Ćwiczenia słuchu fonematycznego oraz analizy i syntezy
sylabowej i głoskowej
Strona główna > Wychowanie słuchowe
Mowę rozumiemy dzięki sprawnemu funkcjonowaniu słuchu fonematycznego. Wykształca się on w dzieciństwie pod wpływem odbieranych bodz
ców
słuchowych. W przypadku opóz
nionego rozwoju słuchu mownego lub gdy jest on zaburzony należy niezwłocznie rozpocząć odpowiednią stymulację.
Należy pamiętać, że dziecko z zaburzonym słuchem fonematycznym dobrze słyszy s łowa (ma przecież sprawny słuch fizyczny), lecz nie potrafi
różnicować pojedynczych dz
więków lub złożyć ich w całość. Dziecko musi nauczyć się z potoku słyszanej mowy wyodrębnić wyrazy, w nich sylaby,
w sylabach  głoski. Aby zrozumieć sens tekstu musi uchwycić kolejność głosek w wyrazie i umieć je zróżnicować. Dziecko musi wielokrotnie usłyszeć
dz
więk, którego nie umie zidentyfikować. Dla dzieci 6  7 letnich, oprócz ćwiczeń kształcących wrażliwość słuchową, ćwiczeń rytmicznych oraz prostych
ćwiczeń w różnicowaniu dz
więków mowy, konieczne s ą ć wiczenia słuchu fonematycznego oraz analizy i syntezy sylabowej i głoskowej. Mają one
podstawowe znaczenie w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania. Ćwiczenia te najlepiej jest prowadzić na materiale konkretno werbalnym
(obrazek lub przedmiot + nazwa/wyraz).
Bardzo ważne jest by podczas ćwiczeń zachować zasadę stopniowania trudności. Ćwiczenia analizy słuchowej rozpoczynamy więc od najłatwiejszych do
rozróżnienia fonemów (najlepiej kontrastowych) jak a  p., u  m. Dzieci najłatwiej potrafią wyodrębnić: pierwszą samogłoskę w wyrazie, ostatnią
spółgłoskę wyrazu, pierwszą spółgłoskę w sylabie nagłosowej, a także okre ślić brakującą głoskę w wyrazie, ostatnią samogłoskę w wyrazie,
samogłoskę w śródgłosie, spółgłoskę w grupie. A z uwagi na charakter głoski: dziecku łatwiej jest wydzielić głoskę, którą można przedłużyć, a więc
samogłoskę, spółgłoskę sonorną i szczelinową niż zwarto wybuchową.
Ćwiczenia słuchowe w odróżnianiu dwóch g łosek nale ży powtarzać aż do momentu, gdy dziecko nie b ędzie miało żadnych trudności w ich
rozpoznawaniu. Wtedy wprowadzamy sylaby, a potem wyraz. Po upewnieniu się, że potrafi już rozróżnić oba dz
więki w sylabach i wyrazach powtarzamy
je. Ćwiczenia te mogą odbywać się poprzez różnicowanie dz
więków mowy przez powtarzanie głosek, określanie ich położenia w wyrazie, wymyślanie
wyrazów na określoną głoskę, szukanie do nich rymu.
Ćwiczenia słuchu fonematycznego
Małe dzieci uczymy rozróżniać dz
więki wydawane przez pojazdy, zwierzęta, stukot butów, skrzypnięcie drzwi, posługujemy się obrazkami. Następnie
dzieci próbują naśladować słyszane głosy oraz rozpoznawać i różnicować dz
więki z otoczenia np. głosy ludzi, natury, zwierząt, instrumentów. Wiele
ciekawych zabaw słuchowych można przeprowadzić podczas spaceru, można najpierw różnicować różne dz
więki spotykane np. w parku (szelest suchych
liści, szum wiatru, zimą skrzypiący śnieg, itd.), a potem je naśladować. Do uważnego słuchania skłania zabawa w zgadywanie, który ze znanych
dziecku przedmiotów wydaje taki dz
więk (dzwoni, syczy, tyka, gwiżdże, szumi, itd.)? Do ćwiczeń rozwijających słuch fonematyczny należą również
ćwiczenia rytmizujące polegają one na odtwarzaniu usłyszanego rytmu. Można go wyklaskać, wytupać, ale można również odtworzyć za pomocą
rysowania znaków graficznych. Do takich ćwiczeń można wykorzystać klocki, foremki, zabawki, guziki, materiały sypkie umieszczone w szklanym
lub plastikowym pojemniku (ryż, makaron, groch, kapsle), itp.
Ze starszymi dziećmi można przeprowadzać już ćwiczenia, które przygotują je do nauki czytania i pisania. Będą to już ćwiczenia polegające na analizie
i syntezie wyrazów, np.:
wyróżnianie wyrazów w zdaniu;
l
wyróżnianie sylab w wyrazie, najlepiej za pomocą klaskania (jedna sylaba  jedno klaśnięcie), oprócz tego można bawić się w uzupełnianie
l
wyrazów sylabą, podajemy pierwszą sylabę, np.  ko , a dziecko dodaje   ło (koło);
wyróżnianie głosek w wyrazach  najpierw na początku wyrazu, potem na końcu i w środku. Można użyć do tego obrazków, spośród, których
l
dziecko wyszuka obrazki zaczynające się lub kończące na daną głoskę;
wymyślanie rymujących się wyrazów (czytanie, pisanie, szukanie obrazków itd.);
l
układanie kilku wyrazów w kolejności od najkrótszego do najdłuższego (a, po, las, okno, lalka, balonik);
l
rysowanie przedmiotów zaczynających się, kończących, lub mających w środku daną głoskę;
l
słuchanie wierszy, w których występuje jak najwięcej dz
więków do naśladowania. Można wykorzystać takie utwory jak: Lokomotywa, Ptasie
l
radio, Kotek;
dobieranie w pary wyrazów, które różnią się tylko jedną głoską (koza  kosa, mama  dama, tata  data, pije  bije, Ala  Ola);
l
podkreślanie czerwoną kredką wyrazów, które  syczą , a niebieską, tych, które  szumią (np.: sok, puszka, szachy, postój, proszek, ser).
l
Przykładowo, dzieci wymyślają wyrazy na literę  k . Inną formą tej zabawy jest wyszukiwanie wyrazu, który zaczyna się na ostatnią literę poprzedniego
wyrazu (mąka  Adam  most  tygrys  samochód  dom).
różnicowanie dz
więków mowy przez powtarzanie głosek, określanie ich położenia w wyrazie;
l
wymyślanie wyrazów na określoną głoskę  szukanie do nich rymu;
l
zabawy i gry rytmiczne, wykonywanie umownego ruchu na hasło dz
więkowe (muzyczne lub werbalne);
l
różnicowanie słów o podobnym brzmieniu  dziecko wskazuje obrazki po usłyszeniu nazw;
l
różnicowanie takich samych sylab w szeregu różnych lub o podobnym brzmieniu np. pa, ga, da  dziecko sygnalizuje klaśnięciem moment
l
usłyszenia żądanej sylaby pa, ga, pa, da, ga, pa;
powtarzanie par słów opozycyjnych typu: bary  pary, bąk  pąk, dam  tam, gapa  kapa;
l
rozpoznawanie określonego wyrazu w szeregu wyrazów o podobnym brzmieniu. Gdy dziecko usłyszy dany wyraz (np. sos) ma klasnąć lub tupnąć:
l
nos, los, kos, nos, sos, włos, odgłos, nos, sos, kos, itd.;
układanie zdań i rozdzielanie ich na wyrazy. Dziecko układa zdanie do obrazka. Liczy ile jest w nim wyrazów, jaki wyraz jest pierwszy, jaki jest
l
ostatni. Układ wyrazów w zdaniu może być przedstawiony np. na klockach lub kartonikach. Dziecko może również ciąć pasek papieru na tyle
części ile jest wyrazów w zdaniu;
rozwijanie zdań i porównywanie liczby wyrazów w zdaniach. Wypowiadamy krótkie zdanie np. Chłopiec biegnie. Prosimy, aby dziecko zdanie
l
rozwinęło. Za każdym razem układamy szeregi klocków w różnych kolorach jeden po drugim i porównujemy ich ilość;
dzielenie wyrazów na sylaby, liczenie ilości sylab z równoczesnym wystukiwaniem rytmu wymawianych sylab.
l
tworzenie wyrazów zaczynających się na określoną sylabę: wo  woda, bu  buty, itd.;
usłyszenia żądanej sylaby pa, ga, pa, da, ga, pa;
powtarzanie par słów opozycyjnych typu: bary  pary, bąk  pąk, dam  tam, gapa  kapa;
l
rozpoznawanie określonego wyrazu w szeregu wyrazów o podobnym brzmieniu. Gdy dziecko usłyszy dany wyraz (np. sos) ma klasnąć lub tupnąć:
l
nos, los, kos, nos, sos, włos, odgłos, nos, sos, kos, itd.;
układanie zdań i rozdzielanie ich na wyrazy. Dziecko układa zdanie do obrazka. Liczy ile jest w nim wyrazów, jaki wyraz jest pierwszy, jaki jest
l
ostatni. Układ wyrazów w zdaniu może być przedstawiony np. na klockach lub kartonikach. Dziecko może również ciąć pasek papieru na tyle
części ile jest wyrazów w zdaniu;
rozwijanie zdań i porównywanie liczby wyrazów w zdaniach. Wypowiadamy krótkie zdanie np. Chłopiec biegnie. Prosimy, aby dziecko zdanie
l
rozwinęło. Za każdym razem układamy szeregi klocków w różnych kolorach jeden po drugim i porównujemy ich ilość;
dzielenie wyrazów na sylaby, liczenie ilości sylab z równoczesnym wystukiwaniem rytmu wymawianych sylab.
l
tworzenie wyrazów zaczynających się na określoną sylabę: wo  woda, bu  buty, itd.;
l
wyodrębnianie sylab na początku, na końcu oraz w środku słowa;
l
dopowiadanie sylab  uzupełnienie wyrazów. Podajemy pierwszą sylabę, np.  ko i eksponujemy obrazki (kotek, koszyk, koszula, konik),
l
dziecko wybiera dowolny obrazek i dopowiada brakującą część wyrazu;
dokonywanie syntezy sylabowej ze słuchu, np. o wo ce;
l
rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek (samogłosek i spółgłosek) w różnych miejscach wyrazu;
l
wyodrębnianie samogłosek na początku wyrazu, np.: jaką głoskę słyszysz na początku wyrazu: aparat (a), osa (o), ucho (u), ekran (e), igła (i);
l
wyodrębnianie samogłosek na końcu wyrazu, np.: jaką głoskę słyszysz na końcu wyrazu: woda (a), okno (o), ule (e);
l
rozpoznawanie i wyodrębnianie samogłosek w środku wyrazu, np.: gdzie słyszysz głoskę a, o, e, u (las, nos, lek, lupa, kula);
l
rozpoznawanie i wyodrębnianie spółgłosek na początku wyrazu (bez grup spółgłoskowych) np. buty, lody, dom, kot;
l
rozpoznawanie i wyodrębnianie spółgłosek na końcu wyrazu np. nos, lok, but;
l
rozpoznawanie i wyodrębnianie spółgłosek w środku wyrazu np. gdzie słyszysz głoskę k, np. makaron, makowiec;
l
rozpoznawanie określonej głoski na początku wyrazów (nazw obrazków). Pokaż obrazek, w którego nazwie słyszysz na początku głoskę np.  l ;
l
rozpoznawanie obrazków na podstawie pierwszych głosek ich nazw. Pokaż obrazek, którego nazwa zaczyna się np. na  b ;
l
dobieranie par obrazków, których nazwy rozpoczynają się taką samą głoską. Dziecko podaje pierwszą głoskę nazwy obrazka i wyszukuje
l
obrazek, którego nazwa rozpoczyna się taką samą głoską, np. pas  parasol; dach  dom; kogut  kot; piłka  płot; waza  wazon;
tworzenie wyrazów rozpoczynających się od danej głoski i kończących się na określoną głoskę, np.:  K i  A  kapusta, kanapa, kalarepa,
l
koszula;
dokonywanie analizy głoskowej wyrazów, budowanie modelu wyrazu z kolorowych nakrywek (czerwone to samogłoski, niebieskie  spółgłoski).
l
Liczenie głosek w wyrazach.
Wymień, jakie kolejno głoski słyszysz w wyrazie osa (o s a). Dziecko buduje z nakrywek model wyrazu;
l
dokonywanie syntezy wyrazów ze słuchu. Jaki wyraz usłyszałeś u l e, m o t y l, d o m e k;
l
układanie domina obrazkowo głoskowego, wyszukiwanie ciągu obrazków tak, by ostatnia głoska wyrazu była początkową głoską następnego,
l
np. nos  sok  kot  tor  rak, itd;
tworzenie nowego wyrazu z pierwszych lub ostatnich głosek przedmiotów przedstawionych na obrazkach (rebusy fonetyczne), np.:
l
kosz  okno  teczka (kot),
dom  ucho  nos  kot (most)
segregowanie obrazków różniących się jedną głoską np. laska  maska, rak  mak;
l
różnicowanie głosek poprzez segregowanie obrazków według par głosek: s sz, c cz, z ż, t d, p b, k g, w f (według początkowej głoski), np.:
l
sanki  szafa, cukierek  czapka, zabawki  żaba, tor  dom, płot  but, kura  góra, waga  flaga;
Gdy dziecko ma przygotowany słuch fonematyczny i radzi sobie z dokonywaniem analizy i syntezy sylabowej i głoskowej wyrazów, może przejść do
ćwiczeń na materiale literowym i rozpocząć czytanie. Jednakże warto kontynuować ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej, a w szczególności usprawniać
różnicowanie samogłosek i spółgłosek, łącząc ich rozpoznawanie z utrwalaniem poznawanych kolejno liter. W tym celu wykorzystujemy kartoniki
z literami oraz etykiety z sylabami i wyrazami. Oto propozycje ćwiczeń.
1. Analiza i synteza sylab kończących się na samogłoskę
o stałej samogłosce i zmieniającej się spółgłosce, np. ma, da, ta, ka, itp.;
l
o stałej spółgłosce i zmieniającej się samogłosce, np. ta, to, te, tu, itp.
l
2. Analiza i synteza wyrazów, w których sylaby kończą się samogłoską, np.
dwusylabowych: ma ma, ta to, wo  da (woda), ko  ło (koło), mo  wa (mowa);
l
wielosylabowych: sa  ła  ta (sałata), ka  ru  ze  la (karuzela);
l
3. Analiza i synteza wyrazów trzygłoskowych typu: kot, dom, sok, mak, lis
4. Analiza i synteza wyrazów dwusylabowych o różnej strukturze sylab (kończących się samogłoską lub spółgłoską), np.
ko  tek, ba  lon, ry  bak,
l
las  ka, pas  ki, dom  ki,
l
mos  tek, kos  myk
l
5. Analiza i synteza wyrazów wielosylabowych o różnym układzie sylab, bez grup spółgłoskowych, np. sa  mo  lot, po  go  da, pa  ra  sol, ma 
ka  ron, mo  ty  lek.
6. Analiza i synteza wyrazów z grupą spółgłoskową np.
dwa, gra, bzy, blok, tort
l
sto  py, dro  gi, sto  ły
l
mas  kot  ka, po  dło  ga, kras  no  lu  dek.
l
Opracowanie: Marzena Mieszkowicz  neurologopeda
Literatura:
1. Bogdanowicz M.  O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu  odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli. Wyd. LINEA,
Lublin 1994;
2. Brejnak W., Zabłocki J.  Dysleksja w teorii i praktyce. OW PTD, Warszawa 1980;
3. Chmielewska E.  Ćwiczenia służące doskonaleniu percepcji słuchowej  zeszyt 3. Kielecka Oficyna Wydawnicza, MAC, Kielce 1995;
4. Czajkowska I., Herda K. Zajęcia korekcyjno kompensacyjne w szkole; WSiP, Warszawa 1989;
5. Dmochowska M. Zanim dziecko zacznie pisać. WSiP, Warszawa 1970;
6. Grabałowska J., Jastrząb J., Mickiewicz J., Wojak M.  Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu, TN  Dom Organizatora , Toruń 1994;
7. Grzelachowska H. Głoska a litera  ćwiczenia dla dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu. Wydawnictwo  Seven Sea , Warszawa 1996;
8. Kamyk T.  Jak pomóc dziecku w nauce czytania i pisania  wskazówki dla rodziców. Wydawnictwo  Synteza , Kraków 1993;
9. Malendowicz J.  O trudnej sztuce czytania i pisania. Nasza Księgarnia, Warszawa 1978;
10. Mantyk T., Modrzewska E.  Popatrz, odpowiedz, ułóż  układanki dla dzieci od 5 roku życia, Wydawnictwo  Kartex , Bydgoszcz 1999;
11. Mauer A.  Zabawy z rymami  program kształcenia świadomości fonologicznej dla dzieci przedszkolnych i szkolnych, Wydawnictwo  Impuls ,
Kraków 1997;
12. Metera H.  Poznaję głoski  ćwiczenia dla klas przedszkolnych i zespołów reedukujących. WSiP, Warszawa 1984.
13. Rodak H., Nawrocka D.  Od obrazka do słowa. Poradnik dla pedagogów, logopedów i rodziców dzieci z trudnościami w porozumiewaniu się.
WSiP, Warszawa 1993;
14. Waszkiewicz E.  I Zestaw ćwiczeń do zajęć korekcyjno kompensacyjnych dla dzieci przedszkolnych; Jastrząb J.: II Usprawnianie funkcji
i percepcyno motorycznych dzieci dyslektycznych; Jastrząb J.: III Gry i zabawy w terapii pedagogicznej. Centrum Metodyczne Pomocy
7. Grzelachowska H. Głoska a litera  ćwiczenia dla dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu. Wydawnictwo  Seven Sea , Warszawa 1996;
8. Kamyk T.  Jak pomóc dziecku w nauce czytania i pisania  wskazówki dla rodziców. Wydawnictwo  Synteza , Kraków 1993;
9. Malendowicz J.  O trudnej sztuce czytania i pisania. Nasza Księgarnia, Warszawa 1978;
10. Mantyk T., Modrzewska E.  Popatrz, odpowiedz, ułóż  układanki dla dzieci od 5 roku życia, Wydawnictwo  Kartex , Bydgoszcz 1999;
11. Mauer A.  Zabawy z rymami  program kształcenia świadomości fonologicznej dla dzieci przedszkolnych i szkolnych, Wydawnictwo  Impuls ,
Kraków 1997;
12. Metera H.  Poznaję głoski  ćwiczenia dla klas przedszkolnych i zespołów reedukujących. WSiP, Warszawa 1984.
13. Rodak H., Nawrocka D.  Od obrazka do słowa. Poradnik dla pedagogów, logopedów i rodziców dzieci z trudnościami w porozumiewaniu się.
WSiP, Warszawa 1993;
14. Waszkiewicz E.  I Zestaw ćwiczeń do zajęć korekcyjno kompensacyjnych dla dzieci przedszkolnych; Jastrząb J.: II Usprawnianie funkcji
i percepcyno motorycznych dzieci dyslektycznych; Jastrząb J.: III Gry i zabawy w terapii pedagogicznej. Centrum Metodyczne Pomocy
Psychologiczno Pedagogicznej MEN, Warszawa 1994;
15. Waszkiewicz E.  Stymulacja psychomotorycznego rozwoju dzieci 6 8 letnich. WSiP, Warszawa 1991;
16. Wójtowiczowa J.  Gramy w słowa  loteryjka obrazkowa
17. Wójtowiczowa J.  Mówimy wyraz
nie  zabawy językowe dla dzieci od 5 roku życia
18. Wójtowiczowa J.  Rebusy fonetyczne
19. Wójtowiczowa J.  Zabawa w słowa  gry językowe
Strona główna > Wychowanie słuchowe