Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku
Copyright © by Mosquit
Streszczenie
Dokument opisuje istotny wpływ polityki ekonomicznej kraju na poziom wzrostu
gospodarczego. W niniejszej pracy omówiono równie\
najwa\
niejsze aspekty zwiÄ…zane z
aktualnymi problemami gospodarczymi Polski w kontekście gospodarki europejskiej i
globalnej. Opracowanie zawiera zagadnienia i problemy zwiÄ…zane z protekcjonalizmem i
liberalizmem gospodarczym, jak równie\
porusza tematy związane z konkurencyjnością i
innowacyjnością Polski i Unii Europejskiej na tle gospodarki globalnej.
1. Wstęp
Podstawą trwałego i konkurencyjnego rozwoju każdej gospodarki jest właściwa polityka
ekonomiczna rządu danego kraju. W niektórych okresach historii gospodarczej wpływ tej polityki
na rozwój gospodarczy i konkurencyjność kraju był dominujący.
Problematyka polityki gospodarczej i ekonomicznej znajduje siÄ™ obecnie w centrum
zainteresowania społecznego. Wiąże się to m.in. z niestabilnością na międzynarodowych rynkach
finansowych.
We współczesnej gospodarce  światowej dobie globalizacji, obserwuje się dynamiczne
tendencje integracyjne. Rośnie współzależność między poszczególnymi krajami skupionymi w
różnych ugrupowaniach i organizacjach, a zachodzące w nich procesy ekonomiczne są w
znacznym stopniu warunkowane instytucjonalno-organizacyjną formą wzajemnej współpracy.
Jednocześnie podstawowym motywem integracji pozostają: wzrost efektywności
gospodarowania oraz dynamizacja wzrostu gospodarczego, mające wpływ na zwiększenie
konkurencyjności i innowacyjności gospodarek krajowych.1
Istotnym problemem i przejawem obecnego stanu gospodarki polskiej, jak również gospodarek
krajów europejskich jest wzrost problemów gospodarczych tych krajów, m.in. powiększające się
bezrobocie i związane z tym niezadowolenie społeczne. W związku z tym w minionym roku w
polityce europejskiej pojawiły się zagadnienia i oskarżenia związane z protekcjonalizmem
gospodarczym. Mimo, iż ostatnia dekada podporządkowana była integracji gospodarczej i
związanym z nią pojęciem liberalizmu europejskiego, to politycy poszczególnych krajów
spostrzegli, iż na drugiej szali leży dobro ludzi, dobro potencjalnych wyborców, i to dobro
1
M. Proniewski, A. Niedz
wiecki, Integracja gospodarcza w zarysie, Wydawnictwo WSFiZ w Białymstoku,
Białystok 2003, s. 9
1
08-01-2010
Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku
widziane podwójnie; jako możliwość pracy i osiągania dochodów przez konkretnych ludzi oraz
jako możliwość osiągnięcia przez dany kraj wzrostu gospodarczego.
2. Problemy gospodarcze Polski, a kondycja światowej gospodarki
2.1. Dynamika wzrostu gospodarczego, a bezrobocie
Efekty globalizacji gospodarczej są różnorodne. Otwartość gospodarek i swoboda przepływów
kapitałowych mają duży wpływ na kształtowanie się międzynarodowej pozycji konkurencyjnej, a
tym samym zdolności oraz motywacji danej gospodarki do długookresowego rozwoju
gospodarczego w warunkach gospodarki otwartej.
Od pewnego czasu jednym z głównych problemów społeczeństwa na całym świecie jest
powiększające się w galopującym tempie bezrobocie. Coraz większa liczba ludzi znajduje się bez
pracy. Bezrobocie w Polsce od dawna stanowi jeden z najtrudniejszych problemów społeczno-
gospodarczych.
Wahania zatrudnienia i bezrobocia w Polsce w ciÄ…gu ostatnich 10 lat odwzorowujÄ… przebieg cyklu
koniunkturalnego. Jest to zjawisko normalne dla gospodarki rynkowej, w której okresy
dekoniunktury wiążą się z wyższym bezrobociem, spadającym, gdy przychodzi ożywienie. W
przeszłości bezrobocie w Polsce znacznie wzrosło. Obecnie, w chwili gdy nasza gospodarka
osiągnęła szczytową fazę cyklu koniunkturalnego z rekordowo niskim bezrobociem i wysokim
zatrudnieniem (rysunek 1), gospodarki całego świata znalazły się pod presją globalnego kryzysu
gospodarczego, rozlewającego się stopniowo z państw rozwiniętych na rynki wschodzące, w tym
PolskÄ™.
Można sądzić, że podobnie jak w latach 1998 1999 spadek popytu zagranicznego wywoła
konieczność restrukturyzacji w wielu polskich w firmach, co nieuchronnie odbije się na rynku
pracy. To, jak dotkliwie doświadczymy negatywnych skutków załamania koniunktury światowej i
jak szybko zaabsorbujemy ewentualny wzrost bezrobocia, zależy od zdolności adaptacyjnych
polskiej gospodarki2.
Rys. 1. Stopa bezrobocia w Polsce3
Miarą długookresowego sukcesu polityki rynku pracy nie jest jednak niskie bezrobocie, lecz
wysokie zatrudnienie. O ile kryzysy gospodarcze mają przejściowy i zmienny wpływ na
2
Polska 2030  wyzwania rozwojowe, Wydawca: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa 2009, s. 92
3
http://www.bankier.pl/inwestowanie/notowania/macro/profil.html?id=68&size=small&type=max
2
08-01-2010
Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku
zachowanie się liczby pracujących, o tyle jej ewolucja na przestrzeni lat zależy od procesów
długookresowych o charakterze strukturalnym. Poziom zatrudnienia bowiem jedynie w
niewielkiej części determinują zmiany stopy bezrobocia. W długim okresie zależy on od podaży
pracy, a u nas podaż ta należy do najniższych w Europie. Stopa aktywności ekonomicznej ludności
w Polsce w 2007 r. nieznacznie przekraczała 60% ogółu osób między 15. i 64. rokiem życia, a
stopa zatrudnienia wynosiła nieco ponad 55%. W tym samym czasie średnio w Unii Europejskiej
aktywnych ekonomicznie było ponad 70% osób z tej grupy wiekowej, a stopa zatrudnienia
zbliżała się do 70%.
Rys. 2. Stopy zatrudnienia wg wieku i płci w Polsce i krajach UE154
Największe różnice w stopie zatrudnienia między Polską a krajami UE15 pojawiają się w grupie
wiekowej poniżej 25. i powyżej 50. roku życia (rysunek 2). Niezależnie od płci, aktywność
zawodowa najmłodszych i najstarszych uczestników rynku pracy w Polsce jest znacznie niższa niż
przeciętna w Unii Europejskiej. Z jednej strony Polacy do 25. roku życia znacznie rzadziej niż ich
rówieśnicy w innych krajach Unii Europejskiej łączą naukę z pracą. Z drugiej strony, osoby po 50.,
a nawet 45. roku życia wycofują się z rynku pracy wcześniej niż ich pokolenie w UE.
Rozwiązaniem poruszonych powyżej problemów może być niewątpliwie wygaszenie
wcześniejszych emerytur i zastąpienie ich ograniczonym co do czasu i skali systemem emerytur
pomostowych, co stwarza nadzieję na poprawę sytuacji w przyszłości. Dopiero jednak integracja
(pod względem praw i obowiązków) specjalnych systemów emerytalnych z systemem
powszechnym oraz zbliżenie innych rozwiązań instytucjonalnych w systemie zabezpieczenia
społecznego do standardów krajów rozwiniętych pozwoli na usunięcie podstawowej dysfunkcji
polskiego rynku pracy  najniższej w Europie i OECD podaży pracy.
2.2. Jakość \
ycia w Polsce
Ostatnie 20 lat przyniosło zdecydowaną poprawę jakości życia większości Polaków. Polska i
Polacy dokonali w tym czasie skoku cywilizacyjnego. Pozytywnym skutkiem przemian jest
systematycznie rosnący odsetek osób zadowolonych ze swojego życia. Co jednak oznacza tak
często używane pojęcie jakim jest jakość życia?
Według teorii na jakość życia składają się dwa komponenty: warunki obiektywne (warunki
ekonomiczne, czas wolny, bezpieczeństwo społeczne, odpowiednie warunki mieszkaniowe,
środowisko naturalne i społeczne, zdrowie itp.) i subiektywne samopoczucie (samoocena
4
Na podstawie danych BAEL i Eurostat
3
08-01-2010
Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku
ogólnych i specyficznych warunków życia ujmowana w kategoriach zadowolenia, szczęścia,
nadziei, lęku, samotności itp.). Zarówno obiektywne warunki ekonomiczne jak i społeczne
wpływają korzystnie lub niekorzystnie na odczuwanie jakości życia, ale równie ważne - a nawet
ważniejsze - są przekonania, odczucia, dążenia i pragnienia jednostki związane z wartościami
egzystencjalnymi i stopniem satysfakcji życiowej płynącej z ich realizacji.
Jakość życia jako cel polityki gospodarczej i społecznej jest reakcją na trwające od czasów tzw.
rewolucji przemysłowej tendencje do jednostronnego (ilościowego) rozwoju, preferujące
materialny standard życia.
Niestety mimo zauważalnego wzrostu gospodarczego w Polsce, poziom jakości życia odczuwalny
przez społeczeństwo, w porównaniu z innymi krajami europejskimi jest nadal bardzo niski. W
niedawnym rankingu European Cities&Regions of the Future 2008/2009 (FDI Magazine) żadne
polskie miasto (Warszawa, Kraków i Wrocław) nie znalazło się w czołowej dziesiątce obliczanej
według takich kryteriów, jak jakość życia, jakość infrastruktury, jakość zasobów ludzkich czy
klimat dla biznesu. Tymczasem w rankingu jakości życia Mercer Consulting, stolica Polski znalazła
się na 85. Miejscu wśród 215 miast świata, za Pragą, Budapesztem, Lubljaną i Wilnem.
W kontekście dyskusji na temat zmian, z jakimi mamy do czynienia w ostatnich 20 latach, nasuwa
się pytanie, czy można było osiągnąć lepsze efekty. Jeżeli jednak porównamy nasze przemiany w
tym okresie z innymi państwami naszego regionu, to okaże się, że mimo różnego rodzaju
niesprzyjających okoliczności, jak lawinowy wzrost bezrobocia na przełomie wieków czy
zwiększanie się różnic społecznych, Polsce udało się dokonać jednego z największych skoków
cywilizacyjnych i uniknąć perturbacji społecznych na masową skalę. Potwierdzają to wyniki badań
CBOS, z których wynika, że systematycznie rośnie zadowolenie Polaków z poziomu życia. O ile w
połowie lat 90. wyrażało je około 50% respondentów, to obecnie jest to około 70%. Jednocześnie
grupa niezadowolonych spadła do 5%.
Rys. 3. Odsetek osób bardzo zadowolonych z różnych aspektów życia
W Polsce przyjmuje się powszechnie, że największe zróżnicowanie występuje między miastem a
wsią. Tymczasem również między ośrodkami wielkomiejskimi występują bardzo istotne różnice,
jeżeli chodzi o postrzeganie różnych aspektów życia (rysunek 3).
Polska jest krajem, w którym na tle innych państw członkowskich Unii Europejskiej istnieje
bardzo duże rozwarstwienie między poszczególnymi grupami społecznymi. Zmiany w zakresie
rozwarstwienia są badane zarówno przez Główny Urząd Statystyczny, jak i badania społeczne
takie jak  Diagnoza społeczna . Od połowy lat 90. XX w. praktycznie do momentu wejścia Polski
do Unii Europejskiej rozwarstwienie społeczeństwa polskiego narastało. Obecnie na podstawie
4
08-01-2010
Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku
danych z ostatnich edycji  Diagnozy (lata 2005, 2006 oraz 2007) można wysnuć wniosek, że w
ostatnich latach zmniejsza się rozwarstwienie ekonomiczne społeczeństwa. Grupy najuboższe
bogacą się szybciej od grup najbogatszych. Jednocześnie pomiary tzw. globalnego wskaz
nika
jakości życia, który obejmuje poza dobrobytem materialnym także m.in. dobrostan psychiczny,
relacje społeczne, zdrowie, stres i patologie oraz dystanse społeczne, utrzymują się na tym
samym poziomie.
Potwierdza to tezę, że do głównych polskich problemów należą bardzo duże zróżnicowanie
społeczne i niska spójność terytorialna5.
2.3. Rozwój gospodarczy, a siła nabywcza społeczeństwa
Według części badaczy kapitału społecznego istnieje związek między takimi czynnikami jak
zaufanie między ludz
mi, czy poziom aktywności obywatelskiej a warunkami, jakością życia i
dobrostanem obywateli w danym kraju. Zaufanie między ludz
mi i umiejętność współpracy
pozwalają przy tym na skuteczniejsze rozwiązywanie pojawiających się konfliktów, czy szybsze
osiÄ…ganie konsensusu.
Istnieje korelacja między kapitałem społecznym a wzrostem gospodarczym i zadowoleniem z
życia. W krajach, które mają wyższy wskaz
nik zaufania społecznego, będącego jednym
kluczowych komponentów kapitału społecznego, wyższe jest PKB per capita oraz wyższy poziom
zadowolenia z życia (rysunek 4).
Rys. 4. Korelacja między zaufaniem a wzrostem gospodarczym
Po 1989 r. rozwój Polski był związany z dwoma projektami  transformacyjnym i wynikającym z
wejścia do UE. W rzeczywistości transformacja była zakrojonym na wielką skalę projektem
cywilizacyjnym, przebudowującym podstawy funkcjonowania państwa i gospodarki w kierunku
demokracji i gospodarki rynkowej. Przy wszystkich ograniczeniach i ubocznych kosztach Polacy sÄ…
beneficjentami tych zmian w stopniu większym niż wiele innych krajów, czego wyrazem jest m.in.
rozkwit przedsiębiorczości, lecz także wyzwolenie energii społecznej w innych obszarach, m.in.
wielki boom edukacyjny. Nominalna wartość PKB powiększyła się w tym czasie 10-krotnie, a siła
nabywcza polskich wynagrodzeń wzrosła 16-krotnie.
5
Polska 2030  wyzwania& , s. 280-281
5
08-01-2010
Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku
3. Protekcjonalizm europejski w świetle europejskiego liberalizmu
i jego wpływ na gospodarkę Polski
W ostatnim dwudziestoleciu, ze względu na istotne i szybko postępujące procesy przemian w
gospodarce światowej, globalizację procesów gospodarczych, dążenia do integracji oraz
liberalizm gospodarczy, typ polityki ekonomicznej musiał ulec przekształceniu. Liberalizacja
handlu międzynarodowego, swoboda przepływu kapitałów w skali międzynarodowej, ich
zwielokrotnione znaczenie w obrotach międzynarodowych, postępująca integracja gospodarcza
oraz wzrost znaczenia korporacji transnarodowych w gospodarce światowej, to nowe fakty i
nowa rzeczywistość. Dodatkowym czynnikiem przyspieszającym te procesy jest kurczenie się
świata, spowodowane postępem techniczno  technologicznym, znakomicie obniżającym
jednostkowe koszty transportu towarów, a przede wszystkim upowszechniającym dyfuzję
informacji6.
W czasach kryzysu gospodarczego na światowych rynkach finansowych pojawiły się stwierdzenia,
iż  zbankrutował gospodarczy liberalizm . Liberalizm gospodarczy nie może by jednak obwiniany za
kryzys, ponieważ na skutek dążenia do swojego rodzaju socjalnego  państwa dobrobytu na gruncie
zadłużenia, połączonego z pazernością charakterystyczną dla wielu instytucji, powstała sytuacja
patologiczna.
Zdania na temat liberalizmu są podzielone, zarówno wśród ekonomistów, jak również polityków i
dziennikarzy. W wielu krajach, na skutek zawirowań na międzynarodowych rynkach finansowych
zaobserwowano wzrost skłonności do protekcjonalizmu.
W lutym 2009r. doszło z tego powodu do spięć na linii Czechy-Francja. Powodem zgrzytu była
kontrowersyjna wypowiedz
Nicolasa Sarkozyego, w którym francuski prezydent mówił o planowanym
wsparciu rodzimego przemysłu samochodowego i zwiększaniu inwestycji, by zapobiec delokalizacji.
Wypowiedz
ta spotkała się z ostrą reakcją czeskiego Premiera Mirka Topolanka, który w specjalnym
oświadczeniu zarzucił Sarkozyemu, że jest to próba wykorzystania kryzysu finansowego do
wprowadzenia różnych form protekcjonizmu.
Mimo założeń gospodarki liberalnej, obecnie wiele krajów europejskich podejmuje działania służące
ochronie rynku wewnętrznego przed niszczącym dla produkcji rodzinnej działaniem konkurencji
zagranicznej, ochronie nowych gałęzi przemysłu i przeciwdziałaniu bezrobociu, tym samym
przejawiając objawy protekcjonalizmu. Działania te dotyczą również w bezpośredni sposób Polski. Z
ostrymi reakcjami polskich polityków, spotkały się m.in. wspomniany wcześniej francuski plan
wsparcia rodzimych koncernów samochodowych oraz pojawiające się w Anglii hasła  Brytyjskie
miejsca pracy dla Brytyjczyków . Także Niemcy narazili się Polsce stosując metody
protekcjonistyczne, Berlin zamierza bowiem skorzystać z prawa przedłużenia obowiązujących
ograniczeń na rynku pracy do 2011 roku.
Według wielu ekspertów protekcjonalizm nie powinien jednak zaszkodzić Polsce. Pojawiły się
opinie, iż  Pomoc państwowa dotyczy firm przeżywających kłopoty. One i tak nie zainwestowałyby w
6
W.Bieńkowski, Polityka ekonomiczna i jej wpływ na konkurencyjność gospodarek we współczesnym świecie
[W:] Konkurencyjność gospodarki Polski w dobie integracji z Unią Europejską i globalizacji, Instytut Gospodarki
Åšwiatowej SGH, Warszawa 2000 r., s. 39
6
08-01-2010
Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku
Polsce. Przeniesienie produkcji do innego kraju wymaga wyłożenia mnóstwa pieniędzy na stół, a
firmy nie mają obecnie takich możliwości.
Według opinii ekonomistów, protekcjonalizm stosowany przez państwa europejskie może przynieść
pozytywne skutki dopiero wtedy, gdy będzie on stosowany w krótkim okresie oraz pod pewnymi
restrykcyjnymi warunkami.
4. Konkurencyjność i innowacyjność Polski i Unii Europejskiej na
tle gospodarki globalnej
Potrzeba urzeczywistniania aspiracji motywuje do wysiłku, lecz także  dzięki mobilnym
technologiom współczesnego świata  do współpracy, wymiany informacji, osiągania celów dzięki
spożytkowaniu wiedzy i umiejętności innych. 1,5 mld użytkowników Internetu, a niebawem ponad 1
mld uczestników e-handlu, nie mówiąc o 600 mln osób używających Internetu za pośrednictwem
telefonu komórkowego  to najlepszy przykład, jak można korzystać z doświadczenia i dorobku
innych w poszukiwaniu urzeczywistnienia własnych zamierzeń i aspiracji.
O tym, w jakiej fazie rozwoju znajduje siÄ™ dana gospodarka  czy jest zorientowana na bazowy
wzrost, czy na składniki rozwoju powiązane z efektywnością, czy na innowacyjność  decyduje też
poziom PKB per capita, co Polskę sytuuje wśród krajów przechodzących właśnie z fazy orientacji na
efektywność do fazy innowacyjnej (wśród nowych krajów członkowskich UE tylko Czechy i Słowenia
spełniają kryterium PKB per capita  ponad 17 tys. USD).
Polska w ostatnim rankingu (2008/2009), przesunęła się z fazy 2. do grupy przejściowej między fazą
efektywności a fazą innowacji i zajmuje 53. miejsce.
Rys. 5. Etapy rozwoju
Nie zmienia to faktu, że wśród krajów o podobnym profilu konkurencyjności wyróżniamy się
większym rynkiem, za to słabszym wykorzystaniem nowoczesnych technologii i mniejszą sprawnością
oraz atrakcyjnością rynku finansowego, nie mówiąc już o słabościach infrastruktury ( jakość dróg 
128. pozycja w rankingu), stosowaniu innowacji czy ograniczeniach instytucjonalnych. W tym
7
08-01-2010
Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku
ostatnim obszarze ciężar nadmiaru regulacji, nieprzejrzystość procesu podejmowania decyzji (128.
miejsce w rankingu na 134 państwa), brak zaufania do polityków, efektywność prawa oraz skala
marnotrawienia środków publicznych sytuują Polskę nisko w ocenach porównawczych. Jesteśmy
paradoksalnie ciągle w punkcie wyjścia w wypadku rywalizacji konkurencyjnej, jeżeli chodzi o
uwarunkowania instytucjonalne. SÄ… to jednak bariery stosunkowo Å‚atwe do pokonania. 7
Z analizy uwarunkowań zarówno profilu konkurencyjności, oceny obecnych przewag
konkurencyjnych, jak i słabości wynika, że to, co jest dzisiaj przewagą, wymaga wzmocnienia, to zaś,
co jest barierą, wymaga poprawienia. Najniższe oceny otrzymują w ewaluacji Polski cztery obszary:
infrastruktura (2,8), innowacyjność (3,2), otoczenie instytucjonalne (3,6), gotowość do absorpcji
technologii (3,8).
5. Podsumowanie
Przedstawiając horyzont zadań związanych z poprawą konkurencyjności, nie wolno zapominać o
zmiennej dynamice sytuacji na świecie. Inne kraje również wyznaczają swoje cele, toteż pozycja w
rankingach zawsze ma charakter relatywny  można w określonym czasie w danym kraju osiągnąć
wysoki poziom poprawy, ale inni mogą to zrobić lepiej i szybciej. Aby więc uniknąć prostej rywalizacji,
zadania i cele w zakresie poprawy konkurencyjności wymagają sprzęgnięcia z fundamentalnymi
wyzwaniami, przed jakimi stoi Polska.
Identyfikacja wyzwań, jakie stoją przed Polską i rozwojem kraju, musi odnosić się do podstawowych
czynników zmiany, ważnych wewnętrznie, ale przede wszystkim zewnętrznie. Istnieje pięć czynników
zmiany i rozwoju, poczynając od najbardziej  miękkich i społecznych  zaufanie i spójność  a
kończąc na wielowymiarowych czynnikach ekonomiczno-społecznych: kreatywności, mobilności i
konkurencyjności.
Odejście od gospodarki centralnie planowanej pozwoliło na wyraz
ne zmniejszenie dystansu
zamożności wobec USA i UE15. Pomimo tego Polska niweluje historyczną spuściznę zapóz
nienia
rozwojowego wolniej niż azjatyckie tygrysy i Irlandia. Główną przyczyną tego stanu rzeczy jest mniej
efektywne wykorzystanie dostępnych zasobów  zwłaszcza pracy, a w drugiej kolejności nieco niższa
dynamika produktywności.
Polsce potrzebne są zarówno rozwój infrastruktury, budowa potencjału kapitału intelektualnego i
podstaw innowacyjności, jak i poprawa warunków instytucjonalnych funkcjonowania gospodarki oraz
wzrost zaufania i sprawności państwa.
7
Polska 2030  wyzwania& , s. 17
8