WETERYNARIA
WETERYNARIA
ANDROLOGIA
W PRAKTYCE
W PRAKTYCE
Wiesław Bielas, Marta Siemieniuch
Katedra i Klinika Rozrodu, Chorób Przeżuwaczy i Ochrony Zdrowia Zwierząt, Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Akademii Rolniczej we Wrocławiu
Z uwagi na znaczny wzrost liczebności cennych pod względem genetycznym i eko-
nomicznym psów rasowych wzrasta również zainteresowanie hodowców oraz lekarzy
weterynarii zagadnieniami zwiÄ…zanymi z rozrodem i andrologiÄ… u tych zwierzÄ…t. Szcze-
gólne zainteresowanie budzi problematyka związana z optymalnym wykorzystaniem
potencjału genetycznego wartościowych psów reproduktorów dzięki konserwacji
nasienia i sztucznej inseminacji suk nasieniem świeżym, płynnym i konserwowanym
w niskich temperaturach.
Pobieranie i konserwacja
nasienia psa
w temperaturach dodatnich
stawów czy kości) u wartościowego pod Sposób pobierania nasienia metodą
POBIERANIE NASIENIA względem genotypowym i fenotypowym manualnej manipulacji (masturbacji)
OD PSÓW psa idealnym wyjściem pozostaje po- Do pobrania ejakulatu od psa należy
Istnieją trzy podstawowe metody po- branie jego ejakulatu/ów w celu dalszej wybrać miejsce zapewniające komfor-
bierania nasienia od psów: metoda ma- reprodukcji. Ponadto pobranie nasienia towe i spokojne warunki, bez śliskiej
nualna, przy pomocy sztucznej pochwy wskazane jest wtedy, kiedy kopulacja podłogi i  bez świadków , ponieważ
oraz elektroejakulacja. nie może dojść do skutku, np. z powodu zwierzęta płochliwe i nerwowe mogą
Najprostszym i godnym polecenia spo- zbyt bujnego owłosienia wokół sromu się  zablokować w środowisku hałaśli-
sobem pobierania nasienia od psa jest lub z powodu łącznotkankowych zrostów wym, ruchliwym i nie oddać nasienia.
metoda manualnej manipulacji lub ina- w pochwie samicy. Pobieranie nasienia Idealnym rozwiązaniem jest obecność
czej masturbacji, polegająca na masażu do celów sztucznej inseminacji pozwala suki przejawiającej objawy rujowe, co
żołędzi prącia (glans penis), (1,2,5,8,11). w dużej mierze wyeliminować schorzenia nie tylko stymuluje psa do aktywności
Pobieranie nasienia od psa jest jed- weneryczne psów przenoszone drogą seksualnej, ale również podnosi wskaz
-
nym z elementów klinicznego badania krycia, takie jak np. bruceloza czy guzy niki jakości pobieranego nasienia (fot. 1).
narzÄ…du rozrodczego psa, obok oglÄ™dzin, Stückera. Wreszcie, dziÄ™ki pobieraniu Okazuje siÄ™, że odruch tolerancji prze-
omacywania, testometrii i USG (6). i konserwacji nasienia psa możliwe jest jawiany przez samicę pobudza samca
Jednym z zasadniczych powodów pobie- przesyłanie nasienia na duże odległości do oddania nasienia. W przypadku gdy
rania nasienia od psa jest sztuczna insemi- w kraju i za granicą oraz inseminacja sa- nie ma w pobliżu suki z cieczką, można
nacja suki, której z różnych powodów nie micy przy jednoczesnym wyeliminowaniu podsunąć samcowi pod nos rozmro-
można unasiennić w sposób naturalny. długotrwałej kwarantanny zwierząt. żoną wymazówkę, która służyła wcze-
W takim przypadku powinna również
nastąpić ocena jakości ejakulatu w celu
zakwalifikowania nasienia do sztucznej in-
seminacji suk(i) nasieniem świeżym nieroz-
rzedzonym lub konserwowanym w stanie
płynnym i w niskich temperaturach (6).
U suk rasowych będących w cieczce
często można spotkać się z awersją do
wybranego partnera, co jest zachowa-
niem atawistycznym, odziedziczonym
w spadku po dzikich przodkach psa do-
mowego  canis familiaris. U niektórych
ras, np. dogów, bernardynów, doberma-
nów, chow chow, mastiffów, bassetów,
wodołazów występuje niejednokrotnie
znaczny dymorfizm płciowy i unasien-
nianie naturalne jest zupełnie wykluczo-
ne. Problem rodzi się także, gdy młoda
suka nie pozwala na kopulacjÄ™ lub sa-
miec jest niedoświadczony. W tym przy-
padku także najlepszym rozwiązaniem
pozostaje pobranie nasienia i sztuczna
inseminacja. W przypadku nabytych za-
burzeń aparatu ruchu (więzadeł, mięśni, Fot. 1.
WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004
50
WETERYNARIA
WETERYNARIA
ANDROLOGIA
W PRAKTYCE
W PRAKTYCE
runkach domowych, można posłużyć
się zwykłą strzykawką 20 ml z wyjętym
tłoczkiem, małym palcem zamykając jej
dolny otwór.
Po wysunięciu prącia z worka naplet-
kowego, w czasie trwania ruchów fryk-
cyjnych prÄ…cia, dochodzi do wytrysku
pierwszej frakcji nasienia. Jeśli w tym
czasie zwierzę wykonuje bardzo gwał-
towne ruchy kopulacyjne, wskazana jest
szczególna uwaga i ostrożność, ponieważ
podstawianie np. lejka szklanego może
doprowadzić do urazu prącia.
Przed ejakulacjÄ… zasadniczej drugiej
białej frakcji nasienia pies zaprzestaje
wykonywania ruchów frykcyjnych. Tuż
przed, w trakcie, lub bezpośrednio po
oddaniu drugiej frakcji nasienia, pies
zdradza pragnienie wykonania obrotu
Fot. 2.
do tyłu, co manifestuje się unosze-
śniej do pobierania wymazu z pochwy  furii psa, delikatnie obejmując prącie.
suki będącej w cieczce. W momencie U psów spokojniejszych można w tym
przeprowadzania zabiegu suka prowo- czasie zaobserwować brak ruchów kopu-
katorka powinna być tak okiełznana, lacyjnych z jednoczesnym bezwiednym
aby samiec mógł obwąchiwać jej srom, oddawaniem nasienia.
i dzięki temu nie przejawiać skłonności W momencie, kiedy opuszka żołędzi
do przysiadania na zadzie. Efektywność prącia zaczyna ulegać wzwodowi, należy
postępowania mającego na celu uzy- niezwłocznie wysunąć całe prącie z wor-
skanie pełnowartościowego ejakulatu ka napletkowego i ponownie uchwycić
zależy w głównej mierze od samego re- prącie za opuszkę. Często trudno jest
produktora, a przede wszystkim od jego zdecydować, w którym momencie należy
wieku, doświadczenia, temperamentu wysunąć prącie z worka napletkowego.
i charakteru popędu płciowego. Oka- Jeśli pies się opiera przed oddaniem
zuje się, że od większości starszych, nasienia i nie współpracuje w momencie
doświadczonych samców w zasadzie masażu prącia, przedwczesne wydoby-
można bez większego problemu pobrać cie prącia na zewnątrz powoduje zanik
nasienie metodą manualną bez obecno- wzwodu i całą procedurę po pewnym
ści suki prowokatorki, czego nie można czasie należy rozpoczynać od początku.
powiedzieć o osobnikach młodych lub Odwrotnie, jeśli opuszka żołędzi prącia
nerwowych, które mogą być kompletnie ulega szybko erekcji (co obserwuje się
 zablokowane lub niezainteresowane u psów doświadczonych), całkowite wy-
oddaniem nasienia. W takim przypadku sunięcie może okazać się już niemożliwe
należy uzbroić się w cierpliwość, stoso- do przeprowadzenia z powodu ograniczo-
wać różne formy obłaskawiania, nie stre- nej do pewnego stopnia zdolności do roz-
sować dodatkowo zwierząt niespokojnym szerzania się ujścia worka napletkowego
Fot. 3.
postępowaniem (5,8,11). ostium praeputiale. W tym przypadku
Osoba przystępująca do pobrania pobieranie nasienia powinno być prze-
nasienia od psa prawą ręką powinna rwane, ponieważ worek napletkowy nie
uklęknąć po prawej stronie psa i objąć może rozciągnąć się wystarczająco i nie
dłonią, pomiędzy kciukiem i palcem zezwoli na pełny wzwód opuszki żołędzi
wskazującym pars longa glandis przez prącia, powodując reakcję bólową. Kie-
napletek (fot. 2). U niektórych psów już dy wzwód prącia opadnie, można dalej
samo to postępowanie powoduje częścio- próbować masować prącie przez worek
wą erekcję opuszki żołędzi prącia (bulbus napletkowy, ale może to się okazać
glandis). Jeśli ten chwyt nie przynosi niemożliwe do zrealizowania z powodu
pożądanego rezultatu, konieczny jest fizycznego i psychicznego urazu zwie-
dalszy ciągły masaż żołędzi prącia tam rzęcia. Czasami można pobrać nasienie
i z powrotem  masaż prącia powinien do zbiorniczka pod brzuchem psa, jeśli
przypominać ruchy kopulacyjne (1,8). prącie nie zdąży się wysunąć z naplet-
U psów ostrych, z żywym temperamen- ka. Nasienie należy pobierać do dwóch
tem, początkowy wzwód opuszki prącia probówek lub zbiorniczków na nasienie
połączony jest z gwałtownymi ruchami buhaja z płaszczem wodnym, o tempera-
kopulacyjnymi. Z własnego doświad- turze 38oC, przez lejki szklane, gumowe
czenia wynika, iż najlepiej jest w takim lub plastikowe (fot. 3). W skrajnym
momencie spokojnie wytrzymać napad przypadku, pobierając nasienie w wa- Fot. 4.
WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004
51
WETERYNARIA
ANDROLOGIA
W PRAKTYCE
niem jednej z tylnych z reguły wykluczają dalszy wytrysk
kończyn i usiłowaniem drugiej frakcji, bogatej w plemniki lub
przełożenia jej przez trzeciej frakcji ponasiennej. Jeśli po-
rękę osoby pobierającej bieraniu frakcji nasiennej towarzyszyć
nasienie (fot. 4). W tym będą hałas i niezdrowe zainteresowanie
przypadku asystent po- osób postronnych, pies może oddawać
winien objąć kończynę jasny płyn bez plemników, w zasadzie
i postawić z powrotem na kończąc ejakulację frakcji bogatej
swoim miejscu (przed dło- w gamety.
nią osoby pobierającej). Po pobraniu nasienia wzwód może
W tym samym czasie oso- utrzymywać się nawet przez dłuższy
ba pobierająca nasienie czas, dlatego zaleca się, aby pozwolić
powinna zgiąć i odchylić zwierzęciu na oblizywanie prącia w celu
prącie do dołu i do tyłu, szybszego ustąpienia erekcji. Dzięki
w ten sposób, aby zna- temu prącie szybciej powróci do pierwot-
lazło się ono wyciągnięte nych wymiarów i wsunie się łatwiej na
pomiędzy kończynami swoje miejsce bez niezbyt komfortowej
tylnymi, z jednoczesnym dla psa i wymagajÄ…cej korekcji inwersji
zezwoleniem na obrót błony śluzowej worka napletkowego.
prącia tak, że powierzch- Pobieranie nasienia od psów małych
nia górna pozostaje dor- ras jest utrudnione z powodu niewielkiej
salnie (fot. 5). Ejakulacja przestrzeni, jaka pozostaje na manipu-
drugiej frakcji nasienia lację przy prąciu zwierzęcia pod jego
postępuje w tym samym brzuchem i trudnościami związanymi
czasie bez przeszkód, aż z utrzymaniem odpowiedniego ucisku
do pojawienia siÄ™ trzeciej na podstawÄ™ trzonu prÄ…cia. W tym przy-
frakcji ejakulatu w formie padku, u takich ras jak chichuachua,
przezroczystego, jasne- pomeranian i yorkshire terrier, do pobra-
go, wodnistego płynu. nia nasienia od psa można wykorzystać
Bezbolesne odchylanie małą probówkę (o wymiarach 7-8 cm
prącia do tyłu może oka- długości i 0,8 cm średnicy wewnętrznej)
zać się zabiegiem pro- podłączonej do 5-ml gumowego smocz-
blematycznym u psów ka, gruszki z odciętym końcem ślepym.
Fot. 5. z długą okrywą włosową W momencie wydobycia prącia z worka
w okolicy zadu. U psów, napletkowego  pars longa glandis jest
które słabo odpowiadają wkładana do gruszki, która w momencie
na masaż wzwodem, pole- pełnego wzwodu żołędzi prącia wypełnia
ca się odchylać prącie do się opuszką żołędzi  bulbus glandis. Po
tyłu nawet przy częścio- pobraniu drugiej frakcji nasienia pro-
wym wzwodzie opuszki bówkę odłącza się od smoczka. Trzecią
żołędzi. frakcję najlepiej pobrać do osobnej
Frakcje ejakulatu na- probówki przez lejek, ponieważ bardzo
leży pobierać do osob- trudno jest ponownie podłączyć nową
nych pojemników, przy probówkę do gruszki ściśle obejmującej
czym (do celu sztucznej żołądz
. U małych ras najlepiej pobierać
inseminacji) z reguły do nasienie z suką i samcem na blacie
pierwszej probówki po- o przyczepnym podłożu  wtedy osoba
biera siÄ™ frakcjÄ™ przed- pobierajÄ…ca i asystujÄ…ca siedzÄ… wygodnie
nasienną, nasienną oraz po obu stronach stołu.
niewielką część wydzie- Przy pobieraniu nasienia na sztucz-
liny prostaty. Pozostałą ną pochwę również ważne jest, aby
część trzeciej frakcji na- w czasie wykonywania tej procedury
leży pobrać do osobnej była obecna osoba, którą pies dobrze
probówki (fot. 6), (1). zna. W przypadku, gdy otoczenie jest
Przejście pierwszej frak- obce dla psa, odruch ejakulacji może
cji w drugą oraz drugiej nie nastąpić. Czasami pomocne może
w trzecią zazwyczaj jest być łagodne przemawianie, głaskanie
mało wyraz
ne i trudne do i podawanie smakołyków. Także sama
uchwycenia. U niektó- obecność suki będącej w cieczce lub nie
rych psów, na początku będącej w okresie cieczki wzmaga popęd
lub pod koniec odda- płciowy samca. Pies oddaje nasienie do
wania drugiej frakcji, specjalnie do tego celu dostosowanej
mogą następować skur- pochwy zaopatrzonej w pulsator albo też,
cze mięśniówki kanału w zależności od wielkości psa, do pochwy
Fot. 6. moczopłciowego, które przeznaczonej dla królików, tryków lub
WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004
52
WETERYNARIA
ANDROLOGIA
W PRAKTYCE
skróconej pochwy dla buhaja. Przestrzeń nowi końcową frakcję ejakulatu. Jest to Konsystencja nasienia zależy od
międzyścienna pochwy napełniona jest wodnista wydzielina pochodząca z jedy- koncentracji plemników. Nasienie
wodą o temp. 39-40oC, w różnej ilości, nego dodatkowego gruczołu płciowego o wysokiej koncentracji plemników
w zależności od wielkości żołędzi dawcy u psowatych, czyli prostaty, decydująca (160-600 tys./mm3) ma konsystencję
nasienia. Aby doprowadzić do erekcji, o całej objętości ejakulatu. Wydzielina mleka lub rozwodnionego mleka (18%
wykonuje się masaż opuszki żołędzi ta stwarza plazmę ejakulatu u psa, uła- ejakulatów), a o niskiej koncentracji (po-
prącia poprzez napletek, a prącie w fazie twiając transport plemników w drogach niżej 160 tys./mm3) jest wodniste (82%).
wzwodu wprowadza się do podstawionej rodnych samicy. Pozyskując nasienie do Koncentracja plemników w pełnym eja-
sztucznej pochwy. oceny płodności psa czy do inseminacji kulacie waha się od 10 do 610 tys./mm3
U psów ostrych i nerwowych stosuje i/lub dalszej konserwacji, pobiera się nasienia, średnio 80 tys.; liczba plemni-
się elektroejakulację po ich spętaniu głównie frakcję bogatą w plemniki, ków w całym ejakulacie wynosi od 50 do
lub premedykacji preparatem z grupy ponieważ wydzielina prostaty obniża 1780 mln, średnio 380 mln. Psy płodne
neuroleptyków (5,8). Jednak nasienie wartość frakcji plemnikowej i utrudnia powinny posiadać minimum 200 mln
uzyskane tą drogą zazwyczaj ma niższą dalszą obróbkę nasienia podczas kon- plemników w pobranym ejakulacie.
jakość niż nasienie pobierane metodami serwacji (5,7).
wcześniej wymienionymi. Ponadto ten Pobrany ejakulat należy ocenić ma- Ejakulaty psów nadających się do
sposób pobierania nasienia może budzić kroskopowo i mikroskopowo. Przy oce- rozrodu powinny mieć co najmniej 80%
pewne opory ze strony właścicieli zwie- nie makroskopowej ocenia się: objętość plemników o ruchu progresywnym. Nie-
rząt, ze względu na nieuniknione dość w ml, barwę, konsystencję, zapach i pH. normalny ruch (oscylacyjny, wsteczny,
brutalne postępowanie z psem. Mikroskopowo ocenia się odsetek plem- okrężny) może sygnalizować zmiany
ników o ruchu postępowym, koncentrację morfologiczne plemników. Szybki zanik
OCENA NASIENIA plemników w jednostce objętości i w ca- ruchu plemników tuż po pobraniu na-
Psy należą do gatunku zwierząt, łym ejakulacie oraz procent plemników sienia może być wskaz
nikiem obniżonej
u których kopulacja wraz z ejakulacją żywych i martwych. W celu dokładnej płodności reproduktora (5).
trwa stosunkowo długo  około 30-45 oceny morfologii plemników utrwalony Preparaty do badań morfologicznych
minut, a w czasie ejakulacji samiec rozmaz nasienia barwi siÄ™ i oglÄ…da przez barwi siÄ™ barwnikiem nigrozynowo-
oddaje z reguły trzy frakcje (fot. 7). mikroskop pod imersją (1,3,5). -eozynowym lub metodą bydgoską
Pierwsza frakcja pojawia się średnio Na objętość pobranego ejakulatu (barwnikiem gencjanowym i eozyną).
20 sekund od rozpoczęcia masażu największy wpływ mają rasa i masa psa Barwnik nigrozynowo-eozynowy służy
oraz warunki i sposób masturbacji. Im zarówno do odróżniania plemników
wyższa jest masa samca oraz stymulacja żywych od martwych, jak również do
przez obecność suki będącej w cieczce, oceny morfologicznej gamet. W ocenie
tym większą można uzyskać objętość morfologicznej plemników przyjmuje się
nasienia. U psów o masie ciała do 20 kg podział na komórki normalne, ze zmia-
waha się ona od 1 do 22,5 ml, średnio nami pierwotnymi i wtórnymi. Przyjmuje
5,4 ml, a powyżej 20 kg masy ciała od się, że prawidłowy ejakulat psa nie po-
2 do 61 ml i więcej, średnio 12,8 ml. winien mieć więcej niż 20% plemników
Średnia objętość oraz ogólna liczba z wadą dominującą, a maksymalnie po
plemników w całym ejakulacie wynosi, 10% komórek ze zmianami pierwotnymi
odpowiednio dla obydwu grup: 9 ml i od i wtórnymi (1,3,5).
0,5 do 1,5 miliarda plemników. Odruch
ejakulacji w czasie pobierania nasienia KONSERWACJA NASIENIA PSA
metodą masażu żołędzi trwa od 60 s do W praktyce stosowane są dwie metody
Fot. 7.
22,5 min. konserwacji nasienia psa  krótkotrwała
żołędzi i trwa od 5 do 90 s, średnio Nasienie psa oglądane przez ściankę konserwacja w temperaturach dodatnich
13,5 s. Wydzielina w pierwszej frakcji probówki bezpośrednio po pobraniu w tzw. stanie płynnym oraz długotrwałe
jest klarowna, w ilości od 0,1 do 2 ml, ma zabarwienie od wodnistego, poprzez przetrzymywanie ejakulatu zamrożonego
średnio 0,35 ml. Faza ta jest wydziela- szare (44% ejakulatów), szarobiałe (25%), w temperaturach ujemnych.
na przez prostatę  ma ona za zadanie białoszare (24% i więcej) do białego Nasienie świeżo pobrane do insemi-
oczyszczenie kanału moczopłciowego. (4,5%). Pozostałe zabarwienie to: biało- nacji może być użyte jako rozrzedzone
W naturalnych warunkach przebiega -szaro-zielone, szaro-żółte, żółto-biało- i nierozrzedzone. Nierozrzedzony eja-
w momencie wspięcia oraz pierwszych -szare i różowe. Zabarwienie czerwone kulat po schłodzeniu do temperatury
skurczów cewki (8). Druga faza eja- świadczy o obecności krwi w ejakulacie. od 5 do 10oC może być przechowywany
kulacji to oddawanie frakcji ejakulatu Obecność krwi w nasieniu wpływa nie- do 21 godzin. Natomiast nasienie prze-
bogatej w plemniki w formie gęstego korzystnie na zdolność plemników do znaczone do transportu powinno być
nasienia przypominającego wyglądem zapłodnienia komórki jajowej. uprzednio rozrzedzone i schłodzone.
mleko lub śmietanę. Objętość tej frakcji Nasienie psa ma specyficzny zapach. Dodanie do rozrzedzalnika 10 mg strep-
wynosi od 0,1 do 3 ml, średnio 1,2 ml W pozostawionym w próbówce stopnio- tomycyny i 10 000 j penicyliny zapobiega
i trwa od 5 s do 5 minut, średnio 52 s. wo wydziela się osad plemników, który rozwojowi bakterii. Nasienie rozrzedzone
Po ejakulacji frakcji plemnikowej, której opada na dno naczynia. Przy dużym i schłodzone zachowuje odpowiednią
przesuwanie odczuwa się w formie sil- zanieczyszczeniu moczem lub wydzieliną ruchliwość i integralność błon komórko-
nych skurczów cewki, dochodzi do wy- ropną ejakulat ma zmieniony zapach. wych plemników przez co najmniej 4 dni.
dzielania trzeciej fazy ejakulatu. Trzecia Nasienie ma pH 5,8-6,9 w pierwszej Rozrzedzenie nasienia zapewnia lepszÄ…
faza ejakulacji trwa długo  od 60 s do frakcji  średnio 6,37; w drugiej 6,10 płodność, gdy zachodzi konieczność
20 minut, średnio 6 minut i 55 s i sta- i w trzeciej 7,2. dłuższego przechowywania. Rozrzedze-
WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004
53
WETERYNARIA
ANDROLOGIA
W PRAKTYCE
nie waha się od 1:3 do 1:8, zależnie od spieszeniu ustawionym w zakresie od wgłębieniami. Opakowania plastikowe
początkowej koncentracji plemników (4). 300 do 700 G (9). Do osadu plemników zamraża się w statycznych lub wymu-
Końcowa objętość rozrzedzonej dawki dodaje się od 2 do 5 ml rozrzedzalnika szonych parach ciekłego azotu. Nasienie
inseminacyjnej jest uzależniona od rasy o wyrównanej temperaturze, całość na- rozmrażane jest w łaz
ni wodnej o odpo-
i nie powinna przekraczać 2 do 10 ml. leży dobrze wymieszać. Większe objętości wiedniej temperaturze.
Przed użyciem wymaga stopniowego dawki inseminacyjnej powodują tylko Procedura konserwacji nasienia psa
powrotu do temperatury pokojowej. wypływ nadmiaru płynu z plemnikami w niskich temperaturach jest czaso-
Przeżywalność nasienia uzależniona z pochwy lub macicy. Po wymieszaniu i kosztochłonna, wymaga cennego
jest od jakości rozrzedzalników i czasu rozrzedzone nasienie schładzane jest do sprzętu, odczynników oraz wykwalifiko-
przechowywania (7,9). +5oC przez 30-45 min. Powolne schła- wanej kadry, dlatego z dobrym skutkiem
dzanie nasienia uzyskiwane jest przez przeprowadzana może być w ośrodkach
Rozrzedzalniki do konserwacji umieszczenie go w fiolce, którą następnie akademickich i lecznicach specjalistycz-
nasienia w stanie płynnym ustawia się w lodówce. Po schłodzeniu, nych. Wyczerpujący opis konserwacji
Obecnie istnieje możliwość sprowa- a przed przesyłką nasienia, należy nasienia psa w niskich temperaturach
dzenia gotowych preparatów sÅ‚użących sprawdzić żywotność plemników przez zamieÅ›ciÅ‚ NiżaÅ„ski (10). qð
do sporzÄ…dzenia odpowiedniego roz- podgrzanie i ocenÄ™ kropli nasienia pod
rzedzalnika, przy czym ich skład jest mikroskopem. Piśmiennictwo
nieznany i chroniony. Do komercyjnych Nasienie może być transportowa- 1. Allen W.E.: Infertility in the dog [w:] Canine
zalicza się np. rozrzedzalnik CLONE ne na dłuższą odległość w termosie practice, red.: E. Boden, Bailliere Tindal
(Pensylwania, ICG, USA); Triladyl (Mi- schłodzonym pakietem chłodzącym lub 1991.
nitub Niemcy); Laiciphos i Biociphos kostkami lodu. Do transportu próbek 2. Andersen K.: Artificial insemination and
(L Aigle, IMV, Francja), (4,8,9). W prak- nasienia schłodzonego najlepiej nadają storage of canine semen, [w:] Theriogeno-
tyce terenowej powszechnie używa się się nietłukące probówki plastikowe. Aby logy I, red. Morrow D.A., W.B. Saunders
ogólnodostępnych, takich jak trislak- probówki nie kontaktowały się bezpo- Comp., Philadelphia 1980.
tozowo-żółtkowy, o składzie: Tris(hydro- średnio z lodem, powinny być owinięte 3. Bielański W.: Rozród zwierząt, PWRiL,
xymethyl)aminimethane  3,025 g; kwas np. watą bawełnianą. Przed inseminacją Warszawa 1977.
cytrynowy  1,7 g; fruktoza  1,25 g; nasienie jest ogrzewane przez umieszcze- 4. Bielański A., Tischner M.: Biotechnologia
woda redestylowana  do 100 ml; nie zbiorniczka w Å‚az
ni wodnej o temp. rozrodu zwierzÄ…t udomowionych, Drukrol,
żółtko jaja kurzego  20 ml; penicylina 37oC. Niektórzy podgrzewają nasienie Kraków.
benzylowa 1 mg/ml; streptomycyna do temp. pokojowej lub inseminujÄ… suki 5. Dubiel A.: Plan badania psa reproduktora
 1 mg/ml. Podany skład może zostać nasieniem zimnym (9). w kierunku płodności, [w:] Rozród psów,
zrealizowany w aptece. Tak sporządzony red.: A. Dubiel, Wrocław 2000.
rozrzedzalnik może być przechowy- Konserwacja nasienia psa 6. England G.C.W.: Rozród i położnictwo
wany w lodówce, 20% żółtka dodaje w niskich temperaturach psów według Allena, SIMA WLW, War-
się bezpośrednio przed konserwacją. Konserwacja nasienia psa w niskich szawa 1998.
Rozrzedzalnik w stanie zamrożonym temperaturach przynosi wiele korzyÅ›ci 7. Günzel-Apel A.R.: Sztuczne unasiennianie
można przechowywać przez okres do i ułatwień zarówno w zakresie pracy i zabiegi biotechnologiczne u suk,  Nowa
3 miesięcy, nawet z dodatkiem żółtka. hodowlanej, jak i opieki lekarsko-we- Weterynaria 1996, vol.1, X, s. 23-28.
Oprócz tego rozrzedzalnika z powodze- terynarynej. Mrożenie nasienia stwarza 8. Kosiniak-Kamysz K., Jarosz S.: Pies i lis
niem można stosować do konserwacji możliwości transportu dawek insemina-  część VI, [w:] Andrologia, red. S. Wierz-
nasienia psa w stanie płynnym chude cyjnych, pozwalając uniknąć transportu bowski, Kraków 1996.
mleko po 10-minutowej pasteryzacji suki do krycia, kwarantanny zwierzÄ…t 9. Linde-Forsberg C.: Regulation and recom-
w temperaturze 92-94oC i schłodzeniu; i chowu wsobnego. Przechowywanie da- mendations for international shipment of
mleko homogenizowane zawierające 2% wek inseminacyjnych w ciekłym azocie chlilled and frozen canine semen, [w:] Re-
tłuszczu; rozrzedzalnik cytrynianowo- daje możliwość wykorzystania nasienia cent Advances in Small Animal Reproduc-
-żółtkowy, o składzie: cytrynian sodu cennego reproduktora nawet po jego tion, red.: Concanon P.W., England G.,
(2,9%) 80% i żółtko jaja kurzego 20% śmierci (10). Verstegen J., Lnde-Forsberg C., Veterinary
(2,4,8,9). England podaje rozrzedzalnik Mrożone nasienie psa można przecho- International Information Service, Ithaca
o składzie: mleko chude  2,4 g; glukoza wywać praktycznie tysiące lat w kontene- NY (www.ivis.org).
 4,9 g; dwuwęglan sodu  0,15 g; woda rach z ciekłym azotem w temp. -196oC. 10. Niżański W.: Konserwacja nasienia psów
dejonizowana do 100 ml (6). Rozrzedzalniki stosowane do głębokiego w niskich temperaturach, [w:] Rozród
zamrażania nasienia zawierają w swoim psów, red.: A. Dubiel, Wrocław 2000.
Sposób konserwacji nasienia psa składzie substancje krioprotekcyjne 11. Purswell B.J., Parker N.A.: Ocena predys-
w stanie płynnym takie jak glicerol, DMSO, które chronią pozycji do rozrodu samców psów,  Wete-
Do konserwacji nasienia psa w stanie gamety przed skutkami szoku niskotem- rynaria po dyplomie 2001, s. 9-15.
płynnym, czyli w temp. powyżej 0oC, peraturowego. Odpowiednio schłodzony
należy używać wyłącznie drugiej frakcji i rozrzedzony ejakulat można konfekcjo- dr n. wet. Wiesław Bielas
ejakulatu. Po pobraniu i ocenie makro- nować w kulkach i opakowaniach pla- Katedra i Klinika Rozrodu
skopowej nasienia oblicza się ogólną stikowych, takich jak słomki o objętości Chorób Przeżuwaczy
liczbę plemników, bada morfologię 0,25 i 0,5 ml, lub w minitubach. Z reguły i Ochrony Zdrowia Zwierząt,
oraz ruchliwość (3). Niektórzy zalecają w jednej słomce 0,5 ml znajduje się od Wydział Medycyny Weterynaryjnej
nawet, aby zupełnie odrzucić plazmę 50 do 100 milionów plemników. Kulki Akademii Rolniczej we Wrocławiu:
nasienia i zostawić do konserwacji tylko nasienia zamraża się na bloku suchego 50-366 Wrocław,
osad plemników po odwirowaniu próbki lodu lub na schłodzonym ciekłym azo- pl. Grunwaldzki 49
w wirówce przez 5-6 minut przy przy- tem aluminiowym blacie z wydrążonymi e-mail: [e-mail]
WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004
54