ZOOLOGIA BEZKR
GOWCÓW I
Wykłady
1. Pochodzenie bezkręgowców. Środowisko życia. Mikro- i makroewolucja. Podstawy
klasyfikacji, systematyki i filogenezy.
2. Budowa i funkcje życiowe organizmów: symetria ciała, budowa komórkowa, ruch,
mechanizm odżywiania, strategie odżywiania, wydalanie i osmoregulacja, krążenie i
wymiana gazowa, system nerwowy i narządy zmysłów, hormony i feromony.
3. Rozmnażanie. Rozwój (embriogeneza). Cykle życiowe. Ontogeneza i filogeneza.
Pochodzenie głównych grup zwierząt wielokomórkowych.
4. Protista: Euglenida, Kinetoplastida, Apicomplexa, Dinoflagellata.
5. Protista: Rhizopoda ( Amoeba), Actinopoda, Granuloreticulosa ( Foraminifera),
Ciliophora.
6. Porifera  gąbki; Placozoa  płaskowce; Monoblastozoa  jednowarstwowce;
Rhombozoa  rombowce; Orthonectida  prostopływce.
7. Cnidaria  parzydełkowce, Ctenophora  żebropławy.
8. Platyhelminthes  płazińce: Turbellaria  wirki, Monogenea  skrzelowce; Trematoda
 przywry wnętrzniaki, Cestoda  tasiemce.
9. Nemertea  wstężnice; Rotifera  wrotki; Gastrotricha  brzuchorzęski; Kinorhyncha 
ryjkogłowy.
10. Nemata ( Nematoda)  nicienie.
11. Nematomorpha  nitnikowce; Priapula  niezmogowce; Acanthocephala 
kolcogłowy; Entoprocta  kielichowate.
12. Gnathostomulida  szczękogębe; Loricifera  kolczugowce; Cycliophora 
lejkogębce; Sipuncula  sikwiaki; Echiura  szczetnice.
13. Annelida  pierścienice; Pogonophora; Vestimentifera.
14. Mollusca  mięczaki, I: Aplacophora - bezpłytkowce, Polyplacophora  chitony,
Monoplacophora  jednopłytkowce, Gastropoda  ślimaki.
15. Mollusca  mięczaki, II: Bivalvia ( Pelecypoda)  małże, Scaphopoda  łódkonogi,
Cephalopoda  głowonogi.
Ćwiczenia
1. Protista:
Kinetoplastida: Trypanosoma equiperdum;
Apicomplexa: Gregarina sp.;
Granuloreticulosa: Foraminifera - skorupka.
2. Protista:
Ciliophora: Diplodinium sp., Epidinium sp., Trichodina sp., Tripartiella bulbosa;
pierwotniaki z kropli wody.
3. Porifera: kolonia.
Cnidaria:
Hydrozoa: Hydra sp. - morfologia, Hydra sp. - przekrój poprzeczny, Obelia geniculata;
Scyphozoa: Aurelia aurita;
Anthozoa: Pennatula sp.
4. Platyhelminthes:
Turbellaria: Dendrocoelum lacteum;
Monogenea: Gyrodactylus sp., Diplozoon sp.;
Trematoda: miracidium, cerkaria, Dicrocoelium dendriticum, Fasciola hepatica.
5. Platyhelminthes:
Cestoda: Taenia solium  skoleks, Taenia saginata  człon, Diphyllobothrium latum 
człon, Echiniococcus granulosus  skoleks i strobila, Dipylidium caninum  człon,
Taenia multiceps  człon.
6. Nemathelminthes:
Nematoda: Adenophorea: Strongylus edentatus, S. vulgaris, S. equinus - torebka
gębowa, Trichinella spiralis.
Nematoda: Secernentea: Ascaris suum - anatomia, Parascaris equorum - przekrój
poprzeczny, Haemonchus contortus - torebka kopulacyjna.
Acanthocephala.
7. Annelida:
Polychaeta: trochofora, Nereis sp.- parapodium;
Oligochaeta: Lumbricus terrestris - przekrój poprzeczny;
Hirudinea: Hirudo medicinalis.
8. Mollusca - mięczaki:
Gastropoda - ślimaki:
Pulmonata - płucodyszne: Lymnaea stagnalis, Galba truncatula - muszla, Planorbis
corneus -muszla, Helix pomatia - morfologia i anatomia, Arion rufus, Limax maximus,
Viviparus viviparus - muszla, Achatina sp. (żywe).
Bivalvia - małże: Filibranchia - nitkoskrzelne: Mytilus edulis; Eulamellibranchiata 
blaszkoskrzelne właściwe: Unio sp., Anodonta sp. - anatomia, Cardium (=
Cerastoderma) edule - muszla, Dreissena polymorpha - muszla, Mya arenaria -
muszla, Macoma baltica - muszla;
Cephalopoda - głowonogi: Octopus sp., Loligo sp., os sepiae.
9. Arthropoda:
Crustacea - skorupiaki: Branchiopoda: Daphnia pulex; Maxillipoda: Thecostraca -
Cirripedia, Copepoda - Cyclops sp., Branchiura - Argulus foliaceus, Ostracoda.
Crustacea - skorupiaki: Malacostraca - rakowce (pancerzowce): Gammarus sp.,
Saduria entomon, Astacus astacus, Ortonectes limosus, Eriocheir sinensis.
10. Arthropoda:
Myriapoda  wije: Chilopoda (pareczniki = jednoparce): Lithobius sp. Diplopoda
(dwuparce); Symphyla (drobnonogi = pierwowije); Pauropoda (skąponogi).
11. Arthropoda:
Entognatha: Protura - pierwogonki; Collembola - skoczogonki: Tetradontophora
bielanensis; Diplura - widłogonki;
Insecta  owady: Microcoryphia - przerzutki; Thysanura  szczeciogonki właściwe:
Lepisma saccharina;
12. Sortowanie i wstępne oznaczanie materiału zebranego w terenie; porównanie składu
jakościowego prób zebranych jesienią i zimą.
13. Zaliczenie ćwiczeń
Szczegółowa tematyka zajęć terenowych (łącznie 15 godzin):
1. Ogólna charakterystyka metod odławiania bezkręgowców (metody jakościowe i
ilościowe).
2. Pobranie prób do ekstrakcji bezkręgowców w aparatach Tullgrena (próby
przesiewane i bez przesiewania). Umieszczenie prób w aparatach Tullgrena.
3. Wystawienie żółtych szalek, pułapek Barbera i pułapek Moericke go.
4. Odławianie bezkręgowców metodą  na upatrzonego , przy użyciu czerpaka
entomologicznego i poprzez przesiewanie na  białą płachtę .
Zalecana literatura:
1. Brusca, R. C. and G. J. Brusca. 2004. Invertebrates. Second edition. Sinauer Associates, Inc.
Publ.
2. Czapik, A. 1992. Podstawy protozoologii. PWN Warszawa.
3. Deryło, A. (red.) 2002. Parazytologia i akaroentomologia medyczna. PWN Warszawa.
4. Dogiel, W. A. 1986. Zoologia bezkręgowców. PWN Warszawa.
5. Grabda, E. 1989. Zoologia bezkręgowce tom I i II. PWN Warszawa.
6. Jura, Cz. 1996. Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy.
PWN.
7. Patyk, S. 1980. Choroby inwazyjne zwierząt domowych. PWRiL Warszawa.
ZOOLOGIA BEZKR
GOWCÓW II
Wykłady
1. Arthropoda  stawonogi: Onychophora  pazurnice (pratchawce), Tardigrada 
niesporczaki.
2. Arthropoda  stawonogi: Trilobita  trylobity; Crustacea  skorupiaki.
3. Arthropoda  stawonogi: Myriapoda  wije.
4. Arthropoda  stawonogi: Hexapoda, I: Entognatha  skrytoszczękie, Insecta  owady:
Archaeognatha, Zygentoma.
5. Arthropoda - stawonogi: Hexapoda, II: Insecta  owady: Pterygota.
6. Arthropoda - stawonogi: Hexapoda, III: Insecta  owady: Pterygota.
7. Arthropoda - stawonogi: Chelicerata  szczękoczułkowce, I: Merostomata  staroraki,
Arachnida  pajęczaki (Scorpionida  skorpiony, Solifugae  solfugi, Uropygi 
biczykoodwłokowce, Schizomida  rozłupnogłowce, Amblypygi  tępoodwłokowce,
Ricinulei  kapturce, Pseudoscorpionida  zaleszczotki, Palpigradi 
głaszczkochody).
8. Arthropoda - stawonogi: Chelicerata  szczękoczułkowce, II: Arachnida  pajęczaki
(Opilionida  kosarze, Araneae  pająki).
9. Arthropoda  stawonogi: Chelicerata  szczękoczułkowce, III: Arachnida  pajęczaki
(Acari  roztocze, I).
10. Arthropoda  stawonogi: Chelicerata  szczękoczułkowce, IV: Arachnida  pajęczaki
(Acari  roztocze, II).
11. Arthropoda  stawonogi: Chelicerata  szczękoczułkowce, V: Arachnida  pajęczaki
(Acari  roztocze, III). Pantopoda  kikutnice.
12. Lophophorata: Phoronida  kryzelnice; Ectoprocta (Bryozoa)  mszywioły;
Brachiopoda  ramienionogi.
13. Echinodermata  szkarłupnie: Crinoidea - liliowce.
14. Echinodermata  szkarłupnie: Asteroidea - rozgwiazdy, Ophiuroidea - wężowidła,
Echinoidea  jeżowce, Holothuroidea - strzykwy.
15. Chaetognatha  szczecioszczękie; Hemichordata  półstrunowce; Chordata 
strunowce (Tunicata - osłonice, Cephalochordata - głowostrunowce).
Ćwiczenia
1. Arthropoda:
Insecta - owady: Pterygota  owady uskrzydlone:
Odonatoidea:
Odonata  ważki.
Orthopteroidea:
Blattodea - karaczany (hełmce): Blatta orientalis, Blatella germanica, Gromphadorhina
portentosa, Blaberus giganteus;
Mantoptera (Mantodea)  modliszki;
Isoptera - termity (bielce): polimorfizm (forma uskrzydlona, żołnierz, robotnica);
Dermaptera  skorki;
Orthoptera - prostoskrzydłe: Gryllus bimaculatus (larwa), Gryllotalpa gryllotalpa,
Locusta sp., Tettigonia viridissima, Gryllus campestris.
2. Arthropoda
Insecta - owady: Pterygota  owady uskrzydlone:
Hemipteroidea:
Psocoptera  gryzki;
Thysanoptera  przylżeńce;
Hemiptera  pluskwiaki: Cicadodea (skoczki): Cicadidae (piewiki); Aphidodea
(mszyce): forma bezskrzydła i uskrzydlona; Cimex lectularius, Pyrrhocoris apterus,
Notonecta glauca.
3. Arthropoda
Insecta - owady: Pterygota  owady uskrzydlone:
Hemipteroidea:
Mallophaga (wszoły): wszoły głaszczkowe: Menopon gallinae, Trimenopon hispidum;
wszoły bezgłaszczkowe: Trichodectes canis, Goniodes pavonis, Gonioctes gallinae,
Bovicola bovis, Bovicola caprae;
Anoplura (wszy): Pediculus humanus vestimenti, Haematopinus suis, Linognathus
vituli.
Neuropteroidea:
Neuroptera - siatkoskrzydłe: Chrysopa carnea.
4. Arthropoda
Insecta - owady: Pterygota  owady uskrzydlone:
Coleopteroidea:
Coleoptera  chrząszcze: Scarabaeidae (żukowate): Melolontha melolontha,
Geotrupes sp., Cetonia aurata; Chrysomelidae (stonkowate): Leptinotarsa
decemlineata; Carabidae (biegaczowate); Cerambycidae (kózkowate): Cerambyx
cerdo; Tenebrionidae (czarnuchowate): Tenebrio molitor  larwa, poczwarka, imago;
Dytiscidae (pływakowate): Dytiscus sp.; Scolytidae (kornikowate); Curculionidae
(ryjkowcowate): Sitophilus granarius; Coccinellidae (biedronkowate): Coccinella
semptempunctata.
Mecopteroidea:
Mecoptera - wojsiłki: Panorpa sp.
5. Arthropoda
Insecta - owady: Pterygota  owady uskrzydlone:
Mecopteroidea:
Lepidoptera - motyle (łuskoskrzydłe): Sphingidae (zawisakowate); Nymphalidae
(rusałkowate); Pieridae (bielinkowate); Bombycidae (prządkowate): Bombyx mori;
Saturnidae (pawicowate): Antheraea pernyi; łuski motyla;
Hymenoptera  błonkówki: Formicidae (mrówkowate): Monomorium pharaonis;
Vespidae (osowate): Vespa crabro; Apidae (pszczołowate): Apis mellifera, Bombus sp.;
Siphonaptera (pchły): Leptopsylla segnis, Ctenocephalides canis, Ctenocephalides
felis, Ctenophtalmus agyrtes, Megabothris turbidus.
6. Arthropoda
Insecta - owady: Pterygota  owady uskrzydlone:
Mecopteroidea:
Diptera - muchówki: Nycteribidae (mrokawki); Syrphidae (bzygowate); Muscidae
(muchowate); Ceratopogonidae (kuczmany): Culicoides pulicaris, Culicoides punctatus;
Oestridae (gzowate): Hypodermatidae: Hypoderma bovis (larwa), Hypoderma lineatum
(larwa), Gasterophilidae: Gasterophilus intestinalis (larwa); Hippoboscidae
(wpleszczowate): Melophagus ovinus; Asilidae (łowikowate): Asilus sp.
7. Arthropoda
Chelicerata: Arachnida:
Araneae (pająki);
Opiliones (kosarze).
8. Arthropoda
Chelicerata: Arachnida:
Scorpiones (skorpiony);
Pseudoscorpionida (zaleszczotki).
9. Arthropoda
Chelicerata: Arachnida:
Acari:
Gamasida: Varroa jacobsoni, Laelaps agilis, Macrocheles sp., Parasitus sp.
Dermanyssus gallinae.
Ixodida: Ixodes ricinus  osobnik dorosły, Ixodes ricinus - larwa, Argas polonicus.
10. Arthropoda
Chelicerata: Arachnida:
Acari:
Actinedida: Hauptmannia brevicollis, Cheyletus sp.
Acaridida: Sarcoptes ovis.
Pantopoda  kikutnice.
11. Echinodermata - szkarłupnie:
Asteroidea (rozgwiazdy)  morfologia;
Ophiuroidea (wężowidła);
Echinoidea (jeżowce) - latarnia Arystotelesa;
Holothuroidea (strzykwy).
CHORDATA
Urochordata
Cephalochordata  Branchiostoma lanceolatum;
12. Sortowanie i oznaczanie materiału zebranego w terenie; porównanie składu
jakościowego prób zebranych jesienią, zimą i latem;
13. Zaliczenie ćwiczeń.
Zajęcia terenowe (łącznie 15 godzin):
1. Pobranie prób do ekstrakcji bezkręgowców w aparatach Tullgrena (próby przesiewane
i bez przesiewania). Umieszczenie prób w aparatach Tullgrena.
2. Rozpoznawanie bezkręgowców w terenie: ekosystemy leśne, ekosystemy łąkowe i
agrocenozy, ekotony (w tym: granice ekosystemów wodnych).
3. Odławianie bezkręgowców metodą  na upatrzonego , przy użyciu czerpaka
entomologicznego i poprzez przesiewanie na  białą płachtę .
4. Odławianie na światło.
Zalecana literatura:
1. Brusca, R. C. and G. J. Brusca. 2004. Invertebrates. Second edition. Sinauer Associates, Inc.
Publ.
2. Deryło, A. (red.) 2002. Parazytologia i akaroentomologia medyczna. PWN Warszawa.
3. Dogiel, W. A. 1986. Zoologia bezkręgowców. PWN Warszawa.
4. Grabda, E. 1989. Zoologia bezkręgowce tom I i II. PWN Warszawa.
5. Jura, Cz. (red.) 1988. Biologia rozwoju owadów. Warszawa. PWN Warszawa.
6. Jura, Cz. 1996. Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy.
PWN.
7. Patyk, S. 1980. Choroby inwazyjne zwierząt domowych. PWRiL Warszawa.