PRACA POGLŃDOWA  REVIEW
STRESZCZENI E
KS. ANDRZEJ JAGIE¸¸O
Papieski Wydzia" Teologiczny, Wroc"aw
Artyku" ukazuje op´tanie i op´tanych z dusz-
pasterskiego punktu widzenia nawiÄ…zujÄ…c do
wprowadzenia do ICD-10 nowej jednostki psy-
Op´tanie i op´tani:
chopatologicznej: trans i op´tanie (F44.3). Spowo-
dowa"o to w Ęrodowisku psychiatrów wzrost za-
duszpasterski punkt widzenia
interesowania op´taniem i tym, jak widzÄ… je inni
specjaliĘci. WyjaĘnia wi´c poj´cie op´tania jako
 ow"adni´cia cz"owieka przez z"ego ducha  sza-
Demonic possession, possessed by demons:
tana i ukazuje wĘród przyczyn op´tania takÅ»e
a pastoral point of view
te, które wynikajÄ… z dzia"ania samego op´tanego.
Omawia trzy stopnie ataku z"ego ducha na cz"o-
wieka: n´kanie (obsessio), osaczenie (circumsessio)
i op´tanie (possessio). Przynosi nast´pnie krótkÄ…
charakterystyk´ osób przekonanych o w"asnym
op´taniu. Wymienia op´tanie utajone, ujawnione,
WSTóP
urojone, wmówione i udawane. Omawia teŻ teolo-
giczne, psychologiczne i psychiatryczne kryteria
Do najtrudniejszych problemów, z którymi spotyka si´ duszpa-
op´tania. Z pastoralnego punktu widzenia egzor-
sterz, z pewnoĘciÄ… moÅ»na zaliczyç narastajÄ…ce w naszych czasach zja-
cysta musi wystrzegaç si´ b"´du sprowadzania
wisko op´tania. Zagadnienie to podejmujÄ… w swoich pracach przedsta-
chorób psychicznych do op´tania. Natomiast psy-
wiciele teologii i psychologii pastoralnej. Stosunkowo cz´Ä˜ciej niÅ»
chiatra, pozostajÄ…c na swoim polu dzia"ania i po-
przed laty spotykajÄ… si´ z nim takÅ»e kap"ani w swojej praktyce dusz-
s"ugujÄ…c si´ w"asnymi metodami, winien unikaç
pasterskiej. Fenomen op´tania nie obcy jest teÅ» psychiatrom, skoro
b"´du sprowadzania op´tania do choroby psy-
w 1992 r. zosta"o ono uznane przez ÂwiatowÄ… Organizacj´ Zdrowia
chicznej. Artyku" zamyka postulat cz´stszych
za specyficzny rodzaj zaburzeł
dysocjacyjnych i umieszczone w dzie-
kontaktów oraz bliÅ»szej wspó"pracy pomi´dzy
siÄ…tej rewizji Mi´dzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób
teologami i psychiatrami.
i Problemów Zdrowotnych (ICD-10). W podgrupie zaburzeł
dyso-
S"owa kluczowe: op´tanie, op´tani, egzorcysta, egzorcyzm
cjacyjnych (konwersyjnych), naleŻącej do grupy zaburzeł
nerwico-
wych, związanych ze stresem i pod postacią somatyczną, wyróŻniono
SUMMAR Y
tam odr´bnÄ… kategori´: transu i op´tania. T´ nowo sklasyfikowanÄ… jed-
nostk´ psychopatologicznÄ… opatrzono kodem F44.3 [17].
This paper pictures the demonic possession and
Czy jednak nie mają racji Bilikiewicz i wsp. [7], Że w naszych wa-
persons possessed from the pastoral point of view in
runkach kulturowych jest to okreĘlenie kontrowersyjne, kojarzy si´
connection with the fact of introduction to the
z demonologiÄ… i w diagnostyce psychiatrycznej nie powinno raczej
ICD-10 a new psychopathological unit:  trance
mieç miejsca? Czy decyzja Âwiatowej Organizacji Zdrowia nie by"a
and possession (F 44.3). The same fact raised
dyskusyjna, jeÅ»eli wr´cz nie pochopna? [11]. Czy rozpoznawanie dziĘ
among psychiatrists their interest connected with so
op´tania nie jest powrotem do Ęredniowiecza? A sprowadzanie feno-
called possessions. First the concept of possession is
menu z obszaru duchowoĘci do aspektu medycznego jest nieporozu-
clarified here as  taking control of a human being
mieniem i naleÅ»a"oby pozostawiç trosk´ o ludzi przekonanych o swym
by an evil spirit  demon , then the roots of posses-
op´taniu kap"anom? Ale przecieÅ» i wĘród kap"anów nie brakuje takich,
sion are presented, as well as the behavior of people
którzy chcieliby odes"aç tych ludzi do innych specjalistów. Najcz´-
possessed. Three traditional degrees of an evil spi-
Ęciej do psychiatrów.
rit s attack are treated here: obsessio, circumsessio,
OmawiajÄ…c sytuacj´ na obszarze j´zyka niemieckiego Müller [22]
possessio. Later a short characteristic of persons as-
pisze, Å»e tamtejszy KoĘció" katolicki nie podejmuje si´ w sposób wy-
sured of their own demonic possession is given with
starczajÄ…co powaÅ»ny misji uwalniania, w"Ä…cznie z misjÄ… wyp´dzania
a list of different possibilities: a possession hidden,
szatana. Przyczyny tego leŻą po cz´Ä˜ci w osobistej niewierze, po cz´-
manifest, imaginary, induced and pretended. As to
Ęci w strachu przed negatywnymi reakcjami w Ęrodkach masowego
the pastoral aspect, an exorcist must exclude psy-
przekazu, po cz´Ä˜ci teÅ» wynikajÄ… z nastawienia racjonalistycznego.
chological disturbance, because some forms of psy-
W zwiÄ…zku z tym, zaburzenia te próbuje si´ wyjaĘniç tylko od strony
chosis might easily be reduced to possessions. But,
psychologii. Jednak takie podejĘcie prowadzi do cz´Ä˜ciowej bezrad-
on the other hand, a psychiatrist should avoid re-
noĘci w obchodzeniu si´ z tÄ…, tak bez wÄ…tpienia delikatnÄ… materiÄ….
ducing possessions to mental illness. The text conc-
W Polsce sytuacja zmieni"a si´ na korzyĘç w ostatnich latach, gdy do
ludes with an appeal of more frequent cooperation
pos"ugi uwalniania od szatana biskupi delegowali kilkudziesi´ciu ka-
between theologians and psychiatrists.
p"anów-egzorcystów, choç wiele jest jeszcze do zrobienia.
Key words: demoni c possesi on, persons possessed,
RodzÄ… si´ pytania: Czym jest op´tanie? Jaka jest jego natura? Kim
exorcist, exorcism.
180 WIADOMOÂCI PSYCHIATRYCZNE (tom VII) Nr 3/2004
sÄ… op´tani? Jaka jest ich psychika, kontakty spo"eczne, Å»ycie Podobnie jak Blees, takÅ»e Amorth [3] uwaÅ»a, Å»e op´ta-
religijne? Jak ich rozpoznaç? Jakiej potrzebujÄ… pomocy? Cze- nie ma miejsce wówczas,  gdy z"y duch opanuje cia"o (nie
go mogÄ… oczekiwaç od lekarza-psychiatry, a czego od dusz- dusz´) cz"owieka, kaŻąc mu coĘ czyniç lub mówiç tak, jak
pasterza-egzorcysty? Czy istnieje moÅ»liwoĘç wspó"pracy on chce. Ofiara nie moÅ»e si´ temu przeciwstawiç, a wi´c nie
mi´dzy psychiatrÄ… a egzorcystÄ…? jest odpowiedzialna moralnie .
ChcÄ…c odpowiedzieç na te pytania omówi´ kolejno po- Op´tanie jest wi´c nadzwyczajnym dzia"aniem szatana,
j´cie op´tania, jego przyczyny i rodzaje. Nast´pnie doko- jego najwyÅ»szym stopniem, odróŻnianym od dzia"ania zwy-
nam krótkiej charakterystyki osób przekonanych o w"asnym czajnego, jakim jest kuszenie cz"owieka do grzechu [25].
op´taniu i omówi´ pi´ç róŻnych sposobów przeÅ»ywania sta- W sytuacji op´tania chodzi o wzi´cie w posiadanie, przez
nu op´tania. Przejd´ nast´pnie do ukazania teologicznych, z"ego ducha, cia"a danego cz"owieka. MoÅ»e tutaj chodziç
psychologicznych i psychiatrycznych kryteriów rozpoznania o mocnÄ… form´, polegajÄ…cÄ… na trwa"ym dysponowaniu cia-
op´tania i zakreĘlenia pola dzia"ania duszpasterza-egzorcy- "em, którym diabe" pos"uguje si´ tak, jakby by" duszÄ… tego
sty i lekarza-psychiatry oraz moÅ»liwoĘci ich wspó"pracy. cia"a. Op´tanie moÅ»e byç wi´c opanowaniem w"adz cz"owie-
ka w takim stopniu, Å»e szatan  posiada swojÄ… ofiar´ bez ogra-
POJóCIE OPóTANIA niczeł
i dla dzia"ania demonicznego zostajÄ… wy"Ä…czone naj-
Znany polski biblista, ojciec H. Langkammer pisze, Że wyŻsze w"adze duszy ludzkiej, a takŻe sumienie [27].
op´tanie to  ow"adni´cie cz"owieka przez z"ego ducha  sza- Salvucci [28] istot´ op´tania opisuje w podobny do po-
tana [19]. Sensownie problemem op´tania moÅ»na si´ zaj- wyÅ»szego sposób:  JakaĘ obca istota wchodzi w osobowoĘç
mowaç jedynie wówczas, gdy przyjmuje si´ ĘwiatopoglÄ…d te- op´tanego: wyraÅ»a si´ i porusza poprzez danÄ… osob´, mó-
istyczny, uznajÄ…cy istnienie Boga i Ęwiata duchów, a wĘród wiÄ…c o rzeczach ukrytych, cz´sto w nieznanych j´zykach,
nich takÅ»e duchów upad"ych zwanych szatanami, a takÅ»e gdy torturujÄ…c jej cia"o, wyzwalajÄ…c niewiarygodnÄ… si"´ fizycznÄ….
przyjmuje si´ okreĘlonÄ… koncepcj´ cz"owieka i okreĘlonÄ… an- Jest to najpowaÅ»niejszy przypadek, jaki moÅ»e zaistnieç .
tropologi´. Steffon [31] zauwaÅ»a, Å»e jeÅ»eli ktoĘ odrzuca ist-
nienie duchów nieczystych, to sprawdzanie moÅ»liwoĘci op´- PRZYCZYNY OPóTANIA
tania nie ma sensu. Jedynie podejĘcie integrujÄ…ce Wolicki [33] przyczyny op´tania dzieli na: 1. spowodo-
psychologiczny, parapsychologiczny i duchowy wymiar jest wane przez samego op´tanego; 2. spowodowane przez in-
w stanie wyjaĘniç fenomen diabelskiego op´tania. Podobne- nego cz"owieka; 3. nie spowodowane przez cz"owieka.
go zdania jest takŻe Posacki [25], wed"ug którego badanie
problemu op´tania wymaga  zarówno orientacji w teologii, Przyczyny spowodowane przez samego op´tanego
jak i psychologii, psychiatrii, parapsychologii czy moÅ»e tak- Przyczyn op´tania moÅ»e byç wiele, ale wszystkie one
Å»e etnologii . wiąŻą si´ w jakiĘ sposób, z daniem z"emu duchowi dost´pu
Ewangelie mówiÄ… z pe"nym realizmem o moÅ»liwoĘci op´- do siebie, a wi´c ze stanem moralnym cz"owieka. Drog´ do
tania, wyraÄ™nie rozróŻniajÄ…c mi´dzy dokonanymi przez Jezu- op´tania umoÅ»liwia kaÅ»dy grzech ci´Å»ki, zw"aszcza na"ogo-
sa uzdrowieniami z chorób fizycznych a wyrzucaniem przez wy, z którego grzesznik nie chce si´ nawróciç.  Poprzez
Niego z"ych duchów. O tym ostatnim mówi w Biblii 51 frag- grzech chrzeĘcijanin daje diab"u prawo dost´pu do swego
mentów [30]. RównieÅ» Amorth [5] wyraÄ™nie odróŻnia uwol- Å»ycia. Âw. Pawe" ostrzega chrzeĘcijan, by wystrzegali si´ grze-
nienia od z"ego ducha, jakich dokonywa" Jezus, od uzdra- chu, a tym samym nie stwarzali diab"u okazji do ingerencji
wiania z róŻnych chorób. w ich Å»ycie [30]. Pope"nienie grzechu ci´Å»kiego i trwanie
Co to jednak znaczy byç op´tanym? Dla J. M. Char- w nim jest jednÄ… z najcz´stszych przyczyn op´tania.
cota op´tanie demoniczne oznacza"o nic innego, jak szcze- Gdy chodzi o Ęwiadome przyczyny op´tania, to Posacki
gólnÄ… form´ histerii. Dla wspó"czesnego psychologa religii wyróŻnia trzy takie sytuacje. Po pierwsze jest to sytuacja grze-
 Davida E. Wulfa  op´tanie to  spowodowany niekiedy chu, zw"aszcza grzechu idolatrii, okultyzmu. Zawsze sÄ… to
z w"asnej woli stan transu, zwykle odznaczajÄ…cy si´ inten- grzechy dobrowolne i ci´Å»kie, gdyÅ» one dajÄ… szczególny przy-
sywnÄ… aktywnoĘciÄ… motorycznÄ… i podnieceniem emocjonal- st´p szatanowi do naszej duszy. DrugÄ… przyczynÄ… jest odzie-
nym, w którym zwyk"a osobowoĘç zostaje zastÄ…piona przez dziczona po przodkach pewna bliskoĘç z mocami ciemnoĘci,
innÄ…, cz´sto obcej osoby, co jest interpretowane jako posia- która równieÅ» moÅ»e zakoÅ‚
czyç si´ op´taniem. Dopiero trze-
danie w sobie ducha. U obserwatorów op´tanie wywo"uje ciÄ… przyczynÄ… jest Ęwiadomy pakt z diab"em, polegajÄ…cy na
wszelkie emocje, "Ä…cznie z poczuciem niesamowitoĘci i prze- zaproszeniu go do swego wn´trza [26]. Dotyczy to szcze-
raŻenia, co Otto ujmuje w wyraŻeniu mysterium tremendum gólnie osób, które Ęwiadomie i dobrowolnie zawar"y pakt ze
[35]. z"ym duchem, oddajÄ…c szatanowi swojÄ… dusz´ i cia"o, w za-
Wyst´powanie dziĘ zjawiska op´tania potwierdza teÅ» mian za jakieĘ korzyĘci doczesne, np. s"aw´, w"adz´, bogac-
Bless [8], który uwaÅ»a, Å»e w takim przypadku mamy do czy- two itp. [34]. W sposób szczególny, do op´tania moÅ»e pro-
nienia z szatanem dzia"ajÄ…cym w cz"owieku przez jego cia"o, wadziç grzech Ęwi´tokradztwa. KolejnÄ… z przyczyn op´tania
co oznacza, Å»e szatan uÅ»ywa cia"a swej ofiary wbrew jej wo- moÅ»e byç zatajenie grzechu. Op´taniu sprzyja równieÅ» zaj-
li. Podczas op´tania ujawniajÄ… si´ u danej jednostki nie tylko mowanie si´ praktykami okultystycznymi, np. seansami spi-
oznaki chorobowe, lecz szatan moÅ»e wp"ywaç do tego stop- rytystycznymi itp., gdyÅ» w tego typu praktyki cz´sto miesza
nia na jej w"adze zmys"owe, Å»e dana osoba traci w mniejszym si´ z"y duch. Wiele osób, które praktykowa"o okultyzm, ule-
lub wi´kszym stopniu uÅ»ywanie rozumu i dlatego mówi si´ g"o potem op´taniu przez z"ego ducha. Z tego teÅ» wzgl´du
o  zaw"adni´ciu diabelskim. KoĘció" zabrania zajmowania si´ praktykami spirytystyczny-
PRACA POGLŃDOWA Ks. Andrzej Jagie""o  Op´tanie i op´tani& 181
mi. W jeszcze wi´kszym stopniu do op´tania przyczyniç si´ to szatan wywo"uje róŻne niezwyk"e zjawiska w domu jakie-
moÅ»e kult satanistyczny, przynaleÅ»noĘç do grup satanistycz- goĘ cz"owieka czy w jego mieszkaniu. Amorth [3] wymienia
nych i udzia" w ich rytua"ach, gdyÅ» w tym przypadku mamy tu: stuki, ha"as, zjawianie si´ róŻnych zwierzÄ…t itp. Jest to
do czynienia ze ĘwiadomÄ… wolÄ… oddania si´ szatanowi do dys- wi´c nawiedzenie lokalne, które jest bezpoĘrednim i natych-
pozycji, co ten skrz´tnie wykorzystuje. miastowym kontaktem z"ego ducha z przedmiotami martwy-
mi, roĘlinami czy zwierz´tami. Te dziwne zjawiska wyst´pu-
Przyczyny spowodowane przez innego cz"owieka ją w danym miejscu, niezaleŻnie od tego, kto w nim przebywa.
Do op´tania moÅ»e doprowadziç takÅ»e dzia"anie innego MajÄ… one zatrwoÅ»yç cz"owieka i utrudniç mu kontakt z Bo-
cz"owieka. Chodzi tu o dzia"ania ludzi z bezpoĘredniego lub giem. Osoba doznajÄ…ca takiego n´kania w tym konkretnym
dalszego otoczenia op´tanego. Czasami zdarza si´, Å»e miejscu, w innych miejscach moÅ»e funkcjonowaç normalnie,
w chwili zdenerwowania, ludzie potrafiÄ… Å»yczyç sobie naj- bez przeszkód.
gorszych rzeczy. JeĘli takie z"orzeczenie "Ä…czy si´, oprócz N´kanie moÅ»e jednak byç zwiÄ…zane nie z miejscem, ale
zdenerwowania, z aktem z"ej woli, czyli gdy z"orzeczÄ…ca oso- z jakąĘ osobÄ…. Wtedy przybiera ono form´ specyficznego
ba jest Ęwiadoma tego, co mówi i pragnie tego, moÅ»e to stanu, w którym demony nie zaw"adn´"y jeszcze cia"em oso-
umoÅ»liwiç szatanowi dost´p do przeklinanego [33]. Amorth by przez siebie upatrzonej (wchodzÄ…c w nie), lecz dr´czÄ… jÄ…
[3] twierdzi, Że szczególne niebezpieczeł
stwo op´tania za- z zewnÄ…trz na najrozmaitsze sposoby (np. poprzez choroby,
chodzi wówczas, gdy przeklinajÄ…cego i przeklinanego "Ä…czÄ… niepokój wewn´trzny, ca"e serie nieszcz´Ä˜ç i niepowodzeÅ‚
,
wi´zy krwi. kl´sk Å»yciowych itp.) [29]. N´kany moÅ»e teÅ» doznawaç róŻ-
Posacki [26] nie wyklucza teŻ  oddzia"ywał
magicznych nych dolegliwoĘci zewn´trznych, jak uderzenia, biczowania,
(czarna magia) na odleg"oĘç, czy innych manipulacji okulty- bardziej lub mniej groÄ™ne potrÄ…cenia, które spotykamy w Å»y-
stycznych lub dzia"ał
parapsychologicznych , jako jednej ciu niektórych Ęwi´tych, np. u Ęw. proboszcza z Ars, Ęw. Paw-
z przyczyn op´tania. Wiara, Å»e pewne osoby mogÄ…  przy "a od KrzyÅ»a, Ęw. ojca Pio i wielu innych [4].
pomocy tajemniczych si"  oddzia"ywaç na innych ludzi i na Tak n´kanego cz"owieka opanowuje obsesja, która kon-
otoczenie, znana jest od staroŻytnoĘci. Przetrwa"a ona do sekwentnie zmniejsza moŻliwoĘci jego wolnego dzia"ania.
naszych czasów. KoĘció" zawsze sprzeciwia si´ takim magicz- Dotyczy ona umys"u, wyobraÄ™ni lub uczuç. Opanowuje Ęwia-
nym dzia"aniom. domoĘç nagle i nieprzeparcie. MogÄ… to byç myĘli obscenicz-
ne, bluęniercze, zbrodnicze, a takŻe ca"kiem b"ahe, lecz nie
Przyczyny nie spowodowane przez cz"owieka do przezwyci´Å»enia. OczywiĘcie, nie kaÅ»dy przypadek ob-
Przyczyny nie spowodowane przez cz"owieka przeno- sesji musi byç pochodzenia szataÅ‚
skiego. MogÄ… byç obsesje
szÄ… nas w Ęwiat nadprzyrodzony. MogÄ… one dotyczyç Boga na tle nerwicy natr´ctw, ale bardziej szczegó"owa analiza po-
albo szatana. OczywiĘcie, gdy chodzi o Boga, to moÅ»liwy zwala odróŻniç Ä™ród"o obsesji w jednym i drugim przypad-
jest tylko dopust z Jego strony, natomiast szatan moÅ»e wprost ku [21]. ChociaÅ» n´kanie nie trwa bez przerwy, to jednak
op´taç danego cz"owieka [33]. doznajÄ…cy takiego szataÅ‚
skiego ataku cz"owiek, nigdy nie
Op´tanie z dopustu BoÅ»ego moÅ»e spotykaç nawet oso- wie, gdzie i kiedy si´ on powtórzy. Wywo"uje to narastajÄ…cy
by ĘwiÄ…tobliwe czy Ęwi´te, jak o tym Ęwiadczy historia Ko- l´k.
Ęcio"a. Chodzi tutaj najcz´Ä˜ciej o poddanie danej osoby pró-
bie wiary i wiernoĘci Bogu, albo teŻ o oczyszczenie tej osoby Osaczenie  circumsessio
ze z"a i przewinieł
. Sarwa [29] na pytanie: Dlaczego Bóg Ataki z"ego ducha na tym etapie stajÄ… si´ ciÄ…g"e. Pojawia
dopuszcza na niektóre osoby op´tanie diabelskie?  odpo- si´ szereg pokus, o wiele gwa"towniejszych i bardziej upor-
wiada, Å»e przyczynÄ… takiego dopustu jest udzielenie w ten czywych, niÅ» zwyk"e pokusy. Zw"aszcza nocÄ… pojawiajÄ… si´
sposób przestrogi ludziom zatwardzia"ym w grzechach, albo myĘli obsesyjne, cz´sto o tematyce erotycznej, rozumowo
ukazanie przez Boga  gdy dochodzi do uwolnienia -w spo- niedorzeczne, od których jednak ofiara nie jest w stanie si´
sób szczególny Jego mocy. uwolniç. Prawie zawsze ma to wp"yw na zaburzenia snu i prze-
Jest rzeczÄ… oczywistÄ…, Å»e aby do op´tania dosz"o, musi raÅ»ajÄ…ce w treĘci marzenia senne. Cz"owiek czuje si´ osaczo-
tego chcieç ten, który dokonuje op´tania, czyli szatan. Sza- ny ze wszystkich stron. Nigdy i nigdzie nie czuje si´ bez-
tan dÄ…Å»y do op´tania cz"owieka dlatego, Å»e po swym grze- piecznie. Gdy próbuje schroniç si´ do koĘcio"a, ataki si´
chu i odwróceniu od Boga, stanÄ…" w ca"kowitej opozycji wo- nasilajÄ…. Osobista modlitwa staje si´ utrudniona, a czasami
bec Niego. OdtÄ…d zaciekle stara si´ odwieĘç ludzi od wr´cz niemoÅ»liwa. Prowadzi to do skrajnego wyczerpania,
pos"uszeł
stwa Bogu [27]. utraty nadziei, do rozpaczy, nawet do samobójstwa. Taki stan
moÅ»e si´ "Ä…czyç z agresjÄ… demonicznÄ…, odczuwanÄ… cieleĘnie,
RODZAJE OPóTANIA jako nieprzyjemne dotyki, uderzenia, zadrapania.
Najcz´Ä˜ciej autorzy wyróŻniajÄ… kilka stopni oddzia"ywa- Madre [21] wyróŻnia osaczenie zewn´trzne, dzia"ajÄ…ce
nia z"ego ducha na cz"owieka. Dla naszych potrzeb przyj- na zmys"y zewn´trzne (s"uch, wzrok, dotyk) i osaczenie we-
mijmy jego podzia" na trzy stopnie: n´kanie (obsessio) osacze- wn´trzne, pobudzajÄ…ce wyobraÄ™ni´, pami´ç i nami´tnoĘci.
nie (circumsessio) i op´tanie (possessio) [22]. Cz"owiek jest tu jakby zak"adnikiem, który nie moÅ»e realizo-
waç swojej woli. Osoba osaczona przez z"ego ducha uze-
N´kanie  obsessio wn´trznia napad demoniczny. Nie ca"kiem  albo nawet wca-
Pierwszym stopniem n´kania, które przypisuje si´ z"e- le  nie traci ĘwiadomoĘci podczas jego trwania. Wie, co
mu duchowi, jest tzw. nawiedzenie dotyczące miejsc, kiedy czyni"a i mówi"a w czasie transu.
182 WIADOMOÂCI PSYCHIATRYCZNE (tom VII) Nr 3/2004
Op´tanie  possessio
Gdzie szukajÄ… pomocy? Cz´sto zaczynajÄ… od przedsta-
Na najwyÅ»szym stopniu ataku z"ego ducha na cz"owie- wicieli medycyny niekonwencjonalnej. TrafiajÄ… wi´c do bio-
ka, jego ofiara czuje si´ ca"kowicie sp´tana. Nie jest w stanie energoterapeutów, wróŻek czy jasnowidzów. Ci utwierdza-
kierowaç reakcjami swego cia"a, gdy nast´puje atak op´ta- jÄ… ich w przekonaniu, Å»e stali si´ ofiarami czarów, jakichĘ
nia. Z"y duch, w pewnym stopniu, w"ada takŻe psychiką da- z"owrogich si". Obiecują pomoc. Gdy ich dzia"anie jest nie-
nego cz"owieka. Ofiara op´tania znajduje si´ w stanie spe- skuteczne, op´tani udajÄ… si´ do swoich kap"anów. SzukajÄ…
cyficznego transu, gdzie nast´puje zmiana wyrazu twarzy, takÅ»e pomocy w charyzmatycznych grupach religijnych (np.
zmienia si´ ton g"osu, pojawiajÄ… si´ gwa"towne emocje. W tym Odnowa w Duchu Âwi´tym), rzadziej u psychologów lub
momencie ograniczone jest kierowanie w"asną wolą. Cz"o- psychiatrów. Dlaczego to robią? Dlatego, Że szukają zdrowia
wiek nie czuje si´ juÅ» panem tego, co czyni. Zachowanie mo- i szybko chcÄ… si´ pozbyç swoich problemów.
Å»e byç skrajnie agresywne. Okazywana wówczas si"a jest nie-
proporcjonalna do zwyk"ej si"y organizmu. Osoba op´tana SPOSOBY PRZEÚYWANIA OPóTANIA
przechodzi od stanu ĘwiadomoĘci do transu i odwrotnie Ze wzgl´du na sposób przeÅ»ywania swojego stanu przez
w sposób nag"y. W stanie ĘwiadomoĘci nie wie, co si´ z niÄ… op´tanych, moÅ»na wyróŻniç kilka rodzajów fenomenu op´-
dzia"o, co podczas transu mówi"a i czyni"a. tania.
Scanlan i wsp. [30] uwaÅ»ajÄ…, Å»e  najwaÅ»niejszÄ… róŻnic´
pomi´dzy n´kaniem a op´taniem, stanowi fakt, iÅ» duch n´- Op´tanie utajone
kajÄ…cy danego cz"owieka znajduje si´ poza nim samym (...), Mamy z nim do czynienia, gdy ktoĘ wyznaje satanizm
natomiast w przypadku zniewolenia, duch gnieÄ™dzi si´ w cz"o- (tzw. bia"y), bez afiszowania si´ zewn´trznego strojem czy in-
wieku i zwykle, aby go wyp´dziç, trzeba najpierw go rozpo- nymi akcesoriami, pozwalajÄ…cymi obserwatorowi na powiÄ…-
znaç . zanie go z ruchem satanistycznym. Dochodzi tu do pakto-
WaÅ»nym Ęrodkiem rozpoznania czy rzeczywiĘcie zacho- wania z diab"em, aby za jego pomocÄ… uzyskaç w"adz´,
dzi op´tanie, sÄ… reakcje op´tanego na egzorcyzmy (np. krzy- popularnoĘç czy majÄ…tek. Cena duchowa, jakÄ… przyjdzie za
ki, konwulsje itp.) Kryteria prawdziwoĘci op´tania zostanÄ… to powodzenie zap"aciç, jest takiemu cz"owiekowi oboj´tna.
omówione w dalszej cz´Ä˜ci pracy. Uparcie sprzeciwia si´ on uznanym prawdom religijnym, de-
cyzją woli akceptuje z"o. Sta"ym elementem jego stylu Życia
CHARAKTERYSTYKA OSÓB OPóTANYCH są bluęnierstwa wobec Boga, odrzucenie wszelkiej wiary re-
Kim sÄ… ludzie przekonani o op´taniu, szukajÄ…cy pomo- ligijnej, nienawiĘç wobec Chrystusa i KoĘcio"a. Cz´sto to-
cy egzorcysty? To ludzie cierpiÄ…cy psychicznie, zniech´ce- warzyszy temu agresja wobec ludzi. KtoĘ taki nigdy teÅ» nie
ni, z poczuciem niedowartoĘciowania, z poczuciem winy, b´dzie szuka" kontaktu z egzorcystÄ… i nie wyrazi zgody na
niezadowoleni z siebie. Cierpiący fizycznie i psychicznie. przeprowadzenie egzorcyzmu. Nie ma tu Żadnych manifesta-
W swoim Å»yciu doznali wielu kl´sk. PonieĘli poraÅ»ki w Å»yciu cji op´tania, które mogliby zauwaÅ»yç inni. Stan takich ludzi
zawodowym i rodzinnym. Zostali g"´boko zranieni uczucio- moÅ»na poznaç tylko po owocach ich czynów.
wo. Nie potrafiÄ… sprostaç trudom Å»ycia. CzujÄ…, jak opusz-
czajÄ… ich si"y. Nie mogÄ… uwolniç si´ od strachu przed prze- Op´tanie ujawnione
Żywanymi zjawiskami, których nie rozumieją i których nie Obserwujemy tu zmiany fizyczne (np. specyficzny wy-
potrafiÄ… uniknÄ…ç. raz twarzy, zmian´ g"osu, charakterystyczne wykrzywienia
S"yszÄ… dziwne g"osy, ha"asy, czujÄ… nieprzyjemne zapa- cia"a) i zmiany intelektualne utrudniajÄ…ce adekwatne rozpo-
chy, sÄ… Ęwiadomi obecnoĘci dziwnych istot. Bliscy ich nie znanie sytuacji i podj´cie odpowiednich decyzji Å»yciowych.
rozumiejÄ… i cz´sto nie traktujÄ… powaÅ»nie, gdy opowiadajÄ… TowarzyszÄ… temu silne przeÅ»ycia emocjonalne, wszechogar-
oni o swych dolegliwoĘciach. Wobec takiej postawy bliskich, niajÄ…cy l´k. Widoczne sÄ… takÅ»e zmiany osobowoĘci, np.: zmia-
czujÄ… si´ bardzo samotni, wyalienowani ze Ęrodowiska. Wi´- na poczucia toÅ»samoĘci, obniÅ»enie poczucia wartoĘci, zmia-
zi z innymi: rodzinÄ…, krewnymi, przyjació"mi zwykle sÄ… po- ny charakterologiczne, agresywnoĘç. WĘród zmian
zrywane, w ich przekonaniu z winy tych drugich. UwaÅ»ajÄ… w dziedzinie duchowej, na uwag´ zas"uguje zw"aszcza de-
cz´sto, Å»e inni ich przeĘladujÄ…, Å»e ich stan jest wynikiem gradacja moralna i awersja religijna. Osoba taka cierpi z po-
rzuconego na nich przekleł
stwa czy uroku, lub innego nie- wodu przeÅ»ywanego stanu, chce si´ z niego wydobyç, dla-
przyjaznego dzia"ania bliÄ™nich. Wobec tego oskarÅ»ajÄ… bli- tego dopuszcza moÅ»liwoĘç egzorcyzmu, a nawet cz´sto sama
skich, Å»e stali si´ przyczynÄ… ich nieszcz´Ä˜cia. Poczucie sen- szuka kontaktu z egzorcystÄ….
su Życia jest u takich ludzi bardzo niskie. Mają oni takŻe
zewn´trznÄ… lokalizacj´ poczucia kontroli. Ich wiara cz´sto Op´tanie urojone
ogranicza si´ do pewnych form religijnoĘci ludowej. Spe"nia- BywajÄ… takÅ»e osoby, które mocno wierzÄ… w to, Å»e zosta-
jÄ… niektóre praktyki religijne, ale ich nie rozumiejÄ…, a czasa- "y op´tane. Zwykle mamy tu do czynienia z osobowoĘciÄ… pa-
mi traktujÄ… magicznie. Cz´Ä˜ç z nich ma juÅ» za sobÄ… epizod ranoidalnÄ…, niepodatnÄ… na sugestie. ChociaÅ» niepokojÄ…ce ich
choroby psychicznej [16]. Osoby takie czujÄ… si´ takÅ»e po- objawy majÄ… pod"oÅ»e naturalne, oni uparcie i b"´dnie t"uma-
zbawione wolnoĘci i zwolnione (ca"kowicie lub cz´Ä˜ciowo) czÄ… sobie charakter doznanych przeÅ»yç. UciekajÄ… si´ do mo-
z odpowiedzialnoĘci za swe Życie. Egzorcyzm mogą uwa- dlitwy, ale traktują ją na sposób magiczny. G"oĘno domaga-
Å»aç za zewn´trzny Ęrodek, który ma szybko pomóc i wobec jÄ… si´ egzorcyzmu. Zg"aszajÄ… liczne pretensje do otoczenia,
tego zwalnia ich od wymogu pracy osobistej, dlatego pro- obarczajÄ…c je winÄ… za op´tanie.
szÄ… o niego.
PRACA POGLŃDOWA Ks. Andrzej Jagie""o  Op´tanie i op´tani& 183
Op´tanie wmówione ligijnych. Objawom tym towarzyszy wĘciek"oĘç na widok
Niekiedy cz"owiek doznajÄ…c jakichĘ niepokojÄ…cych ob- Ęwi´tych symboli i napady z"oĘci niezgodne z wczeĘniejszym
jawów, nie szuka ich naturalnej przyczyny, nie idzie do leka- charakterem; op´tany nie pami´ta teÅ» o zniewaÅ»aniu i prze-
rza, lecz udaje si´ np. do wróŻek lub energoterapeutów  kleÅ‚
stwach, których si´ podczas op´tania dopuĘci".
u nich szukajÄ…c pomocy. Gdy ktoĘ zasugeruje mu, Å»e to nie Bokrzycka [9], poĘród wielu kryteriów op´tania, zwra-
moÅ»e byç  w Å»adnym przypadku  choroba psychiczna, lecz ca szczególnÄ… uwag´ na os"abienie u osób op´tanych woli
skutek dzia"ania z"ego ducha,  op´tany boi si´, Å»e to praw- Å»ycia; na to, Å»e prezentujÄ… oni postawy nihilistyczne, zanie-
da. Gdy t´ opini´ potwierdzi jeszcze jakaĘ grupa, pod wp"y- dbujÄ… waÅ»ne Å»yciowo zadania. Cechuje ich duchowa pustka
wem sugestii otoczenia cz"owiek taki t"umaczy sobie swój oraz sk"onnoĘç do sekciarstwa, magii, wróŻbiarstwa i astro-
stan jako op´tanie. Przekonanie o op´taniu wzmacnia przez logii.
lektur´ ksiÄ…Å»ek o egzorcystach i oglÄ…danie filmów o podob-
nej tematyce. Obserwujemy tu duŻą "atwowiernoĘç wobec Psychologiczne wskaÄ™niki op´tania
cudzych opinii. Gdy ktoĘ taki znajdzie si´ w koÅ‚
cu u psy- Kryteria op´tania  z punktu widzenia psychologa  oma-
chiatry lub egzorcysty, jest w stanie przyjÄ…ç do wiadomoĘci wia Nowak [23]. Istotne dla niego wskaÄ™niki op´tania to: na-
ich ocen´ swojego stanu, lecz zanim do tego dojdzie, prze- g"a zmiana osobowoĘci, tajna wiedza lub si"a przekraczajÄ…ca
Å»ywa róŻne wÄ…tpliwoĘci i l´k, Å»e nikt nie b´dzie móg" udzie- zdolnoĘci podmiotu, ca"kowita przemiana postawy moralnej
liç mu skutecznej pomocy. oraz postawa destrukcyjna wobec ca"ej ekonomii zbawienia.
Posacki [26] jako cechy pozwalajÄ…ce odróŻniç zachowa-
Op´tanie udawane nia cz"owieka op´tanego od chorego psychicznie, wymienia:
Taki  op´tany wie, Å»e udaje. Ma tego ca"kowitÄ… Ęwia- brak reakcji na Ęrodki farmakologiczne (np. uspokajajÄ…ce),
domoĘç. Trwa jednak przy takim t"umaczeniu swych dole- specyficzne odg"osy i krzyki wydawane przez cz"owieka op´-
gliwoĘci, bo ma w tym jakiĘ interes. Zwykle obserwujemy tanego (jakich nie zna psychopatologia medyczna, a które
u tych osób osobowoĘç histeroidalnÄ…, sk"onnÄ… do przesady, wzmagajÄ… si´ przy egzorcyzmie) oraz l´k adekwatny do roz-
przejawiajÄ…cÄ… si´ niepohamowanÄ… ch´ciÄ… zwrócenia na sie- miaru zagroÅ»enia, np. l´k przed kontaktem z egzorcystÄ…, l´k
bie uwagi otoczenia. Niektórym towarzyszy ch´ç zyskania przed wodÄ… Ęwi´conÄ… (w chorobie psychicznej l´k jest nie-
alibi dla niepodejmowania waŻnych zadał
Życiowych. Taka zaleŻny od sytuacji).
osoba bardzo chce si´ poddaç egzorcyzmom, zw"aszcza wi- Ciekawie kryteria op´tania ukazuje, powo"ujÄ…c si´ na J.
dowiskowym. Richardsa, takÅ»e Salvucci [28]. Wed"ug tego uj´cia, op´ta-
niu towarzyszą  poniŻej omówione  róŻnorodne zmiany.
ROZPOZNANIE OPóTANIA Zmiany fizyczne: nadnaturalna si"a; konwulsje podobne do
Kryteria rozpoznawania fenomenu op´tania moÅ»na roz- epileptycznych z pianÄ… na ustach w"Ä…cznie; symptomy po-
patrywaç z teologicznego, psychologicznego i psychiatrycz- dobne do katatonii: omdlenie, a w drugim etapie nieczu"oĘç
nego punktu widzenia i w takiej kolejnoĘci zostaną omówio- na ból; zmieniony g"os. Zmiany mentalne: mówienie obcy-
ne. mi, nie wyuczonymi j´zykami; pojmowanie j´zyków niezna-
Teologiczne kryteria prawdziwoĘci op´tania nych; zdolnoĘci paranormalne, np.: jasnowidzenie, telepatia,
Z duszpasterskiego punktu widzenia najwaÅ»niejsze sÄ… znajomoĘç rzeczy ukrytych. Elementy duchowe: l´k wobec
kryteria, które podaje wydany w 1997 r. Nowy Rytua" Eg- przywo"ywania Chrystusa, przekleł
stwa i bluęnierstwa, agre-
zorcyzmów [12, 13]. Wymieniane sÄ… tu: pos"ugiwanie si´ sywna reakcja na modlitw´. Zmiany osobowoĘci: zmiany w in-
przez op´tanego obcym j´zykiem, którego si´ nie uczy"; teligencji, charakterze i wyglÄ…dzie.
ujawnianie rzeczy dalekich lub ukrytych, których op´tany
nie móg" poznaç naturalnÄ… drogÄ…; okazywanie si"y fizycznej Psychiatryczne kryteria op´tania
nieproporcjonalnej do stanu organizmu; awersja religijna, Z autorów, którzy na fenomen op´tania patrzyli z punk-
przejawiajÄ…ca si´ upadkiem praktyk religijnych, rozdÄ™wi´- tu widzenia psychiatry, moÅ»na wymieniç Aleksandrowicza
kiem mi´dzy wiarÄ… a Å»yciem oraz nienawiĘciÄ… wzgl´dem Bo- i D´bca.
ga. MoÅ»na tu jeszcze dodaç: aktywne g"oszenie przez op´- Aleksandrowicz [2], powo"ujÄ…c si´ na ICD-10, nast´pu-
tanego idei antyreligijnych, subiektywne przekonanie jÄ…co charakteryzuje op´tanie: jest to niezaleÅ»na od woli i nie-
o obecnoĘci szatana w jego Życiu, a takŻe specyficzny spo- chciana utrata poczucia toŻsamoĘci i orientacji w otoczeniu,
"eczny kontekst wyst´powania omówionych wyÅ»ej zjawisk. której towarzyszy zaw´Å»enie pola uwagi i ĘwiadomoĘci, od-
Balducci [6] uwaÅ»a, Å»e o op´taniu moÅ»na mówiç wów- czuwanie innego stanu ĘwiadomoĘci i przekonanie o op´ta-
czas, gdy ktoĘ przejawia wstr´t do wszystkiego, co Ęwi´te. To- niu przez z"e duchy. Pozycja i ruchy cia"a sÄ… wówczas ogra-
warzyszÄ… temu spontaniczne i gwa"towne wybuchy nienawi- niczone, a wypowiedzi s"owne ubogie i powtarzajÄ…ce si´.
Ęci. Op´tany przybiera pe"ny z"oĘci wyraz twarzy, jego rysy DecydujÄ…cy jest akt woli osoby wprowadzajÄ…cej si´ lub chcÄ…-
zostajÄ… podczas takiego ataku zmienione, a ruchy cia"a kon- cej zostaç wprowadzonÄ… w trans. JeÅ»eli jest to dzia"anie do-
wulsyjne. wolne, Ęwiadome i celowe, mamy do czynienia z fenomenem
Dla znanego egzorcysty w"oskiego Amortha [5] op´ta- kulturowym, a nie z zaburzeniem zachowania.
nie jest autentyczne, jeÅ»eli: lekarze nie sÄ… w stanie ustaliç D´biec [11] do najbardziej charakterystycznych dla cz"o-
rozpoznania, a Å»adne stosowane przez nich lekarstwa nie wieka op´tanego cech zalicza: utrat´ kontroli ruchów prze-
skutkujÄ…; op´tany narzeka na niemoÅ»noĘç modlitwy i uczest- jawiajÄ…cÄ… si´ bezruchem i apatiÄ… lub reakcjami gwa"townymi
niczenia w Eucharystii, pomimo wczeĘniejszych praktyk re- i brutalnymi; agresj´ czynnÄ… skierowanÄ… przeciw przedmio-
184 WIADOMOÂCI PSYCHIATRYCZNE (tom VII) Nr 3/2004
tom, osobom, sobie samemu; zmian´ wyglÄ…du twarzy (zgod- W skrócie moÅ»na powiedzieç, Å»e zadania duszpasterza,
nÄ… z toÅ»samoĘciÄ… istoty op´tujÄ…cej); a takÅ»e zmian´ tonu g"o- w sytuacji gdy spotka osob´ przekonanÄ… o op´taniu, przed-
su i treĘci wypowiedzi; afekt spójny z wypowiedziami oso- stawiajÄ… si´ nast´pujÄ…co:
by op´tanej, przybierajÄ…cy róŻne formy: od rozbawienia, a) Przy prawdopodobnym psychogennym charakterze
przez napi´cie i niepokój, aÅ» do straszenia otoczenia i wypo- zaburzeÅ‚
zachowania: doprowadziç do pewnego stopnia ak-
wiadania myĘli bluęnierczych; niezwyk"e cechy psychofi- ceptacji faktu przeŻywania trudnoĘci psychicznych, skiero-
zyczne: niespotykanie duŻą si"´ fizycznÄ…, odpornoĘç na ból, waç do fachowców (psychiatry czy psychologa) i zmotywo-
zniesienie reakcji alergicznych czy róŻne dolegliwoĘci soma- waç do korzystania z ich pomocy oraz pomóc funkcjonowaç
tyczne, np. bóle g"owy, brzucha, uczucie dusznoĘci itp. Op´- w Å»yciu codziennym z przeÅ»ywanymi trudnoĘciami, tj. mo-
tani s"yszÄ… teÅ» róŻne dziwne g"osy, widzÄ… jakieĘ przeraÅ»ajÄ…- bilizowaç do podejmowania Å»yciowo waÅ»nych zadaÅ‚
. Dusz-
ce postacie, doznajÄ… dojmujÄ…cego l´ku. pasterz powinien teÅ» pomóc zainteresowanemu wybraç re-
Natomiast dla Amerykał
skiego Towarzystwa Psychia- alne do osiÄ…gni´cia cele Å»yciowe oraz skierowaç do mogÄ…cej
trycznego (DSM-IV) trans op´tania (possession trans) jest jed- udzieliç wsparcia psychicznego przyjaznej osoby, wspólno-
nym z przyk"adów zaburzenia dysocjacyjnego nie klasyfi- ty czy stowarzyszenia; dbaç o popraw´ funkcjonowania w Å»y-
kowanego inaczej, opatrzonego kodem 300.15. To ciu spo"ecznym.
pojedyncze, albo epizodyczne zak"ócenia stanu Ęwiadomo- b) Przy wykluczeniu psychogennego charakteru obser-
Ęci, toÅ»samoĘci lub pami´ci, rodzime dla poszczególnych wowanych zaburzeÅ‚
: zastosowaç egzorcyzm. Triacca [32]
miejsc lub kultur. Trans ten polega na zastąpieniu zwyczaj- podkreĘla, Że skutki egzorcyzmu oddzia"ują w pozytywny
nego poczucia toÅ»samoĘci osobowej przez nowÄ… toÅ»samoĘç, sposób, nie tylko do uwolnienia spod w"adzy nieprzyjaciela,
przypisywaną wp"ywowi ducha, mocy, bóstwa lub innej oso- lecz takŻe do zaradzenia s"aboĘciom psychiki, uspokojenia
by, i wystÄ…pieniu stereotypowych  mimowolnych ruchów l´ków, nadwraÅ»liwoĘci, zamieszania w sferze ducha i umys"u
lub amnezji. Zaburzenie nie stanowi normalnej cz´Ä˜ci, sze- wierzÄ…cych. Prawid"owe zastosowanie egzorcyzmu winno
roko akceptowanej, kolektywnej praktyki kulturowej lub re- prowadziç nie tylko do uwielbienia Boga, ale takÅ»e do uĘwi´-
ligijnej [11]. cenia wiernego. Wymiar terapeutyczny egzorcyzmu nabie-
ra róŻnych odcieni, przechodząc od dziedziny psychologii,
Pole dzia"ania duchownego-egzorcysty przez dziedzin´ spo"eczno-ĘrodowiskowÄ…, dochodzÄ…c wresz-
SwojÄ… pos"ug´ duchowny, mianowany przez biskupa eg- cie do poziomu duchowego. Aspekt terapeutyczny, zwiÄ…za-
zorcystÄ…, powinien traktowaç nie jako dzia"alnoĘç terapeu- ny z egzorcyzmem, winien dotyczyç nie tylko ogólnego sta-
tycznÄ…, ale jako duszpasterstwo tej cz´Ä˜ci wiernych (ostatnio nu zdrowia danej osoby, lecz winien rozciÄ…gnÄ…ç si´ na
coraz liczniejszej), która przeÅ»ywa specyficzne problemy integralnÄ… harmoni´ osobowoĘci wiernego. Zach´ciç trzeba
duchowe i potrzebuje fachowej pomocy. Kap"ani-egzorcy- takÄ… osob´ do sta"ego kontaktu z w"asnym duszpasterzem.
Ęci twierdzÄ…, Å»e wĘród osób zg"aszajÄ…cych si´ do nich, z op´- Skierowaç do dojrza"ej grupy modlitewnej, która moÅ»e udzie-
taniem majÄ… do czynienia rzadko (ok. 1% przypadków), na- liç duchowego wsparcia oraz pomóc wróciç do wspólnoty
tomiast znacznie cz´Ä˜ciej (w ok. 40% przypadków) spotykajÄ… KoĘcio"a.
si´ ze zniewoleniem demonicznym róŻnego rodzaju i stop-
nia [20]. Coraz cz´Ä˜ciej przychodzÄ… do nich ludzie sp´tani Zakres dzia"ania lekarza psychiatry
przez szatana podwójnym "ał
cuchem: pope"nionego grze- OdróŻnienie czystych zaburzeł
psychicznych od op´-
chu i unikania, nieraz od wielu lat, spowiedzi. Zadaniem dusz- tania nastr´cza wiele trudnoĘci dlatego, Å»e granica mi´dzy
pasterza jest wi´c solidne rozeznanie, nie tylko zg"aszanych op´taniem a chorobÄ… psychicznÄ… jest dosyç p"ynna. Tym, co
przez potrzebujÄ…cego pomocy wiernego dolegliwoĘci, ale zasadniczo odróŻnia chorob´ psychicznÄ… od op´tania jest
i jego stanu duchowego. wyst´powanie (w wypadku op´tania) objawów parapsychicz-
Egzorcysta powinien dobrze rozeznaç sytuacj´ i strzec nych (znajomoĘç rzeczy ukrytych, mówienie obcymi j´zyka-
si´ b"´du sprowadzania chorób psychicznych do op´tania. mi, niezwyk"a si"a), których to objawów nie stwierdza si´
B"Ä…d ten polega na tym, Å»e dzia"aniu szatana b"´dnie przypi- w typowej chorobie psychicznej czyli psychozie; poza tym
suje si´ niema"o chorób psychicznych, które powinny byç objawy mogÄ… byç podobne.
przedmiotem leczenia specjalistycznego, w tym farmakolo- Lekarzowi psychiatrze moÅ»e groziç b"Ä…d redukowania
gicznego, nie zaĘ modlitwy o uwolnienie. Madre [21] wy- op´tania do choroby psychicznej.
mienia tu takie schorzenia jak: demonopatia, demonomania, Redukowanie op´tania do choroby psychicznej, np. do
demonofobia i demonolatria. Demonopatia polega na tym, Å»e schizofrenii, jest powaÅ»nym b"´dem metodologicznym.
chory czuje si´ przeĘladowany przez diab"a, zewn´trznie WskaÄ™nikiem ex post tego, Å»e wyst´puje schizofrenia, by"aby
bÄ…dÄ™ wewn´trznie. W istocie rzeczy, chory jest  przeĘlado- nieskutecznoĘç zastosowanych egzorcyzmów. Przypomnieç
wany przez w"asne  ja , które przenosi drogą projekcji na tu jednak naleŻy, Że owocem zastosowania egzorcyzmu mo-
wyobraÅ»enie diab"a, aby w ten sposób wyzwoliç si´ od po- Å»e byç natychmiastowe uwolnienie, lecz moÅ»e ono równieÅ»
czucia winy. Demonomania to przekonanie chorego, Å»e jest sza- przybraç form´ d"ugotrwa"ego procesu. Bardzo cz´sto lu-
tanem. Demonofobia to l´k przed pot´pieniem, przed szata- dzie, którzy nie chcÄ… z róŻnych wzgl´dów przyjÄ…ç faktu op´-
nem i piek"em. Ta ostatnia postaç schorzenia wyst´puje tania, usi"ujÄ… sprowadziç go do rz´du zjawisk z zakresu  ma-
w niektórych postaciach nerwicy natr´ctw, w schizofrenii "ej czy  cz´Ä˜ciej   duÅ»ej psychiatrii i widzieç w nim jakąĘ
i paranoi. Demonolatria jest kultem szatana, wynikajÄ…cym z uro- okreĘlonÄ… jednostk´ psychiatrycznÄ…. Takie redukowanie fak-
jeł
lub ze Ęwiadomych praktyk satanistycznych. tu op´tania, a wi´c zjawiska wyst´pujÄ…cego w sferze ducho-
OMÓWIENIE CZASOPISM ZAGRANICZNYCH Ks. Andrzej Jagie""o  Op´tanie i op´tani& 185
wej, do faktu z dziedziny psychicznej jest niezwykle szkodli- psychotycznych; b) op´tanie moÅ»e wywo"aç konkretne za-
we i zgubne [33]. burzenia psychiczne. Zaburzenia te są wówczas jednymi
Zadaniem psychiatry jest diagnostyka róŻnicowa op´ta- z symptomów op´tania; c) op´tanie moÅ»e teÅ» wspó"wyst´-
nia, dlatego powinien dobrze okreĘliç to, co róŻnicuje feno- powaç równolegle z zaburzeniami psychicznymi [21]. MoÅ»e
men op´tania od takich zaburzeÅ‚
psychicznych, jak zabu- wi´c wspó"istnieç z chorobÄ… psychicznÄ… i nak"adaç si´ na jej
rzenia schizofreniczne, ostre zaburzenia psychotyczne, obraz. Tego typu przypadki sÄ… najtrudniejsze. Tutaj potrzeba
padaczka, stany pomroczne, osobowoĘç mnoga, zaburzenia wspó"dzia"ania egzorcysty i psychiatry [5, 33].
obsesyjno-kompulsywne. Aby w"aĘciwe róŻnicowanie, mi´dzy op´taniem a cho-
JeĘli psychiatra napotka objawy, których nie da si´ zali- robami psychicznymi mog"o byç skuteczne, konieczne jest
czyç do chorób naukowo rozpoznanych, powinien stwier- zbliÅ»enie mi´dzy psychiatrami i egzorcystami [15]. Potrze-
dziç, Å»e jego wiedza nie pozwala mu na kompetentne wyja- ba wzajemnych spotkaÅ‚
i dyskusji, aby przezwyci´Å»yç  mur,
Ęnienie tych objawów i wówczas pojawia si´ potrzeba który dzieli egzorcystów i psychiatrów [28]. A stanowiç go
konsultacji z teologiem, ewentualnie nawet z egzorcystą. moŻe ca"kowicie odmienna wizja Ęwiata i odmienna antro-
Amorth [5] przypomina jednak, Że  psychiatrzy i egzorcy- pologia. Ale takŻe przy zachowaniu róŻnicy w spojrzeniu na
Ęci muszÄ… byç widziani na dwóch róŻnych poziomach, gdyÅ» cz"owieka znaleÄ™ç moÅ»na to, co nas "Ä…czy. Dobrze rozumia"
pos"ugujÄ… si´ dwoma ca"kowicie róŻnymi metodami . Wspól- to V. E. Frankl, gdy pisa", Å»e lekarz per intentionem troszczy si´
ną metodą jest troska o dobro cz"owieka. o zdrowie cz"owieka, ale per efectum pomaga mu w dąŻeniu do
zbawienia. Duszpasterz natomiast per intentionem zabiega o zba-
KONIECZNOÂå WSPÓ¸PRACY EGZORCYSTY wienie duszy cz"owieka, ale per efectum przyczynia si´ do jego
I PSYCHIATRY zdrowia fizycznego i psychicznego. Podobnie moÅ»e byç mi´-
Nowy rytua" egzorcyzmów zaleca, aby op´tanie przez dzy psychiatrÄ… i egzorcystÄ…. DecydujÄ…c si´ na wspó"dzia"a-
diab"a odróŻniaç od choroby psychicznej [12]. AnalizujÄ…c re- nie, kaÅ»dy z nich, pozostajÄ…c przy swoich metodach dzia"a-
lacje op´tania do róŻnych zaburzeÅ‚
psychicznych, trzeba wy- nia, przyczyni si´ do zdrowia pacjenta i do w"asnego rozwoju.
róŻniç trzy moÅ»liwe sytuacje: a) op´tanie moÅ»e wyst´powaç Szczególnie owocna, z punktu widzenia duszpasterza, mo-
niezaleŻnie od zaburzeł
psychicznych, chociaÅ» z pewnymi Å»e okazaç si´ wspó"praca z psychiatrÄ… wierzÄ…cym, który z w"a-
symptomami takich zaburzeł
. B´dÄ… one podobne do tych, snego doĘwiadczenia zna problemy duchowe swoich pacjen-
jakie wyst´pujÄ… w typowych zaburzeniach nerwicowych czy tów i potrafi je zrozumieç.
PI ÂMI ENNI CTWO
1. Aldunate C.: Il cristiano di fronte al para- 10. Cristiani L.: Znaki obecnoĘci szatana we 18. Korzeniowski L., PuŻył
ski S. (red.): En-
normale. Milano 1994. wspó"czesnym Ęwiecie. Gdał
sk 1995. cyklopedyczny S"ownik Psychiatrii. PZWL,
Warszawa 1978.
2. Aleksandrowicz J.: Zaburzenia nerwicowe, 11. D´biec J.: Op´tanie. Próba psychopatolo-
zaburzenia osobowoĘci i zachowania doro- gicznego uj´cia problemu. Wydawnictwo 19. Langkammer H.: S"ownik biblijny. Ksi´-
s"ych (wed"ug ICD-10). Psychopatologia, UJ, Kraków 2000. garnia Ęw. Jacka, Katowice 1989.
diagnostyka, leczenie. Wydawnictwo UJ,
Kraków 1998. 12. Egzorcyzmy i inne modlitwy b"agalne. 20. Lenart R.: Op´tanie diabelskie i egzorcy-
Ksi´garnia Ęw. Jacka, Katowice 2002. zmy. Wczoraj  dziĘ  jutro. Dom Wydaw-
3. Amorth G.: Wyznanie egzorcysty. Edycja niczy  Ostoja , Krzeszowice 2003.
Âw. Paw"a, Cz´stochowa 1997. 13. Ferraro G.: Nowy rytua" egzorcyzmów: na-
rz´dzie w"adzy Chrystusa. Anamnesis 21. Madre Ph.: BoÅ»a mi"oĘç a dar uwalniania.
4. Amorth G.: Nowe wyznanie egzorcysty. 1998/1999, 4, 56 84. Wydawnictwo M, Kraków 1997.
Edycja Âw. Paw"a, Cz´stochowa 1998.
14. Fizzotti E.: Satanizm z punktu widzenia 22. Müller J.: Verwunscht, verrhext, verruckt
5. Amorth G.: EgzorcyĘci i psychiatrzy. Edy- psychologii. L Osservatore Romano 1997, oder was? Betulius Verlag, Stuttgart 1998.
cja Âw. Paw"a, Cz´stochowa 1999. 6, 59 61.
23. Nowak A. J.: Identyfikacja postaw. RW
6. Balducci C.: La possessione diavolica. Roma 15. Froc I.: EgzorcyĘci. Wydawnictwo M, Wy- KUL, Lublin 2000.
1988. dawnictwo OO. Franciszkanów, Kraków
1995. 24. Nowy Rytua" Egzorcyzmów. Anamnesis
7. Bilikiewicz A., Landowski J., Radziwi""owicz 1998/99, 3, 29 39.
P.: Psychiatria. Repetytorium. PZWL, War- 16. Jagie""o A.: Kryteria op´tania. [w:] Porad-
szawa 1999. nictwo psychologiczno-religijne. Teoria 25. Posacki A.: Okultyzm, magia, demonolo-
i praktyka, J. Makselon (red.), Wydawnic- gia. Wydawnictwo M, Kraków 1996.
8. Bless H.: Zarys psychiatrii duszpasterskiej. two Naukowe PAT, Kraków 2001, 39 48.
ATK, Warszawa 1980. 26. Posacki A.: Wprowadzenie do polskiego
17. Klasyfikacja zaburzeł
psychicznych i za- wydania ksiąŻki R. Salvucciego. Jasne s"o-
9. Bokrzycka A.: Egzorcyzmy w Ęwietle wspó"- burzeł
zachowania w ICD-10. Badawcze wa na temat ciemnej rzeczywistoĘci. Wy-
czesnych dyskusji teologicznych. Mps. kryteria diagnostyczne. Vesalius, Kra- dawnictwo M, Kraków 1998, 5 27.
Arch. PWT, Wroc"aw 2000. ków Warszawa 1998.
186 WIADOMOÂCI PSYCHIATRYCZNE (tom VII) Nr 3/2004
27. Rojek M.: Angelologia i demonologia. Wy- 30. Scanlan M., Cirner R. J.: Uwalnianie ze 33. Wolicki M.: Psychologiczno-pastoralne
dawnictwo Archidiecezji Przemyskiej, Prze- z"ych mocy. Wydawnictwo M, Kraków aspekty op´tania. Mps. PWT, Wroc"aw
myĘl 1999. 1999. 2001.
28. Salvucci R.: Jasne s"owa na temat ciemnej 31. Steffon J. J.: Satanizm jako ucieczka w ab- 34. Wójtowicz J.: Modlitwy o uwolnienie. Prze-
rzeczywistoĘci. Kraków 1998. surd. Wydawnictwo WAM, Kraków 1993. myĘl 2001.
29. Sarwa A. J.: O szatanie, czarach, op´taniu 32. Triacca A.: La preghiera della Chiesa 35. Wulf D. M.: Psychologia religii. WSiP.
i czcicielach z"ego. Tarnów 1993. nell'esorcismo  maggiore . Rivista Liturgi- Warszawa 1999.
ca 2000, 6, 899 918.
Adres do korespondencji:
Ks. dr Andrzej Jagie""o
Zak"ad Psychologii
Papieski Wydzia" Teologiczny
Pl. Katedralny 14
50 329 Wroc"aw