej, na którym działa jedna lub więcej jednostek taktycznych realizujących przydzielone zadania bojowe, stanowiące część głównego zadania bojowego. Odwód operacyjny uformowane w pododdziały i oddziały siły i środki KSRG, przewidziane do działań podczas akcji ratowniczych, których charakter i rozmiary przekraczają możliwości potencjału ratowniczego obszaru chronionego lub województwa. Odwód taktyczny pozostawione w rezerwie siły i środki będące w dyspozycji KAR. Ognisko pożaru przestrzeń, w której spalanie jest najintensywniejsze. Operator osoba obsługująca stację radiową lub sprzęt techniczny. 8 Organizacja działań ratowniczych zespół czynności mający na celu sprawne przygotowanie i przeprowadzenie działań ratowniczych. Pluton pododdział w sile od trzech do czterech zastępów lub dwóch sekcji, liczący 3 od piętnastu do dwudziestu jeden ratowników, w tym dowódca. Płomień widzialna objętość gazowa, w której przebiegają procesy rozkładu termicznego utlenienia, spalania itd., powstająca w części przestrzeni, w której zachodzi reakcja spalania. Pożar niekontrolowany proces palenia w miejscu do tego nie przeznaczonym. Prąd gaśniczy strumień środka gaśniczego podany w sposób zwarty lub rozproszony (kroplisty i rozproszony). Proces podjęcia decyzji w organizacji działań ratowniczych jest to plan postępowania na wypadek zaistniałego zdarzenia. Przeciwogień gaszenie pożaru lasu, traw, upraw itp. przez podjęcie działania w obronie większych obszarów zagrożonych, polegającego na poświęceniu części powierzchni terenu przez ich wypalenie na ustalonej powierzchni terenu, przed frontem nadciągającego pożaru, i zatrzymanie jego rozprzestrzenianie się. Przepompowywanie przesyłanie wody z jednego zbiornika do drugiego. Przetłaczanie przesyłanie wody bezpośrednio z nasady tłocznej jednej pompy do nasady ssawnej pompy następnej. Punkt czerpania wody miejsce poboru wody dla potrzeb działań gaśniczych. Ratownictwo forma działań ratowniczych polegająca na niesieniu pomocy w sytuacjach zagrożenia życia, zdrowia ludzi i zwierząt oraz zagrożenia mienia i środowiska. Ratownik osoba przygotowana, przeszkolona, wyposażona w sprzęt techniczny i środki ochrony osobistej, zobowiązana do niesienia pomocy w przypadku zagrożenia życia, zdrowia, mienia i środowiska naturalnego. Rejon koncentracji teren wyznaczony do przyjęcia sił i środków. 3 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz.U. z 1999 r. Nr 111, poz. 1311 z pózn. zm.). 9 Rota podstawowy zespół ratowniczy składający się z 2 ratowników (przodownik i pomocnik) zdolnych do wykonywania czynności składowych zadania ratowniczego, pracujących w ramach zastępu lub specjalistycznej grupy 4 ratowniczej, wyposażony w sprzęt ochrony osobistej. Rozkaz bojowy polecenie podjęcia działania ratowniczego lub zaniechania tego działania podczas kierowania akcją ratowniczą, obowiązujące wszystkich funkcjonariuszy uczestniczących w akcji ratowniczej, określające zadania bojowe oraz sposoby ich wykonania w celu ratowania zagrożonych ludzi, zwierząt, mienia i środowiska naturalnego. Rozkaz wstępny polecenie wydane załodze przez dowódcę po przybyciu na miejsce zdarzenia, po przeprowadzeniu rozpoznania wstępnego. Rozpoznanie zorganizowane, aktywne i ciągłe działanie prowadzące do uzyskania informacji dotyczącej zaistniałego zdarzenia; - rozpoznanie dzieli się na: ogniowe, wodne, ratownicze, wstępne, szczegółowe, bojem. Samochód gaśniczy samochód ratowniczy przystosowany do przewożenia ludzi, sprzętu ratowniczego i środków gaśniczych, przeznaczonych do prowadzenia działań gaśniczych. Samochód specjalny samochód ratowniczy przystosowany do przewozu ludzi i sprzętu ratowniczego potrzebnego do wykonania zadań specjalnych podczas działań ratowniczych; techniczny (ST), lekki techniczny (SLT), lekki techniczny ratownictwa drogowego (SLT RD), oświetleniowy (SOn), dzwig samojezdny (SDz), ratownictwa wodnego (SRw), drabiny samochodowe (SD), samochodowe podnośniki hydrauliczne (SH). Sekcja pododdział w sile dwóch zastępów, liczący od dziewięciu do dwunastu 5 ratowników, w tym dowódca. Sieć radiowa zespół trzech lub więcej stacji radiowych pracujących według wspólnych danych radiowych. 4 Tamże. 10 Siły i środki zorganizowani i przygotowani ratownicy jednostek taktycznych wraz ze sprzętem, środkami gaśniczymi, neutralizującymi itp., którymi dysponują w czasie działań ratowniczych. Siły ratownicze zorganizowani i fachowo przygotowani ratownicy. Spalanie złożony fizykochemiczny proces wzajemnego oddziaływania materiału palnego (paliwa) i powietrza (utleniacza) charakteryzujący się wydzieleniem ciepła i światła, a także gazów i dymów. Specjalistyczna grupa ratownicza pododdział ratowników w sile uzależnionej od specyfiki danej specjalności, posiadających specjalistyczne przeszkolenie i uprawnienia, wyposażony w sprzęt dostosowany do wykonania specjalistycznego zadania ratowniczego. Stała gotowość bojowa zdolność do natychmiastowego podjęcia działań interwencyjnych przez odpowiednio przygotowanych ratowników, wykorzystujących natychmiastowo będący w ich dyspozycji sprzęt. Stanowisko bojowe miejsce pracy ratownika wykonującego określone działania ratownicze w czasie akcji ratowniczej; - stanowiska bojowe dzielą się na: wyższe, równe, niższe, osłonięte, odkryte ruchome, stałe. Stanowisko kierowania miejsce, z którego zapewniona jest możliwość dysponowania jednostkami taktycznymi, prowadzenie działalności operacyjno-technicznej oraz współdziałania z innymi podmiotami ratowniczymi. System łączności zestaw sił i środków technicznych zapewniający uzyskanie odpowiedniego rodzaju łączności. Sytuacja pożarowa stan rozwoju i rozprzestrzeniania się pożaru danej chwili. Sztab akcji organ doradczo-pomocniczy KAR. Środek gaśniczy środek służący do gaszenia pożaru. Środki ratownicze sprzęt ratowniczy, wyposażenie techniczne i środki gaśnicze, którymi można dysponować podczas działań ratowniczych. 5 Tamże. 11 Teren akcji obszar obejmujący teren pożaru oraz teren związany z prowadzeniem działań ratowniczych położony poza granicami terenu pożaru; - elementami terenu akcji są: stanowisko wodne, punkt czerpania wody stanowisko rozdzielacza, stanowisko gaśnicze, stanowisko bojowe, stanowisko dowodzenia; - teren akcji dzieli się na pozycje: wodną, wężową, rozdzielacza, ogniową. Teren pożaru obszar, na którym rozwija się i rozprzestrzenia pożar oraz znajdują się na nim materiały palne zagrożone bezpośrednio przez działanie ognia, wysokiej temperatury, czy też zagrożone pośrednio przez ognie lotne; - elementami terenu pożaru są: front pożaru, tył pożaru, skrzydła pożaru, oś pożaru, obwód terenu pożaru. Współdziałanie systematyczne lub dorazne uzgadnianie wysiłków jednostek taktycznych sąsiadujących ze sobą i wykonujących zadania bojowe, zmierzające do osiągnięcia wspólnego celu działania ratowniczego. Zamiar taktyczny określenie celów działania ratowniczego, kolejności ich realizacji oraz sposobów wykonania. Zastęp pododdział liczący od trzech do sześciu ratowników (w tym dowódca), 6 wyposażony w pojazd przystosowany do realizacji zadania ratowniczego. Zmiana kierującego działaniami ratowniczymi przekazanie innej osobie przejmującej kierowanie akcją ratowniczą informacji o panującej sytuacji na terenie akcji ratowniczej. Temat 2. Regulacje prawne udziału państwowej straży pożarnej w działaniach ratowniczych Zadania wykonywane przez zawodową formację, jaką jest Państwowa Straż Pożarna, muszą być zgodne z obowiązującymi przepisami prawnymi i wolą ustawodawcy. Niemożliwe jest dowolne interpretowanie aktów normatywnych oraz wybiórcze traktowanie przepisów. Każdy strażak zajmujący określone stanowisko służbowe musi znać i przestrzegać prawa i obowiązków w zakresie, które go dotyczą. 6 Tamże. 12 2.1. Podstawy prawne Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi zakres zadań realizowanych przez Państwową Straż Pożarną w zakresie ratownictwa, są: 7 - Ustawa z dnia 24.08.1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej ; 8 - Ustawa z dnia 24.08.1991r. o ochronie przeciwpożarowej . Państwowa Straż Pożarna jest zawodową, umundurowaną i wyposażoną w specjalistyczny sprzęt formacją przeznaczoną do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami. Do zadań ustawowych spoczywających na PSP należy w szczególności: a) organizowanie, prowadzenie akcji ratowniczej w czasie walki z pożarami, klęsk żywiołowych oraz likwidacji miejscowych zagrożeń; b) wykonywanie pomocniczych specjalistycznych czynności ratowniczych w czasie klęsk żywiołowych oraz likwidacji miejscowych zagrożeń przez inne służby ratownicze; c) rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń; d) podejmowanie działań organizacyjno-technicznych usprawniających system alarmowania i współdziałania z innymi służbami ratowniczymi; e) realizowanie przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem, poprzez: - zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia; - zapewnienie sił i środków do zwalczania pożarów, klęsk żywiołowych lub innego miejscowego zagrożenia; - prowadzenie działań ratowniczych. Głównymi aktami wykonawczymi do obu ustaw dotyczących prowadzenia działań ratowniczych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej, należą: 7 Dz. U. z 1991 r. Nr 88, poz. 400 z pózn. zm. 8 Dz. U. z 1991 r. Nr 81, 351 z pózn. zm. 13 1. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu 9 ratowniczo-gaśniczego . Rozporządzenie szczegółowo określa: - organizację krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na obszarze powiatu, województwa i kraju; - walkę z pożarami innymi klęskami żywiołowymi; - ratownictwo techniczne, chemiczne, ekologiczne i medyczne; - organizację stanowisk kierowania oraz zasady dysponowania sił i środków systemu do działań ratowniczych; - kierowanie działaniami ratowniczymi. - zasady prowadzenia dokumentacji ze zdarzeń oraz dokumentacji funkcjonowania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, - zasady organizacji odwodów operacyjnych. Zadania związane z organizowaniem krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego mającego na celu ochronę życia, zdrowia oraz mienia, są realizowane poprzez: a) walkę z pożarami lub innymi klęskami żywiołowymi; b) ratownictwo techniczne; c) ratownictwo chemiczne; d) ratownictwo ekologiczne; e) ratownictwo medyczne. 2. Przez szereg lat istotną dla ratownictwa rolę pełniło Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 15 stycznia 1999 r. w sprawie określenia szczegółowych wymagań w zakresie przeciwpożarowego zaopatrzenia wodnego, ratownictwa technicznego, chemicznego, ekologicznego lub medycznego 10 oraz warunków, jakim powinny odpowiadać drogi pożarowe . Utraciło ono moc 9 Dz.U. Dz 1999 r. Nr 111, poz. 1311. 10 Dz.U. z 1999 r. Nr 7, poz. 64. 14 12 kwietnia 2003 r. w związku wejściem w życie nowelizacji do Ustawy o 11 ochronie przeciwpożarowej . Rozporządzenie określało działania podejmowane przez jednostki ochrony przeciwpożarowej, z wyłączeniem Związku Ochotniczych Straży Pożarnych, w ramach danego rodzaju ratownictwa w celu rozpoznawania, prognozowania i likwidacji miejscowego zagrożenia. 3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu 12 korzystania z praw przez kierującego działaniem ratowniczym . Rozporządzenie określa szczególne prawa kierującego oraz okoliczności skorzystania z nich podczas działań ratowniczych. 4. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania i współdziałania jednostek ochrony przeciwpożarowej biorących udział w działaniu ratowniczym (Dz. U. Nr 82, poz. 895). Rozporządzenie określa zasady prowadzenia działań ratowniczych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej nie włączonych do KSRG oraz zakres uprawnień kierującego tymi działaniami. 2.2. Zasady współdziałania służb i podmiotów na czas działań ratowniczych Różnorodność zdarzeń, specyficzny ich charakter, sprawia, że przy działaniach ratowniczych, niesieniu pomocy ofiarom, ratowaniu mienia, likwidowaniu skutków oraz zabezpieczaniu miejsca akcji zaangażowane są różne służby i podmioty. Niejednokrotnie od ich wspólnego zaangażowania, sprawnego współdziałania oraz ścisłego wykonywania decyzji złożonych na osiągnięcie zaplanowanego zamiaru taktycznego uzależniony jest końcowy sukces ratowniczy. Współdziałanie podmiotów podczas zdarzeń powinno być realizowane według znanej zasady: każdy robi swoje, każdy robi dobrze, nikt nikomu nie przeszkadza, lecz 13 gdy trzeba pomaga . 11 Dz.U. z 2003 r. Nr 52, poz. 452. 12 Dz.U. z 1992 r. Nr 54, poz. 259. 13 K.Maciejewski, Pierwszy zastęp na miejscu zdarzenia, Przegląd Pożarniczy Nr 3/2000. 15 Aby tę teorię wykorzystać w praktyce, należy przyjąć podział zadań ratowniczych na poszczególne podmioty współorganizujące lub uczestniczące w akcjach ratowniczych. Do działań powinny być dysponowane te siły i środki, które zapewniają, z uwagi na swoje możliwości organizacyjno-techniczne, właściwe wykonanie określonych zadań ratowniczych. Należą do nich w szczególności: (I.) Siły i środki policyjne, z przeznaczeniem do: a) zabezpieczenia terenu działań ratowniczych, między innymi w zakresie: - zapewnienia dojazdu siłom ratowniczym; - usunięcia osób postronnych z terenu akcji; - oznaczenia strefy działań ratowniczych; - zapewnienia zastępczej organizacji ruchu nie kolidującej z działaniami ratowniczymi; b) współuczestniczenia w: - prowadzeniu propagandy publicznej; - zapobieżenia panice lub spowodowania właściwych zachowań określonych grup ludzi; - ewakuacji ludzi i mienia ze strefy potencjalnego zagrożenia każdorazowo określonych przez KDR; c) w sytuacji, gdy organizator akcji ratowniczej nie będzie dysponował odpowiednimi siłami i środkami: - organizowania i kierowania propagandą publiczną i ewakuacją ludzi i mienia ze strefy potencjalnego zagrożenia według wskazań KDR; - zabezpieczenia zwłok oraz organizowania ich usunięcia z terenu akcji; - organizowania swoich sił i środków w ilości wynikającej z nałożonych zadań przez KDR oraz bezpośredniego kierowania nimi; - organizowania na potrzeby KDR specjalistycznych sił i środków z terenu rejonu według wykazu opracowanego przez komendę właściwą do terenu działania; 16 - organizowania i wykorzystywania własnej łączności przewodowej oraz radiowej na potrzeby akcji ratowniczo gaśniczej; - zabezpieczenia potrzeb kwatermistrzowskich, szczególnie swoich sił i środków. (II.) Siły i środki służby zdrowia z przeznaczeniem do: - organizowania własnych sił i środków w ilości wystarczającej do prowadzenia działań ratowniczych związanych z ratowaniem życia, zdrowia ludzi oraz kierowania swoimi siłami; - organizowania i kierowania ratownictwem medycznym poza strefą bezpośredniego zagrożenia, w następującym zakresie; - segregowania rannych; - udzielana pierwszej pomocy; - transporcie rannych; - doradztwie w zakresie ratownictwa medycznego w strefie bezpiecznego zagrożenia; - koordynowania działań w zakresie udzielania pomocy przedlekarskiej przez inne służby przy zdarzeniach z dużą liczbą poszkodowanych. (III.) Siły i środki administracji samorządowej z przeznaczeniem do: - organizowania specjalistycznych sił i środków nieuwzględnionych w planach ratowniczych właściwej komendy; - organizowania zabezpieczenia w materiały pędne i smary w sytuacji wystąpienia zapotrzebowania, którego nie jest w stanie zapewnić KDR; - zabezpieczenia baz naprawy sprzętu technicznego uszkodzonego podczas akcji ratowniczej i niezbędnego do jej kontynuacji; - zorganizowania żywienia oraz kwater w przypadku wystąpienia zapotrzebowania, którego nie jest w stanie zapewnić KDR; - udostępniania swoich pomieszczeń i urządzeń do pracy sztabu KDR; - organizowania na bazie powszechnego systemu ostrzegania lub publicznego ostrzegania stanów zagrożenia; 17 - pokrywania kosztów użycia sił i środków do prowadzenia akcji ratowniczo- gaśniczej. (IV.) Siły i środki pomocy drogowej z przeznaczeniem do: - uczestnictwa w likwidowaniu skutków awarii technicznych, kolizji i wypadków drogowych; - udzielania wsparcia technicznego w sytuacjach wystąpienia niewystarczających sił służb ratowniczych; - udrażniania przejazdów na szlakach drogowych, na których powstało zdarzenie; - holowania pojazdów. (V.) Siły i środki uwzględnione w planie ratowniczym: Plan zawiera wykazy specjalistycznych sił i środków, z którymi na mocy zawartych odrębnych porozumień i decyzji z podmiotami i instytucjami, przewidziane jest współdziałanie. Do takich należą np. - administracja Lasów Państwowych, Ratownictwo Chemiczne, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Pogotowie Gazowe, Pogotowie Energetyczne itp. Przeznacza się je do: - pracy w sztabie akcji ratowniczo-gaśniczej; - wykonywania zadań specjalistycznych określonych standardem tych sił; - obsadzania funkcyjnych i specjalistów różnych dziedzin odpowiednich do potrzeb działań ratowniczych; - wykorzystania sprzętu, środków technicznych niezbędnych dla potrzeb akcji. Podstawą podejmowania działań przez jednostki gospodarcze, instytucje państwowe, organizacje społeczne i osoby fizyczne jest opracowanie w formie uzgodnień i porozumień zasad współdziałania oraz zakresu wykonywania zadań przy likwidacji i usuwaniu skutków zdarzeń. Sporządzone uzgodnienia i porozumienia powinny stanowić część planu ratowniczego, który okresowo należy aktualizować o zmiany zaistniałe w taborze sprzętowym i obsadzie osobowej, tj. np.: specjalistów, funkcyjnych i operatorów sprzętu. W celu zintegrowania działań, opracowania wariantów współdziałania i określenia modelowego zakresu wykonywania najczęściej powtarzanych prac podczas rzeczywistych działań, należy przeprowadzać ćwiczenia, 18 w których powinny wziąć udział wszystkie podmioty współdziałające ujęte w planie ratowniczym. Kierownik akcji ratowniczej powinien zapoznać się z wykazem osób, sprzętu jednostek współdziałających mogących być użytych do faktycznych działań ratowniczych, znać podstawowe parametry i możliwości techniczne oraz taktyczne sprzętu, zakres specjalizacji tak, aby trafnie sprecyzować potrzeby sił, w celu zadysponowania przez właściwe PSK. 2.3. Trzy typy kierowania działaniami ratowniczymi Dla potrzeb działań ratowniczych wprowadzono trzy typy kierowania, występujące w ścisłym powiązaniu między sobą, zależne od wprowadzenia kolejnego wyższego stopnia wielkością zdarzenia, występującymi zagrożeniami, trudnościami w prowadzeniu działań lub długotrwałością akcji. Najniższy typ kierowania i zarazem występujący podczas każdych działań jest interwencyjny. Realizowany jest w strefie zagrożenia lub bezpośrednich działań ratowniczych, w której istnieje zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi oraz mienia i środowiska lub prawdopodobieństwo jego wystąpienia, w celu likwidacji lub usunięcia skutków zdarzenia oraz zapewnienia bezpieczeństwa ratownikom. Kierowaniu interwencyjnemu podlegają siły nie przekraczające wielkością jednej kompanii. Uprawnionymi do kierowania interwencyjnego są w kolejności: 1) dowódca zastępu; 2) dowódca sekcji; 3) dowódca zmiany; 4) strażak wyznaczony przez komendanta, kierownika lub szefa jednostki ochrony przeciwpożarowej włączonej do krajowego systemu ratowniczo- 14 gaśniczego. Kierowanie interwencyjne są obowiązani przejąć w kolejności: 1) uprawniony dowódca z jednostki ochrony przeciwpożarowej włączonej do systemu, dla której miejsce zdarzenia stanowi teren własnego działania; 14 . ż25, Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz.U. z 1999 r. Nr 111, poz. 1311 z pózn. zm.). 19 2) strażak wyznaczony przez komendanta jednostki ochrony przeciwpożarowej włączonej do systemu; 15 3) strażak wyznaczony przez komendanta powiatowego (miejskiego). Kierowanie interwencyjne może przejąć: 1) naczelnik ochotniczej straży pożarnej, właściwej dla miejsca zdarzenia; 2) komendant, kierownik, szef, bądz inny kierujący, jeżeli w działaniu ratowniczym biorą udział tylko siły i środki jednostki ochrony przeciwpożarowej włączonej do systemu ratowniczo-gaśniczego. Kierowanie interwencyjne polega w szczególności na: 1) ustaleniu rodzaju zagrożenia; 2) przydzieleniu zadań dla rot, pododdziałów lub specjalistycznych grup ratowniczych; 3) ustaleniu sposobów i metod poszukiwania poszkodowanych i zagrożonych oraz niesienia im pomocy medycznej; 4) ustaleniu sposobów i metod ewakuacji poszkodowanych lub zagrożonych; 5) wyznaczeniu i wydzieleniu strefy bezpośrednich działań ratowniczych; 6) planowaniu rozmieszczenia sprzętu ratowniczego na terenie działań ratowniczych; 7) analizowaniu czasu pracy poszczególnych zespołów w strefie bezpośrednich działań ratowniczych, w szczególności czasu pracy w ubraniach ochronnych i sprzęcie izolującym drogi oddechowe ratowników; 8) nadzorowaniu skuteczności działania ratowniczego oraz zachowania bezpiecznych warunków jego prowadzenia; 9) organizowaniu łączności na potrzeby kierowania interwencyjnego i współdziałania podmiotów biorących udział w działaniu ratowniczym; 10) analizowaniu zużycia sprzętu i środków gaśniczych, neutralizujących lub sorbentów; 15 Tamże: ż26. 20 11) organizowaniu kierowania sekcjami i plutonami w strefie bezpośrednich działań ratowniczych; 12) współdziałaniu z lekarzem - koordynatorem medycznych działań ratowniczych do czasu uruchomienia kierowania taktycznego; 13) wzywaniu niezbędnych sił i środków; 14) zorganizowaniu wsparcia logistycznego do czasu uruchomienia kierowania taktycznego; 15) wydzieleniu strefy zagrożenia do czasu uruchomienia kierowania 16 taktycznego. Kolejnym typem kierowania w czasie działania ratowniczego jest kierowanie taktyczne realizowane na granicy strefy zagrożenia lub poza nią w celu wykonania przyjętej taktyki lub określonej strategii oraz nadzoru nad kierowaniem interwencyjnym. Kierowaniu taktycznemu podlegają siły nie przekraczające wielkością jednego batalionu. Obowiązanymi do przejęcia kierowania taktycznego są w kolejności: 1) dowódca jednostki ratowniczo-gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej właściwej do miejsca zdarzenia; 2) komendant, kierownik lub szef jednostki ochrony przeciwpożarowej włączonej do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, dla zdarzenia mającego miejsce na terenie własnego działania; 3) oficer wyznaczony przez komendanta powiatowego (miejskiego) do kierowania w jego imieniu; 17 4) komendant powiatowy (miejski) PSP. Kierowanie taktyczne realizowane jest ze stałego lub ruchomego stanowiska dowodzenia, usytuowanego w miejscu umożliwiającym ocenę rozwoju sytuacji oraz nadzorowanie i współdziałanie z kierowaniem interwencyjnym. Kierowanie taktyczne polega w szczególności na: 1) ocenie zagrożenia poprzez ustalenie jego charakteru i prognozowanie rozwoju; 16 Tamże: ż24. 21 2) podziale terenu działania ratowniczego na odcinki bojowe i wyznaczenie zadań dla osób prowadzących kierowanie interwencyjne; 3) zorganizowaniu ewakuacji zagrożonej ludności poza strefę zagrożenia; 4) współdziałaniu z lekarzem - koordynatorem medycznych działań ratowniczych; 5) ocenie wielkości sił i środków oraz wzywaniu ich według potrzeb; 6) ewentualnym wprowadzeniu na teren działania ratowniczego innych podmiotów i służb ratowniczych; 7) wyznaczeniu punktu kierowania i jego oznakowania; 8) tworzeniu systemu wspomagania decyzji kierowania taktycznego; 9) tworzeniu w miarę możliwości, odwodu taktycznego lub wezwaniu odwodów operacyjnych; 10) wydzieleniu strefy zagrożenia; 11) koordynowaniu zmian sił ratowniczych w tym ich wprowadzania i wyprowadzania z rejonu działania ratowniczego; 12) zorganizowaniu niezbędnego wsparcia logistycznego; 13) nadzorowaniu skuteczności działania ratowniczego oraz zachowaniu bezpiecznych warunków jego prowadzenia; 14) analizowaniu i korygowaniu wydzielonej strefy bezpośrednich działań ratowniczych; 15) organizowaniu punktu przyjęcia sił i środków; 16) współdziałaniu ze sztabem kierownika taktycznego i strategicznego; 17) współdziałaniu ze środkami masowego przekazu; 18) zorganizowaniu łączności kierowania strategicznego oraz współdziałania podmiotów uczestniczących w działaniu ratowniczym; 19) współdziałaniu z organami administracji samorządowej oraz z organizacjami pozarządowymi; 17 Tamże: ż27. 22 20) eliminowaniu lub minimalizowaniu wśród ratowników stresu pourazowego 18 powstałego podczas zdarzenia. Kolejnym typem kierowania o najwyższej randze jest kierowanie strategiczne realizowane w celu określenia i przyjęcia niezbędnej strategii w likwidowaniu zagrożenia oraz nadzoru nad kierowaniem taktycznym. Kierowaniu strategicznemu podlegają siły wojewódzkich brygad odwodowych albo siły przekraczające wielkością jeden batalion. Obowiązani do przejęcia kierowania strategicznego są w kolejności: 1) oficer wyznaczony przez komendanta wojewódzkiego do kierowania w jego imieniu; 2) komendant wojewódzki; 3) oficer wyznaczony przez Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej do kierowania w jego imieniu; 19 4) Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej. Kierowanie strategiczne realizowane jest ze stałego stanowiska dowodzenia, w którym występuje możliwość funkcjonowania sztabu oraz współdziałania ze specjalistami określonych dziedzin ratownictwa, usytuowanego poza strefą kierowania taktycznego lub ze stanowiska kierowania Państwowej Straży Pożarnej. Kierowanie strategiczne, z wykorzystaniem batalionów centralnego odwodu operacyjnego, prowadzone jest przez właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego lub dowódcę wojewódzkiej brygady odwodowej. Kierowanie strategiczne, polega w szczególności na: 1) ocenie zagrożenia poprzez ustalenie jego charakteru i prognozowanie rozwoju; 2) określenie strategii działania ratowniczego; 3) podziale terenu działania ratowniczego na odcinki bojowe oraz wyznaczeniu zadań dla osób prowadzących kierowanie taktyczne; 4) nadzorowaniu zadań prowadzonych przez podległe służby; 5) wyznaczeniu punktu kierowania i jego oznakowania; 18 Tamże: ż24. 23 6) informowaniu ewakuowanej ludności o miejscach organizowanej pomocy humanitarnej; 7) wzywaniu sił centralnego lub wojewódzkiego odwodu operacyjnego oraz ich wprowadzaniu na wyznaczone odcinki bojowe; 8) eliminowaniu lub minimalizowaniu wśród ratowników stresu pourazowego powstałego podczas zdarzenia; 9) koordynowaniu łączności na potrzeby sztabu, kierowania taktycznego oraz podmiotów uczestniczących w działaniu ratowniczym; 10) koordynowaniu działań zaplecza logistycznego, medycznego, technicznego oraz podmiotów wspomagających działanie ratownicze; 11) współdziałaniu z organami masowego przekazu; 12) współdziałaniu z organami administracji rządowej; 13) współdziałaniu z organami administracji samorządowej oraz z organizacjami 20 pozarządowymi. Dowódcy przejmujący kierowanie akcją są obowiązani zapoznać się z sytuacją, rozlokowaniem jednostek i wydanymi wcześniej rozkazami. Czas przejęcia kierowania powinien być zarejestrowany w dokumentacji operacyjnej. Przekazanie dowodzenia powinno odbywać się według zasad: 1) po przybyciu na teren akcji uprawniony do przejęcia kierowania powinien udać się do dotychczasowego kierującego; 2) dotychczasowy kierujący, po zauważeniu uprawnionego do przejęcia dowodzenia powinien się zameldować i złożyć raport o sytuacji: krótką ocenę sytuacji w chwili przybycia lub przejęcia dowodzenia; - zamiar taktyczny i podjęte decyzje; - ilość i rodzaj jednostek ratowniczych; - rozmieszczenie jednostek; - zastosowane środki i techniki ratownicze; 19 Tamże: ż28. 24 - krótką aktualną ocenę sytuacji. 1) po przyjęciu raportu przejmujący kierowanie dokonuje oględzin sytuacji; 2) nowy dowódca przejmuje kierowanie z pełną odpowiedzialnością. Uruchomienie kierowania wyższej hierarchii typu taktycznego, czy strategicznego nie zwalnia z obowiązków, jakie spoczywają na osobach prowadzących kierowanie interwencyjne. Temat 3. Kierowanie działaniami ratowniczymi Cechą pożądaną właściwie przebiegającego procesu kierowania akcją ratowniczą jest przestrzeganie ustanowionych reguł, określających zasady organizacji przygotowania i prowadzenia działań ratowniczych, budowy struktury dowodzenia na miejscu zdarzenia oraz przejmowania dowodzenia. Ogólnym przesłaniem jest, aby kierującym działaniem ratowniczym był pierwszy przybyły na miejsce zdarzenia dowódca jednostki ochrony przeciwpożarowej lub inna osoba należąca do struktur krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego wyznaczona przez dyżurnego powiatowego (miejskiego) stanowiska kierowania. Naczelną zasadą systemu kierowania podczas działań ratowniczo-gaśniczych jest więc jednoosobowe przywództwo, polegające na skupieniu kierownictwa działaniami bojowymi w rękach jednej osoby. Zapewnia to jedność i centralizację w kierowaniu (dowodzeniu) pododdziałami, podmiotami i osobami fizycznymi, gwarantując utrzymanie porządku i dyscypliny, a także zapewnia jednoznacznie całkowitą odpowiedzialność kierującego za wynik działań. Powinna to być doświadczona i wyszkolona osoba. W PSP kształci się i doskonali w tym celu dowódców. Kierowaniu nadano rangę cywilnego zarządzania, w związku z tym dowodzenie jest tylko jedną z występujących relacji władczych w stosunkach uczestników działań ratowniczych. Oprócz rozkazów występować więc mogą również polecenia przewidziane trybem postępowania administracyjnego. 20 Tamże: ż24. 25 Główne zasady kierowania działaniem ratowniczym określa rozdział 4 Rozporządzenia21, wśród nich są reguły przejmowania kierowania, podporządkowane hierarchii poziomów: interwencyjnego, taktycznego i strategicznego. Wyjątek stanowi wykonywanie pomocniczych specjalistycznych czynności ratowniczych w czasie klęsk żywiołowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń przez inne służby ratownicze zobowiązujące jednostki ratowniczo-gaśnicze Państwowej Straży Pożarnej do podporządkowania się wskazaniom i instrukcjom osób kierujących innymi służbami w działaniach ratowniczych. Wykonywanie pomocniczych specjalistycznych czynności polega na działaniu w ramach zadań ustawowych nałożonych na Państwową Straż Pożarną, wykluczające działania porządkowo- ochronne. Dynamika zdarzenia i niepowtarzalny rozwój sytuacji podczas większości akcji wymaga nie tylko konsekwencji w planowaniu i organizacji działań ratowniczych, ale przede wszystkim zachowania spójności pomiędzy rodzajem zdarzenia, prognozą jego 22 rozwoju i zagrożeniami, które stanowi dla ludzi, a przyjętymi sposobami reagowania. Elementami dobrej organizacji jest posiadanie odpowiednio wysokich kompetencji kierującego działaniami, szybkie i sprawne przydzielanie zadań i ich wykonywanie oraz koordynowanie działań przez dowodzącego w każdej fazie działania. Kierujący, organizując działanie ratownicze, musi uwzględnić rodzaj i wielkość zdarzenia, występujące zagrożenia oraz prognozę ich rozwoju, a w szczególności ustalić, czy w wyniku zdarzenia są osoby poszkodowane lub bezpośrednio zagrożone. Bardzo często zdarza się, że działania ratownicze, jako proces złożony z szeregu równocześnie prowadzonych czynności, wykonywanych na różnych płaszczyznach wymagają od dowodzącego posiadanie wysokiej wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin ratownictwa, począwszy od gaszenia pożarów poprzez ratownictwo chemiczno-ekologiczne i techniczne na ratownictwie medycznym kończąc. Wynika stąd, aby podołać powstałym obowiązkom, dowódcy wszystkich szczebli muszą posiadać wiedzę ogólno ratowniczą, dbać o szeroko pojęty 21 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz.U. z 1999 r. Nr 111, poz. 1311 z pózn. zm.). 22 Krajowy system ratowniczo-gaśniczy a kierujący działaniami ratowniczymi cz. I, J. Sch., Przegląd Pożarniczy Nr 2/2000. 26 rozwój intelektualny oparty na zdobytym doświadczeniu, wyostrzonej intuicji oraz dążyć do stałego rewidowania zasad i procesu dowodzenia. Przyjęto jako podstawowy model kierowania najbardziej odpowiadający działaniom prowadzonym podczas akcji ratowniczej, złożony z czterech podstawowych procesów ściśle ze sobą uzależnionych, a jego poszczególne elementy zyskują wiodące znaczenie w zależności od rozwoju sytuacji. W ujęciu funkcjonalnym kierowanie możemy rozumieć jako względnie wyodrębnione zbiory powtarzających się czynności kierowniczych. Do funkcji kierowniczych należą: - funkcja planowania działań; - funkcja organizowania; - funkcja przewodzenia (pobudzanie, motywowanie); 23 - funkcja kontrolowania (nadzorowanie). M. Lisiecki, Podstawy organizacji i kierowania w ochronie przeciwpożarowej, Warszawa 1997. 23 27 ZDARZENIE Wspomaganie procesu Rozpoznanie zagrożenia i Doświadczenie oraz decyzji prognozowanie rozwoju predyspozycje sytuacji przywódcze Wiedza i umiejętności PLANOWANIE DZIAAAC I ORGANIZOWANIE PODEJMOWANIE DZIAAAC DECYZJI PRZEWODZENIE POBUDZANIE NADZOROWANIE MOTYWOWANIE W zależności od sytuacji poszczególne elementy procesu dowodzenia zyskują wiodące znaczenie 24 Rys. 1. Schemat sprawnego i skutecznego kierowania 3.1. Prawa i obowiązki kierującego działaniami ratowniczymi Uprawnienia kierującego działaniami ratowniczymi wymienione zostały w art. 25 25 26 Ustawy i art. 21 Ustawy , zaś szczegółowy tryb i zakres tych uprawnień określa 27 Rozporządzenie Rady Ministrów . 24 Na podstawie: Krajowy system ratowniczo-gaśniczy a kierujący działaniami ratowniczymi, cz. I, J. Sch., Przegląd Pożarniczy Nr 2/2000. 25 Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej. Dz.U. z 1991 r. Nr 81, poz. 351 z pózn. zm. 26 Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej. Dz.U. z 1991 r. Nr 88, poz. 400 z pózn. zm. 28 Kierujący akcją ratowniczą lub innym działaniem ratowniczym, prowadzonym przez jednostki ochrony przeciwpożarowej jest uprawniony do zarządzenia: 1. Ewakuacji ludzi z rejonu objętego działaniem ratowniczym w przypadku zagrożenia życia i zdrowia, w szczególności, gdy: - istnieje możliwość powstania paniki; - przewidywany rozwój zdarzeń może powodować odcięcie drogi ewakuacyjnej. 2. Zakazu przebywania w rejonie objętym działaniem ratowniczym osób postronnych oraz utrudniających prowadzenie działania ratowniczego. 3. Ewakuacji mienia, w szczególności, gdy: - istnieje możliwość rozprzestrzeniania się pożaru lub innego zagrożenia; - usytuowanie mienia utrudnia prowadzenie działania ratowniczego. 4. Prac wyburzeniowych oraz rozbiórkowych, w szczególności w sytuacjach: - zagrożenia ludzi, zwierząt lub mienia; - potrzeby dotarcia do zródła zagrożenia w celu jego rozpoznania oraz ograniczenia jego rozwoju; - potrzeby użycia środków gaśniczych, neutralizatorów oraz odprowadzenia substancji toksycznych; - potrzeby zapewnienia dróg dojścia i ewakuacji. 5. Wstrzymania komunikacji w ruchu lądowym, w szczególności w celu: - zapewnienia właściwego ustawienia i eksploatacji sprzętu ratowniczego; - zapewnienia dróg komunikacyjnych na potrzeby działania ratowniczego; - eliminacji zagrożeń spowodowanych przez środki komunikacji; - realizacji ww. zadań. 6. Przejęcie w użytkowanie na czas niezbędny do działania ratowniczego pojazdów, środków technicznych i innych przedmiotów, a także ujęć wody, środków gaśniczych oraz nieruchomości przydatnych w działaniu ratowniczym. 27 Rozporządzenie Rady Ministrów dnia 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierującego działaniem ratowniczym. Dz.U. z 1992 r. Nr 54, poz. 259. 29 Z wyjątkiem powstania pożaru w pomieszczeniach misji dyplomatycznej, urzędu konsularnego lub instytucji międzynarodowej, korzystających z immunitetu dyplomatycznego lub konsularnego Prowadzenie działania ratowniczego przez jednostki ochrony przeciwpożarowej jest dopuszczalne po uprzednim uzyskaniu zgody szefa misji, kierownika urzędu konsularnego lub kierownika instytucji międzynarodowej. Zgoda ta może być domniemana w przypadku nieobecności ww. osoby i powstania pożaru lub innego miejscowego zagrożenia wymagającego podjęcia natychmiastowych działań ratowniczych. 7. Odstąpienia od zasad działania uznanych powszechnie za bezpieczne, z zachowaniem wszelkich dostępnych w danych warunkach zabezpieczeń, jeżeli w ocenie kierującego działaniem ratowniczym (dokonanej w miejscu i czasie zdarzenia) istnieje prawdopodobieństwo uratowania życia ludzkiego. Przypadki te mają zastosowanie, gdy: - z powodu braku specjalistycznego sprzętu zachodzi konieczność zastosowania sprzętu zastępczego; - fizyczne możliwości ratownika mogą zastąpić brak możliwości użycia właściwego sprzętu; - jest możliwe wykonanie określonej czynności przez osobę zgłaszającą się dobrowolnie. Niebezpieczeństwo przy stanie wyższej konieczności musi być: - rzeczywiste, a nie urojone; - bezpośrednie, tj. musi zagrażać dobru bezpośrednio w czasie działania, nie może być dopiero przewidywane lub należeć do przeszłości. Stan wyższej konieczności zachodzi tylko wtedy, gdy: - niebezpieczeństwa nie da się uniknąć inaczej, niż tylko przez wyrządzenie szkody innemu dobru; - dobro poświęcone nie przedstawia wartości oczywiście większej niż dobro ratowane. Istnieje bezwzględny priorytet dobra w postaci życia ludzkiego, którego nie wolno poświęcić dla ratowania dóbr materialnych. 30 Przekroczeniem granic stanu wyższej konieczności będzie okoliczność naruszenia: - zasady bezpośredniości niebezpieczeństwa gdy działanie było przedwczesne lub spóznione; - zasady subsydiarności gdy niebezpieczeństwa można było uniknąć bez wyrządzania szkody; - zasady proporcjonalności gdy dobro poświęcane ma wartość oczywiście większą niż dobro ratowane. Kierujący działaniem ratowniczym jest uprawniony do żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, jednostek gospodarczych, organizacji społecznych oraz od obywateli. Udzielenie pomocy może polegać na współdziałaniu w podejmowaniu działań przy realizacji zadań. Kierujący żądający pomocy jest obowiązany okazać legitymację służbową w przypadku, kiedy jest nim strażak PSP, albo legitymację stwierdzającą członkostwo lub zatrudnienie w jednostce ochrony przeciwpożarowej. Realizacja zarządzeń wydanych przez kierującego następuje w przypadku powstania okoliczności uzasadnionych stanem wyższej konieczności i wystarczające jest wydanie ustnego polecenia, które na żądanie zainteresowanego należy potwierdzić na piśmie. Przejęcie w użytkowanie przedmiotów na czas niezbędny do wykonania zadań odbywa się przez wydanie pokwitowania na piśmie, w których należy zaznaczyć istotne cechy przyjętego mienia. Pokwitowanie podlega zwrotowi przy oddaniu mienia. W przypadku uszkodzenia lub zniszczenia sporządza się stosowny protokół, będący podstawą do zrekompensowania strat właścicielowi. 3.2. Odpowiedzialność kierującego działaniem ratowniczym Każdy dowódca kierujący działaniami ratowniczo-gaśniczymi musi mieć świadomość, że za przekroczenie swoich kompetencji lub zaniechanie działań może podlegać odpowiedzialności: - karnej; - cywilnej - dyscyplinarnej, w stosunku do strażaków PSP. 31 Z odpowiedzialnością karną możemy się spotkać w przypadku naruszenia przepisów prawnych przez kierującego, a w szczególności, gdy w sposób rażący nie były przestrzegane warunki i zasady korzystania z uprawnień przysługujących na podstawie wspomnianych przepisów. Przykład można tu przytoczyć zastosowania stanu wyższej konieczności w okolicznościach wykluczających takie postępowanie, np. poświęcenie życia ratownika dla ratowania mienia materialnego, przeprowadzenie prac wyburzeniowych w sytuacji, gdy nie występowała taka potrzeba. Może również podlegać odpowiedzialności karnej osoba kierująca działaniami, która wykonuje swoje obowiązki w sposób lekkomyślny i niedbały. Lekkomyślność traktowana jest jako przestępstwo nieumyślne, zachodzące wtedy, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że tego uniknie. Natomiast niedbalstwo zachodzi wtedy, 28 gdy sprawca możliwości takiej nie przewiduje, choć powinien i może ją przewidzieć. Niezależnie od odpowiedzialności karnej, kierujący może podlegać odpowiedzialności cywilnej. Najczęściej występuje wówczas, gdy mamy do czynienia w trakcie prowadzenia akcji ratowniczej ze zniszczeniem mienia, np. zalanie mieszkań na niższych kondygnacjach w związku z prowadzonymi działaniami gaśniczymi, uszkodzeniem ciała np. skierowanie zwartych prądów wody w kierunku drugiej osoby uszkadzając ciało, lub działania następstwem, których może być śmierć itp. Odpowiedzialność dyscyplinarną strażak ponosi m.in., za zawinione lub nienależycie wykonanie obowiązków służbowych. Znajdują się wśród nich np.: - odmowa wykonania lub nie wykonanie rozkazu, bądz polecenia służbowego; - zaniechanie czynności służbowej albo wykonanie jej w sposób niedbały lub nieprawidłowy; - niedopełnienie obowiązków służbowych określonych w ustawie lub innych 29 przepisach albo regulaminach służby. 28 J. Ranecki, Ratownictwo chemiczno-ekologiczne, SAP, Poznań 1998. 29 J. Ranecki, Ratownictwo chemiczno-ekologiczne, SAP, Poznań 1998. 32 Niezależnie od odpowiedzialności karnej strażak odpowiada dyscyplinarnie za popełnione przestępstwa lub wykroczenia. Przewinienia podlegające odpowiedzialności dyscyplinarnej są zagrożone następującymi karami, w myśl art.: 30 117 : - upomnieniem; - naganą; - wyznaczeniem na niższe stanowisko służbowe; - wydaleniem ze służby. Temat 4. Postępowanie kierującego działaniem ratowniczym Działanie ratownicze, jako proces złożony z szeregu prowadzonych jednocześnie czynności, wykonywanych na różnych płaszczyznach, usystematyzowanych we właściwym porządku i zorganizowanych w odrębne struktury organizacyjne, wymagające od dowodzącego posiadanie wysokiej wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin ratownictwa. Przyjęty model kierowania działaniami ratowniczymi oparty został na zasadzie jednoosobowego przywództwa polegający na skupieniu kierownictwa działaniami bojowymi w rękach jednej osoby. Zapewnia to jedność i centralizację w dowodzeniu pododdziałami, gwarantując utrzymanie porządku i dyscypliny, a także całkowitej odpowiedzialność KDR za wynik i działania jednostek. 4.1. Tryb postępowania kierującego działaniem ratowniczym Dowódca sił i środków wyjeżdżający w I rzucie do zdarzenia obejmuje kierownictwo akcją ratowniczą w chwili przybycia na miejsce zdarzenia. Zobowiązany jest on do przestrzegania ustalonej kolejności elementów składających się na proces wypracowania decyzji zmierzających do postawienia zadań bojowych jednostkom taktycznym: 1) w trakcie dojazdu do zdarzenia - należy dokonać wstępnego rozpoznania pośredniego w zakresie charakterystyki zagrożenie oraz charakterystyki obiektu na podstawie informacji o zdarzeniu oraz prowadzonej korespondencji radiowej z PSK. 30 Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej. Dz.U. z 1991 r. Nr 88, poz. 400 z pózn. zm. 33 Celem przeprowadzenia rozpoznania pośredniego jest: - przeprowadzenie weryfikacji dysponowanych sił i środków I rzutu; - ustalenie sposobu i kierunku wejścia do działań ratowniczych. W przypadku uzyskania w miarę dokładnych i wiarygodnych informacji przez dowódcę podczas rozpoznania pośredniego wówczas powinien on wydać siłom i środkom I rzutu wstępną decyzję określającą: - kierunek i sposób wprowadzenia sił i środków na teren akcji ratowniczej; - zadania ratownicze do wykonania. 2) po przybyciu na miejsce zdarzenia - należy: a) przeprowadzić rozpoznanie wstępne bezpośrednie, celem: - ustalenia czy zadysponowane siły i środki posiadają wystarczający potencjał umożliwiający przeprowadzenie rozpoznania właściwego; - dokonania wstępnej oceny oraz dyspozycji sił i środków niezbędnych do likwidacji zagrożenia; - weryfikacji wstępnych zadań do wykonania przez przybyłe siły i środki I rzutu; b) przeprowadzić rozpoznanie właściwe i dokonać pełnej charakterystyki zagrożenie oraz charakterystyki obiektu. Rozpoznanie wstępne bezpośrednie przeprowadzane przez dowódcę natychmiast po przybyciu na miejsce działań na podstawie zewnętrznych oznak zdarzenia, ogólnej sytuacji terenowej oraz istniejących warunków atmosferycznych. Ustalenie ogólnego stanu sytuacji umożliwia dowódcy dokonanie analizy zagrożenia i przyjęcia taktyki działań interwencyjnych, w tym w pierwszej kolejności użycia sił i środków I rzutu. Rozpoznanie musi mieć charakter działania ciągłego tj. od przyjazdu do miejsca zdarzenia, aż do odjazdu po zakończonych działaniach ratowniczych i jest obowiązkiem dowódców wszystkich szczebli. Każdy rodzaj rozpoznania prowadzi się równolegle z wykonywaniem działań ratowniczo-gaśniczych. Właściwe przeprowadzenie rozpoznania pozwala na dokładną ocenę sytuacji i możliwości działań jednostek będących na miejscu akcji. Ocena sytuacji nie powinna się skupiać 34 na bieżącym rozwoju zdarzenia, lecz na przyjmowaniu najbardziej niekorzystnych zjawisk, które w czasie działań ratowniczo-gaśniczych mogą wystąpić gwałtownie i nieoczekiwanie. Każda zmiana sytuacji musi być ponownie oceniona przez dowódcę akcji, a wynikające z oceny wnioski przekazane do realizacji podległym dowódcom i strażakom. Wnioski najczęściej dotyczą skorygowania działań pododdziałów, wezwania dodatkowych sił lub ich wycofania. Ocenę sytuacji prowadzi dowódca każdego szczebla w ramach odcinka bojowego i przekazanego mu do wykonania zadania. Wstępne Wstępne właściwe Ocena rozpoznanie sytuacji Rozpoznanie pośrednie Na miejscu Dojazd do miejsca zdarzenia zdarzenia Rozkaz Właściwe bojowy Ocena pełne wstępny możliwości Rozkaz bojowy właściwy Zamiar taktyczny Decyzja Rys. 2. Ogólne elementy procesu podejmowania decyzji W przypadku zbyt gwałtownego i nieoczekiwanego rozwoju sytuacji oraz gdy KDR nie jest w stanie przeprowadzić właściwego rozpoznania pełnego, zobowiązany jest on wówczas: - zadysponować właściwe siły i środki dysponujące możliwościami przeprowadzenia tego rozpoznania; - przeprowadzić rozpoznanie właściwe częściowe w zakresie istniejących możliwości; - dokonać analizy zagrożenia i taktyki działań operacyjnych; - wyznaczyć siłom ratowniczym zestaw działań ratowniczych, w szczególności: 35 - ratować życie i zdrowie ludzi, nawet gdy mają to być działania w sytuacji istnienia rzeczywistego zagrożenie życia i zdrowia ratowników; - ewakuować ludzi ze strefy potencjalnego zagrożenia; - ratować mienie poprzez jego ewakuację lub obronę; 31 - lokalizować zagrożenie, jeżeli istnieje taka możliwość . Wyznaczenie podległym siłom zadań do realizacji oparte jest o wypracowanie zamiaru taktycznego, zawierającego nieraz kilka różnych wariantów postępowania uwzględniających możliwości zmiany sytuacji. Zamiar taktyczny obejmuje: - główne kierunki działań ratowniczych; - ocenę posiadanych sił i środków w stosunku do potrzeb wynikających z sytuacji; - metody ratowania ludzi i inwentarza żywego; - metody ratowania i obrony mienia; - określenie miejsca prowadzenia prac wyburzeniowych; - sposoby zachowania ciągłości podawania środków gaśniczych; - podział terenu akcji na odcinki bojowe oraz przydział na nie jednostek i zadań; - wyznaczenie dowódców niższych szczebli; - organizowanie łączności dowodzenia i współdziałania; - określenie wielkości odwodu taktycznego; - zadysponowanie dodatkowych sił i środków; - określenie sposobu prowadzenia rozpoznania w czasie działań; - wydawanie rozkazów i nadzorowanie ich prawidłowego wykonania; - dowodzenie podległymi pododdziałami jednostek ochrony przeciwpożarowej i 32 innymi jednostkami współdziałającymi. 31 Technologia działań ratowniczo-gaśniczych, Praca zbiorowa, SGSP, Warszawa 1995. 32 J. Ranecki, Ratownictwo chemiczno-ekologiczne, SAP, Poznań 1998. 36 Po wybraniu jednego z wariantów zamiaru taktycznego następuje proces wypracowywania decyzji, polegający na zebraniu wszystkich informacji, przetworzeniu ich przez dowódcę i sprecyzowaniu w formie rozkazu bojowego. Jakość wydanego rozkazu zależy od: - twórczej pracy i myśli dowódcy; - skuteczności i efektywności działań. Podejmowanie decyzji, a przez to wydawanie poleceń i rozkazów odbywa się na wszystkich szczeblach dowodzenia. Wszystkie działania, poprzedzone decyzjami muszą być spójne i zawierać się w elementach wypracowanego zamiaru taktycznego. W trakcie podejmowania decyzji dowódca musi analizować wszystkie informacje o bieżącej sytuacji o zdarzeniu i prowadzonych działaniach uwzględniając główne cele: - przy pomocy posiadanych sił i środków doprowadzić do lokalizacji i likwidacji zdarzenia; - przy niewystarczającej ilości sił i środków podjąć działanie na najbardziej newralgicznym odcinku i określić ilość, typ i rodzaj sił potrzebnych do działań. Decyzje dowódców wszystkich szczebli muszą być zrozumiałe dla podmiotów wykonawczych, które powinny posiadać odpowiednie przygotowanie i wyszkolenie taktyczne, znać swoje obowiązki i techniki działania. Posiadanie tych cech skraca czas na przygotowanie, formułowanie sposobu wykonania zadań, lepsze jest współdziałanie i porozumiewanie się dowódców, a w konsekwencji efektywność działań będzie wyższa. 4.2. Zasady tworzenia struktur kierowania podczas działań Wielkość zdarzenia, dynamika jego rozwoju, rozmiary prowadzonych działań ratowniczo-gaśniczych oraz liczba jednostek ochrony przeciwpożarowej biorących udział w działaniach decydują o wielkości struktury tworzonej na miejscu zdarzenia. W czasie działań ratowniczych w ramach KSRG wprowadzono trzy typy kierowania uszeregowane hierarchicznie: 37 - interwencyjny realizowany w celu likwidacji lub usunięcia skutków zdarzenia oraz zapewnienia bezpieczeństwa ratownikom. Podlegają mu siły nie przekraczające wielkością jednej kompanii, - taktyczny realizowany w celu wykonania przyjętej taktyki lub określonej strategii w likwidowaniu zagrożenia. Podlegają mu siły nie przekraczające wielkości jednego batalionu, - strategiczny realizowany w celu określenia i przyjęcia niezbędnej strategii w likwidowaniu zagrożenia. Podlegają mu siły wojewódzkich brygad odwodowych 33 albo siły przekraczające wielkością jednego batalionu. 4.2.1. Zasady organizacji struktury kierowania działaniami typu interwencyjnego Przyjęto ogólny podział tworzenia struktury kierowania działaniami interwencyjnymi na: - działania podstawowe, - działania rozszerzone. Działania podstawowe - prowadzone przez jednostki ochrony przeciwpożarowej, których wielkość nie przekracza dwóch sekcji. Organizowane do zdarzeń o niewielkich rozmiarach, nie stwarzające bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia i życia oraz niewymagające prowadzenia prac przez specjalistyczne grupy ratownicze. Dowódca akcji wyjeżdża wraz z załogą pojazdem specjalnym (gaśniczym) przystosowanym do realizacji zadań ratowniczych, zadysponowanym przez właściwe PSK (MSK). 33 R. Witkowski, Nowe zadania dla pomocy drogowej, Przegląd Pożarniczy Nr 9/2000. 38 STRAŻNICA PSK KDR KIEROWANIE KIERUNEK DYSPOZYCJI PUNKT ZAOPATRZENIA WSPÓADZIAAANIE WODNEGO Rys. 3. Schemat organizacji akcji ratowniczo-gaśniczej prowadzonej przez kierującego typu interwencyjnego stopnia podstawowego Do obowiązków KDR należy: - zorganizowanie punktu dowodzenia, - organizowanie rozpoznania oraz prognozowania rozwoju sytuacji, - planowanie działań ratowniczo-gaśniczych, - alarmowanie wymaganych sił i środków; - wyznaczenie osób funkcyjnych, stosownie do potrzeb; - rozprowadzanie i zlecanie przybyłym siłom zadania na miejscu akcji; - eliminowanie zagrożeń; 39 - nadzorowanie nad realizacją zadań; - organizowanie łączności dla potrzeb akcji ratowniczej; - zabezpieczenie ciągłości działań ratowniczych poprzez organizację 34 zaopatrzenia w środki gaśnicze. Działania rozszerzone, których wielkość przekracza siłę dwóch sekcji i nie są większe od jednej kompanii. W działaniach mogą brać udział specjalistyczne grupy ratownicze. W skład działań I rzutu jednostek interwencyjnych oprócz pododdziałów ratowniczych wchodzi grupa operacyjna wyposażona w samochód operacyjny, składająca się z oficera operacyjnego lub dowódcy JRG i z kierowcy samochodu operacyjnego. Podstawowym zadaniem grupy operacyjnej jest zorganizowanie kierowania akcją podczas zdarzeń prostych lub w początkowej fazie ich rozwoju oraz zapewnienie płynnego przejścia w bardziej rozbudowaną strukturę dowodzenia przy zachowaniu pełnej kontroli przebiegu działań ratowniczych. Po przybyciu na miejsce akcji kierowca pełni funkcję Szefa Punktu Operacyjnego. W przypadku braku kierowcy samochodu operacyjnego funkcję tą powierza się jednemu ze strażaków przebywających na miejscu działań. Do obowiązków Szefa Punktu Operacyjnego należy: - obsługa urządzeń radiowych samochodu operacyjnego; - pośredniczenie w łączności radiowej pomiędzy KDR a PSK i innymi dowódcami; - organizowanie punktu przyjmowania sił i środków; - organizowanie rozprowadzania sił i środków na określone przez KDR miejsca akcji; - prowadzenie dokumentacji manipulacyjnej; - zorganizowanie punktu czerpania wody; - wykonywanie innych zadań powierzonych przez KDR i związanych z działaniami ratowniczymi. 34 Technologia działań ratowniczo-gaśniczych, Praca zbiorowa, SGSP, Warszawa 1995. 40 Do obowiązków Kierownika Działań Ratowniczych, należy: - zorganizowanie na bazie samochodu operacyjnego punktu KDR; - organizowanie rozpoznania oraz prognozowania rozwoju zagrożenia; - planowanie działań operacyjnych; - alarmowanie sił i środków; - organizowanie lub eliminowanie zagrożenia poprzez podejmowanie decyzji regulujących zakres i sposób działań sił ratowniczych oraz sprawowanie nadzoru nad ich realizacją; - organizowanie łączności dowodzenia wg obowiązujących zasad; - zabezpieczanie ciągłości działań ratowniczych, w tym organizowanie zaopatrzenia w środki gaśnicze; - organizowanie współdziałania i kierowania specjalistami oraz służbami współdziałającymi. 41 STRAŻNICA PSK Szef punktu KDR operacyjnego Odwód taktyczny Punkt przyjęcia sił i środków PUNKT ZAOPATRZENIA WODNEGO KIEROWANIE WSPÓADZIAAANIE KIERUNEK DYSPOZYCJI Rys. 4. Schemat organizacji akcji ratowniczo-gaśniczej prowadzonej przez kierującego typu interwencyjnego działania rozszerzone 4.2.2. Zasady organizowania struktury kierowania działaniami typu taktycznego Działania ratownicze prowadzone przez jednostki ochrony przeciwpożarowej, w których współdziałają inne służby ratownicze i podmioty realizowane w celu wykonania wypracowanego zamiaru taktycznego lub określonej strategii. Biorą w nich udział jednostki, których siły stanowią pododdziały pożarnicze nie mniejsze od jednej 42 kompanii i nie przekraczające batalionu. W tego rodzaju działaniach teren akcji uniemożliwia KDR swobodny i bieżący przegląd sytuacji lub ilość działających jednostek wymaga zorganizowania w pododdziały z uwagi na odmienność wykonywanych zadań lub rozległość na znacznym obszarze. W takich przypadkach KDR zobowiązany jest podjąć decyzję o utworzeniu odpowiedniej ilości odcinków bojowych, na czele których wyznacza dowódców przypisując im zadania w ramach kierowania typu interwencyjnego. Ilość tworzonych odcinków bojowych jest uzależniona od konieczności zapewnienia dowódcy odcinka bojowego swobodnego i bieżącego przeglądu sytuacji oraz sprawnego kierowania wyznaczonymi na dany odcinek bojowy siłami i środkami. Z praktyki wynika, iż najlepsze efekty działania uzyskuje się tworząc odcinki bojowe w sile do pięciu zastępów. Przedstawione schematycznie etapy powstawania struktury dowodzenia, należy przyjmować jako wzorzec. Z uwagi na różnorodność zdarzeń, może być również częściowo wykorzystywany poprzez tworzenie struktur pośrednich. Do obowiązków KDR należy: - zaalarmowanie wymaganej ilości kadry kierowniczej wraz z samochodem dowodzenia i łączności (SDA) oraz szefów służb współorganizujących akcję ratowniczą; - zorganizowanie systemu do kompleksowego rozpoznawania rozwoju zagrożenia między innymi w oparciu o bieżące meldunki DOB, czy nawet wywiad lotniczy; - zorganizowanie, w zależności od potrzeb w ramach sztabu akcji ratowniczej, następujących zespołów: - operacyjnego, - logistyki, - punktu zaopatrzenia wodnego, (przyporządkowanego Szefowi Logistyki, tworzonego w sytuacji, gdy odległość punktów czerpania wody od miejsca prowadzenia akcji ratowniczo -gaśniczej będzie większa niż 1 km); - wypracowanie ostatecznej prognozy rozwoju zagrożenia oraz planu działań operacyjnych; 43 - ograniczanie lub eliminowanie zagrożenia poprzez podejmowanie ostatecznych decyzji określających cele i zadania do wykonania przez: - poszczególnych Dowódców Odcinków Bojowych; - współpracujące siły i służby; - zespoły sztabu; 35 - dysponowanie siłami i środkami na terenie akcji. Zespół Operacyjny KDR tworzą: 1. Oficer Operacyjny - obsadzany przez oficera operacyjnego KP PSP lub dowódcę JRG. 2. Szef Odwodu Taktycznego - obsadzany przez oficera operacyjnego KP PSP lub kierowcę samochodu operacyjnego. Zespół Logistyki KDR tworzą: - Szef Logistyki - obsadzany przez oficera KP PSP, - Kwatermistrz - obsadzany przez kwatermistrza KP PSP, - Kierowca - obsadzany przez np. technika JRG, - Punkt Zaopatrzenia Wodnego - złożony z wydzielonych przez KDR sił i środków, których zadaniem jest dostarczanie wody do celów gaśniczych z odległości powyżej 1 km od miejsca prowadzenia działań gaśniczych. Do obowiązków Oficera Operacyjnego KDR należy: - zastępowanie KDR; - obsługiwanie urządzeń będących na wyposażeniu SDA oraz prowadzenie dokumentacji KDR; - organizowanie i prowadzenie łączności dowodzenia i współdziałania, w tym również z innymi służbami i siłami; - opracowywanie wstępnej prognozy oraz planu działań operacyjnych; - dokumentowanie rozwoju zagrożenia oraz pozostałych danych operacyjnych z miejsca akcji ratowniczej; 35 Technologia działań ratowniczo-gaśniczych, Praca zbiorowa, SGSP, Warszawa 1995. 44 - wdrażanie oraz nadzorowanie realizację ostatecznych decyzji KDR; - alarmowanie wymaganych sił i środków, w tym również odwodu operacyjnego. Do obowiązków Szefa Odwodu Taktycznego należy: - zorganizowanie na bazie samochodu operacyjnego, w miejscu określonym przez KDR, punktu przyjmowania sił i środków oraz kierowanie ich ruchem w zakresie dojazdu do punktu koncentracji oraz wyznaczonego miejsca akcji; - prowadzenia korespondencji radiowej z jednostkami dojeżdżającymi do punktu koncentracji na kanale współdziałania 14; - dysponowanie sił i środków z punktu koncentracji do działań ratowniczych (w ilości większej niż dwa zastępy) z wyznaczonym dowódcą; - prowadzenie dokumentacji manipulacyjnej; - właściwe przygotowanie sił i środków do działań ratowniczych; - zabezpieczenie odwodu taktycznego w ilości 1/3 w stosunku do wszystkich sił jednostek uczestniczących w działaniach ratowniczych. Do obowiązków Szefa Logistyki KDR należy: - zorganizowanie oraz kierowanie zespołem logistyki; - przeprowadzanie rozpoznania w zakresie zapotrzebowania na środki gaśnicze i inne środki eksploatacyjne oraz w zakresie możliwości ich zaspokajania; - zorganizowanie zaopatrywania sił ratowniczych w wymagane środki gaśnicze i inne środki eksploatacyjne, w tym również techniczne, np. środki łączności radiowej; - zorganizowanie: - stacji obsługi i napraw sprzętu; - punktu zakwaterowania; - punktu żywnościowego; - punktu medyczno-sanitarnego. Do obowiązków Kwatermistrza Logistyki należy: 45 - organizowanie dostarczania materiałów pędnych, części zamiennych, artykułów żywnościowych, środków gaśniczych będących na stanie KP PSP oraz innych przedmiotów i artykułów niezbędnych do realizacji obowiązków Zespołu Logistyki. Do obowiązków Kierowcy w Zespole Logistyki należy: - wykonywanie poleceń Szefa Logistyki. Do obowiązków Dowódcy OB, należy: - zorganizowanie w obrębie OB., na bazie samochodu operacyjnego lub innego, ruchomego punktu dowodzenia; - rozpoznawanie i prognozowanie rozwoju zagrożenia oraz wstępne planowanie działań operacyjnych informacje z powyższych czynności należy przekazywać na bieżąco KDR; - wykonywanie decyzji KDR w oparciu o przydzielone siły i środki; 46 STRAŻNICA PSK Zespół Zespół operacyjny Szef logistyki logistyki KDR Oficer Odwód operacyjny Kwatermi taktyczny strz Szef odwodu taktycznego Kierowca Punkt przyjęcia sił i środków DOB DOB DOB Odcinek Odcinek Odcinek Bojowy Bojowy Bojowy PUNKT ZAOPATRZENIA WODNEGO KIEROWANIE WSPÓADZIAAANIE KIERUNEK DYSPOZYCJI Rys. 5. Schemat organizacji akcji ratowniczo-gaśniczej typu taktycznego 47 - organizowanie łączności dowodzenia na swoim odcinku na kanałach, przydzielonych przez KDR; - zabezpieczenie ciągłości działań ratowniczych, w tym również organizowanie zaopatrzenia w środki gaśnicze z przydzielonych przez KDR punktów zaopatrzeniowych; - współpraca ze specjalistami branżowymi. 4.2.3. Zasady organizowania struktury kierowania działaniami typu strategicznego Tworzenie struktury kierowania typu strategicznego wprowadza się w przypadku, gdy zdarzenie charakteryzuje się dużą złożonością zagrożenia między innymi z powodu wysokiej dynamiki rozwoju sytuacji i ogromu zadań do wykonania, a realizowane cele wymagają przyjęcia niezbędnej strategii w likwidowaniu zagrożenia oraz nadzoru nad kierowaniem taktycznym. Kierowaniu strategicznemu podlegają siły wojewódzkich brygad odwodowych albo siły przekraczające wielkością jeden batalion. KDR podejmuje decyzję o utworzeniu na bazie istniejącej struktury, następujących stanowisk lub sekcji specjalistycznych: 1. Stanowisko Szefa Sztabu - do koordynacji pracy poszczególnych zespołów sztabu oraz do pomocy i zastępowania KDR, Zespół Operacyjny, w skład którego wchodzi: - Sekcja Rozpoznawczo Prognostyczna, kierowana przez Oficera Rozpoznania - do organizowania systemu rozpoznawania zagrożenia oraz jego prowadzenia, łącznie z dokumentowaniem i prognozowaniem; 48 STRAŻNICA Zespół logistyki PSK Szef logistyki Zespół operacyjny Sekcja łączności Oficer Sekcja planowania łączności operacyjnego Oficer operacyjny Sekcja kwatermistrzowska Sekcja rozpoznawczo - prognostyczna Kwatermistrz Oficer SZEF rozpoznania SZTABU Punkt przyjęcia sił i Sekcja środków Odwód techniczna Oficer operacyjny techniczny Szef odwodu taktycznego KDR Oficer Sekcja zaopatrzenia zaopatrzenia Środki gaśnicze DOB DOB terenowy terenowy DOB oficer oficer operacyjny operacyjny terenowy oficer operacyjny Odcinek Odcinek Bojowy Bojowy Odcinek Bojowy PUNKT ZAOPATRZENIA WODNEGO KIEROWANIE WSPÓADZIAAANIE KIERUNEK Rys. 6. Schemat organizacji akcji ratowniczo-gaśniczej typu strategicznego 49 - Sekcja Planowania Operacyjnego, kierowana przez Oficera Operacyjnego - do opracowywania koncepcji działań ratowniczo-gaśniczych oraz wdrażania decyzji KDR i sprawowania nadzoru nad ich realizacja. Stanowisko Obsługowe, w skład którego wchodzi: - sekretarz planszecista - do dokumentowania przebiegu akcji; - dyspozytor radiooperator - do obsługi urządzeń technicznych sztabu; - łącznik - do przekazywania informacji miedzy poszczególnymi komórkami struktury dowodzenia; - pilot - do pilotowania kolumn samochodowych. Zespole Logistyki, w skład którego wchodzi: - Sekcja Aączności, kierowana przez Oficera Aączności - do organizowania systemu łączności radiowo przewodowej dla potrzeb dowodzenia i współdziałania; - Sekcja Kwatermistrzowska, kierowana przez Kwatermistrza - do obsługi zadań związanych z wyżywieniem, zakwaterowaniem, umundurowaniem oraz obsługi medyczno-sanitarnej; - Sekcja Techniczna, kierowana przez Oficera Technicznego - do organizowania i prowadzenia stacji obsługi sprzętu oraz zaopatrywania w materiały pędne lub inne eksploatacyjne; - Sekcji Zaopatrzenia, kierowanej przez Oficera Zaopatrzenia - do organizowania zaopatrzenia w środki gaśnicze, neutralizatory oraz specjalistyczny sprzęt gaśniczy. Odcinek Bojowy, w skład którego wchodzi: - Terenowy Oficer Operacyjny - do pomocy i zastępowania dowódcy OB, szczególnie w zakresie rozpoznawania zagrożeń, łącznie ze sztabem oraz wypracowywanie koncepcji obsługi decyzji KDR. Szczegółowe obowiązki osób kierujących odcinkami bojowymi, są takie same jak podczas kierowania typu taktycznego. 50 Przejście do typu strategicznego organizacji dowodzenia wymaga zasilania kadrą specjalistyczną lub wykonawczą, a mianowicie: - na funkcję Szefa Sztabu lub KDR min. 2 osoby, - do Sekcji Rozpoznania wraz z Oficerem Rozpoznania min. 5 osoby, - do sekcji Planowania Operacyjnego wraz z Oficerem Op. min. 3 osoby, - do Punktu Przyjęcia Sił i Środków min. 4 osoby, - na funkcję Terenowego Oficera Operacyjnego min. 5 osoby, - na dowódców Odcinków Bojowych min. 5 osoby, - na stanowiska obsługowe min. 7 osoby, - na funkcję Oficera Logistyki min. 1 osoba, - do sekcji Kwatermistrzowskiej wraz z Kwatermistrzem min. 7 osoby, - do sekcji Technicznej wraz z Oficerem Technicznym, min. 5 osoby, - do sekcji Aączności wraz z Oficerem Aączności min. 4 osoby, - do sekcji Zaopatrzenia wraz z Oficerem Zaopatrzenia min. 6 osoby. Razem: min. 54 osoby. Etapy powstawania struktury dowodzenia stanowią wzorzec, który z uwagi na dużą różnorodność zdarzeń, może być tylko częściowo wykorzystywany poprzez tworzenia struktur pośrednich. Ostateczną decyzję o kształcie danej struktury dowodzenia podejmuje KDR, jednak przy zachowaniu tych elementów, które gwarantują płynność przechodzenia do struktur bardziej złożonych. Temat 5. Organizacja sił i środków ratowniczych Alarmowanie sił i środków ratowniczo-gaśniczych odbywa się poprzez właściwe miejscowo ośrodki decyzyjne. W przypadku jednostek Państwowej Straży Pożarnej i innych służb systemu wykonują, to właściwe terenowo stanowiska kierowania. Podmioty współorganizujące akcję ratowniczo-gaśniczą organizują własne siły i środki na potrzeby swoje oraz KDR w ramach swoich struktur organizacyjnych. 51 Podmioty współorganizujące akcję ratowniczo-gaśniczą w sytuacji, kiedy muszą uzupełnić własne siły i środki o siły i środki innych podmiotów, dokonują tego poprzez złożenie zapotrzebowania do KDR. Do likwidacji skutków zdarzeń przekraczających możliwości operacyjne powiatu lub województw, z sił i środków podmiotów systemu formuje się odwody operacyjne. Uruchamianie oddziałów i pododdziałów odwodu operacyjnego przeprowadza się w celu: a) zwalczania pożarów o rozmiarach dużych; b) usuwania skutków innych miejscowych zagrożeń o rozmiarach dużych; c) usuwania skutków innych miejscowych zagrożeń wymagających specjalistycznych umiejętności lub wyposażenia. Decyzję o formowaniu sił i środków odwodu operacyjnego podejmują: a) Komendant Główny PSP w odniesieniu do centralnego odwodu operacyjnego; b) komendanci wojewódzcy w odniesieniu do wojewódzkich odwodów operacyjnych; c) komendanci szkół PSP w odniesieniu do kompanii szkolnych. Dysponowanie sił i środków odwodu operacyjnego jest realizowane przez: - KCKRiOL, - WSKR. Dopuszczalne czasy osiągania gotowości oddziałów i pododdziałów w miejscach koncentracji wynoszą: - 180 minut dla batalionu; - 90 minut dla kompanii centralnego odwodu; - 45 minut dla kompanii wojewódzkiego odwodu i sztabu brygady; - 45 minut dla grup specjalistycznych. 52 5.1. Sztab jako organ doradczo-pomocniczy kierownika działań ratowniczo- gaśniczych Kierownik działań po przybyciu na miejsce zdarzenia musi wykonać podstawowe czynności związane z organizacją działań, do których należy przeprowadzenie rozpoznania, ocena sytuacji, wstępne wydanie poleceń i rozkazów dla przybyłych pododdziałów, wykonanie kalkulacji sił i środków, złożenie zapotrzebowania na siły jednostek ochrony przeciwpożarowej, innych podmiotów i służb współdziałających. Wprowadzenie do działań ratowniczych dużej liczby sił i środków rozległość zdarzenia, występujące utrudnienie i komplikacje stwarzają dla dowódcy trudną sytuację powodującą, że dowódca nie jest w stanie podołać wszystkim obowiązkom w trudnych i skomplikowanych działaniach. W tej sytuacji pomocnym elementem organizacji działań jest utworzenie sztabu jako czynnika ułatwiającego dowódcy kierowanie działaniami ratowniczymi. Przy kierowaniu interwencyjnym i taktycznym, tj. w działaniach, w których odpowiednio biorą udział jednostki w sile do jednej kompanii i do jednego batalionu kierującego może doraznie wspomóc sztab. Przy kierowaniu strategicznym kierującego wspomaga sztab, którego strukturę, skład i zadania określa osobiście kierujący lub działający z jego upoważnienia członek sztabu. Najczęściej sztaby organizuje się w niewielkiej skali tworząc tzw. zalążki sztabów, a do roli szefów zespołów wyznacza się pojedyncze osoby przydzielając im konkretne zadania, zależne od specyfiki zdarzenia i potrzeb występujących podczas działań. Sztaby organizowane dla potrzeb akcji ujęte w planach ratowniczych mają charakter stały, a ich członkowie podzieleni są na zespoły funkcyjne wyznaczone do wykonania ściśle określonych zadań. Zaletą sztabów powoływanych na stałe jest wysoka skuteczność i szybkość mobilizacji uzyskana dzięki przeprowadzonym wcześniej ćwiczeniom organizowanym na terenie przyszłych działań ratowniczych. W praktyce w skład sztabów powinni wchodzić wysocy specjaliści z różnych dziedzin, posiadający wieloletnie doświadczenie, tak aby sztab jak najlepiej realizował zadania i przy pomocy którego wypracowywano jak najlepsze koncepcje działania. 53 Organizowanie prac sztabu Planowanie i koordynowanie Szef prac zespołów sztabu sztabu Nadzorowanie nad Opracowywanie i realizacją zadań przedkładanie propozycji postawionych zespołom zamiaru taktycznego Nadzorowanie nad Analizowanie rozwoju sytuacji dokumentacją sztabu Zastępowanie kierownika akcji Zastępca szefa Nadzorowanie nad sztabu wykonywaniem rozkazów Organizowanie wsparcia działań ratowniczych Utrzymywanie łączności z szefem sztabu Przekazywanie informacji dotyczących potrzeb wynikających z prowadzenia działań Nawiązywanie współpracy z administracją rządową, samorządową, służbami i Oficer operacyjny jednostkami współdziałającymi łącznikowy Zespół Zespół informacyjno Zespół analiz Zespół logistyki łączności -prasowy Skład: Skład: Skład: Skład: - szef łączności, - szef analiz, - szef logistyki, - rzecznik prasowy, - oficer operacyjny, - oficer łączności, - oficer logistyki - oficer - pomocnik oficera - radiooperatorzy, - pomocnik oficera logistyki, informacyjno- - telefoniści, operacyjnego, - oficer zabezpieczenia prasowy, - łącznicy. - informatyk, medycznego, - pomocnik oficera - kreślarz, - pomocnik zabezpieczenia informacyjno- - planszecista, medycznego, prasowego. - specjaliści z - oficer uzupełnień sił i różnych dziedzin. środków, - pomocnik uzupełnień sił i środków, - oficer wyżywienia, - pomocnik oficera wyżywienia. Rys. 7. Przykładowy schemat organizacyjny sztabu akcji36 54 Zespół Zespół analiz Zespół łączności Zespół logistyki informacyjno - prasowy Zadania: Zadania: Zadania: Zadania: 1 organizowanie 1 analiza i ocena 1 organizowanie 1 zapewnienie punktów przyjmo- sytuacji oraz łączności dowodzenia sprawnego przepływu wania sił i środków prognozowanie i współdziałania; informacji z działań; oraz rozprowadzanie rozwoju 2 wnioskowanie o 2 opracowywanie treści na odcinki bojowe; 2 opracowywanie niezbędny sprzęt do komunikatów i 2 przygotowanie wariantowego planu prowadzenia łączności meldunków; warunków do pracy organizacji działań 3 ewidencjonowanie 3 przekazywanie sztabu; 3 obliczanie sił i korespondencji; informacji przedstawi- 3 organizowanie środków 4 wzywanie sił i cielom mediów; odwodów wynikających z środków 4 współdziałanie z taktycznych; potrzeb przewidzianych jako rzecznikami 4 realizowanie zapo- prowadzonych działań wsparcie lub prasowymi innych trzebowana na sprzęt; 4 dokumentowane współdziałanie. służb; 5 zapewnienie: przebiegu działań 5 przedkładanie infor- - zaopatrzenia wodnego 5 opracowywanie macji przełożonym i - sprzętu meldunków władzom admini- specjalistycznego; sytuacyjnych stracyjnym. - chemicznych środków gaśniczych; 6 dostarczanie: - materiałów pędnych i smarów; - części zamiennych; - artykułów żywnościowych; 7 organizowanie: - napraw sprzętu; - punktu zakwaterowania; - punktu medyczno - sanitarnego; - punktu wyżywienia lub rozdziału żywności; 8 ustalenie potrzeb transportowych dla ewakuowanych ludzi; 9 ustalenie potrzeb bytowych dla ewakuowanych ludzi. Rys. 8. Przykładowy ramowy zakres zadań sztabu akcji37 36 Na podstawie: E. Gierski, Efektywność dowodzenia, Firet, Warszawa 1997. 55 5.2. Organizacja łączności dowodzenia i współdziałania Zasadniczym środkiem łączności dowodzenia i współdziałania na terenie akcji ratowniczej są środki łączności radiowej. Celem zapewnienia skutecznej łączności dowodzenia i współdziałania różnych podmiotów współorganizujących akcję ratowniczą należy dążyć do: - koncentracji sprzętu łączności radiowej osób decyzyjnych kierujących swoimi siłami i środkami; - wyposażenie bazowych stanowisk kierowania tych podmiotów w sprzęt łączności radiowej umożliwiający bezpośrednie prowadzenie korespondencji między tymi stanowiskami oraz wyposażenia ich w bezpośrednie łącza telefoniczne; - organizowania pracy sztabów w miejscach, w których występuje optymalna łączność przewodowa. Jednostki ochrony przeciwpożarowej zobowiązane są eksploatować sprzęt łączności radiowej pracujący na pasmach częstotliwościowych przydzielonych strażom pożarnym, na zasadach obowiązujących w PSP, w tym miedzy innymi nie przekraczania: - dopuszczalnej mocy samochodowych stacji radiowych wynoszącej 25W, w przypadku samochodów operacyjno-sztabowych; - dopuszczalnej mocy samochodowych stacji radiowych wynoszącej 10W, w przypadku samochodów pozostałych; - dopuszczalnej mocy nasobnych stacji radiowych wynoszącej 2,5W, w przypadku KAR, Szefa Sztabu, DOB; - dopuszczalnej mocy nasobnych stacji radiowych wynoszącej 1W, w pozostałych przypadkach. W celu zapewnienia skutecznej łączności dowodzenia i współdziałania do obowiązków Komend PSP, należy każdorazowo organizować łączność przy 37 Tamże. 56 prowadzeniu lokalnych akcji ratowniczo-gaśniczych na przyznanym kanale powiatowym. 5.3. Organizowanie łączności podczas działań ratowniczo-gaśniczych Każdy dowódca niezależnie od szczebla i typu kierowania akcją ratowniczo- gaśniczą powinien dokładnie znać sytuację na wszystkich odcinkach bojowych, rozwój sytuacji, mieć stały wpływ na prowadzenie działań ratowniczych, na bieżąco wprowadzać potrzebne korekty i zmiany dążąc przez to do wykonania zaplanowanego zadania bojowego. Właściwa organizacja łączności zapewnia kierującemu akcją skuteczne dowodzenie pododdziałami jednostek ochrony przeciwpożarowej, innymi służbami ratowniczymi i podmiotami współdziałającymi we wszystkich rodzajach działań. Na szczeblu działań kierowania interwencyjnego łączność organizuje dowódca zapewniając jej realizację do jednostki wykonawczej roty. Ten rodzaj budowy organizacji szczególne ma uzasadnienie dla pododdziałów najmniej liczebnych zastęp, sekcja, pluton. Momentem rozpoczęcia organizacji łączności jest czas zadysponowania pierwszego pododdziału do miejsca zdarzenia. Kierujący akcją bezpośrednio po przybyciu na miejsce zdarzenia składa meldunek do właściwego miejscowo stanowiska kierowania, w którym powinien przekazać krótki opis sytuacji: - rodzaj zdarzenia, czynniki towarzyszące (płomień, ogień, dym itp.); - wielkość zdarzenia i obiektu, w którym powstało zdarzenie; - wstępne podanie ilości sił i środków przebywających na miejscu i złożenie ewentualnego zapotrzebowania na braki sprzętowo-osobowe. Po przeprowadzeniu rozpoznania kierujący składa szczegółowy meldunek, w którym należy: - określić wielkość zdarzenia, kierunek rozprzestrzeniania się pożaru (obłoku substancji chemicznej), ilość zagrożonych obiektów i przebywających w nich ludzi, zwierząt mienia o znacznej wartości; - określić ilość niezbędnych sił i środków jednostek ochrony przeciwpożarowej, innych podmiotów współdziałających i służb ratowniczych; 57 - określić trudności w prowadzeniu działań w wyniku występujących mediów zagrażających bezpośrednio ratownikom i osobom ewakuowanym; - polecić innym służbom wstrzymanie podawania mediów np. wyłączenie zasilanie energetycznego, zwiększenie ciśnienia sieci hydrantowej; - polecić uzyskania dodatkowych informacji od PSK ujętych w planach ratowniczych, a dotyczących np. zaopatrzenia wodnego, ilości i rodzaju substancji niebezpiecznych; - przekazać dokładną nazwę obiektu z podaniem właściciela lub użytkownika. W czasie trwania akcji, w przedziałach czasowych średnio dziesięciominutowych KDR powinien składać meldunek o: - aktualnej sytuacji, wielkości zdarzenia, przebiegu i wynikach prowadzonych działań; - obiektach, pomieszczeniach lub instalacjach, które uległy zniszczeniu lub są nie do uratowania; - orientacyjnym czas trwania akcji, - sytuacjach nieprzewidzianych mających wpływ na przebieg działań ratowniczych; - czasie lokalizacji zdarzenia; - przypuszczalnej przyczynie powstania pożaru (miejscowego zdarzenia); - szacunkowych stratach popożarowych; - czasie zakończenia działań i powrotu do strażnicy. Przy organizacji łączności należy uwzględniać ilość i rodzaj wyposażenia w sprzęt łączności, rzezbę terenu, wielkość obszaru oraz czas trwania pożaru. W trakcie trwania akcji, w miarę przybywania kolejnych zastępów na teren działań następuje rozbudowa struktury łączności wykorzystując przy tym posiadany sprzęt łączności. Do małych akcji, podczas których jest realizowany typ kierowania interwencyjnego, gdy kierujący akcją jest w stanie samodzielnie zapanować nad utworzonym schematem łączności w miarę zmieniających się warunków działania 58 zostają przeprowadzane zmiany organizacyjne sieci łączności pododdziałów uczestniczących bezpośrednio w działaniach ratowniczych. PSK KAR K-8 D-CA D-CA D-CA SEKCJI SEKCJI SEKCJI K-6 K-10 K-16 Rys. 9. Przykładowy schemat organizacji łączności typu interwencyjnego38 Przy kierowaniu strategicznym kierujący akcją jest wspomagany przez sztab jako organ doradczy i pomocniczy. W działaniach przy kierowaniu interwencyjnym i taktycznym może być zawiązany sztab lub jego niezbędny fragment, którego strukturę skład i zadania określa kierujący lub działający w jego imieniu członek sztabu. Dowódca akcji po powołaniu sztabu wyznacza oficera łączności, a przy większych akcjach szefa zespołu łączności. Szef łączności ma za zadanie analizować informacje na temat ilości sił i środków uczestniczących w działaniach oraz ustalać potrzeby sprzętu łączności, organizować sieć łączności, przydzielać sprzęt radiowy. Tworząc schemat organizacyjny łączności oficer odpowiedzialny za prawidłowy przepływ informacji przy dużych akcjach musi uwzględnić wykonanie sieci w trzech płaszczyznach usystematyzowanych w następującej hierarchii: 38 Na podstawie: Ranecki, Ratownictwo chemiczno-ekologiczne, SAP, Poznań 1998. 59 - sieć radiowa dowódcy kierującego akcją ratowniczo-gaśniczą; - sieć radiowa pośrednia; - sieć radiowa wykonawcza. Sieć dowódcy obejmuje radiostację stanowiska kierowania, sztabu akcji, dowódcy kierującego oraz dowódców odcinków bojowych. Przeważnie pracuje ona na kanale powiatowym właściwym do miejsca zdarzenia. W działaniach ten rodzaj sieci stanowi trzon schematu łączności. Sieć radiowa pośrednia jest tworzona dla rozbudowanych schematów łączności. Stanowi łącznik pomiędzy siecią dowódcy i siecią wykonawczą. Sieć radiowa wykonawcza jest przeznaczona dla pododdziałów pracujących w ramach jednego odcinka bojowego. Najbardziej powszechnym środkiem łączności podczas akcji jest łączność radiowa prowadzona z radiostacji nasobnych i samochodowych. Umożliwia ona szybkie, łatwe, bezawaryjne i bezpośrednie porozumiewanie się w ruchu i na postoju, prowadzenie korespondencji niemalże z każdego miejsca działania. W przypadkach niewystarczającej ilości sprzętu łączności radiowej, braku sieci szczególnie w podziemiach, w nizinach, w budynkach żelbetonowych stosuje się łączność przewodową, często tworzoną na czas prowadzenia działań, w warunkach polowych. Zapewnia ona przekazywanie korespondencji pomiędzy dowódcą akcji, sztabem, dowódcami odcinków bojowych, dowódcami punktów zaopatrzenia wodnego i odwodów taktycznych. Kolejnym rodzajem łączności wykorzystywanym podczas działań w miejscach gdzie nie jest możliwe lub celowe stosowanie urządzeń technicznych jest łączność ruchoma przy pomocy łączników. Strażacy wyznaczeni do tej funkcji powinni przebywać w towarzystwie dowódcy. Spełniają oni rolę informatorów meldunków drogą ustną poprzez zapamiętywanie informacji i odtwarzanie ich w miejscach, do których są kierowane. Znaki gestowe, to kolejny rodzaj przekazywania informacji w formie ściśle umówionych znaków i gestów. Sygnały gestowe wydawane przez dowódcę są równoznaczne z wydaniem ustnych poleceń czy rozkazów i przyjmują formę natychmiastowego wykonania. 60 Temat 6. Ogólne zasady prowadzenia działań ratowniczo-gaśniczych Państwowa Straż Pożarna oraz inne służby ratownicze systemu realizując nałożone zadania wykonuje bardzo szeroki wachlarz czynności ratowniczych. Jakość wykonanego zadania w przeważającej części zależy od dowódcy kierującego działaniami oraz właściwego współdziałania zastępów pożarniczych załóg innych służb. Determinującym elementem podczas każdej akcji ratowniczej jest bardzo ograniczony czas na przygotowanie się do realizacji zamiaru taktycznego oraz szczegółowe omówienie procedur czynności wykonywanych przez każdego uczestnika działań. W celu zapobiegnięcia niejasnościom i nieporozumieniom, jakie zdarzają się podczas faktycznych zdarzeń należy określić zasady i procedury prowadzenia działań ratowniczych zależnych od rodzaju i specyfiki zagrożenia. 6.1. Założenia ogólne podziału struktury działań Przyjęto w projekcie regulaminu następujący podział realizacji czynności ratowniczych wykonywanych w celu ochrony życia, zdrowia, mienia lub środowiska w związku z: - walką z pożarami; - ratownictwem technicznym; - ratownictwem chemiczno-ekologicznym; - ratownictwem medyczny. Działania ratownicze usystematyzowane w ramach danego ratownictwa przedstawiono w formie zasad i procedur czynności ratowniczych najczęściej wykonywanych w celu zlokalizowania i usunięcia zagrożenia. Ogólny podział procedur prowadzenia działań ratowniczych podczas akcji obejmuje: - organizację ratownictwa; - zakres działań; - zadania stawiane przed służbami ratowniczymi; - standardy postępowania na miejscu zdarzenia. 61 Wyrażenie głównych cech organizacyjnych prowadzenia działań ratowniczo- gaśniczych, podejmowanych przez Państwową Straż Pożarną podczas zdarzeń, oparto na przykładzie działań gaśniczych. Pamiętać tu należy, iż zarówno rodzaj zdarzenia, typ (poziom) kierowania, jak i rodzaj ratownictwa w różnym stopniu modyfikują przedstawiane tu, w miarę uniwersalne zasady ogólne. 6.2. Zasady prowadzenia działań podczas pożarów O przebiegu rozwoju pożaru decyduje wiele czynników jak np. miejsce powstania, układ poszczególnych elementów zespołowych, rodzaj nagromadzonych materiałów palnych, kierunki ciągów powietrznych i gazów spalinowych. Trudno byłoby szczegółowo omówić, każdy z możliwych do powstania pożarów, bowiem rozmaite mogą być konstrukcje, wielkości, wyposażenie, materiały palne i czynniki towarzyszące procesowi spalania. Niemniej jednak są cechy wspólne dla większości pożarów i podejmowanych działań ratowniczych, do których zaliczyć można: konieczność ratowania zdrowia i życia ludzkiego, ratowanie mienia, podawanie środków gaśniczych, zachowanie szczególnych środków bezpieczeństwa itp. W oparciu o takie czynniki zostaną sporządzone ogólne zasady postępowania podczas działań związanych z likwidacją pożarów. 6.2.1. Organizacja walki z pożarami Organizacja walki z pożarami obejmuje zespół działań planistyczno- organizacyjnych i stosowanie technik gaśniczych niezbędnych do zmniejszenia i 39 likwidacji zagrożenia pożarowego. Zadania realizowane w ramach organizacji walki z pożarami, obejmują w szczególności: - rozpoznawanie i ocena zagrożeń pożarowych; - określanie rozmiarów powstałego pożaru i rozwoju sytuacji; - ratowanie ludzi i zwierząt przed zagrożeniami pożarowymi; - dostosowanie sprzętu oraz technik gaśniczych do rodzaju i miejsca pożaru; 39 R. Witkowski, Nowe zadania dla pomocy drogowej, Przegląd Pożarniczy Nr 9/2000. 62 - lokalizowanie pożaru; - likwidowanie pożaru. Walka z pożarami w ramach systemu prowadzona jest: - siłami i środkami jednostek ochrony przeciwpożarowej włączonych do systemu na wszystkich poziomach jego funkcjonowania; - wydzielonymi siłami i środkami pozostałych podmiotów włączonych do systemu w zakresie ustalonym w decyzji o włączeniu do systemu lub umowie cywilnoprawnej o współdziałaniu z systemem. 6.2.2. Działania w zakresie walki z pożarami Praca stanowiska kierowania (PSK, MSK) I. Alarmowanie - to przyjęcie zgłoszenia o zaistniałym zdarzeniu i pozyskanie informacji, tj.: a/ dane osoby zgłaszającej (imię, nazwisko, numer telefonu); b/ co się pali (budynek, zakład, las, środek transportu, skład desek itp.); c/ adres zdarzenia (gmina, miejscowość, ulica, numer); d/ wielkość zdarzenia (powierzchnia obiektu, w którym powstał pożar); e/ zagrożone inne obiekty pożarem; f/ bezpośrednie zagrożenie dla ludzi. II. Rozpoznanie i ocena wstępna w ramach pracy stanowiska kierowania: - ustalenie charakteru pożaru: rodzaj palącego się materiału; - przewidywany rozwój pożaru po dojezdzie pierwszych jednostek straży pożarnej; - warunki zewnętrzne mające wpływ na pożar: a/ sytuacja meteorologiczna (siła wiatru, kierunek, temperatura, opady); b/ położenie i ukształtowanie terenu; c/ inne czynniki, np. zabudowa, instalacje; d/ określenie granic zagrożenia; 63 e/ określenie zaistniałych i przyszłych skutków zagrożenia (wykorzystanie informacji własnych i zewnętrznych, w tym planów ratowniczych). III. Wstępna kalkulacja sił i środków do likwidacji zdarzenia: a/ własne siły i środki; b/ siły i środki jednostek OSP najbliższe miejsca zdarzenia; c/ siły i środki innych służb i podmiotów systemu; IV. Dysponowanie sił i środków do likwidacji pożaru a/ siły i środki własnej jednostki; b/ jednostki najbliższe miejsca zdarzenia, w tym OSP; c/ jednostki specjalistyczne; d/ jednostki pomocnicze. Zasady postępowania na miejscu zdarzenia V. Rozpoznanie zdarzenia przez jednostki ratownicze Na miejscu zdarzenia (katastrofy, wypadku komunikacyjnego, pożaru) często pierwszym zespołem ratunkowym jest zastęp straży pożarnej, w związku z tym należy dostosować się do podstawowych zasad: - w pierwszej kolejności dbać o bezpieczeństwo własne i poszkodowanego; - przed przystąpieniem do udzielania pomocy właściwie i szybko ocenić stan zagrożenia, niewłaściwe udzielenie pomocy może pogorszyć stan zdrowia lub samopoczucia poszkodowanego; - upewnić się, że do minimum zostało zredukowane dodatkowe ryzyko związane z miejscem zdarzenia np. wybuch cieczy palnych, zsunięcia się rozbitego samochodu z nasypu, zawału ściany czy stropu. Rozpoznanie zdarzenia przez jednostki ratownicze obejmuje: - wstępne rozpoznanie pośrednie w trakcie dojazdu do zdarzenia na podstawie informacji osoby zgłaszającej, planów ratowniczych, kart dojazdowych, znajomości obiektu, w którym powstał pożar; 64 - wstępne rozpoznanie bezpośrednie na miejscu zdarzenia, bezpośrednio po przybyciu na teren akcji, na podstawie zewnętrznych oznak zdarzenia, ogólnej sytuacji terenowej oraz warunków zewnętrznych mikroklimatycznych; - właściwe rozpoznanie bezpośrednie dokładna ocena sytuacji miejsca zdarzenia. W trakcie przeprowadzania rozpoznania należy zwracać uwagę na: - rodzaj konstrukcji obiektu, jej wytrzymałość i stabilność; - wybierać najdogodniejsze miejsca dojść z możliwością powrotu; - obserwować otoczenie pożaru (spękania ścian, odpryski tynku itp.); - możliwość rozprzestrzeniania się ognia. Stosować wszelkie możliwe środki bezpieczeństwa, takie jak: - poruszać się wzdłuż ścian, starając się zapamiętać charakterystyczne elementy; - utrzymywać stałą łączność z pozostałymi ratownikami; - stosować właściwe środki zabezpieczenia skóry, oczu i dróg oddechowych ratowników; - wyłączyć zasilanie prądu elektrycznego zawsze jeżeli jest to możliwe lub stosować urządzenia dielektryczne; - ostrożnie otwierać drzwi do wejść i pomieszczeń, chowając ciało za skrzydło drzwiowe; - schodzić po schodach odwróceni tyłem, przenosząc ciężar ciała do przodu, opierając się o ściany; - stosować w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem tylko sprzęt w osłonie przeciwwybuchowej. Zamiar taktyczny uwzględniający możliwość zmiany sytuacji. Przedstawiony w formie różnych wariantów działania zapewniający najwłaściwsze prowadzenie działań, obejmuje: - główne kierunki działań ratowniczych; 65 - ocenę posiadanych sił i środków w stosunku do potrzeb wynikających z sytuacji; - metody ratowania ludzi i inwentarza żywego; - metody ratowania i obrony mienia; - określenie miejsca prowadzenia prac wyburzeniowych; - sposoby zachowania ciągłości podawania środków gaśniczych; - podział terenu akcji na odcinki bojowe oraz przydział na nie jednostek i zadań; - wyznaczenie dowódców niższych szczebli; - organizowanie łączności dowodzenia i współdziałania; - określenie wielkości odwodu taktycznego; - zadysponowanie dodatkowych sił i środków; - określenie sposobu prowadzenia rozpoznania w czasie działań; - wydawanie rozkazów i nadzorowanie ich prawidłowego wykonania; - dowodzenie podległymi pododdziałami jednostek ochrony przeciwpożarowej i innymi jednostkami współdziałającymi. Zadania stanowisk gaśniczych, można sprowadzić do podstawowych działań, polegających na: - likwidacji ognisk pożaru, co jest głównym celem akcji gaśniczej; - obronie zagrożonych obiektów; - zabezpieczaniu prac ratowniczych podczas ratowania ludzi, zwierząt i mienia, głównie przez zabezpieczenie przejść; - oddymianiu pomieszczeń prądami wody przez wypieranie i osadzanie dymów, co osiąga się stosując odpowiednie prądy wody i stosowne techniki jej podawania; 66 - ochronie prądami wody innych rot gaśniczych lub innych stanowisk bojowych w przypadku pracy w strefie wysokich temperatur lub występowania 40 płomieni. Do realizacji powyższych zadań należy stosować ogólnie przyjętą taktykę i technikę działania. Poniżej przytoczono kilka najczęściej wykorzystywanych zasad. (a) Budowa pionowych lini wężowych polega na: - rozwijaniu odcinków węży poczynając od góry w dół. Po rozwinięciu odcinka górnego, rozwijamy odcinek bezpośrednio niżej leżący, po czym łączymy końcówki węży; - rozwijaniu odcinków węży na zewnątrz budynku, następnie zwijaniu w tzw. ósemki , po czym rozwijaniu po klatkach schodowych. Sposób ten stosowany jest w przypadku krętych schodów i skomplikowanej budowie pionowych ciągów komunikacyjnych; - prowadzeniu węży między biegami schodów, zwracając uwagę aby zapobiec tworzeniu się z odcinka węża tzw. spirali. Aączniki węży zabezpieczyć do balustrady przy pomocy podpinek strażackich. Sposób ten stosowany jest w przypadku wąskich klatek schodowych lub ograniczonej ilości odcinków; - prowadzeniu lini gaśniczych na zewnątrz budynku, wciągając ją po lince strażackiej; - prowadzeniu lini gaśniczych po drabinach strażackich. Wyciągnięcia lini gaśniczej wykonuje prądownik, który po zarzuceniu na plecy odcinka węża wraz z prądownicą wychodzi na drabinę. (b) Budowa stanowiska wodnego polega na: - ustawieniu motopompy nalbliżej lustra wody, w celu ograniczenia ilości węży ssawnych i wysokości ssania; - zabezpieczeniu linii ssawnej przed wpadnięciem do wody; 40 E. Gierski, Efektywność dowodzenia, Firex, Warszawa 1997. 67 - szczelnym łączeniu węży ssawnych, w przeciwnym razie uniemożliwi zassanie wody; - unikaniu ostrych załamań węży ssawnych; - używaniu sprawnych węży nie plaszczących się pod wpływem podciśnienia; - zabezpieczeniu smoka ssawnego przed nieczystościami; - zabezpieczeniu motopompy przed zapadaniem w terenie grzęskim; - spiętrzeniu wody przy niskich głębokościach; - stosowaniu wysysaczy głębinowych przy poborze wody z dużych głębokości; (c) Podawanie wody jako środka gaśniczego polega na wykorzystaniu zasadniczo: - prądów zwartych, stosowanych do: - gaszenia ciał stałych o zwartej budowie przy pożarach mocno rozwiniętych; - podawania prądu gaśniczego ze znacznej odległości; - wykorzystywania energii mechanicznej do zbijania płomieni; - prądów kroplistych, stosowanych do: - gaszenia materiałów sypkich i włóknistych; - stopniowego chłodzenie nagrzanych powierzchni; - osadzania dymów; - prądów mgłowych, stosowanych do: - gaszenia cieczy palnych lżejszych od wody i palących się na niewielkiej powierzchni; - gaszenia ciał półstałych, takich jak wosk, tłuszcz, smoła itp.; - osadzania i wypierania dymu. Oczekiwany efekt gaśniczy przybliża stosowanie zasad operowania prądami wodnymi, które sprowadzają się do następujących praktycznych wskazań: 68 - podejść możliwie najbliżej do zródła ognia; - zająć stanowisko gaśnicze na tym samym poziomie lub nieznacznie wyżej; - w I fazie pożaru podawać strumień wody na płomień, a nie dym; - w pomieszczeniach zadymionych stosować prądy rozproszone, w celu wyparcia dymu i zlikalizowania zródła ognia; - nacierać na zródło ognia, kierując strumień wody na front pożaru; - nie stosować zwartych strumieni wody na rozgrzaną konstrukcję obiektu; - gasić powierzchnie pionowe kierując strumień wody z góry w dół; - pożary ukryte gasić przed wcześniejszym odkryciu zródła ognia; - działając prądami w obronie, kierować je na miejsca najbardziej zagrożone; - pożary wewnętrzne obiektów gasić prądami kroplistymi nie powodując zbyt dużych strat wtórnych; - nie kierować zwartych prądów wody i z małych odległości na urządzenia pod prądem. (d) Podawanie piany gaśniczej, zasadniczo polega na wykorzystaniu jej do gaszenia pożarów grupy A i B. Ogólne wskazania dotyczące operowania prądami piany, są następujące: - układać pianę w strefie spalania działając w natarciu; - układać pianę w pasie przyległym do czoła pożaru działając w obronie; - układać odpowiednią grubość piany; - nie wzburzać lustra cieczy palnej przy podawaniu na palące się zbiorniki; - pokryć pianą całą palącą się powierzchnię; - nie stosować piany lekkiej na otwarte przestrzenie; - nie podawać piany w obecności urządzeń pod napięciem. (e) Wykorzystywanie dwutleneku węgla (CO2) jako środka gaśniczego, wiąże się z przestrzeganiem następujących ograniczeń i zasad w jego stosowaniu: 69 - stosować do gaszenia materiałów przedstawiających dużą wartość materialną, kulturową, dokumentacyjną i techniczną; - nie stosować do gaszenia przedmiotów, w których nagromadzone są duże ilości ciepła; - nie stosować do gaszenia materiałów posiadających w swojej budowie cząsteczkowej tlen; - nie stosować do gaszenia materiałów, z którymi CO2 reaguje; - podawać prąd środka z możliwie najbliższej odległości; - gasić pożary w pomieszczeniach zamkniętych, wykorzystując właściwości tłumiące środkagasniczego; - stosować CO2 w pomieszczeniach, z których usunięto ludzi; - gasząc urządzenia pod prądem elektrycznym zachować minimalną odległość 10cm. (f) Wykorzystywanie proszków gaśniczych zasadniczo dotyczy pożarów urządzeń pod napięciem prądu elektrycznego i pożarów metali lekkich. Ogólne zasady stosowania proszku gaśniczego są następujące: - obiąć strefę spalania chmurą proszku; - gasząc na przestrzeni otwartej - stanowiska gaśnicze zajmować z wiatrem; - obłok proszku kierować na płomień; - nie kierować strumienia proszku na ludzi. 6.2.3. Zabezpieczenie pogorzeliska i zakończenie działań Po ugaszeniu pożaru należy zbezpieczyć pogorzelisko przed nieszczęśliwymi następstwami dla osób pozostających z różnych przyczyn na miejscu zdarzenia. Również należy zabezpieczyć przed ponownym wznowienia procesu palania. W tym celu należy: - wszelkie nadwyrężone elementy budowlane grożące zawaleniu rozebrać; - wszelkie nadwyrężone elementy konstrukcyjne podstemplować; - starannie dogasić wszelkie ogniska pożaru; 70 - wyznaczyć osoby do dozorowania pogorzeliska; - zabezpieczyć na czas dozorowania potrzebny sprzęt gaśniczy; - przekazać protokularnie pogorzelisko administratorowi. Działania ratowniczo-gaśnicze prowadzi się do czasu całkowitego ugaszenia zródła ognia i zabezpieczenia pogorzeliska przed ponownym rozpaleniem oraz po zabezpieczeniu wszystkich elementów, które na wskutek warunków pożarowych straciły stabilność i grożą zawaleniem. Decyzję o zakończeniu działań podejmuje dowódca akcji. <&